ARTICULUS II.

De distinctione sensibilium, et, Qualiter sensibilia sunt diversimode in suis objectis ?

Secundo, Quaeritur de distinctione sensibilium, et qualiter sensibilia diversimode sunt in suis objectis et mediis et organis ?

Distinguitur autem sensibile ab Ari- stotele tripliciter, ciliorum duo quidem dicimus sentire per se, unum autem per accidens. Duorum autem quae per se sentiuntur, aliud quidem proprium est uniuscujusque, aliud vero commune omnium. Dico autem proprium, quando non contingit altero sensu sentire, et circa quod non contingit errare, ut visus coloris, et auditus soni. Communia autem sunt quinque, motus, quies, ligura, numerus, et magnitudo, Secundum accidens autem dicitur sensibile, ut si album sit Diaris filius: secundum accidens enim hoc sentitur: quoniam, Diaris filium esse accidit albo quod sentitur per se.

Objicitur autem contra hanc distinctionem: quia

1. Quidquid per se facit aliquid, semper facit illud: ergo si aliquid per se facit sensum, semper faciet sensum, eo quod in ipso erit unius motor cum mobili: scel nullum sensibilium semper facit sensum: ergo nullum sensibilium est sensibile per se. Prima, probatur per rationem ejus quod est per se: per se enim est illud quod non indiget alio ad hoc quod faciat sensum. Similiter haec est propositio super quam, sustentatus est Piato in Phaedro, probando animam esse immortalem: quia quod per se movetur, semper movetur: et persuasum habuit, quod anima per se movetur.

2. Item, Sensibile se habet ad sensum ut activum ad passivum: activum autem non se habet per se nisi ad unum passivum: ergo per se sensibile non erit nisi unius sensus: et sic videtur falsum dicere Philosophus in hoc quod dicit sensibile commune esse per se, cum sentiatur a pluribus sensibus, ut ipse dicit.

3. Praeterea, In secundo de Anima dicit, quod in unoquoque sensu particulari sentimus sensata communia secundum accidens, ut motum, statum, figuram, magnitudinem, et numerum: edita videtur sibi contrarius.

4. Praeterea, Sensata communia quinque sunt: sensata autem propria sunt passibiles qualitates, quae inferunt passionem in. sensu per se: sensata autem per accidens exemplificat ut Diaris filius, in quo non videtur esse exemplum, nisi singularis substantiae, et ejus quod est ad aliquid. Cum autem multa sint singularia aliorum praedicamentarum, quaeritur quo sensu illa cognoscantur ? Videtur enim sensus ad ilia deficere.

5. Praeterea, Dicit Boetius, quod singulare est dum sentitur, universale dum intelligitur: sed multa sunt singularia, sicut Angelus, et anima, de quibus nullum, habemus sensum: ergo videtur, quod ibi vel non omnium singularium. sit sensus, vel aliquis sensus deficit nobis,

6, Praeterea, Sensibile commune est, ut dicit Philosophus, quod unoquoque sensu vel pluribus sentimus, et quod nulli sensui appropriatur. Hoc videtur esse falsum: sensus enim communis de quo infra habebitur, est quidam sensus proprius, ut habetur in libro de Somno et vigilia: et ille est sui sensibilis per se quod est sensibile commune: ergo non videtur, quod sensatum commune alicujus sit sensus per se proprium..

Disputationem autem de sensibili communi infra in quaestione de sensu communi notabimus.

Quaeritur, ergo juxta hoc, Secundum quem modum sensibile habeat esse in objecto, et in medio, et sensu?

Patet autem, quod in objecto habeat esse secundum naturam: in sensu autem habet esse intentionis, Et voco intentionem speciem quae principium est cognitionis sensibilis. Ergo videtur, quod in medio habeat esse medio modo.

Praeterea, Philosophus videtur dicere in secundo de Anima , quod dubium potest esse,, Utrum aliquid, patiatur ab odore quod non habeat olfactum, et a colore quod non habeat visum ?

