ARTICULUS IV.

Utrum somnium sit passio sensus communis ?

Quarto et ultimo quaeritur, Utrum somnium sit passio seusus communis vel proprii ?

Et videtur, quod non.

1. Per rationem quam ponit Philosophus in libro II de Somno ei vigilia sic dicens : " Si usus visus est videre, et auditus audire, et omnino sensus sentire : haec autem sunt communia sensuum, universaliter ligura, motus, magnitudo, et alia hujusmodi : propria autem ut color, sonus, et sapor : in potentia autem sunt omnia claudentia et dormientia videre, similiter et de reliquis, patet quod non sentimus in somnis. " Non ergo sensu somnium percipimus. Hoc est, quia in somnis sensus clausi sunt, scilicet communis et proprius, et non sentiunt nisi ie potentia sicut claudentia et dormientia potentia vident : et sic de aliis sensibus : ergo relinquitur, quod somnium non est sensibilis partis animae.

2. Item, Aristoteles ; " In somno positum est nihil videre, nec audire, neque omnino sentire. "

3. Item, Cujuscumque est aliqua cognitio, ipsa erit ipsius in actu cognoscentis : somnium autem est cognitio quaedam, ut dicit Aristoteles : ergo erit alicujus in actu, cognoscentis : sed sensus non actu cognoscunt in somnis, quia sensus immobilitati sunt : ergo somnium noti est passio sensus. Prima patet per hoc quod cognitio est actus cognoscentis, et in cognoscente ut in subjecto, Secunda probatur per dictum Aristotelis.

4. Si forte dicatur, quod somnium est cognitio in habitu, et est passio cognoscentis inhabitu et non in actu. Contra : Omnis cognitio per quam apparent actualiter species cognoscibilium., est passio alicujus cognoscentis in actu : somnium est talis cognitio : ergo est passio alicujus actualiter cognoscentis. Prima probatur per se. Secunda probatur per hoc quod in somnio convertuntur actualiter super simulacrum sicut supra rem.

o. Item, Nihil per se apparet sensibus nisi quando utuntur suis aclibus : sed somnium apparet quando immobiles sunt sensus secundum actum : ergo somnium non apparet sensibus per se.

6. Item., Dicitur in II de Anima , quod possumus intelligere cum volumus, sed non sentire cum volumus. Et hujus dicti, causa est, quia species intelligibiles acceptae sunt apud nos, super quas possumus converti quando volumus : sensibilia autem non semper sunt praesentia nobis, et ideo non possumus sentire dum volumus. Ex. hoc arguitur sic : Sensus non est nisi in rei praesentia : ergo somnium, est in sensu.

7. Item, Quidam sensus non fiunt nisi per medium extra : somnium autem non ulitur medio, eo quod in somno sensus nihil patiuntur a medio : ergo somnium non est in sensu.

Sed contra :

i . Dicit Aristoteles : " In somniis nihil pati sensum non verum, sed contingit visum pati quidem et alios sensus. Singulum autem horum quemadmodum, nobis vigilantibus evenit quidem quodammodo sensui, non sic aufem in vigilantibus, " Et ex hoc accipitur, quod sensus sic apprehendunt in somno ut in vigilia, licct res non sit praesens in somno, sicut est praesens in vigilia.

2. Item, A. ris tote Ies : " Ponam ergo quod est manifestum, quoniam sensibilis particulae passio est somnium, sic quidem, et somniis, supple, passio est sensi.- bilis particulae : non enim alii quidem alicui animalium inest somnus, alii autem somniare, sed eidem. " Cum igitur supra habitum sit, quod somnus est secundu ni sensum, somniare etiam erit secundum sensum.

3. Item, Dicit Aristoteles : " Manifestum, quod non solum in vigilando motus a simulacris fiunt et qui in corpore sunt, et qui extrinsecus, sed et quando sit passio haec quae vocatur somnus : et magis tunc apparent : sub die enim expelluntur, quando operantur quidem sensus et intelligentia, et exterminantur, quemadmodum juxta multum ignem minor, et tristitiae et delectationes parvae juxta magnas : dum vero quiescunt, supernatant et parva. " Ex hoc accipitur, quod simulacra movent interius in dormiendo et in vigilando, sed in vigilando non sentiuntur motus interiores propter fortiores exteriores i quia fortior motus excludit debiliorem, sicut magnus ignis offuscat minorem, et major tristitia minorem. Cum igitur motus, ut dicit Alpharabius, sit ab imaginatione ad sensum, somnium erit motus sensus et passio ipsius.

