ARTICULUS II

Utrum intellectus agens sit in genere habitus ?

Secundo quaeritur, Utram sit in genere habitus ?

Et videtur, quod sic duobus similibus inductis ab Aristotelei

1, Dicit enim in III de Anima , quod intellectus agens ad possibilem se babet sicut ars ad materiam : sed omnis ars ad materiam se habet sicut babitus activus : ergo intellectus agens se hahet ad possibilem ut habitus activus : ergo intellectus agens est babilus. Secunda probatur, quia ars nihii aliud est quam habitus existens in anima, ad cujus similitudinem fit aliquid in materia extrinseca. Prima vero patet ex auctoritate Aristotelis . Aliud simile est quod dicit intellectum agentem esse sicut lumen : lumen vero est esse formale colorum i et ita videtur intellectus agens nihil, aliud esse quam esse formale intelligibilium : sed tale est habitus praecipue principiorum : ergo videtur intellectus agens esse habitus principiorum. - 2. Item, Dicit Alexander expresse, quod intellectus agens est forma quae non est materialis, quae sola de elateria sua est intelligibilis : forma autem quae non est materialis, et intelligibilis est habitus : ergo intellectus agens nihil est aliud quam habitus. Et in alio loco dicit, quod intellectus in effectu non est aliud quam forma intellectiva : et ex hoc sequitur idem.

3, Item, Themistius in commento libri de Anima dicit, quod agens intellectus non. differt a speculativo; nisi quia speculativus dicitur in quantum est forma possibilis considerantis speciem receptam a phantasmate i agens autem in quantum perlicit possibilem. Cum igitur speculativus intellectus sit habitus secundum suam substantiam, agens secundum suam substantiam erit habitus,

4. Per rationem autem, probatur idem sic : Omne agens speciem suam, agit in possibili, nisi ita sit, quod possibile non posset suscipere illam : intellectus agens agit in possibilem : ergo speciem suam imprimit in possibili, si possibilis potest suscipere eam. Prima probatur ex hoc quod omne agens transmutat ad se patiens. Secunda vero probatur ex hoc quod possibilis non dicitur possibilis nisi respectu agentis, Cum igitur possibilis potest suscipere speciem agentis, species recepta in possibili ejusdem rationis erit cum agente : sed species recepta in possibili, est habitus et forma : ergo intellectus agens habebit rationem, habitus et formae.

5. Item, Quidquid agit actione babitus, et non habet actionem a materia, illud est habitus : intellectus agens sic agit ; ergo est habitus. Probatio primae per se patet, per Damascenum qui dicit res differre propriis actionibus et operationibus. Probatio secundae est, quia habitus principiorum, est illuminans intelligibilia sequentia : et iste dicitur esse intellectus ageris : ergo intellectus agens non est nisi habitus principiorum.

Quaeritur etiam circa hoc de duabus opinionibus intellectum agentem et possibilem dicentium esse habitum. Quarum una dicit, quod est habitus constitutus ex omnibus intellectibus qui sunt in anima. Alia vero dicit, quod est habitus causae prima? universaliter irradians super omnia creata causae primae.

Et videtur prima esse vera :

1, Omne enim, agens universaliter, necesse est habere convenientiam in specie cum omnibus his quae educit in actum : intellectus agens, universaliter est agens omnes species intelligibiles : ergo necesse est habere convenientiam in specie cum omnibus intelligibilibus. Prima probatur per hoc quod dicit Aristoteles , quod agens et patiens primo sunt contraria, et ultimo similia in fine actionis. Secunda vero supponitur ex dictis omnium Philosophorum. Ex hoc ulterius sequitur, quod intellectus agens sit omnis intellectus animae, vel aliquid constitutum ex omnibus.

