ARTICULUS II.

Quare visus dicatur esse primus sensuum ?

Secundo quaeritur, Quare visus dicatur primus sensus a quibusdam ?

i. Primum enim videtur esse ex parte sentientis quod est constitutuum ipsius: sed hoc est tactus: ergo tactus est primus sensus.

2. Item Cujuscumque sensus instrumentum sive organum est fundamentum organorum sensuum aliorum, ille sensus est primus: tactus est sensus, cujus organum est tale: ergo ipse est primus. Prima patet per se. Secunda scribitur in libro primo de Sommo et vigilia,

3. Item, Prius est natura a quo non convertitur consequentia, ut dicitur in Praedicamentis: sed qu oc umq u e sensu posito sequitur inesse tactum, et non convertitur: ergo tactus est primus sensus natura.

4. Item, Philosophus in libro primo de Somno et vigilia dicit, quod primum organum est organum tactus, quod cum impotens fuerit, necesse est organa sentiendi omnia habere defectum sensuum. Cum vero aliquod eorum defecerit, non est necesse hoc deficere.

5. Item, In secundo de Anima dicit, quod vivere inest animalibus secundum sensibile primum, et primum, sensibile vocat tactum.

Si forte diceretur, quod visus est pri- mus secundum objectum, et non secundum rationem organi. Contra: Tactus est primarum qualitatum, ex quarum

commixtione omnia objecta sensata causantur: ergo priora sunt objecta tactus omnibus aliis sensibus.

6. Praeterea, Per rationem medii videtur esse primus tactus: prius enim est conjunctum in natura quam distans per subst antiani et naturam. Medium vero tactus conjunctum est in natura cum organo tangendi, sed medium visus est distans per substantiam et naturam: ergo tactus secundum rationem medii prius est quam, visus.

Sed contra:

1. Damascenus dicit, quod visus est primus sensus.

2. Item, Vires sensibiles sunt principia cognitionis: ergo quae, magis facit cognoscere, illa erit prior iuter eas: sed visus magis facit cognoscere: ergo visus est prius. Quod vero visus magis facit cognoscere, accipitur ex primo Metaphysicae , ubi dicit, quod visus plures differentias ostendit; et ideo magis facit cognoscere.

3. Item, Potentiae sensitivae diffiniuntur per actus, et actus per objecta: ergo secundum prioritatem objectorum habebunt ordinem potentiae sensitivae: sed objectum quod invenitur in omnibus corruptibilibus et incorruptibilibus, prius est, quam illud quod invenitur in corruptibilibus: ergo sensus universalis objecti prior est quam sensus particularis objecti: et talis est visus: lux enim et color, quae sunt objecta visus, in caelestibus et inferioribus inveniuntur, et tangibilia tantum in inferioribus sunt: ergo visus est prior tactu.

4. Item, Tantum duo sunt sensus disciplinabiles, ut dicit Philosophus in libro primo de Sensu ei sensato: et visus deservit disciplinae, quae per inventionem est, auditus antoni ei, quae per doctrinam est. Cum igitur invenire sit ante addiscere, visus erit ante auditum, et multo magis ante quemlibet alium sensum qui non est per se disciplinabilis.

5. Item, Sensus qui perficitur in actu movente natura prima, videtur esse primus: visus est huiusmodi, quia efficitur in actu per lumen, quod est in natura prius quam calidum et frigidum, eo quod est corporis primi, illa vero corporum inferiorum: ergo visus est primus sensus.

6. Item, Omnes sensus perficiunt operationes suas per spiritum animalem: sed visus hunc habet purissimum et clarissimum, ut dicitur in libro de Differentia spiritus et animae: ergo ipse est sensus primus.

7. Item, Secundum quemcumque sensum accipitur sensatum proprium, et commune, ille videtur esse prior in ratione sentiendi: talis est visus, et sic dicit Philosophus in libro secundo de Sensu ei sensato: ergo ipse est sensus prior.