Et videtur ponere rationes ad hoc quod nihil patitur a sensibili nisi sensus. Quarum prima est haec: Si odorabile sit odor, si aliquid facit in olfactum, odor facit. Quare impossibilium habere olfactum nihil possibile est pati ab odore. Sensus hujus rationis est hic: Quaecumque potentia habet propriam passionem per cujus acium ipsa diffinitur, illa passio non agit inpotentiam, aliam: sensus tales sunt potentiae quae diffiniuntur per sua sensibilia: ergo videtur, quod illa sensibilia non agant in potentias alias, cum potentia diffiniri habet suo actu, quia tunc non erit propria diffinitio istarum potentiarum. Secunda probatur per hoc quod in potentiis passivis actus sunt praevii potentiis secundum rationem, et objecta sunt praevia actibus.

Alia ratio Philosophi ad idem, quod sensibile actione sua determinatur ad sensum, sicut combustibile ad combustum i et ita videtur, quod non inferat passionem nisi sensui.

Tertia ratio est, quia manifestum est, quod neque lumen, neque tenebra, neque sonus, neque odor, quidquam facit in corpora, sed in quibus est, ut aer qui cum tonitru scindit lignum.

Ex his videtur, quod sensibile nullo modo sit in medio.

Sed contra.:

Quidquid nullo modo est in aliquo, nullo modo agit in illo: sed sensibile agit in medio: ergo aliquo modo est in illo. Probatio minoris est: quia agit in sensum in medio existens.

Solutio. Dicendum, quod sensibile dicitur tribus modis, ut supra dictum est: et sensibile per se dividitur in proprium, et commune. Per se autem duobus modis dicitur, scilicet secundum quod est oppositum ei quod est per accidens, et secundum quod est oppositum ei quod est per aliud. Et quando dicit Philosophus, quod sensibile per se est commune

et proprium, accipit per se secundum quod opponitur ad per accidens: et propter hoc sic ordinanda est divisio, quod. quoddam est sensibile per se, et quoddam per accidens: et sensibile per se quoddam est commune, et quoddam est proprium. Nihilominus tamen per accidens dicitur duobus modis: dicitnr enim, oppositum per accidens substantiali, et oppositum immediate. Dicimus enim Socratem esse album per accidens: eo quod substantialiter non est albus. Et similiter dicimus Socratem per accidens animal rationale mortale, non quod ipse substantialiter non sit animal rationale mortale, sed quod hoc immediate non convenit ei scilicet in quantum Socrates, sed in quantum homo est: sicut etiam dicit Philosophus, quod habere tres angulos aequos duobus rectis accidit isosceli, et per se inest triangulo.

Notandum ergo, quod ad hoc, quod aliquid, sit sensibile per se et proprium, tria exiguntur, scilicet quod non sentiatur aliquo sensu per se, quod circa ipsum non contingit errare illum sensum cujus est sensibile, et quod substantia sensus illius organi apta nata sit pati ab illo et non ab alio: sicut visus colorum est, quem non contingit sentire per se auditu, vel olfactu, vel aliquo sensu, et circa colorem non errat visus: licet enim circa compositionem colorum in subjecto, vel divisionem ipsius ab ipso contingit error, tamen circa colorem numquam est error: visus enim semper rubeum dicit rubeum.: componere autem rubeum cum hoc subjecto quod est cuprum, vel cum hoc subjecto quod est aurum, non est visus, sed sensus communis, ut infra habebitur i et circa illam compositionem et divisionem frequenter contingit mentiri: multi enim crediderunt cuprum esse aurum, et multi mei fel putaverunt, eo quod citrinum est utrumque. Similiter organum visus non immutatur nisi a colore, et non a sono, vel odore., et sic est de aliis sensibus,

Quae autem exiguntur ad sensibile commune, infra dicetur.

Sensibile vero per accidens dicitur hic per oppositum ad substantiale. Substantiale enim est, quia ex sui forma facit sensum. Unde p er accidens est illud, quod non facit sensum ex sui forma, sed potius conjungitur in eodem subjecto cum illo quod per se facit sensum, sicut album per se est visibile: illud autem quod est cum albo in eodem subjecto, per accidens sentitur a visu, sicut dicit Philosophus, quod visus per accidens sentit dulce, quia album est dulce, et visum per accidens sentimus filium Diadis vel Dionis: quia albus est filius Diaris vel Dionis, et sic de aliis.