4. Item, Aristoteles : " Nocte propter vocationem particularium sensuum et impotentiam agendi, eo quod ab exterioribus ad id quod est intra, fiat caliditatis reflexio, ad principium sensibilis particulae referuntur, et fiunt manifesta sedata turbatione. " Ex hoc accipitur, quod cum calor retrahitur ad interiora in somnis, immobilitantur sensus secundum actus exteriores, et intrinsecus ad ipsos influunt imagines : et licet illi parvi motus sint, tamen percipiuntur fortiter, eo quod exterior turbatio sedata sit : et ex hoc iterum videtur, quod somnium sit passio sensus.

Si forte propter hoc aliquis dicat, quod duplex est actus sensus, scilicet interior, et exterior : et secundum exteriorem agit in vigilia, secuudum interiorem agit in somno.

Contra :

1. Omne mobile liomogenium motum

ab aliquo motore in parte una, natum, est moveri ab eodem in omnibus partibus : et ratio hujus, est quia ipsum est, liomogenium, id est, est unius naturae in omnibus partibus : sed organum cujuslibet sensus corpus est liomogenium : ergo si movetur in parte una, movebitur et in alia ; et si immobile est in parte una, et in alia erit immobile : sed in somnis immobilitatur organum exterius : ergo et interius immobilitabitur : et si movetur interius, movebitur et exterius.

2. Item, Probatum est supra, quod vapor elevatus a loco digestionis et infrigidatus in. cerebro, descendens ad organa sensuum, immobilitat sensus et causat somnum. Cum ergo ille vapor citius attingit intrinsecus quam extrinsecus, fortius immobilitat ea interius quam extra.

3. Iterii, Organa sensuum magis sunt ordinata ad exteriora quam ad interiora : sed ad exteriores non sufficiunt per se, visus enim non videt sine actu, lucidi : ergo videtur, quod multo minus sufficiunt per se ad interiores. Prima probatur per hoc quod actus exterior est in vigilia et in omni, animali. Quidam enim sunt qui numquam somniaverunt per totam vitam, ut dicit Aristoteles : nulli autem sunt qui. non sunt usi. sensibus in. vigilia secundum actus exteriores.

Si propter hoc concedatur, quod somnium non est. passio sensus. Contra: Quidquid, apparet alicui ut vigilanti et utenti sensibus, ipsum apparet ei secundum sensus : somnium apparet ut vigilanti et utenti sensibus : ergo somnium apparet secundum sensus. Prima, probatur per hoc quod in vigilia non utimur nisi sensibus. Secunda vero patet experientiam : quia cum somniamus, videtur nobis frequenter ut videamus et audiamus : unde somnium est simile cogitationi vigilantis.

Sed tunc quaeritur, Utrum somnium. sit passio sensus communis vel proprii?

Et videtur, quod utriusque. In somnis enim discernimus album et dulce, et sic de aliis, quod pertinet ad sensum proprium, et judicamus utrum album sit idem dulci, quod pertinet ad sensum communem : ergo somnium est passio sensus communis et proprii et sensus per accidens. Judicamus enim in somnis, quod album est filius Diaris,

Sed contra :

Contingit, quod aliquis orbatus oculis somniat se videre : et haec apparitio non potest esse ad organum sensus proprii, i ergo videtur, quod somnus non generaliter sit passio sensus proprii.

Solutio. Dicendum, quod somnium est passio phantasiae et sensus communis secundum relationem quam habet ad sensus proprios : et motus somnii incipit a phantasia et terminatur ad sensum. Propter quod dicit Aristoteles quod motus somnii est sicut motus vertiginis, qui componitur ex pulsu et tractu : sensibilia enim primo procedunt a sensu communi cum imaginatione, qui motus est sicut pulsus : et postea redeunt ab imaginativa ad sensum communem, et ille motus est sicut tractus. Dicit etiam Aristoteles, quod recedente sensibili extrinseco in cella remanent simulacra, et redeunt in somnio ad organum sensus communis. Sensus autem communis refert ad sensata propria, sicut etiam facit in vigilia, ut supra dictum est : et ideo videtur homini, quod videat et audiat et tangat et agat aliis sensibus.