Solutio. Dicendum, quod sensus duplicem comparationem habet, scilicet ad. sensitivum, et ad sensibile. Ad sensitivum in constituendo ipsum, ad sensibile ut in cognoscendo. Et secundum primum, modum tactus est primus sensus, secundus gustus qui est sensus alimenti, et quidam tactus. Et ideo dicit Philosophus in tertio de Anima , quod isti duo sensus sunt propter esse, reliqui vero tres sunt propter bene esse. Tertius vero est odoratus: quia sicut dicit Philosophus in libro de Sensu et sensato, odores in aliis animalibus praeter hominem non habent propriam delectationem, sed tantum eam quae est cibi: quia odores indicant cibum: et ideo dicitur in Ethicis, quod canes non gaudent odoribus leporum vel cervorum propter delectationem odoris, sed quia propinquus est, scilicet

cervus ad devorandum. In hominibus autem quaedam sunt delectationes odorum, et florum, et aromatum quorumdam: et de his tractatur in sequentibus. Quartus vero erit auditus, et ultimus visus.

Secundum hanc comparationem procedunt rationes primae, et istum ordinem sequitur Avicenna. Secundum autem ra- tionem cognitionis visus est primus, ut probant rationes inductae secundo, et consequenter auditus est, tertio odoratus qui ducit ad cibum distantem longe quaedam animalia, deinde gustus, et ultimo tactus: et hunc ordinem sequuntur Gregorius, Damascenus, et Aristoteles, etc.

QUAESTlO XX.

De visu ex parte organi.

Deinde, Quaeritur de visu ex parte organi, scilicet utrum consistentia oculi sit tantum in humido aquoso, vel igneo luminoso ? De hoc enim altercatio est inter Aristotelem et Platonem et sequaces eorum.

Videtur enim, quod in oculo dominetur ignis vel lumen sic:

1. Visus perficitur secundum actum lucidi. Sed contingit quaedam animalia videre de nocte, ut lupos et cattos, quando medium non est actu lucidum a luce exteriori. Ergo erit lucidum tunc a luce egrediente ab oculis, et ita in oculo dominatur lumen.

2. Item, Nihil videtur in tenebris nisi in quo dominatur lumen: oculi quorumdam animalium videntur in tenebris ad modum candelarum, ut luporum oculi et cattorum et canum: ergo et in illis dominatur lumen: sed eadem est ratio de omni oculo quantum ad videre: ergo in omni oculo cujuslibet animalis erit dominium ignis.

3. Item, Adspectus non ponit lineam visualem per imaginationem tantum, sed per rem egredientem ab oculis, et linea visualis non est nisi radius qui non egreditur nisi a luminoso: ergo in oculo dominabitur luminosum.

4. Item, Dicit Aristoteles in secundo de Caelo et Mundo, quod in videndo stellas fixas involvitur visus propter elongationem earum, et non consequitur eas consecutione forti, sed tremit: sed planetas consequitur consecutione forti, et ideo non tremit. Ex hoc accipitur, quod visus tremit per aliquod quod exit ab ipso et elongatur: et hoc non est nisi radius: ergo radius exit a visu. Cum ergo radius non egrediatur nisi a luminoso, in oculo dominabitur lumen.

5. Item, in libro secundo de Somno ei vigilia dicit Philosophus, quod oculus splendentium est: nihil autem est splendentium nisi quod est luminosum: ergo, etc.

6. Item, In Timaeo Platonis dicitur, quod radius interior conjungitur radio exteriori, et terminatur ad sensibile: et

repercussi motu recto redeunt ad oculum, et recurrentes interius ad. animam operantur visum.

7. Item, Chalcidius dicit, quod jubar exterius descendens conjungitur interiori, tamquam ei quod est ejusdem naturae. Cum enim duplex sit natura ignis, scilicet edax quae est ardor, et lux quam influit super inferiora secundum naturae lucis influentiam, superius corpus constituit oculum: et ideo interior exteriori conjungitur ad operandum visum.

8. Item, Expresse dicit Augustinus in libro I super Genesim ad litteram , quod in oculo dominatur lux ignis, et quod radii egrediuntur ab oculo prius tangentes hoc vicinum quam remotum.