Ad primum ergo dicendum, quod per se dicitur hic, quod non indiget aliquo ad hoc quod agat in sensum, eo quod ipsum est in actu et forma agentis per seipsum: et de hoc non sequitur, quod semper per se agat, sed quod semper agit in quantum est in ipso. Plato autem appellat per se movens, quod intra se habet movens et mobile in una essentia: et hoc nihii est, ut supra est ostensum. Ad aliud dicendum, quod sensatum commune per se est sensus communis, secundum quod per se dicit immediatum, quod non vi alterius facit sensum, per posterius autem est sensuum propriorum, sicut visus, qui primo et per se accipit albedinem, et posterius accipit figuram et magnitudinem albi, quia in magnitudine album est sicut in subjecto. Ad aliud dicendum, quod cum dicit Philosophus, quod sensata communia sentimus per accidens sensibus propriis, non accipit per accidens secundum quod opponitur substantiali: substantiale enim est albo esse in magnitudine quae est subjectum albi, Sed accipit per accidens prout opponitur ad immediatum: figuram enim et magnitudinem non sentimus sensu proprio immediate, et gratia sui, sed gratia sensibilis proprii inventi in figura et magnitudine.

Per idem patet solutio ad sequens.

Ad aliud dicendum, quod in veritate multa sunt singularia quae non sunt per se sensibilia, sicut omnia singularia substantiae in quantam substantiae sunt i sed sunt mediantibus qualitatibus sensibilibus sensibilia, et mediante quantitate sentiuntur in sensu communi: et singulares substantiae spirituales, sicut Angelus, et anima, mediantibus suis motibus per accidens sentiuntur sensu communi et sensu proprio: motus enim per se est sensatum sensus communis, et per accidens proprii. Singularia vero aliorum praedicamentorum, sicut quantitatis, quando, et ubi, et positionis sive situs sentiuntur sensu communi et proprio per accidens quinque sensibilibus communibus mediantibus, quae sunt sensata per se. Singulares autem qualitates quantum ad habitum et dispositionem et naturalem potentiam et impotentiam per accidens sentiuntur praecipue mediante motu. Passio autem et passibilis qualitas per se sensibilis est, et forma et circa aliquid constans figura per se sensatum commune. Singularia autem ad aliquid et facere et pati et babere, per accidens sentiuntur mediantibus sensibilibus propriis cum quibus conjunguntur in eodem subjecto.

Notandum, quod quidam omnino aliter solvunt, dicentes quaedam singularia esse intelligibilia, et nullum singulare esse sensibile per accidens nisi singulare substantiae et ad aliquid. Sed quia hoc non concordat cum Auctoribus qui dicunt intelligibilia omnia abstrahi a phantasmatibus et phantasmata fieri a sensu, intantum quod pereunte sensu perit demonstratio sensibilis illius sensus, dicimus omne singulare aliquo modo esse sensibile per se, vel per accidens, ut prius habitum est.

Ad aliud dicendum, quod sensus communis proprius est sui. sensibilis, quod est sensibile per se: sed communis dicitur;, quia per posterius communiter sentit omnia sensata propria: et aliis rationibus dicitur communis, qua. ) infra ponentur loco proprio: et propter hoc non est contrarium, quod sensus communis dicatur proprius.

Ad aliud quod quaeritur juxta hoc, dicendum quod in veritate in. tribus sensibus qui sunt per medium extrinsecum., sensibile aliud, habet esse in objecto, et in medio, et in sensu. In objecto enim habet esse materiale: in sensu autem habet esse spirituale tantum: in medio vero sensibile. Objectum enim visus non est in medio ut in materia, sicut supra satis expeditum est in quaestione de visu. Sed sensibile auditus secundum suum esse in medio, scilicet in aere est ut in materia, non tamen agit in auditum actione materiae, sed actione medii. Et similiter est de odore.

