ARTICULUS IV.

Propter quam causam somnus et vigilia insunt animalibus ?

Postea quaeritur, Propter quam causam somnus et vigilia insunt animalibus ?

Cum ergo quatuor sunt causae, scilicet efficiens, materialis, formalis et finalis, quaeramus de omnibus his.

Videtur autem Philosophus in libro primo de Somno ei vigilia sex assignare causas efficiens somni. Quarum prima est alimenti evaporatio. Secunda, labor. Tertia, aegritudo. Quarta, prima aetas. Et his quatuor a Commentatoribus adduntur duae, scilicet caloris subtractio, et studii attentio. Circa illud quidam etiam addunt languorem, sed reducitur ad aegritudinem et laborem.

Et de iuuma dicit Philosophus : 1. " Somnus non omnis est in potentia sensitivi, sed ex evaporatione ei rea nutrimentum tantum fit haec passio : necesse est enim, quod evaporatum est usquequo impelli, id est, usque ad locum de. terminatum qui est caput, deinde converti et permutari sicut Euripum. Calor vero cujuscumque animalium, ad superiora natus est ferri. Cum autem in superioribus fuerit, subito revertitur fertilisque deorsum. " Ex hoc accipitur, quod nutrimentum est causa efficiens somni, et motus calidi est, quod elevetur a loco digestionis ad caput : et postea revolvitur a frigiditate cerebri, sicut fit in Euripo. Et quidam dicunt mentientes, quod Euripus est fervor maris et cujusdam montis fervor. Euripus enim proprie est vapor involutus, sicut est in vento turbinis, Et vocabulum illud invenitur su- per Joanneiiiin expositione Chiysostomi,

quae translata est a Graeco. Sicut enim in mundo primo calore solis elevatur vapor, et ascendit usque ad medium aeris, ubi dominatur frigus, quo convertitur et inspissatur, et descendit aqua pluens : ita a calore cordis primo elevatur vapor nutrimenti, ad caput, qui frigiditate cerebri revolvitur, et descendit in humiditate frigida, et facit dormire.

2. Item, Aristoteles : " Multa humiditas et corpulenta repente sursum fertur. Cum autem stat, gravat et facit dormire. Cum vero repente deorsum revertendo propellit calorem, tunc fit somnus, et animal dormit. " Ex hoc accipitur idem quod prius.

3. Ad idem inducit Philosophus tres rationes acceptas a signis quae inveniuntur in dormientibus. Quarum prima haec est : Signum aufem horum est : somnifera enim omnia gravant caput, ut potus, et cibi, ut opium, mandragora, vinum, et lolium. Secunda ratio est, quod quando deorsum feruntur animalia et dormiunt, hoc videntur pati, quod non possunt levare caput et palpebras. Tertia est haec, quod post cibaria gravativa capitis maxime fit somnus : multa enim ab hujusmodi cibariis evaporatio est.

Sed tunc quaeritur, Quid sit illud nutri ment uni quod causat somnum ?Et dicit Philosophus, quod est nutrimentum ultimum quod est sanguis.

Suo contra hoc objicitur sic :

1. Omnia nutriuntur ex eisdem ex qui" bus sunt : sed animalia sunt ex quatuor humoribus, qui proportionantur quatuor elementis : aergo ultimum nutrimentum sunt quatuor humores.

2. Item, Quaecumque aequaliter appetuntur ut nutriant, ab his aequaliter nutritur animal : calidum, frigidum, humidum, et siccum aequaliter appetuntur ut nutriant : ergo ab eis aequaliter debet nutriri animal. Prima probatur ex hoc quod appetitus naturalis est nutrimenti. Secunda vero probatur ex diffinitione famis et sitis, quae in. II de Anima poliuntur, ubi dicitur, quod fames est appetitus calidi et sicci, sitis est appetitus frigidi et humidi.

3. Item, In primo de Generatione et Corruptione dicitur, quod caro nutrit secuudum substantiam : caro autem non est sanguis : ergo sanguis non est ultimum nutrimentum.

4. Item, Tactus est sensus nutrimenti, ut dicit Philosophus: tactus autem consistit in carne nervosa : cum ergo ultimum nutrimentum sit similo, ut habetur in I de Generatione et Corruptione , et inli de Anima , videtur quod ultimum nutrimentum sit caro nervosa et non sanguis.

Sed contra ;

1. Quod maxime et primo distribuitur ab organis digestionis ad membra corporis universaliter, hoc est ultimum nutrimentum : sanguis maxime distribuitur ab organis digestivis ad membra corporis universaliter : ergo sanguis est ultimum nutrimentum.

