QUAESTIO LIV.

De divisione intellectus.

Deinde quaerendum esf; de intellectu.

Et quaeruntur tria, scilicet de differentia intellectuum, et de differentia intelligibilis, et de com para lione intellectus ad sensibilem animam. De d iffe re n ti a vero intellectuum habentur quatuor. Quorum primum est de divisione intellectus, Secundum est de intellectu agente universaliter. Tertium est de intellectu possibili sive patiente universaliter. Quartum, De intellectu speculativo.

ARTICULUS UNICUS. Utrum divisio intellectus sit sufficiens ?

Ad primum proceditur sic :

Dicit Alexander Philosophus in libro de Intellectu ei intelligibili, quod tres sunt intellectus, scilicet potentialis sive materialis, et intellectus in habitu sive formalis, et tertius qui est praeter istos duos qui est intellectus agens. Ex hoc accipitur, quod intellectus non sunt nisi tres differentiae.

Cujus contrarium videtur dicere Alpharabius in suo libro de Intellectu et intelligibili. Nam ponit quatuor, quorum primus est intellectus qui semper est in actu. Secundus intellectus qui est in potentia ili anima. Tertius intellectus est cum exit in anima de potentia ad effectum. Quartus est intellectus quern vocamus demonstrantem. Secundum autem Algazelem et Avicennam, quatuor sunt differentiae intellectus aliae a praedictis in parte, scilicet agens, et possibilis, et intellectus in habitu, et intellectus adeptus. Secundum Aristotelem videntur esse duae species intellectus i sicut enim in omni natura quae de potentia exit ad actum, est accipere agens et possibile : sic etiam in anima oportet accipere agentem intellectum et possibilem. Averroes vero videtur ponere tres species intellectus, scilicet agentem, et possibilem, et speculativum.

Objicitur aufem de liis divisionibus :

Omnis enim divisio sub aliqua diffinitione debet dari. Si igitur istae divisiones sunt divisiones intellectus, erit siliqua diffinitio intellectus quae conveniat omnibus dividentibus. Prima probatur per hoc quod divisum de dividentibus prae- dicatur nomine et ratione, Srgunda vero probatur per omnes auctoritates supra positas.

Quaeratur ergo, Quae sit illa diffinitio data ab Avicenna in VI de Naturalibus, ubi dicit, quod virtus contemplativa ^ intellectus est virtus quae solet informari a forma universali nuda a materia.

Contra :

i. Agens in eo quod agens nihil recipit: omne informari est recipere: ergo agens non informatur. Prima probatur per hoc quod omne recipere est pati, et agens in eo quod agens non patitur, Secunda probatur per rationem ejus quod est informari. Informari enim nihil aliud est quam formam recipere. Et ex hoc ulterius concluditur,, quod intellectui agenti non convenit diffinitio : quia ex quo nihil recipit, non quaerit informari forma nuda a materia.

2. Praeterea, Videtur diffinitio nihil valere : diffinitio enim deberet dari per substantialia : et illa non exprimuntur in diffinitione ista.

3. Item, Non videtur convenire nisi possibili intellectui : ille enim solus solet informari forma a materia.

Quaeritur etiam de partibus dividentibus :

i . Agens enim aut conjunctum est cum intrinseco possibili, aut cum extrinseco, et separatur ab ipso. Si primo modo, tunc erit forma potentialis : cujus probatio est, quod quando efficiens est intrinsecum, tuoe secundum Aristotelem coincidit in idem cum forma et fine : et secundum hoc cum intellectus agens intrinsecus est cum possibili, tunc coincidit cum formali : et ita formalis agens non facit numerum. Si autem est extrinsecus et separatus, tunc sequeretur, quod non esset pars animae intellectivae, quod supponimus esse falsum. Haec etiam infra probabimus.

1 i,"u uea inn Ii eim in i",iiuiu H iidrphis sidi lUiir esse hf( m Si Ini cum MiJijicM oiim uiicKigciulo. 1 iiirlPaeliis itii fur in Inlinit M ii inm lici)i ,"d, pi(j-.

, licei Ii. di^mm A Ibi edii ei Upii "t (din nh a, v nil id, c ,i t"r il" iir. d^

I ii o libii d 11 V U S, C I i ii I f 11, b h IU o 11 i Ii ei b 1.1 Ii,

Dicit eniiii Aristoteles , quod cum sciens ex habi tu considerat, non est alteratus ; ergo non altero et aliero intellectu utitur : sed sicut eli Ile runt sciens et considerans^ sic differunt intellectos in habitu et intellectus demonstrativus secundum Alkindium : ergo intellectus in habitu et intellectus demonstrativus non sunt diversi intellectus.