Et ut hoc intelligatur, notandum quod actio proprie materiae est actio qualitatum transmutantium materiam, sive naturaliter, sive violenter: vel si non transmutat materiam, tamen disponit eam secundum qualitatem propriam. Et propter hoc aer habens colorem ut medium, non agit actione materia; secundum colorem: quia nihil colorat, Similiter habens sonum non agit actione materiae secundum sonum: quia illud quod movet, non facit sonare, sed secundum motum violentum agit actione materiae, quia impulsus a tonitru scindit lignum, sed actione medii et non actione materiae agit in. sensum, facit enim sensum in actu per sensibile quod est in ipso ut in medio. Et propter hoc sensibile quod est in medio, non est nisi in potentia: sed secundum quod est in materia et in sensu, est in actu, Aliquod tamen sensibile in aliquo uno est ut in materia et in medio, sicut supra de singulis est expeditum. Et hoc est quod dicit Philosophus, quod colores, soni, et odores in aere sunt sicut in transitu et in via: in sensu autem et objecto secundum actum: quia sensibile et sensus est unus actus, ut dicit. Philosophus, et infra hoc ostendetur.

Et per hoc patet solutio ad tres rationes Philosophi, quae tantum sunt de sensibili quod est per medium extraneum: quia sensibile in medio sicut in medio, non est nisi secundum potentiam et viam et transitum: sed si est in medio ut in materia, tunc medium est in ratione objecti, et non in ratione medii, et tunc sensibile in ipso est actu. Duo autem sensus qui sunt per medium intra, habent sensibilia quae actu sunt et in objecto et in medio et in organo: et sensibilia illorum esse spirituale acquirunt per spiritum animalem attrahentem et deferentem intentiones ipsorum sensibilium ad cerebrum: et per hoc patet, quod intentio calidi per spiritum attractivum animalem ab origine tactus non calefacit cerebrum.

Et patet etiam solutio per hoc ad ultimum.

ARTICULUS HI.

Utrum communis sensus est susceptivus

specierum sine materia ? Tertio quaeritur, Qualiter sensus communis susceptivus sit sensibilium speci, enim sine materia ?

Hoc enim dicii Philosophus in II de Anima circa finem , et dat simile: sicut cera recipit figuram annuli sine materia annuli, quae est ferrum, vel aurum, et sicut cera recipit figuram sigilli sine materia sigilli.

Et hoc etiam probatur per rationem: materia enim coloris res colorata est, non lapis, vel equus: qua?, res non recipiuntur in oculo, licet species coloris equi vel lapidis in oculo recipiantur. Et similiter est in aliis sensibus.

Sed contra, hoc sic objicitur:

I. Universale et singulare differunt: quia universale est a forma, et singulare a materia et appendiciis eorum. Si igitur sensus est singularium, sensus erit eorum quae sunt cum materia et appendiciis materiae: non ergo erit receptivus sensibilium specierum sine materia,

2. Item, Dicit Avicenna in Metaphysica sua, quod omnis forma est universalis, et non particularis, nisi per materiam: sed sensibilis species sine materia est forma non conjuncta materiae: ergo est universalis: ergo si sensus recipit sensibiles species sine materia, sensus recipit universalia.

3. Praeterea, Abstrahit a sensibilibus: aut ergo abstrahit ab ipsis sicut a particularibus, aut sicut a materia. Si sicut a materia, tunc sensibilia non erunt sine materia. Si sicut a particulari, tunc si particulare semper sit conjunctum materiae, sequitur idem quod prius.

Si forte vellet aliquis dicere, quod haec locutio, sensus est susceptivum, sensibilium specierum sine materia, est duplex: ex. eo quod haec determinatio, sine materia, potest determinare hoc quod dico sensus gratia participii subintellegi, sic: sensus ens sine materia, est susceptivum specierum sensibilium: et sic locutio est vera. Vel potest determinare hoc ipsum quod dico, sensibilium specierum: et sic est falsa sub hoc sensu: sensus est susceptivus specierum sensibilium existentium sine materia.