2. Item, Videtur haberi per verbum Aristotelis in III de Anima i, ubi dicit, quod intellectus qui est in potentia, tempore est prior agonie in uno, hoc est, in uno et codem intelligibili possibilis intellectus prior est quam ageus : et hoc non potest, verum esse nisi agens sit forma et species quae fit in intellectu possibili : licet enim actus, ut dicitur in IX Metaphysicae prior sit potentia substantia et ratione i quia potentia substantiam et esse et ratione habet ab actu, tamen, potentia prior est tempore quam actus, eo quod potentia est subjectum generationis per quam inducitur actus, Si igitur sic est de possibili, et agente intellectu, ut videtur Philosophus dicere in Ili de Anima, agens intellectus non erit nisi species intelligibilis, aut aliquid eo list i tu. tu ni ex illis.

Pro altera autem opinione sic objicitur :

1. Duplex est forma, ut dicit Alexander, scilicet forma quae est in materia, et forma qua) denudata est ab ipsa. Forma vero quae est, in materia, habet ordinationem ad formam unam quae est motor primi mobilis, per quam omnis forma venit in materiam quae est in ipsa, : urgo forma quae est separata a materia, habebit ordiri ationem ad formam unam quae ita universalis est io.ielligen.do sicut illa operando. Cum igitur omnia illa quae sunt intelligibilia, sint aliquo modo ab omnibus, irradiat ulitur species ab aliqua forma una quae universaliter est agens ad omni a : sed lu.ee forma non potest esse nisi forma primae causae : ergo videtur, quod intellectus agens sit exemplum et habitus primas causae in nobis.

2. Hoc videtur etiam ex verbis boetii qui dicit, quod notitia primi boni omnibus naturaliter inserta est.

Item, Damascenus: "Cognoscendi Deum omnibus naturaliter inserta est ab ipso, sicut dicit Gregorius Nyssenus."

Sed contra :

Omne agens universaliter in aliquo genere, non est actu in aliquo illorum i intellectus agens, universaliter est agens in genere intelligibilium : ergo non erit actu, in aliquo illorum : sed omnis habitus et omnis species accepta et intellecta est actu in intellectu possibili : ergo intellectus agens nec est habitus, nec est aliqua species intelligibilis. Quod autem omnis habitus et omnis species intelligibilis accepta actu sit in intellectu, possibili, sumitur a verbo Philosonhi in tertio de Anima , ubi dicit, quod anima potentia est omnia intelligibilia, et nihil est actu corum antequam intelligat.

Item, Detur, quod intellectus agens sit habitus, tunc autem erit habitus simplicium, aut habitus complexorum, aut utrorumque. Si. primo modo : cum igitur intellectus agens semper sit in actu, ut dicit Aristoteles, oporteret quod omnia simplicia semper essent actu in anima , H de nullu ni eo runi acciperetur a sentius quod est falsum, i I. de dicatur, quod intellectus agens est halitus secundum species unius vel plurium simplicium, et non omnium. Cortra : Illud ergo simplex vel illa simplicia habebunt ordinem luminis et formae ad omnia alia intelligibilia, aut non. Si non, tunc aliquod simplicium non intelligeretur per ipsum ; et sic non erit universaliter agens. Si sic, ergo si ipsum est unum, tunc non erit nisi intellectus entis : et si est plura, tunc non erit nisi intellectus decem generalissimorum. Et quocumque modo dicatur, tunc intellectus agens non juvabit ad intellectum