3, Item, Materia una numero est, ut dicit Aristoteles , sub privatione ei habitu : sed intellectus possibilis in se et sub forma intelligibili existens est sicut materia existens sub privatione et habitu : ergo videtur, quod non habeat numerum in illis duabus. Cum igitur intellectus speculativus nihil aliud sit quam possibilis existens sub forma intelligibili, videtur quod possibilis ei speculativus n o n f a c i ii ni ii u ni e ru m.

i. Item, Videntur non esse nisi tres species in teile eius. In omni en ini quod exit de potentia ad acium, non sunt nisi tria, scilicet transmutans, et transmutatum, et illud in quod est transmutatio. Cum ergo anima intellectiva in suis intelligibilibus distinguatur penes ea quae sunt in transmutatione, non erunt nisi tres intellectus in ipsa, scilicet agens qui transmutans est, et possibilis qui est transmutatus, et speculativus in quem est transmutatio.

S, Praeterea, Videntur omnes assignatae divisiones esse diminutae, (invenitur enim intellectus simplex et intellectus compositus, qui sunt partes potentiae speculativae animae intellectualis, et famen non tanguntur in praehabitis divisionibus,

6, Praeterea, Averroes in commento oMM d humi, iauidt intellectum qui est

ut fiile^ cf minii . tum. qui estut formale) et dh (iKii snut lacti in aliqua supei i a inn dui Mimum i. Ihaei("e,(, n, undum Aristolelem

ei Av"n ,in,i(ii. potentiae existentis in, actu quatum a uni gradus. Quorum primus est potentia quam dicit Alexander hylealem

sive materi alem, et nos vocamus eam potentiam indispositam. Secundus autem est potentiae dispositae quae appropinquat ad formam. Tertios est polentiae sub forma. Quartus est polentiae in opere s e cu ii d ij m f o r m a ni ac cep t a ti). K x e m p I u ni primi est potentia militandi, in infirmitate. Exemplum secundi est potentia militandi in puero cognoscente equum et sellam et; caetera instrumenta militaria. Exemplum tertii est potentia militandi in inii ite. Exemplum quarti est potentia mi Ii landi in milii a. ode. Cum ergo secundum gradus istos distinguatur potentia intellectiva, ut dicunt Philosophi, videtur quod praeter agentem sint quatuor intellectus : et sic omnes divisiones superiores sunt diminutae.

8. Praeterea quaeritur, Quomodo divisiones intellectus dividuntur per hujusmodi differentias ?

Videtur enim, quod non sit divisio generis in. species, ex eo quod agens et possibile non habent idem genus proximum nec eamdem rationem, generis. Nec videtur esse totius in partes, eo quod fotum praedicatur de omnibus partibus, quod in, divisione totius in partes non. contingit. Nec videtur esse aequivoca divisio in significationes, eo quod non est, hic communicatio in solo nomine, sed etiam in re. Similiter non est aliqua divisio accidentis : nec enim dividitur hic accidens in subjecta : nec subjectum in accidentia: et ila videtur supra dicta divisio Philosophorum sine arie.

Solutio, Ad hoc ultimum, responden^ duni primo est, et dicendum quod supra dictae divisiones suet analogi, quod medium est infer uni vocum et aequivocum : sunt enim illae paries ordinatae ad unum, scilicet ad intellectum speculativum, et agens ordinatur ad ipsum ut efliciens, possibilis vero ut recipiens, ille vero quem Avicenna, vocat in habitu, ordinatur ad ipsum ut praeparans : ille vero einem Alkindius vocat demonstrantem, sequitur ipsum sicut actus consequitur habitum.

Ad primam ergo divisionem quae est Alexandri, (licendum quod datur penes ea quie sunt in transmutatione, scilicet transmutans, transmutatum, et in quod est transmutatio. Transmutans enim est agens, transmutatum passibile, et in quod est transmutatio, est iiie qui est in babitu. Et Alexander comprehendit illum quem Avicenna vocat in habitu, ^et illum quern appellat adeptum, sub intellectu in habitu.

Ad secundam divisionem quae est Alkindii, dicendum quod accipitur penes ea quae exiguntur ad perfectionem potentiae egredientis in actum, quae sunt movens, et mobile, et forma acquisita per motum, et opera secundum formam illam. Unumquodque enim tunc est perfectum, cum propriam potest complere operationem, ut dicit Damascenus, et penes movens est intellectus agens, penes mobile vero possibilis, penes, formam acqui si iam per iiio tu in. est intellectus qui. fit in effectu, penes operationes autem est intellectus demonstrans. Et sic iterum patet, quod sub illo qui lit in effectu, comprehendit Alkindius eum quern vocat Avicenna in habitu adeptum.