9. Ad hoc i psum inducit Gregorius Nyssenus multas sententias Philosophorum dicens, quod Hesperus ait radios ab oculis extensos finibus sui et ipsorum quemadmodum manuum palpationibus tangentes corpora exteriora, et susceptiones earum ad visum reddere. I t em, Inducit geometres adspectivos, qui dicunt radios emitti ab oculis ad modum figurae pineae sive pyramidis a dextro in sinistrum, et a sinistro in dextrum: et hos discurrere super latitudinem visibilis quousque conjungantur: et ideo accidit quandoque, quod super pavimentum non videmus nummum jacentem, quem postea videmus concursu radiorum ad nummum. Et postea inducit rationem Platonis, quae superius posita est, cui dicit consentire Galenum.

10. Item, In principio libri de Sensu ei sensato ponuntur quaedam rationes. Quarum prima est ab auctoritate: quia primi Philosophi faciunt visum iguis,

11. Secunda est a quadam passione quae accidit in oculis in tenebris, vel supervelatis compressis, vel subito percussis: accidit enim ignem lucere interius in oculo: non autem lucet interius nisi sit interius.

12. Item, Ad idem potest objici sic: Habentium symbolum facilior est transmutatio ad invicem. Cum igitur oculus debeat transmutari in colorem actu, videtur quod idem debeat in ipso dominari, quod facit colorem actu: hoc autem est lux: ergo lux debet dominari in oculo.

Sed contra hoc sunt rationes piures Aristotelis et imitantium eum, probantium quod in oculo dominatur aqua. Quarum quaedam jacent in libro de Sensu ei sensato. Et sic:

1. Si ignis dominaretur in oculo, ut dicit Empedocles, et in Timaeo scribitur, cum ignis emittit radios ad illuminationem diaphani sicut lumen egrediens a lucerna, accideret tunc lumen egrediens ab oculo illuminare medium: et secundum hoc contingeret colores videri in tenebris, quod falsum est. Item, Non potest stare solutio quae dicit, quod exstinguitur radius egrediens ab oculo in tenebris, sicut dicit Timaeus: hoc enim vanum est omnino: nihil enim exstinguitur nisi a suo contrario: exstinguitur enim a frigido calidum, aut ab humido siccum, quemadmodum dicunt quidam, ut dicitur in carbonibus ignis flamma exstingui. Cum igitur nihil sit contrarium luci, non potest exstingui. Item, Non potest stare solutio quae videtur solvere sic, quod non exstinguitur quidem lumen ignis quod est in oculo, sed debilitatur intantum quod latet nos. Si enim talis ignis in oculo est, tunc oportet etiam ipsum per diem exstingui frigido et humido: et ita in glaciebus et in aqua fierent majores tenebrae: flamma enim et ignita corpora exstinguuntur in illis. Cum ergo non accidant tenebrae in glacie et in aqua, patet quod non. dominatur ignis in oculo.

2. Deinde, Ponit Philosophus rationem quae, sumitur ab organo oculi ad actum recipiendi visibilia. Cum enim una sit forma visibilis quae recipitur a medio et ab oculo, oportet unam naturam esse receptibilitatis in medio et in

oculo. Cum igitur in medio recipiat naturam perspicui, in oculo dominatur aliquid perspicuorum. Sed tantum duo sunt perspicua, scilicet aer, et aqua. Ergo in oculo dominabitur alterum borum. Differunt autem aer et aqua in recipiendo in hoc quod aqua servabilius est elementum quam aer; et hoc tripliciter: melius enim servat quantitatem et figuram ipsius oculi quae fabricatur ex ipsa. Similiter etiam melius servat actum luminis ab extrinseco egredientem in ipsum humorem oculi. Et servat etiam melius species receptas visibiles, quae tantum transeunt per ipsum aerem. Cum igitur oculi sit recipere et tenere aliquantulum, relinquitur quod in ipso dominetur elementum aquae.

3. Deinde, Ponit Philosophus consequenter quatuor rationes a quatuor partibus oculi. Quarum prima haec est: Unumquodque corrumpitur in eo ex quo consistit materialiter: sed nos videmus oculo corrupto aquam exire: ergo consistit materialiter ex ipsa aqua.