aliorum nisi ut intelligantur in potentia : verbi gralia, ut intelligantur substantia, vel quantitas : et sic nos numquam intelligeremus hominem in ratione hominis, et asinum in ratione asini ; inferiora enim in suis superioribus non sunt nisi potentia, ut dicit Porphyrius, et in seeundo Priorum, quod, scire in universati non est seire in propria natura.
Si vero dicatur, quod illo habitus est habitus complexorum : aut ergo ille habitus erit habitus principiorum, aut consequentium principia. Et si ultimo dicatur, tunc sequitur, quod omnia sunt actu a nobis scita, et nihil, addisceremus, quod falsum est. Si vero primo modo dicatur, tunc intellectus agens erit habitus principiorum : et lunc quaeritur de corruptione terminorum qui sunt in principiis : principia enim cognoscimus in eo quod terminos scimus, et per cognitionem terminorum dicit Aristoteles f principia sciri per experientiam. Et quaeritur, Quid sit intellectus agens hujusmodi species intelligibiles ? Ille enim non est habitus complexorum, non enim constituit incomplexum, sed potius constituitur ab ipso. Praeterea, Intellectus incomplexorum prior est quam intellectus complexorum : piius autem non agitur a posteriori : ergo alius erit agens respectu illorum intelligibilium : et tunc quaeritur, quis sit ille? et reditur ad primam quaestionem : ergo intellectus agens non potest esse habitus ex omnibus inintelligibilibus : intellectus enim agens e.st constituens omnes intellectus : erno si constitutus est ex illis, tunc erit constitutus ex omnibus, ex eo quod non constituit quod non est intelligibile.

Similiter objicitur contra illam quae dicit, quod intellectus est habitus et species primae causae in nobis :

1. Species enim primae causae aut est quid est prima causa, aut quia est. Si primo modo, tunc oporteret, quod prima.

causa haberet rationem distinctam, quod est impossibile, cum sit specialissima. Si secundo modo, tuuc non erit ratio cognitionis omnium cognoscibilium.

2. Praeterea, Quaecumque in se perfecto intellectu cognosci non possunt, illa non faciunt alia, perfecte intelligi : materia prima, ut dicunt Avicenna et Boetius, perfecto intellectu cognosci non potest : ergo non potest alia, facere perfecte intelligi.

3. Praeterea, Dicit Philosophus in secundo Metaphysicae quod dispositio intellectus nostri ad. manifestissima naturae est dispositio iicut oculorum vespertilionum ad lumen solis : ergo licet prima causa manifesta sit in se, tamen obscura et occulta erit in nohis, et sic ipsa non erit intellectus agens cum irradiat super omnia intelligibilia.

Solutio. Dicendum, quod intellectus agens non est habitus, sicut bene probatum est in ultimis rationibus, licet quidam alii aliter dicunt. Sequaces enim Themistii dicunt intellectum agentem esse constitutum habitum ex omnibus intelligibilibus, Alii vero dicunt intellectum agentem habitum esse et speciem causae primae. Et nulli eorum consentimus dicentes intellectum agentem non esse habitum vel speciem accidentalem aliquam, sive sit innata, ut nolitia primae causae : sive acquisita per apprehensionem sive abstractionem a materia.

Ad phimum ergo dicendum, quod exemplum Aristotelis duplex est : quia scivit, quod neuter eorum habuit similitudinem cum intellectu agente nisi in parte. Ars enim se habel ad materiam ut efficiens formale : et hoc habet similitudinem cum intellectu agente. Intellectus enim agens est ut ars et elliciens formale : intelligibilia autem sunt sicut forma arlilieiati, et possibilis intellectus est ut materia artificiati : sed tamen ars est habitus, et intellectus agens non erit habitus : propter hoc enim non dicit Aristoteles simpliciter, quod intellectus agens est ut ars, sed secundum quod ars ad materiam sustinuit, id est, talem intellectus agens habet comparationem ad possibilem et intelligibilia, . qualem sustinuit ars ad materiam et formam, artificiati. Secundum exemplum quod est de lumine et coloribus, magis est simile i quia sicut lumen agensformale est colorum secundum acium, ita intellectus agens formale efficiens est intelligibilium secundum actum i sed tamen in hoc est dissimilitudo, quod lumen est extrinsecum potentiae visivae, et non est de constitutione ipsius, intellectus vero agens non est extrinsecus animae intellectivae, sed est de constitutione ipsius.

Ad aliud dicendum, guod si volumus sustinere dictum Alexandri, dicimus intellectum agentem esse speciem et formam, non quae est intelligibilis, sed quae est forma perfectiva intellectus possibilis et animae intellectivae. Et eodem modo dicimus ad aliud : licct tamen intellectus in actu et intellectus agens non semper sini idem, quia intellectus . possibilis quando habet speciem intellectivam, est intellectus in actu, et non intellectus agens.