Divisio autem Avicennae et Algazelis accipitur penes perficientia possibilem intellectum i illa enim sunt perficientia per modum agentis, vel per modum formae. Si per modum agentis, hoc erit aut per iiio ei u m perii ei en lis simpli citer, aut per modum instrumenti. Si primo modo, lunc est agens intellectus. Si secundo modo, tunc est intellectus in habito : intellectus enim in habitu secundam Avicennam et Algazelem nihil auiid est

quam habitus principiorum, quibus, ut dicit Averroes, tamquam instrumentis agens possibilem educit in acium. Si vero perficiens est per modum formae, tunc erit intellectus adeptus, id est, quem adipiscimur per doctrinam et inventionem, qui etiam alio nomine dicitur acquisitus, et alio nomine accommodatus, eo quod mutuamus ipsum a re extra. Id autem quod perficitur ab liis perficientibus, est intellectus possibilis.

Divisio autem Aristotelis accipitur penes ea quae sunt partes animae essentiales, seilicet agens, et id quod est in potentia : et in illa divisione non cadit intellectus in habitu, vel adeptus, ^ vel demonstrans : eo quod iili sunt a similitudinibus rerum quae accidunt animae et non sunt partes essentiales ipsius : potentiae autem in omni eo in quo sunt, sunt partes essentiales ipsius.

Divisio autem Averrois accipitur penes perfectionem intellectus i illa enim, est in liis Iribus, scilicet in intellectu quo est omnia fieri, qui est possibilis, et intellectu quo est omnia facere, qui est agens, et illo qui constituitur ex illis : et ille est speculativus sub quo comprehenduntur intellectus in habitu et adeptus et demonstrans, ut patet per supra dicta.

Ad id autem quod contra objicitur, dicendum quod illa objectio procedit de divisione quae sit generis per species vel differentias, et talis non est ista divisio, ni dictum est.

Ad diffinitionem Avicennae dicendum,

quod ipsa data est de intellectu possibili: et per hoc patet solutio ad primum.

Ad aliud dicendum, quod substantiale est polentiae materiali recipere formam : ipsa enim ex seipsa est in ratione subjecti et recipientis.

Ad illud quod objicitur de partibus dividentibus, dicendum quod secundum unam opinionem quam infra probabimus, intellectus agens est pars formalis animae intellectivae, sed ipse est forma substantialis : et propter hoc non incidet in idem cum intellectu in habitu, vel adepto vel formali : quia iila sunt a forma denudata a materia et abstracta a rebus, quae accidentalis est animae.

Ad primum dicendum, quod intellectus in habitu, est habitus principiorum, quae discipulus non accipit a magistro : principia enim cognoscimus in quantum terminos scimus, ut dicit Aristoteles : scito enim quid est pars et quid est totum, dicitur quod totum est majus sua parte: et scito quid affirmatio vel negatio, scitur quod de quolibet est affirmatio vel negationem et de nullo simul : et ideo non incidit in idem cum intellectu adepto : quia ille est habitus eorum quae accipimus a magistro per doctrinam vel per inventionem.

Ad aliud dicendum, quod intellectus demonstrans differt ab intellectu in habitu sicut actus primus differt ab actu secundo, et sicut scientia et considerare.

Ad aliud dicendum, quod licet una sit materia sub privatione et babitu numero

et subjecto, tamen per esse et rationem non est una : et sic intellectus possibilis et speculativus sunt in eodem subjecto et numero, sed differunt per esse et rationem.

Ad aliud dicendum, quod in veritate penes haec sunt tres intellect lis, sed sub tertio comprehenduntur tres, scilicet intellectus in habitu, et adeptus, et demonstrans.

Ad aliud dicendum, quod haec diversitas intellectus qui est simplex et compositus, accipitur peries diversitatem intelligibilis et non intellectus. Est enim intellectus simplex qui est intelligibilis incomplexi, et intellectus compositus qui est intellectus complexi.

Ad aliud dicendum, quod Averroes vocat intellectum qui accipit formam intelligibilis incomplexi, cui inhaeret fides et persuasio : et sic patet qualiter iiia divisio herum accipitur penes diversitatem intelligibilis, et non intellectus.

Ad aliud dicendum, quod penes illos gradus accipiuntur intellectus possibilis in habitu et adeptus et demonstrans, quae tria reducuntur ad duo vel ad tria, ut patet per supra dicta.

fjUt lSTIO LV.

De Intellectu agente.

Secundo, Quaeritur de intellectu agente. Et quaeruntur de ipso sex.

Quorum primum est, Ari si t intellectus agens aliquis in anima? Secundum est, Utrum sit in genere habitus, sicut quidam videntur dicere c Tertium es t , Ulmei sit separa t a intelligentia, sicut dicunt quidam alii?

Quaterno, lilium sit idem eunt possibili secundum essentiam? Quini ii m, Hijiil sit secundum substantiam et diffinitionem? Sextii tu. Qualiter intelligat, et de modo actionis ejus.