1, Sed hoc expresse est contra Philosophum qui accipit eam in secundo sensu. Aliter enim nihil valerent similia sua de annulo et sigillo supra inducta.

2. Praeterea, Secundum hoc concederetur, quod sensibilia in sensu essent cum materia: et cum sensibile non habeat materiam ex qua sit, quia ipsum est qualitas, sed materiam in qua est, quia est objectum, oportebit quodlibet objectum esse in sensu, et sic asinus esset in sensu, et quodlibet hujusmodi, sicut leo, vel capra, quod expresse falsum est.

Praeterea, Aristoteles dicit, quod illud oportet accipere de omni sensu: ergo et de tactu et de gustu.; sed ipse ibidem dicit, quod tactus et gustus sensibile suum non apprehendit sine materia: calor enim secundum esse materiale est in factu: et sic videtur sibi contrarius.

Item, Videtur quod non conveniat soli sensui, sed etiam phantasiae; species enim non sunt nisi singulares vel universales, eo quod phantasia est motus a sensu, secundum actum factus: ergo phantasia erit susceptivum sensibilium specierum sine materia, et non solum sensus.

Praeterea quaeritur juxta hoc, Utrum sensitivum et sensibile sint idem actu ?

Et videtur, quod sic.

i, Quorumcumque enim est una species et forma, sunt unum et idem actu: sensitivum et sensibile habent unam speciem et formam: ergo sensitivum et sensibile sunt idem actu. Prima probatur per hoc quod nihil est actu nisi per formam et speciem, et sic per eamdem speciem et formam erit idem actu, et per diversam formam et speciem erit diversum actu. Secunda accipitur ex prius habitis, quod sensus est. susceptivum specierum ipsorum sensibilium et non aliorum.

2. Item, Dicit hic Philosophus in fine libri secundi de Anima expresse sic: " Sensitivi quidem et sensibilis actus idem est et unus, esse autem ipsoram non idem. "

3. Praeterea, Ponuntur ad hoc rationes Philosophi, quas ibidem ponit. Quarum prima est haec: Omnis motus moventis est in moto secundum actum: sed actus moventis motus est, et similiter actus moti motus est: ergo similiter movens et motum sunt idem actu: sed sensibile ad sensum se habet ut movens, et sensus ut motum: ergo sensus et sensibile sunt idem. actu.

Aliam rationem ponit ibidem, quae talis est: Actio agentis in patiente est,: sed actio est actus agentis: ergo agentis actus est in patiente: sed id quod est in patiente ab agente, est actus patientis: ergo actus agentis et actus patientis sunt idem: et sic agens et patiens sunt idem actu: sed sensus et sensibile se habent ut agens et patiens: ergo sensus et sensibile sunt idem actu.

Tertia ratio sua est per exemplum: accipiamus enim sensibile secundum actum id quod actu agit in. sensum, et sensum secundum actum, id. est, qui actu sentit. Verbi gratia, in auditu, tunc actus sensibilis erit sonatio immutans auditum secundum actum. Actus enim sensus erit auditio soni secundum actum,, Et sic patet, quod idem sonus numero est actus sonantis et auditus: sed pro tanto differt, quia est a sonante et in auditu: ergo sunt idem actu. Hoc etiam. patet in aliis activis et passivis: eadem enim caliditas numero est a calefaciente et in calefactibili, et eadem, combustio ligni est in combusto et in combustibili.

Quarta ratio haec est: Quaecumque non sunt relativa ad invicem, et uno destructo secundum actum destruitur et reliquum, illa sunt eadem actu: sed sensus et sensibile sic se habent, quod uno destructo secundum acium destruitur et reliquum, cum tamen secundum esse suum non sunt relativa ad invicem: ergo sunt idem actu. Prima probatur in omni activo et passivo quae sunt secundum actum. Secunda probatur ex hoc quod non existente sono secundum actum, non erit auditus secundum actum: et non existente auditu secundum actum, non erit sonus secundum actum immutandi. Sed hoc generat obscuritatem, quia non est in omnibus sensibus actus secundum quod est adivi, et actus se-

cundum quod est passivi habet nomen. In visu enim secundum quod est in passivo, dicitur visio: secundum autem quod est ab activo, non habet nomen. Et similiter est in aliis praeter auditum solum.

