ARTICULUS I. Quid sit phantasia ?

Ad primum proceditur sic :

Dicit enim Aristoteles -, quod phantasia est motus a sensu secundum actum factus.

. Aliam diffinitionem dat AJgazel dicens, quod phantasia est virtus quae operatur componendo et dividendo., quandoque in his quae sunt in arca formarum, quandoque in his quae sunt in arca intentionum.

Contra primam diffinitionem objicitur sic :

1. Nullus motus est potentia in anima : phantasia est motus : ergo phantasia non est potentia in anima.

2. Item, Omnis motus est perfectio mobilis: phantasia est motus: ergo est perfectio alicujus mobilis. Et quaeratur cujus ? Et si est perfectio anima sensibilis, tunc anima sensibilis semper movebitur, quia semper habet phantasiam. Si autem est perfectio illius potentiae quae dicitur phantasia, tunc erit idem perfectio suiipsius.

3. Item, Omnis motus est ex aliquo in aliquid. Si ergo phantasia est motus, erit ex aliquo in aliquid. Dicitur autem, quod est a sensu : sed in quid sit, hoc non dicitur in diffinitione.

4. Praeterea, Non videtur phantasia esse motus a sensu : quidquid enim operatur sensu non existente secundum actum,hoc non de necessitate est motus a sensu secundum actum factus : phantasia operatur sine sensu existente secundum actum : ergo non de necessitate est motus a sensu secundum actum factus: et ita per hoc non debet diffiniri.

5. Item, Per illam diffinitionem non videtur diversificari phantasia ab imaginatione : quia imaginatio est illotus a sensu secundum actum factus, ut patet ex praedictis.

6. Praeterea, Quaeritur cum dicitur, A sensu secundum acium factus, utrum intelligatur hoc de quolibet sensu, scilicet proprio, et communi, et per accidens, vel de aliquo illorum ? Et videtur de quolibet : quia quidquid diffinitur per aliquid indeterminate, hoc simpliciter convenit illi : phantasia autem diffinitur, quod sit motus a sensu factus indeterminate : ergo videtur, quod simpliciter a quolibet sensu.

Praeterea, In phantasia invenitur hoc quod convenit cuilibet sensui. Est enim phantasia vera, et phantasia falsa. Sensus autem proprius est verus, et sensus communis et per accidens sunt veri et falsi. Ergo videtur cum phantasia habeat proprietatem cujuslibet sensus, quod sit motus factus a quolibet sensu. Sed contra : Unumquodque habet diffiniri per hoc quod est immediatum illi. Si ergo phantasia est motus factus a quolibet sensu secundum actum, erit phantasia accipiens immediate a quolibet sensu, et sic erit immediata sensibus propriis, quod falsum est : quia sensus communis immediatus est sensibus propriis.

Praeterea, Omnis potentia apprehendens cum praesentia rei, est ante potentiam apprehendentem re non praesente : sensus communis apprehendit cum rei praesentia, ut supra habitum est, ^phantasia autem apprehendit re non praesente : ergo sensus communis est ante phantasiam : et sic relinquitur, quod phantasia non est immediata sensibus propriis.

Praeterea, Si esset immediata sensibus propriis, tunc immediate acciperet a sensibus propriis, et ab ea acciperent sensus omnes, quod est contra omnes Auctores.

Contra secundam diffinitionem sic objicitur :

1, Dicit Boetius, quod quidquid potest potentia inferior, potest et superior, Si ergo sensus communis potest componere et dividere, tunc quaelibet potentiarum superiorum erit componens et dividens : et sic imaginatio operabitur componendo et dividendo, sicut et phantasia : et sic per componere et dividere non bene diffinitur phantasia: quia per hoc non differt ab imaginatione.

2. Praeterea, Potentiae definiuntur per objecta : objectum autem phantasiae est phantasma, ut dicit Philosophus, quod phantasia est potentia secundum quam phantasma uobis fit: et sic videtur male diffiniri per componere et dividere.