2. Item, Dicit Aristoteles ini de Generatione et Corruptione , et in II. de Anima , quod animalia vivunt quousque possunt nutrimentum accipere : ergo nutri mentum quod maxime eo in in ini icat causas vitae et longioris vitae, hoc erit maxime conveniens et universaliter in corpore animalium : sed sanguis est nutrimentum maxime communicans causas vitae et longioris vitae : ergo sanguis est ultimum nutrimentum maxime conveniens et ultimum in corpore animalium. Prima probatur ex hoc quod dicit Aristoteles in libro de Morte et viia, et in libro XVI de Animalibus, quod calidum et humidum sunt causa longitudinis vitae.

3. Item, Quodcumque nutrimentum solum invenitur in viis apportantibus nu- trimentum ad singula membra corporis, illud est ultimum : sanguis solum invenitur in viis talibus : ergo sanguis solum est ultimum nutrimentum. Prima probatur ex hoc quod si aliquid est ultimum nutrimentum, illud necesse est per vias aliquas deportari per totum corpus. Secunda vero probatur ex. hoc quod venae sunt viae illae, et in venis nili ii invenitur nisi sanguis.

o

Juxta hoc ilerum quaeritur, Utrum tale nutrimentum universaliter in omnibus animalibus sit causa somni?

Et videtur, quod sic :

1. Quaecumque enim prima causa est in aliquo genere, illa communicatur ab omnibus participantibus effectum suum i n utri ruent ii ni est causa somni : ergo participatur ab omnibus communicantibus somno. Prima, probatur ex hoc quod quaedam aliae causae somni, sicut labor, et prima aetas, et infirmitas, non causant somnum nisi per actum, nutrimenti. Dicit enim Philosophus, quod labor colliquativum. est nutrimenti ex multiplicatione caloris, quod nutrimentum, elevatur ad cerebrum et inducit somnum. Prima aetas etiam ex hoc quod in ipsa nutrimentum elevatum ad superiora, gravat caput, et inducit somnum. Similiter languor ex lassitudine ex eo quod subtrahitur calor ex nie.ni.bris exterioribus et multiplicatur circa locum digestionis, dissolvit nutrimentum ibi inventum, et elevat ad caput, et sicut inducit somnum, et sic de aliis causis. Undo patet, quod omnes agunt actione nutrimenti. Secunda vero probatur ex hoc quod omne animal dormit, ut dicit Philosophus.

2, Item, Omnis causa efficiens somni quae procedit ab illis membris a quibus procedit somni principium, debet osse maxime universalis omnibus dormientibus i cvajjoratio nutrimenti est talis causa : ergo ipsa est universalis omnibus dormientibus. Prima patet per se. Secunda probatur ex praehabitis, quod somni, principium est a corde, hepate, et cerebro, vel membris similibus iliis : et ab illis procedit evaporatio nutrimenti.

Seu contra :

1. Nulla evaporatio est causa somni nisi illa quae est; primo calida a calore digesto, et postea frigiditate cerebri infrigidata : sed in quibusdam animalibus non est caput, neque cerebrum, sicut in liis quae tantum liabent lactum : ergo non est in eis evaporatio sursum in capite infrigidata : ergo causa iila non est universalis o mn ibus dorutientibus.

2. Si forte dicatur, quod talia animalia habent membrum simile cerebro, et hoc facit infrigidationem evaporationis. Contra : Membrum simile cerebro non potest dici nisi quantum ad operationes similis : operationes autem, cerebri sunt sensus communis et phantasia et memoria : ergo talia animalia haberent sensum communem et memoriam et phantasiam, quod falsum est: habetur enim in principio Metaphysicae : " Natura sensum habentia sunt animalia: ex sensu autem quibusdam eorum ^iioii insit memoria, quibusdam autem insit . " Ex hoc accipitur, quod quaedam animalia non liabent memoriam. Est autem memoria passio sensus communis, ut habetur in cap. de memoria. Ergo etiam non liabent sensum communem.

3. Quod concedunt quidam, et inducunt aliam rationem ad hoc, quam nos supra induximus : quia sensus communis est propter duo, scilicet ad discernendum sensata communia, quae tactu minime sentiuntur, et visu maxime, et ad conferendum sensata propria. Unde, cum in talibus animalibus sit solus tactus, frustrain est eis sensus communis quantum

ad utrumque actum suum. Propter hoc dicunt iili, quod somnus causatur ex frigiditate dominante in extremis, et ex evaporatione quae procedit ab intrinsecis.

Sed contra :

Aut illa frigiditas est naturalis, aut innaturalis. Si innaturalis, tuoe ipsa non existente in extremis melior erit complexio illorum animalium : ergo vana existente complexione in talibus non erit in eis causa somni, quod falsum est: quia dicit Philosophus, quod omne animal dormit. Si autem est naturalis, tunc continue erit in extremis : et tunc cum ipsa sit causa insensibilitatis et immobilitatis, talia animalia erunt continue immobilia et insensibilia in extremis : et hoc est dormire : ergo talia animalia continue dormiunt, quod falsum est: quia dicit Philosophus, quod nullum animal continue dormit, nec continue vigilat.