4. Secunda est per experimentum sumptum in clementis, in quibus calidum superat cerebrum frigidum, et calore resolvit, et facit fluere humidum oculi frigido coagulatum, et ex vaporibus calidis et grossis diminuit ipsum in parte, et turbat quantitatem perspicui, et facit tremere spiritum visibilem: hoc enim non accideret si dominaretur in oculo ignis: calidum enim a calido non diminueretur, sed augeretur.

5. Tertia ratio est sumpta per experimentum in abundantibus multum calido sanguine, in quibus natura ponit cerebrum frigidissimum, et album oculi facit crassius: quod ideo fit, ut permaneat humidum non coagulatum. Corpus enim oculi sic frigidum est, quod non potest amplius infrigidari salva complexione oculi. Si autem esset natura oculi ex. igne, tunc non oporteret naturam ingeniari qualiter oculus salvaretur in calore cordis in abundantibus sanguine calido: quia tanto melius conservaretur oculus, quanto calidius esset cor.

6. Quarta ratio sumitur de experimento in non habentibus sanguinem. In illis enim propter defectum caloris intantum coagulatur exteriori tunica oculi et induratur, quod non indiget palpebris velantibus. Probatum autem est in IV Meteororum, quod a frigido non coagulatur nisi aqua et species aquae. Ergo relinquitur, quod in oculo aqua dominatur.

7. Deinde, Ponit Philosophus aliam rationem sic: quia si in oculo dominaretur ignis ex quo exirent radii, oporteret visum in radiis illis extendi usque ad. astra quae videmus, et oporteret ipsum prodeuntem ex oculo per radios coadhaerere omnibus visibilibus: et ex hoc sequeretur, quod virtus visiva extenderetur extra oculum, quod est inconveniens, cum nulla virtus extendatur per essentiam extra proprium subjectum.

8. Praeterea, Inconveniens est dicere exterius lumen conjungi interiori: illa enim non conjunguntur, quorum aliquid est medium: sed inter extrinsecum et intrinsecum tunicae oculi intersunt quae a Philosopho miringae dicuntur.

9. Praeterea, In omni figurato corpore et animato necesse est secundum naturam dominari elementum receptibile illius figurae. Ignis autem et aer non sunt corpora receptibilia figurarum propter sui spiritualitatem. Ergo in oculo non dominatur alterum horum, sed terra, vel aqua. Non terra: quia ipsa non est perspicua. Ergo relinquitur, quod aqua dominetur in oculo. Si forte diceretur, quod in oculo dominatur lumen coeli et non ignis. Hoc erit dictum secundum ignorantiam.: quia caelum non est permiscibile cum aliquo corpore: et propter

hoc Philosophus non disputat contra hoc, sed relinquit pro absurdo.

10. Item, In libro de Animalibus dicitur, quod in oculo dominatur aqua: et ideo etiam ultimo inter membra corporis completur.

11. Item, Alpharabius in suo libro de Sensu et sensato dicit sic: Instrumentum virtutis visibilis est oculus, et in isto instrumento dominatur aqua, quae est substantia diaphana, ut fiat talis quod in eo describantur formae sensibilium ut in speculo: et ideo pars glacialis est valde clara et alba.

12. Item, Dicit Avicenna in suo libro de Animalibus : Dico, quod visus exigit humiditatem claram, quae recipiat impressiones. Sed quia Auctores naturalium communiter hoc dicunt, ideo super hoc multos Auctores inducere supervacuum est.

Videtur autem, quod neutrum horum sit verum, sed quod in oculo dominetur terra.

1. In omni enim corpore composito et commixto animato dominatur terra et aqua, et praecipue terra: quia omnia talia quiescunt in ipsa.

2. Item, Dicitur in libro I de Caelo ei mundo, quod in omni corpore composito dominatur illud elementum, cujus sequitur motum: sed oculus descendit ad terram: ergo in ipso dominatur terra.

