ARTICULUS I. De latentibus somniis ex vi dormitionis.

Ad primum proceditur sic :

Dicit Aristoteles, quod quandoque est tanta vis somni, quod somnians accipit simulacrum ut rem sensatam, quandoque vero non est tanta, et tunc somnians accipit simulacrum ut simulacrum et non ut rem sensatam : quia recipit esse somnium non rei veritatem. Et dat si- mile hujus in eo quem latet quod supponitur digitus oculo, quod scilicet divaricatur ex hoc spiritus visivus : illi enim non solum apparebit, sed etiam in veritate videbitur id quod unum est, duo esse. Si autem non lateat, quod ex suppositione digiti divaricatur spiritus visivus, tunc apparebit quidem, quod unum est, duo esse, sed non in veritate videbitur. Sicet in somniis, si sentiat quidem quod dormit, et sentiat passionem simulacri in quo est sensus dormitionis, apparent quidem simulacra : dicit autem in seipso apparere animal quod non est Coriscus verus, sed ut Coriscus : quia saepe in dormiendo quis dicit somnium esse quod apparet, et non rei veritatem.

Si autem non percipit se dormire, tunc nihil contradicit imaginationi, sed accipit eam ut rem.

Super hoc proceditur sic :

Omnis dormitio est vinculum et 1 inmobilitas : ergo quo magis ligat, eo major est potentia dormitionis. Causa autem lateritiae ex potentia somnii, aut est immobilitas sensus, aut phantasiae aut intellectus.

Si dicatur, quod sensus. Contra : Omnis dormitio est immobilitas sensuum : ergo in dormitione erit causa, hujus latentia , quod falsum est, sicut dicit Philosophus : et hoc etiam docet experientia.

Si dicatur, quod phantasiae est hujusmodi immobilitas. Contra : In omni somnio motus simulacrorum est a loco phantasiae, sive lateat somnium, sive non : ergo phantasia numquam erit immobilitas in aliquo somnio : et sic immobilitas ejus non potest esse causa hujus latentiae. Praeterea, Supra habitum est, quod frigiditas cerebri est causa dormitionis et immobilitatis : sed onninum phantasiae est pars cerebri : ergo si immobilitari posset a proprio phantasmate, semper esset immobile.

Si. forte dicatur, quod est immobilitas sensus et phantasiae. Contra : Quaecumque se habent similiter in quolibet somnio, non magis immobilitantur in uno quam in alio : sensus et phantasia similiter se liabent in quolibet somnio,^ quia omnes sensus immobiles sunt, et phantasia mobilis in quolibet somnio : ergo non magis immobilitatur in uno, quam in alio : et sic haec latentia non causatur simul ab immobilitate sensus et phantasiae.

Si. forte dicatur propter hoc, quod est ab immobilitate intellectus et rationis. Contra. : Quaecumque potentiae non liabent organum, non immobilitantur ex immobilitate organi alicujus : intellectus et ratio sunt hujusmodi potentiae : ergo

non immobilitantur ex immobilitate alicujus organi. Prima probatur ex hoc quod immobilitas causatur ex subtractione caloris et praesentia frigoris, quae non sunt nisi in parte organica corporis. Secunda vero scribitur in secundo de Anima , ubi dicit Philosophus, quod intellectus nullius corporis est actus.

Si forle dicatur, quod licet intellectus non habeat proprium organum, accipit tamen ab organo phantasiae, eo quod phantasia movet intellectum. Contra : Si hoc verum est, tunc non immobilitatur intellectus nisi, prius phantasia in illo somnio immobilitetur : sed probatum est, quod phantasia in nullo somnio ini mobilitatur : ergo nec intellectus. Et sic haec latentia non causatur ab immobilitate intellectus et rationis.