Sed contra hoc videtur esse, quod 1, Quorumcumque est unus actus, illorum est una proportio ad actum illum: sed sensibile habet unam proportionem materiae ad actum illum, quia forma sensibilis in sensibili habet esse materiale: ergo proportio sensus ad actum illum erit proportio materiae, et sensibile in sensu habet esse materiale, quod falsum est.

2. Praeterea, Contra hoc objiciunt quidam Commentatores Arabum sic: Quaecumque sunt eadem actu, sunt eadem specie vel numero: sed sensibile et sensus sunt eadem actu: ergo sunt eadem specie vel numero sed hoc est falsum. Et propter hoc ipsi glossant, sunt eadem actu, id. est, similia.

Solutio, Dicendum ad primum, quod omnis sensus est susceptivum specierum sine materia.

Ad illud autem quod objicitur in contrarium, dicendum quod aliud est singulare secundum esse naturae, et aliud intentio singularis in anima. Singulare secundum esse quod habet in natura, est a materia: sed intentio singularis in anima est ab appendiciis materiae quae sunt praesentia materiae et apprehensio ipsius cum hic et nunc et caeteris conditionibus individualibus, et ilia sunt bene in sensu, licet materia secundum esse non sit in sensu.

Ad aluid dicendum, quod forma quantum, est de se semper communicabilis est multis: et quod non communicatur secundum esse, est a materia. Intentio tamen incommunicabilitatis et singularitatis ejus est ab appendiciis cum quibus apprehenditur in sensu.

Ad aliud dicendum, quod particulare et singulare secundum esse est a mate-

ria secundum intentionem ab appendiciis materiae, cum. quibus apprehenditur a virtutibus animae sensibilis: et ab illa intentione particularis intellectus abstrahit intentionem universalis.

Ad distinctionem autem inductam dicimus, quod nulla est, sicut bene probant objectiones factae in contrarium: sensus enim locutionis est, quod sensus est susceptivum specierum sensibilium, id est, objectorum ipsius sensus sine materia, et praeter hoc quod recipiat materiam objecti,

Ad aliud dicendum, quod hoc convenit omni sensui secundum quod est judicium sensitivum: et licet sensibile tactus in medio et organo tactus sit secundum esse materiale, tamen secundum quod tactus est judicium, spiritus animalis qui. est in nervis factivis, abstrahit intentionem tangibilium tantum, et non tangibilia secundum esse materiale, ut supra dictum est.

Ad aliud dicendum, quod cum dicitur, quod sensus est susceptivum sensibilium specierum, hoc ipsum quod dico sensibilium supponit objectum sensus secundum actum, et hoc de ratione sui ponit praesentiam materiae. Phantasia autem accipit sine materiae praesentia: et sic sensus separatur a phantasia et aliis virtutibus animae sensibilis interioribus.

Ad id quod juxta hoc quaeritur, dicendum quod idem numero actus est sensibilis et sensitivi, sicut probat Philosophus: sed est sensibilis ut agentis, et sensitivi ut recipientis et patientis.

Ad hoc quod objicitur in contrarium, dicendum, quod ratio illa procederet si eodem modo esset actus unus utriusque: sed hoc non intendit Philosophus, ut patet per praedicta.

Ad ultimum: dicendum, quod objectio illa provenit : quia idem in actu ponitur idem esse simpliciter: et hoc non est verum nisi in habentibus formam eodem modo. Sed hoc non intendit Philosophus et ideo dicit ibidem, quod sensibilis et sensitivi est idem actus, sed esse non est idem, sicut non est idem esse agentis et patientis. Et sic etiam intelligitur quod dicitur in III de Anima , quod sensus est species sensibilium, et intellectus species specierum. Sensibilia enim sunt objecta a quibus sensus accipit speciem sicut potentia ab agente: et species sensibiles in anima sunt ea a quibus intellectus accipit speciem universalis.