Solutio. Dicimus, quod in oculo dominatur aqua quantum ad illam partem in qua fit impressio. Est enim in oculo duplex humor, quorum unus est in acie, qui dicitur crystallinus propter puritatem, et glacialis s iv e grandinosus propter frigidum complexionale dominans in ipso: quia, sicut dicit Philosophus, oculus est ita frigidus, quod servata complexione non infrigidatur amplius: et ideo in temporibus et in locis in quibus intrigidantur oculi supra temperamen-

tum, generatur obscuritas visus. Et hoc patet ex hoc quod diu ambulantibus in nive, vel glacie, vel aqua, obscura apparent loca nivium et glaciei et ripae aquarum et littora marium. Alius humor est post illum in textura venarum, qui habet colorem vitri aliquantulum tendentem ad ruborem: et ideo a quibusdam Philosophis dicitur vitreus : claritatem enim vitri habet ex convenientia cum crystallo, cujus ille est nutrimentum: sed ruborem participat ex convenientia cum sanguine ex quo generatur in extremitate venarum tangentium oculum: superfluitas autem ponitur in albumine, ut sit scutum humoris crystallini. Circa hos autem humores sunt tunicae sive retia oculi, quae tunicae ex parte sunt perspicuae, ut per ipsas possit fieri immutatio humoris crystallini, et circumducitur acies cum circumferentia nigra vel. glauca, ut ex illo colore fiat congregatio et coadunatio virtutis visivae, cujus natura est turbari claritate nivis. Et hac etiam de causa velamina, ut palpebrae et supercilia, ponuntur extrinsecus: et ideo accidit, quod adspiciens diu ad magnam albedinem, vel claritatem, postea non bene videt nisi prius coadunetur visus. Cum vero humidum crystallinum receptibile sit luminis et coloris, oportet quod pelliculae quae sunt ante ipsum, perviae sint, ita quod per ipsas possit immutando ingredi color et lumen: quia color non immutat visum, ut postea dicetur, nisi per actum luminis: et ideo contingit quando aliquis habuerit oculos diu clausos, vel in tenebris fuerit, et postea subito vadit ad lumen, quod non bene videt antequam ingrediatur lumen temperate immutans ab extrinseco. Quia vero iterum visus perficitur spiritu visibili qui defertur ad. oculos per nervos opticos et concavos ab interiori parte cerebri, qui spiritus secum trahunt temperatum calorem, ideo contingit, quod post somnum in quo spiritus omnes moventur ad

interiora ad locum digestionis relinquendo organa exteriora sensuum, statim aperiens oculos non bene videat ante reditum spirituum et caloris ab interioribus ad exteriora organa sensuum. Quia vero illi spiritus clari et puri sunt, qui deferuntur ad oculos, super omnes spiritus sensibiles, ideo turbatio quaecumque contingens in cerebro, magis apparet in ipsis: et ideo contingit in ebriis, in quibus multus vapor fertur ad cerebrum, quod obscuratur visus. Et eadem causa est quare visus obscuratur in iratis: quia ira accendit sanguinem circa cor, et elevat vapores ad caput. Cum vero iterum spiritus ilie fervidus sit, iterum contingit ipsum a vaporibus calidis moveri extra situm proprium in quibusdam infirmitatibus et ebrietatibus et ira, et tunc apparet unum duo. Spiritus vero accipiens formam in situ uno, antequam renuntiet eam, et plene imprimatur ab ea, accipit eamdem in alio statu: et sic unum in duplici situ acceptum apparet duo. Et haec eadem causa est quare unum apparet duo, quando digitus supponitur et elevatur oculus ad situm altiorem, vel deprimitur ad inferiorem: et ideo quanto magis ponitur extra situm proprium inferius vel altius, tanto magis apparet dissonantia inter id in duplici situ acceptum. Et hujus simile est videre in sole percutiente super aquam fluentem, quae videtur esse majoris quantitatis secundum duplum vel triplum secundum motum aquae. Est etiam tersum corpus et politum in acie, ut ad ipsum fiat reflexio luminis extrinseci, sub quo fit immutatio a coloribus et abstractio coloris. Sed de hoc plenius dicetur infra in quaestione de coloribus.

Ad primum igitur dicatur, quod quaedam animalia sunt, quae debilem habent visum et non bene coadunatum, et illa claritate diei vincuntur: et propter hoc in die quiescunt, et de nocte moventur, quando lumen lunae et stellarum est in aere, quod debilius est lumine solis. Sed si essent omnino tenebrae, sicut est sub tecto in domibus, dico quod tunc nihil viderent. Et si tunc venantur, odoratu venantur, et non visu.