Solutio. Dicendum: est, quod latentia somnii dicitur, quando somnium accipitur ut res a somniante : et hoc contingit duobus modis, scilicet ex potentia somnii et debilitate. Et quando contingit ex potentia, tunc est deceptio et latentia proprie. Quando autem contingit ex debilitate, tunc non est deceptio, sed improprie dicitur latentia. Potent la au teni somnii dicitur primo quidem a quadam immobilitate sensus communis, et secundario ab immobilitate rationis : sensus enim communis, licet non immobilitetur in somnio quoad, actum interiorem, tamen immobilitatur quoad exteriorem, et quoad comparationem interioris ad exteriorem : et hoc dicitur major potentia somnii. Ratio autem iicet non immobilitetur a somnio per se, immobilitatur tamen per accidens, ut dictum est : et hoc est dupliciter. Uno modo quidem : quia propter colligantiam virium animae in una natura animae et subjecto contingit, quod si anima intendit motum unius potentiae, statim attrahitur a motu ulterius : quia, sicut dicit Philosophus, motus fortior in mo- tibus animae semper ex.cl.udit debiliorem. Unde cum in somniis anima maxime intendit motui, imaginationis, contingit

quod abstrahitur a motu, rationis et intellectus. Aliud accidens est : quia, cum. intellectus moveatur a phantasmate, hoc non. contingit omni modo, sed illo modo tantu.in quo phantasia per sensum accipitur a re et sensu, et procedit in phantasiam et sic ulterius procedit ad movendum intellectum. In somnio autem non est talis processus phantasmatis, sed potius a phantasia procedit ad sensum per distantiam ab intellectu. Unde intellectus manet immobilis, eo quod non sit movens ipsum. : et ideo cum desit judicium intellectus, desit etiam, illa comparatio sensus communis qua comparat exterius ad interius, necesse est accipere simulacrum ut rem i et hoc est latens somnium ex majore potestate somnii. Alius modus est, quod accipitur somnium ut res ex debilitate somnii : et ibi est lateritia parva, et contingit (piando jam sensus incipiunt solvi a vigilia : et tunc propter quietem sensuum parum sensibile facit maxime motum in sensu, sicut parva lux videtur maxima, et parvus sonus maximus strepitus videtur : et sic accidit alicui, quod somniat se audire canes vel campanas : et quando evigilat, audit eos. Et sic etiam contingit alicui debiliter dormienti, cui assistunt loquentes de aliqua materia, quod vidcat somnia de eadem materia, vel in parte, vel in toto. Et hoc est quod dicit Philosophus in libro secundo de Somno et vigilia : " Aliquibus accidit sentire aliquo modo sonos, et lumen et saporem, et tactum, languide quidem et velut de longe : nani in dormiendo respicientes, et e vestigio idem statim surgentes quod tacite videbant lumen lucernae dormientes, ut arbitrabantur, expergefacti cognoverunt, quod lucernae erat : et gallorum et canum facite voces audientes, expergefacti cognoverunt manifeste. Quidam vero et respondent interrogati. Sed tamen nullum istorum proprie dicitur somnium, eo quod somnus jam adeo debilitatur, quod sensus secundum aliquid soluti sunt a vigilia. "

Non latens autem somnium contingit duobus modis, scilicet ex reflexione rationis in phantasia apparens, ex hoc quod sensus communis interius comparet ad exterius. Et hoc ut plurimum contingit duabus de causis. Quarum una est sollicitudo : ejula quando aliquid5 scilicet multum contrarium voluntati, apparet in somniis, tunc excitatur anima ad repellendum iliud, et post multam, pugnam excitatur ratio consolans animam, quod non sit res, sed rei simulacrum : et talia somnia frequentissime occurrunt religiosis, quibus ex longo studio abominabile factum est peccatum. Cum enim somniant se peccare, ex sollicitudine accidit eis quod dictum est. Altera autem causa est puritas et fortitudo intellectus : quibusdam enim semper praesto sunt vera , intelligentiae, et vi. talium, anima frequenter excludit motus simulacrorum. Quando autem sensus communis interius comparat ad exterius, lunc contingit ex debilitate dormitionis : quia jam sensus communis quodammodo incipit solvi ad actum exteriorem. Quandoque autem contingit, quod somniis debilitatur, et tunc somnium incipit non latere, et iterum, confortatur somnus antequam finiatur somnium : et tunc iterum incipit latere, et sic tunc accidit eis qui vident somnium, et postea vident se somniare et narrare illud somnium alteri : cum enim primo vident somnium, tunc latet : et quando vident se somniare, tunc non latet : et quando vident iterum se narrare illud somnium alteri, latet : quia in veritate non narrant sed somniant se narrare.

Ex dictis autem patet solutio ad omnia quaesita.