Item, quaeritur, Quomodo frigiditas evaporationis nutrimenti causa sit somni?

1. Nullum enim simile alicui organo sensus, gravat ipsum et immobilitat: sed frigiditas et humiditas sunt similia alicui organo sensus : ergo non gravant ipsum neque immobilitant. Prima probatur ex hoc quod omnis lassatio et corruptio est a contrario. Secunda vero perhoc quod habetur in principio de Sensu ei sensato, ubi dicit Aristoteles quod corpus infrigidabile est oculus, quia est de natura aquae quae est frigida et humida.

2. Item, Caro consistit aequaliter in quatuor, vel plus ex aqua et terra : sed tactus consistit in carne : ergo consistit in eo quod aequaliter est ex quatuor vel plus ex aqua et terra, ut habetur in II de Generatione et Corruptione : sed aqua et; terra determinantur frigido : ergo videtur, quod frigiditas magis facit ad conservationem tactus et immobilitatem, quam ad lassationem et mobilitatem : non ergo somnus fit ex frigiditate gravante organum tactus.

Deinde quaeritur de secunda causa, quae est labor, de qua dicit Philosophus : Amplius autem ex laboribus quibusdam accidit somnus: nam labor est quid coUiquativum. Colliquatum vero lit quemadmodum nutrimentum indigestum utique, si non frigidum sit. Et intendit dicere, quod labor est causa somni propter duplicem calorem, scilicet qui est ex motu exercitii, et ex hoc quod exterior colligitur ad interiorem propter lassitudinem membrorum, dissolvitur et colliquatur nulrhncntum intrinsecus, et elevatur ad caput: et hoc facit nisi animal sit frigidae naturae et in frigido tempore, sicut est in quibusdam animalibus, quae in hieme absconduntur.

Et de hoc etiam dicit Avicenna, quod somnus est ex lassitudine : et propter hoc : quia id quod vocatur spiritus, dissolvitur et debilitatur et refugit ad interiora: et sequuntur eum virtutes animales. Et ex hoc habetur iterum, quod labor est causa somni.

Item, Alpharabius dicit, quod somnus ex fatigatione habet duas causas. Quarum una est, quoniam calor naturalis quando fuerit sparsus et diminutus per motum localem et per motum comprehensionis sensibilis, statim anima movebit ipsum in profundum corporis, ut agat per iilum in reliquias postremi nutrimenti, quia sic augmentabitur substantia ejus, et acquiret loco ejus quod dissolutum est ab eo. Causa secunda est, quia quando motus laboris semper sitit calorem naturalem, tunc calor remittitur et diminuetur et gravabitur propter frigus, et sic contrahitur ad suum principium ut expellat a se complexionem accidentalem.

Ex his colligitur, quod causae sunt quatuor propter quas labor et fatigatio

sunt causae somni. Quarum primam tangit Aristoteles, scilicet quod calor excitatus ex motu et retractus ab exterioribus ad interiora, colliquativus est nutrimenti inductivus somni. Secundam tangit Avicenna, quod labor dissolvit sensum in organis sensibilibus et motivis, qui solutus et debilitatus de facili vincitur a frigiditate descendente a cerebro et refugit ad interiora. Tertiam et et quartam tangit Alpharabius. Et tertia quidem est, quod calor diminutus in exterioribus fugit ad interiora ad locum nutrimenti, ut in nutrimento sicut in materia propria multiplicetur et recuperet deperditum in exterioribus. Quarta vero est, ut in proprio per calorem sibi injunctum confortetur et expellat a se complexionem frigorum, quae causata est ex dissolutione spirituum propter laborem.

Sed coiNTRA :

1. Dicit Avicenna in libro II de Caelo et Mundo , quod ex motu generatur calor in exterioribus : sed omnis labor est cum motu : ergo ex laboribus etiam generabitur calor : ergo in exterioribus generabit calorem : calor autem in exterioribus est causa vigiliae : ergo labor erit potius causa vigiliae quam causa somni.

2. Item, Dicit Avicenna, quod anima ad illum locum maxime dirigit spiritum et calorem, in quo plus occupatur in opere : sed in exercitio laboris corporalis anima maxime occupatur in opere in organis exterioribus sensus et motus : ergo ad illa maxime tunc dirigit spiritum et calorem : sed directio spiritus et caloris ad membra exteriora, est causa vigilia . et non somni.

Deinde quaeritur de causa tertia, quae est aegritudo quaedam, de qua dicit Philosophus : " Et aegritudines quaedam hoc idem faciunt, hoc est, somnum: quaecumque a superfluitate humiditatis et ca- liditatis sunt, sicut accidit febricitantibus

et lethargicis. "

Sed contra hoc objicitur sic: Dicit Avicenna, quod dispositio mala quae non permittit animam intus, sed evocat eam ad exteriora, causa est vigiliae : ergo videtur, quod infirmitas non sit causa somni.