Dicendum ergo ad primum, quod ratio Aristotelis non probat nisi, quod somnium non est passio communis et proprii sensus secundum actum exteriorem.

Similiter intelligitur dictum sequens quod inducitur ab Aristotele.

Ad aliud dicendum, quod illud argumentum necessarium est : sed haec est falsa, quod sensus in somniis non sit actualiter cognoscens : sensus enim com- munis secundum conversionem ad interius non iin m o.bilita.tur in somnis, et illius actualis cognitio est somnium.

Ad illud dicendum, quod somnium est passio cognoscentis in actu, et sensus communis secundum conversione ni ad interius immutatur a simulacris sensibilium in somnis i et illa simulacra accipit ut sensibilia communia et propria per accidens, et componit et dividit ea et judicat intentiones ex ipsis resultantes : haec enim omnia potest facere sensus communis, ut supra probatum est.

Ad aliud dicendum, quod quidam dicunt, quod sensus communis et proprii immobiles sunt in somno secundum actus exteriores. Interius autem a quodam calore interiori solvuntur. Sed. hoc non placet, sed potius secundum Alp.liarabium et Avicennam et Algazelem dicendum, est, quod motus somnii sistit ad organum sensus communis, et ille in somnis immobilitatur per accideris secundum conversionem ad actum exteriorem : non enim immobilitatur per se, sed non influit virtutem sensus et spiritum sensibilem organis sensuum propriorum, propter hoc quod ipsa organa sensuum propriorum immo biti tata sunt ex frigiditate somni. Unde adhuc sensus communis per se manet in actu secundum conversionem ad interius.

Ad aliud dicendum, quod cum Aristoteles dicit quod non sentimus cum volumus, ipse intelligit de illo sentire quod est ad rei praesentiam in vigilia.

Ad aliud dicendum, quod simulacra interiora sunt in actu, et sunt actus sensibilis particulae : quia sunt species separatae a materia : et ideo non indigent aliquo alio agente illud quod est in actu. : et actus non indiget agente quod facit ipsum acili existere : quia aliter proderetur in infinitum in agentibus : sed species quae sunt in materia rerum sensibilium extra, non sunt in actu sensibilia, sed in potentia, et ideo indigent agente, quod facit ea actu esse sensibilia, sicut lux fa- cit actu colorem : et ad talia sensibilia est sensus secundum conversionem ad extra, et ideo indiget hujusmodi agentibus : sed secundum conversionem ad intus est ad sensibilia primo modo dicta, et ideo non indiget aliis agentibus in illa conversione.

Rationes vero quae inductae sunt pro parte illa, quod somnium sit passio sensus, conceduntur. Sed quod dicit Aristoteles, quod somnium est sensibilis particulae in eo quod phantasticum intelligitur sic, quod sensus et phantasia idem sunt in substantia, sed differunt in ratione, et sensibilis particula in somnio movetur a phantasmate non secundum quod est phantasma, sed secundum quod est in ratione sensibilis : et ideo somniare non est sicut sentire.

Ad illud autem quod objicitur contra distinctionem de actu interiori et exteriori sensus, dicendum quod motus somnii non est nisi ad organum sensus communis i et ideo non immobili tatur per se, ut supra habitum est. Organa vero sensuum propriorum immobilitantur intrinsecus et extrinsecus.

Et per hoc patet etiam solutio ad se-

quens ; organum enim sensus communis naturaliter est frigidum : unde si frigiditate immobilitantur, semper esset immobile. Et licet Aristoteles dicat, quod.

ejusdem est somnus et somnium, non tamen secundum idem : somnus enim est sensibilis particulae secundum conversionem ad extra, sed somnium est ejusdem secundum conversionem ad intra.

A:n aliud dicendum, quod licel; sensus in actibus exterioribus fortiores sint quam in interioribus, tamen non sufficiunt per se ad exteriores : et hoc contingit propter sensibile quod intrinsecus est in potentia et indiget agente educente ipsum ad actum : extrinsecus autem est in actu eo inpleto, A Ti id quod quaeritur, Utrum sit passio

sensus communis vel proprii, vel accidens ?

Dicendum, quod sensus communis.

Ad id quod objicitur, dicendum quod sensus communis accipit sensatum proprium in sensato communi et in sensato per accidens, et de omnibus judicat, ut in antecedentibus est determinatum.