3. Praeterea, Ejusdem potentia est objectum recipere et operari in ipso : ergo videtur, quod arcae formarum quae est imaginatio, et arcae, intentionum quae est memoria, sit operari in suis objectis, et non phantasiae.

4. Praeterea quaeritur, Quare phantasia non diffiniatur in comparatione ad intellectum ita bene sicut diffinitur in comparatione ad sensum ?

Solutio. Dicendum, quod phantasia dicitur duobus modis, scilicet large, et stricte. Large secundum quod comprehendit imaginationem et phantasiam et aestimationem, et sic diffinitur a Philosopho in libro II de Anima , quod est motus a sensu secundum actum factus. Stricte autem accipitur pro potentia collativa imaginum per compositionem et divisionem, et sic diffinitur ab Algazele : et ideo dicit Algazel, quod quidam appellant eam potentiam cogitativam, sicut eam appellat Avicenna : sed tamen cogitativa non est proprie nisi in hominibus.

Dicendum ergo ad primum, quod phantasia dicitur motus non proprie, sed sumitur ibi motus materialiter pro ipsa potentia illota quae suscipit a sensu speciem sensibilem et movetur circa ipsam

motu discretionis et judicii: quia et secundum illam diffinitionem phantasia large sumitur, ut dictum est.

Per hoc etiam patet solutio ad duo sequentia.

Ad m quod quaeritur, Qualiter motus sit a sensu secundum actum factus ?

Dicendum, quod haec praepositio, a, notat causam efficientem. Sensus autem secundum actum est sensus habens speciem sensibilem : ille enim imprimit speciem acceptam a phantasia per hoc quod movet ipsam.

Ad objectum contra hoc, dicendum quod phantasia magis abstrahit quam sensus, et idcirco reservat species sensibiles re etiam non praesente, nihilominus non movetur circa speciem aliquam quam non accipit a sensu.

Ad sequentia autem patet solutio per ante dicta.

Ad aliud dicendum, quod phantasia est motus a quolibet sensu secundum actum factus, sed non immediate. Immediate enim fit iste motus a sensu communi.

Ad id quod objicitur contra hoc, dicendum quod non oportet per hoc quod diffinitur per generalem causam, quod determinetur in partibus illius causae ad immediatum : quia sic aliae partes causae viderentur excludi a causalitate.

Objecta autem quae probant, quod phantasia non sit immediata sensibus propriis, conceduntur.

Ad id quod objicitur contra secundam diffinitionem, dicendum quod dictum Boethi intelligitur de potentiis activis i ipse enim dicit hoc de toto potestativo, cujus superior pars potest quidquid potest inferior, sed non convertitur. De potentia autem materiali et receptiva non est verum : potentia enim caeli quae prior est secundum naturam quam potentia elementorum, non potest omne illud quod possunt elementa, idcirco, ut dicit Avi- cenna, alterius potentiae est retinere imagines, et alterius operari in eis componendo et dividendo. Vel, dicatur aliter et melius, quod phantasia apprehendit aliquid quod non apprehendit imaginatio, scilicet intentiones amici et inimici, et veri et falsi, qua? licet semper conjunctae sunt sensibus, tamen non sunt acceptae per sensum.

Ad aliud dicendum, quod secundum Gregorium Nysscnum et Damascenum phantasia appellatur vana compositio imaginum., sicut in corpore hominis caput leonis et cauda equi, eodem modo quo imaginamur tragelaphum et hircocervum et chimaeram : sed secundum A1gazelem, et Avicennam phantasia est intenlio elicita ex compositione imaginum vel divisione : et sic patet diversa esse objecta imaginationis et phantasiae.

Ad aliud dicendum, quod ista propositio falsa est, Ejusdem potentiae est recipere speciem, et operari in ipsa componendo et dividendo : et est instantia in sensu proprio qui recipit speciem sui objecti, et tamen unam non componit cum altera.

Ad ultimum dicendum, quod non est generalis comparatio phantasiae ad intellectum : et ideo non potest diffiniri in comparatione ad ipsum.