Deinde quaeritur de quarta quae est prima aetas, de qua dicit Philosophus : " Amplius quidem prima aetas, supple, somnifera est. Pueri enim dormiunt vehementer : eo quod nutrimentum omne sursum fertur. " Hoc enim probatur ex hoc quod in pueris majora sunt membra superiora inferioribus, in senibus autem e contrario. Quod autem pueri dormiunt, probat ur ex hoc, quod frequenter epileptici fiunt, et somnus est similis epilepsiae. Unde epilepsia frequenter incipit in somno, et patientes eam dormiendo frequenter suffocantur, et vigilantes non. Et ideo dicit pueris non conferre vina, eo quod ventosum sit vinum, adhuc magis medo. Ob hanc etiam causam, scilicet quod in prima aetate magnus fluxus nutrimenti est ab inferioribus ad superiora, dicit jacere embria quinque mensibus in matricibus immobilia, ita quod non vertunt cervicem, sicut etiam in multum ebriis propter multum fluxum vini seu potus ad superiora, gravatur caput et efficitur immobile.

Sed contra :

Videtur enim, quod non totum nutrimentum in pueris fertur sursum, nec major pars.

I. Dicitur enim in II de Anima , quod augmentum est in quamlibet partem corporis. Cum ergo augmentum non sit sine nutrimento, nutrimentum etiam est in quamlibet partem, et non sursum tantum.

2. Item, In I de De Generatione ei Corruptione habetur, quod quaelibet pars aequaliter augetur : ergo videtur, quod nutrimentum feratur sursum et deorsum aequaliter.

3. Item, Vasa deter entia nutrimentum quie sunt venae, diriguntur a corde vel hepate sursum vel deorsum aequaliter: et nutrimentum defertur in vasis illis : ergo videtur, quod nutrimentum feratur sursum aequaliter et deorsum.

I. Praeterea, Videtur quod plus feratur deorsum, In omni enim nutrimento dominantur duo elementa quae sunt terra et aqua: et ilia sunt ambo gravia : ergo plus nata sunt ferri deorsum, quam sursum : et sic videtur, quod non causetur somnus ex hoc in prima aetate, quia nutri mentum omne feratur sursum.

5. Praeterea, Ponamus quod sic sit, videtur quod ex hoc magis causetur vigilia quam somnus : nutrimentum enim illud elevatur fortissimo calore primae aetatis : ergo calefactivum elevatur, et calefactivum calefacit partes superiores : sed calefactio partium superiorum est causa vigiliae : ergo elevatio nutrimenti ad loca superiora potius erit causa vigiliae quam somni.

6. Praeterea, Cum in juvenibus major sit calor quam in pueris : quod probatur ex hoc, quia caro multiplicatur multiplicata propria materia sua in subjecto, unde etiam fortiores cibos digerunt juvenes quam existentes in prima aetate : videtur ex hoc quod juvenes frequentius dicuntur appetere alimentum et sumere plus de ipso quam existentes in prima aetate : et cum alimentum sit causa somni, videtur secunda aetas magis esse somnifera quam prima.

7. Praeterea, Dicit Aristoteles in libro primo de Somno et vigilia, quod melancholici edaces sunt: quemadmodum enim nihil jucundum habentia, afficiuntur eis corpora. Et tamen dicit, quod melancholici parum dormiunt. Ergo nutrimenti multitudo non videtur esse causa somni.

Deinde de quinta causa somni dicunt Philosophi, quod caloris subtractio est causa somni: quia somnus causatur ex. frigido gravante organa sensi Iiii in..,

Sed coxTiiA. hoc videtur quod dicit Aristoteles, quod melancholici non sunt amatores somni. Infrigidatus enim est ineis locus intus: quare, non lit in eis multitudo evaporationis. Et reddit causam dicens : " Nigra enim, cholera est naturaliter frigida, et nutrimenti locum frigidum facit, et alias particulas, ubicumque existit potestate hujusmodi superfluitas. " Ex hoc accipitur, quod subtractio caloris potius operatur ad vigiliam quam ad somnum.

De sexta causa, scilicet attentione studii circa aliquid, videtur quod non sit causa somni :

1. Studium enim multiplicat spiritus et calorem in loco cerebri, et propter hoc impedit cerebri frigiditatem actualiter dominari : ergo videtur magis esse vigiliae quam somni causa.

2. Item, Dicit Avicenna, quod cura et pavor quandoque inducunt somnum: et ita videntur esse plures causae, quam illae quae assignari solent.

3. Praeterea, Videtur esse contrarietas in dictis Avicennae : quia Avicenna dicit, quod pavor est causa somni, et postea dicit quod est causa vigiliae.