Ad aliud dicendum, quod noctiluca, sicut oculi quorumdam animalium et capita piscium et corpora putrefacta, sunt actu lucida in tenebris, et non tamen sic semper, quod illuminent medium. Quod patet ex hoc quod si medium esset illuminatum, tunc non lucerent illa: aliter enim lucerent die ac nocte, quod non videmus: unde ilia lux in talibus est a partibus igneis, quae sunt in exteriori parte, et non progreditur ab interiori parte oculi ad projectionem radiorum per quos illuminentur medium et objectum visibile: aliter enim circumstans aer et colorata omnia illuminarentur sicut a candela, quod non videmus: proxima enim quae sunt juxta noctiluca, non videntur, sicut nasus lupi et maxilla.

Ad aliud dicendum, quod non tenemus sententiam adspectivorum tenentium radios esse corpora egredientia ab oculis: sed dicimus radios esse immutationes secundum rectas lineas in diaphano factas: et quia oculus politus est et tersus, reflectitur super ipsum lumen, quod est actus visibilis rei sicut super speculum: et quia reflexio lucis fit ad pares angulos cum incidentia ejusdem, et ideo sicut radii a primo illuminante diriguntur secundum figuram pyramidalem, cujus punctum est in corpore projiciente radios, et dilatantur plus et plus secundum quod radii procedunt ab illo. Similiter in corpore reflectente lumen et radios, colliguntur radii in punctum pyramidis, et ampliantur plus et plus secundum quod radii distant magis a corpore reflectente lumen et radios. Et cum tale corpus sit oculus, per hunc modum fit reflexio lucis ab ipso, et non sic quod radii procedant ex ipso sicut ex primo illuminante. Nec est etiam de proprietate scientiae adspectivorum determinare de natura radii: sed potius ponit ipsum in passionibus geometricis, quae sunt curvum, et rectum, et hujusmodi. Naturalis

autem habet quaerere, An sit corpus vel qualitas alia a corpore ? De hoc lamen planius habebitur infra.

Ad aliud dicendum est, quod tremor ille de quo loquitur Philosophus, est in spiritu visibili interiori, qui sicut exigit proportionem in claritate et obscuritate visibilis, ita etiam exigit proportionem in distantia conveniente sibi: et si tremor aliquis est in radio, ille erit in radio reflexo ad oculum, et non in emisso illo.

Ad aliud dicendum, quod oculus splendentium est sicut tersum et politum reflectens lumen, et non sicut projiciens lumen per se.

Ad aliud dicendum, quod si debeat salvari Timaeus, non potest intelligi nisi de radiis exterius reflexis, et non ab interiori procedentibus: sed tamen haec non est intentio sua.

Ad aliud dicendum, quod Chalcidius sequitur Platonem: tamen idem dicemus de specie ignis edacis et lucis.

Ad aliud dicendum, quod auctoritas Augustini intelligitur de radiis exterioribus.

Ad id quod objicitur de opinionibus inductis a Gregorio Nysseno, patet solutio per praedicta.

Ad id quod objicitur de libro de Sensu et sensato, dicendum quod primi Philosophi si dicebant ignem dominari in oculo, falsum dicebant, sicut bene probatur ab Aristotele. Si autem dicebant visum secundum actum non perfici sine luce, et lucem appellaverunt ignem, tunc verum dicebant.

Ad aliud dicendum, quod lucis illius quae apparet in tenebris vel oculis clausis in refractione vel percussione oculorum, causa est claritas spiritus visibilis, qui dispergitur in seipsum in tali refractione vel repercussione: et ideo retro in oculo apparet quandoque mutatio luminis: crystallinum enim oculi immutabile est secundum ante et retro et profundum, sicut infra dicemus: retro enim ad ipsum fluunt imaginationes somniales, et ante recipiuntur imaginationes sensibiles, et transeunt ad ipsum sensum communem et phantasiam.

Ad ultimum patet solutio per praedicta.