4. Praeterea, Movet dubium Aristoteles circa primam causam, qua est ex evaporatione nutrimenti sic dicens : " Quamquam utique dubitet aliquis, quare post cibum fortissimus somnus sit, et est somniferum vinum, et alia caliditatem habentia hujusmodi : est autem non rationale somnum quidem frigidum esse, causas autem dormiendi calidas esse. "

Solutio. Dicendum secundum Aristotelem quod somnus est conventus quidam caloris intrinsecus et naturalis reciprocatio ej u selem p r opte r descendens humidum : ideoque multus motus dormientis est. Cum vero deficit, infrigida- tur : et propter infrigidationem concidunt palpebrae : et superiora quidem et exteriora infriaridantur: interiora vero et

o inferiora, calida, velut circa pedes, et quae intrinsecus. Quod sic intelligitur: Somnus diffinitur hic per causam : unde prima causa ejus est calor intrinsecus circa locum digestionis, qui provenit a stomacho et hepate et corde : et naturaliter reciprocatur, id est, repatitur a frigiditate cerebri, ad quod elevatur : et fit descendens humidum frigidum: et propter hoc sunt multi motus dormientis, scilicet quia est evaporatio ascendens et humidum : et cum deficit evaporatio ita quod vincitur calidum ejus a frigiditate cerebri, tunc infrigidatur, et propter infrigidationem deprimit primo vicina loca cerebro sicut palpebras : et superiora infrigidantur propter humidum frigidum descendens a cerebro. Quia, vero frigidum oppilat, propter hoc etiam quandoque impedit ascensum evaporationis ad superiora: et tunc calor multi plicatur in interioribus, et expellitur ad interiora, sicut ad pedes : et idcirco interiora et inferiora remanent calida, superiora vero et exteriora frigida.

Dicendum ergo, quod est causa somni per se, et causa somni per accidens. Per se quaedam est efficiens, quaedam, materialis, quaedam formalis, et quaedam finalis. Effi ei cus autem est evaporatio nutrimenti in loco cerebri infrigidato, Materialis autem, ut inqua est somnus, sunt membra exteriora sensibilia et motiva. Formalis vero est defectus spiritus sensibilis et motivi, et caloris in exterioribus. Finalis autem est quies organorum et recuperatio virtutum sensibilis et motivae. Tamen dicit Aristoteles, quod somnus habet metaphoram linis, et vigilia est tinis simpliciter sic : " Quia dicimus naturam quamobrem facere, id est propter linem : hoc autem, bonum aliquid : quietem autem omnium quod natum est moveri, cum non possit semper et continue moveri cum voluptate, necessariam esse atque utilem, somno

quoque propter ipsam quietis veritatem coaptatam metaphoram tinis habent animalia : eo quod requies fit et propter salutem animalium existit. Vigilia vero finis est: nam sentire et sapere linis est omnibus quibus inest alterum horum: optima enim haec : finis vero optimus. " Et intendit dicere, quod sicut in omnibus operibus naturae, ita et in sentire et moveri linis est animalium, et est duplex, (inis, ex parte organi, ne dissolvatur propter facultatem operis, et hic est somnus. Et quia iste non est finis actus, sed intenditur tantum ad salutem instrumenti, propter hoc non est finis simpliciter, sed coaptatur ei (inis metaphorice secundum similitudinem. Sentire autem et sapere quae sunt opera vigiliae, sunt Ones animalium operationum simpliciter, eo quod illa sunt simpliciter optima.

Concedendum est ergo ad primas rationes Philosophi, quibus probatur nutrimenti evaporatio esse causa somni.

Quod vero quaeritur, Quid est ultimum nutrimentum quod est causa somni ?

Dicendum, quod sanguis, licet iliud non sit ultimum nutrimentum membrorum : digeritur enim sanguis in extremitatibus venarum, et in quolibet membro ulteriori digestione ad hoc quod sit conveniens nutrimento illius membri.

Ad hoc quod contra hoc objicitur, dicendum quod iicet sanguis sit humidus et calidus, sunt tamen in ipso potentia omnia quatuor elementa, licet terrestre et aqueum dominetur secundum materiam : et sic patet qualiter mixta ex quatuor elementis nutriuntur ex eisdem ex quibus sunt.

Et per hoc patet solutio ad sequens.

Ad aliud dicendum, quod Aristoteles in primo de Generatione et Corruptione loquitur de ultimo nutrimento membrorum, et exemplificat de nutrimento carnis : haec enim est potentia quanta. Sed non est sic de nutri mento quod facit somnum : hoc enim est adhuc inter venas, et est sanguis cum calida evaporatione quae a loco digestionis elevatur.

Et per hoc patet solutio ad sequens.

Ad illa vero quae sequuntur, quae probant sanguinem esse ultimum nutrimentum inter venas animalium, de plano concedimus.

Ad id vero quod quaeritur, Utrum, talis causa generalis sit in omnihus dormientibus?

Dicendum, quod. sic.

Ad id vero quod in contrarium objicitur, dicimus quod in omni animali est cerebrum, vel membrum simile cerebro, sicut expresse habetur in libro de Animalibus.

Ad id vero quod objicitur contra hoc, dicendum quod non oportet, quod illud membrum habeat omnes operationes cerebri: sicut enim deficiunt illa animalia in numero sensuum exteriorum, ita deficiunt in numero sensuum interiorum. Unde non habent nisi sensum communem debilem et exiguam phantasiam.

Ad iiog quod contra hoc objicitur, dicendum quod sensus communis non tantum confert sensata diversorum sensuum, sed etiam sensata ejusdem sensus, sicut calidum, frigidum, asperum, et lene. Et hoc etiam falsum est, quod sensus communis per tactum non accipit magnitudinem: si enim hoc esset verum, tunc non acciperet calidum in aliqua magnitudine existens. Unde in talibus animalibus accipit sensatum proprium quod est magnitudo, licet interminata, et componit sensata tactus inter se et cum magnitudine in qua sunt phantasmata, et talium animalium discernit nocivum et conveniens, licet debiliter. Et si invenitur Philosophus dicere, quod habentia solum tactum non habent phantasiam, intelligendum est, quod non habent completam : eo quod non moventur nisi ad rei praesentiam : ad quem tamen motum tria exiguntur, scilicet phantasia determinans nocivum vel inconveniens, et sensus communis componens sensatum cum magnitudine quae est subjectum ipsius, et seusus proprius apprehendens. Et si objicitur,

quod talia animalia immobilia sunt secundum locum, dicendum quod non procedunt de loco ad locum, sed tantum moventur motu dilatationis et constrictionis, ut dicit Avicenna : vel constringuntur ad tactum nocivi, et dilatantur ad tactum convenientis : sine enim hoc motu, ut dicit Avicenna, nullum animal est animal, quod non potest dignosci nisi per motum illum.

Sunt tamen quidam qui solvunt, ut dictum est in objiciendo. Iliud autem quod contra eos est, solvunt dicentes, quod in vigilia in exterioribus est calor modicus et in inferioribus calor debilis, qui non sufficit complere digestionem. : et ideo oportet exteriorem calorem congregari ad interiorem, et sic immobilitantur exteriora, et efficitur somnus. Sed hoc est contra dicta Philosophorum et contra rationem : quia frigiditas et immobilitas secundum sensum, non potest causari in mobili ex frigiditate suae naturae, sicut est cerebrum, vel id quod est in loco cerebri. Extrema vero in illis animalibus non sunt immobilia secundum sensum. Praeterea si esset ut iili dicunt, idem membrum esset subjectum somni, et causa efficiens ejus, quod non est rationale.

Ad illud autem quod quaeritur, Quomodo frigiditas evaporationis nutrimenti sit causa somni?

Dicendum, quod imniobilitando, sicut saepe dictum est. Ad id autem quod in contrarium objicitur, dicendum quod licet oculus sit frigidissimum membrum, non tamen sentit actualiter sine aliquo calido expanso in ipso in vigilia : et illud tamen calidum excellit frigiditas somni.

Ad aliud dicendum, quod licet caro sit ex quatuor, lamen secundum quod in ipsa est tactus, complexio ejus est.in calido temperamento secundum actum, et frigidum reiiia.net in ipsa secundum potentiam in substantia terrae et aquae : et iliud calidum actuale quod habet, frigiditate somni vincitur et immobilitatur.

De hoc autem quod quaeritur de secunda causa, dicendum quod ipsa est causa somni per accidens, sicut est dictum in opponendo, et motus causalitatis suae quadruplex, est, sicut dictum est.

Ad. illud quod objicitur in contrarium, dicendum quod calor qui excitatur ex. motu, est calor innaturalis dissolvens substantiam organorum et spiritus operantes sensus et motus in ipsis : et per hunc modum est causa somni, et non in quantum calor est.

Ad aliud dicendum, quod in veritate anima dirigit spiritus ad illud cui magis intendit in opere: sed tamen quando tempus laboris et operis excellit posse organorum, lunc revocantur spiritns ad interiora ut confortentur.

Ad aliud autem quod quaeritur de tertia causa, dicendum quod non intelligitur de omni aegritudine, sed de illa sola in qua est calidum multum elevans evaporationes, et lium idum multum replens vias sensus et motus, sicut accidit in lethargicis et epilepticis. Epilepsia vero provenit ex subito motu proveniente ex superfluitate humoris et spiritus infrigidati in cerebro, quae postea descendendo venas tumefaciunt, ut dicit Philosophus inprimo de Somno et vigilia, quae tumefactae coarctant poni ni ubi respiratio fit, hoc est vocativam arteriam in tantum quod etiam suffocantur quandoque.

Ad id vero quod contra hoc objicitur, dicendum quod multae dispositiones maiae in diversis aegritudinibus evocant animam ad vigiliam, et maxime quae calidae et siccae sunt.

Ad id quod quaeritur de quarta causa, dicendum quod etiam prima aetas est causa somni per accidens, scilicct quia in ipsa multum nutrimentum fertur ad superiora : et ideo etiam pueri ponderosa habent capita: cujus signum est, quia frequenter declinant ea in prima aetate.

Ad id quod contra objicitur, dicendum quod angmentum principaliter est secundum longitudinem, ut in superioribus determinatum est. Quod autem dicit Philosophus, quod aequaliter est ad omnem partem, intelligi nius non se cundum diruens ione ni, sed quia quaelibet pars secundum speciem et non secundum materiam augetur: cujus ratio plane supra est assignata.

Ad aliud dicendum, quod eodem modo, sed praecipue in pueris nutrimentum fertur sursum propter quatuor causas. Quarum una efficiens, scilicet quia calidum in eis magis fervens est, et calidum tendit sursum. Secunda est raritas corporis minus prohibens evaporationem ad superiora loca. Tertia est dispositio nutrimenti: quia propter teneritatem organorum, interiorum non sustinent nutrimentum, quod esset forte calidum et siccum: sed oportet accipere nutri mentum liquidum et fluidum : et cum in illo abundet natura aquae quae vaporabilis est multum, istud nutrimentum multos vapores exhalat ad superiora loca. Et haec etiam est causa quare in pueris facilius inducitur epilepsia quando dantur eis mullum evaporaliva, sicut vinum, et medo, et hujusmodi. Quarta causa est intentio naturae, quae intendit augmentum, et idcirco plus ponit in longitudinem ad superiora loca.

Ad aliud dicendum, quod licet dirigantur in omne corpus a loco digestionis, tamen propter praedictas causas dirigitur nutrimentum in prima aetate plus ad superiora loca.

Ad aliud dicendum, quod iicet duo gravia elementa dominentur in nutrimento, tamen propter vim caloris agentis elevantur ad superiora loca plus quam ad inferiora.

Ad aliud dicendum, quod licet nutrimentum primo calidum elevetur, lamen

infrigidatur in capite et attingit locum per quem debet descendere spiritus animalis in omni, organo : et ideo somnus efficitur.

Ad allud dicendum, quod iicet calor major sit in juvenibus, tamen non ita fervet sicut in pueris: propter hoc quod plus est suppositum de alieno : et etiam, corpora juvenum magis sunt spissa resistentia evaporationi, nec cibi eorum adeo sunt evaporativi sicut cibi puerorum.

Ad aliud dicendum, quod in veritate melancholici edaces sunt, eo quod habent se ad cibum in principio sicut sunt in line, et e contra : quia propter parvum calidum non multum delectantur in cibo : et ideo non satisfit desiderio eorum, per cibum: sed manet desiderium eorum in fine sicut in principio. Sed. in calido non. est sic : quia iile multum delectatur in cibo, et cum accipit cibum, satisfacit desiderio suo, et cessat ab appetitu. Licet autem multum accipiat cibum melancholicus, tamen quia frigidus est locus intus, non fit evaporatio multa a cibo : et ideo non accidit dormire : sed sic non est in prima aelate, ut patet ex. ante dictis.

Ad id quod quaeritur de quinta causa, dicendum quod intelligitur de subtractione caloris in exterioribus membris.

Ad id autem quod quaeritur de melancholicis, (lictum est de diminutione caloris in interioribus circa locum dierestio-

O nis, ubi prima causa est somni.

Ad id quod quaeritur de sexta, dicendum quod studium, et devotio et hujusmodi attentiones sunt causae somni duobus modis. Quorum unus est, quia spiritus in cerebro multiplicat calorem, qui. calor trabit ad se evaporationem nutrimenti a loco digestionis quam vincit frigiditas cerebri, et inducitur somnus: et ita calor capitis per accidens soin num creat. Et per hoc etiam patet ad objectiones solutio. Alia causa est, quia anima

occupata in interioribus circa usum rationis et affectus, relinquit exteriora membra, et trahit secum spiritum sensibilem et calorem : quo facto de facili gravantur membra exteriora, et accidit somnus. Et haec est etiam causa quare aliqui audientes subtilia et devota, frequenter somno deprimuntur, et in dissolutionibus et nugis existentes vigilant, quia in illis anima tota expanditur in sensus.

An aliud dicendum, quod cura et pavor reducuntur ad attentionem : cura enim creat somnum sicut et studium i sed pavor ex hoc quod retrahit sanguinem et calorem et spiritus ad interiora, inducit somnum et pallorem, etiam faciei.

Ad aluid dicendum, quod non est contrarietas : quia nihii prohibet idem esse causam oppositorum diversis modis. Unde pavor creat soni num, ut dictum est. Sed vigiliam creat duobus modis : quorum imus est, quia spiritus et sanguis fugiens ad interiora, calefiunt calore cordis et multi plicantur : et idcirco tunc regrediuntur ad exteriora, et causant vigiliam et animositatem. Secunda est, quia anima non inveniens tutum aliquod in intrinseco, revocatur ad sensus et creat vigiliam.

Ad ultimum dicendum, quod Aristoteles quaestionis illius ponit quatuor solutiones, quarum, tres sunt ad hominem, et quarta ad orationem.

Prima harum est, quia sicut venter primo est calidus propter cor et hepar, sed propter frigidum cibum infrigidatur, et frigus postea unitur, cum vincitur et fit digestio : sic in capite pori sunt calidi et infrigidantur ex sublevata evaporatione cibi. Et hanc solutionem ponit sub talibus verbis : " Utrum ergo hoc accidit q ei i (i q u e m a d m o d u m. v e n t o r c a I i d ii s quidem cum sit vacuus, repletio vero infrigidat propter motum, id est, cibi ingressum : sic et in capite pori, et loca infrigidantur sublevata evaporatione. " Sed patet, quod haec solutio falsum supponit:

^quia locus cerebri non est per se calidus: etiam evaporatio elevata non est frigida, sed calida, ut saepius dictum est.

Secunda solutio est, quia sicut aliquis perfusus calido, subito tremit, repulso frigido ad interius ab exteriori calido, sic congesta frigiditas cibi et cerebri repellit repente calorem ab organis sensuum, et inducit somnum. Et haec solutio est sub talibus verbis : " Vel quemadmodum pertusis calido, subito tremor fit: et ibi, id est, in somno, accedente calore congesta, frigiditas cibi, et cerebri refrigerat.., et secundum naturare calidum facit languescere et secedere.)) Et falsitas hujus solutionis patet: quia somnus secundum hoc parum deberet durare, et semper esse cum tremore: quod falsum, est: licet enim quidam frigus patiantur in somno,. tamen non ista de causa, sed ex hoc quod calor organoru. m reced.it ab interioribus.

Tertia solutio est, quia sicut calor ignis remittitur cum subito multa, ligna ponuntur, sed postea convalescit cum ipsa incensa, sunt: sic multo cibo remittitur calor naturalis, et accidit frigus ex cibo : et cum digeritur cibus, tunc lit vigilia : cujus probatio est, quia quando fit multa elevatio corpulenti ad caput, vincit calorem ei gravat propter frigus: et ideo homo qui solus est animal rectum in statura corporis, cadendo in somno facit alteritatem in vigilia, etpost somniat secundum phantasiam. Et hujus solutionis sunt haec verba : " y^ niphus an multo incidente nutrimento quod calor sublevat, quemadmodum ignis suppositis lignis infrigidatur quousque digeratur? Ivit enim somnus, que in. a dino dum dictum est, corpulento sursum, lato a calore per venas ad caput; cum vero non amplius possit, sed multitudine excedat quod elevatum. est, iterum repellitur et deorsum fluit : et ideo ca.du.nl homines subtracto calore qui sursum ferebat : solum enim animal rectum, et cadendo quidem alteritatem facit, postmodum vero phantasiam. " Sed haec solutio pro tanto non stat: quia, non ponit totam causam somni. Praeterea, Si frigiditas nutrimenti tantum, esset causa, tunc deberet incipere somnus circa loca digestionis, quod falsum est.

Quarta solutio est vera, scilicet quod friwidatio non solum est causa, sed etiam immediata. Causa vero mediata est calor digestivus. Et hoc probatur per modum (venerationis p luv iae, in qua primo agit calor elevans vaporem, et postea frigus convertens vaporem in aquam, ut supra dictum est. Probatur etiam per catarrhos seu per aquam fluentem a capite ex fluxu reumatis, et generatur ex humoribus infrigidatis in cerebro. Et haec solutio est sub liis verbis i " Vel hae quidem dictae solutiones non convenientes sunt ut flat infrigidatio non solum, sed proprie quidem est locus circa cerebrum, quemadmodum in aliis dictum est? Omnium enim quae. sunt in corpore frigidissimum cerebrum I non habentibus autem cerebrum quod aequivalet cerebro. Quemadmodum ergo humidum quod evaporat a. solis calore, cum venerit ad frigi duni locum, propter frigiditatem suam infrigidatur, et congestum deorsum fertur, factum rursum aqua : sic in elevatione calidi ad cerebrum superflua quidem evaporatio in phlegma convertitur: ideoque catarrhi vel reumata videntur fieri ex capite : nutritiva vero et non aegrotativa deorsum fertur congesta, et infrigidatur quod calidum est in organis sensuum. "