Ad aliud dicendum, quod Themisfius vocat intellectum agentem in actu, cum tamen non sit omnino idem, ut jam dictum est.

Ad aliud dicendum, quod duplex est agens, scilicet universale, ethoc non est determinatum in specie : et particulare, et hoc habet speciem determinatam : sicut etiam est in naturis. In generatione enim hominis movet sol sicut agens universale omnino indeterminatum, et movet homo vel potentia hominis in semine, et hoc est determinatum. Species vero inducta in materia, univocatur in agente determinato, et non cum agente universali, Similiter est de intellectu possibili : illum enim movet intellectus agens ut agens universale, quod uno modo agit respectu omnium intelligibilium: phantasmata autem movet ut agens particulare: et ideo forma inducta in itellectu possibili, '' non univocatur intellectui agenti, sed naturae phantasmatis : et propter hoc intellectus hominis est, quod extrahitur de phantasmate hominis.

Ad aliud dicendum, quod intellectus agens non agit actione habitus i habitus enim principiorum est duplex, scilicet ingredientium in syllogismum, et non ingredientium. Et videtur, quod habitus non agit nisi probando et inferendo per habitudines terminorum. Inlellectus vero agens non agit per habitudines nec probando, nec inferendo, sed potius per suam simplicitatem, ut infra declarabitur, et illam simplicitatem confert omnibus intelligibilibus.

Ad aliud dicendum, quod illa opinio quae dicit intellectum agentem esse omnes intellectus, vel constitutum ex omnibus, falsa, est.

Ad rationem vero dicendum est, quod aliud est de agente universaliter, et aliud de agente specie determinata, ut prius dictum est. Ageris enim universaliter non imprimit speciem, sed agens determinatum : et de hoc intelligitur, quod agens et patiens primo modo sunt dissimilia et postea similia.

Ad aliud dicendum, quod Philosophus facit comparationem inter intellectum possibilem, et intellectum in actu, qui est perfectio potentiae possibilis, et vocatur intellectus speculativus. Et verum est, quod intellectus actu prior est possibili substantia et ratione, sicut omnis actus prior est sua. potentia : sed intellectus actu qui est agens et efficiens, prior est possibili in tempore et substantia et ratione : sicut efficiens prior est in materia in physicis. Et hoc innuit Aristoteles ibidem : postquam enim dixit, quod intellectus potentia tempore prior in uno, statim addit : " Omnino autem neque tempore : sed non ali- quando quaedam intelligit, aliqua vero non intelligit. " Quasi diceret, non u n ive r sa lite r verum est, quod possibilis prior sit tempore, eo quod in actu : sed agens et efficiens prior est tempore q ua m possibilis : t e mp er enim, ut dicit ibidem , honorabilius est agens patiente et principium materia ; sed ille agens non aliquando quidem intelligit, et aliquando non, seci semper intelligitur, ut infra probabitur.

Ad aliud dicendum, quod etiam illa opinio falsa est.

Ad rationem vero dicendum, quod verum quidem est, quod omnis forma inducta per motum n a tu rae ordinatur ad motorem p ri muni ut ad causam : intelligibilia vero non possunt ordinari ad fo r m am, unam, nisi quae est forma en t is. Et hoc patet : intelligibilia enim sunt per resolutionem, quae resolutio slat in ente et non in a li o : non autem r eso lv u nt u r in speciem causae primae : quia species primae causae non abstrahitur a ca u sa ti s, li cet per causam inferatur : intellectus autem agetis in quolibet universali agit simplicitate, et eodem modo, ut probabitur infra.

Ad aliud d ic en d um, quod est notitia quia est summum bonum, et haec est infusa omn ib us, sed non potest esse lumen ad omnia intelligibilia, Est etiam notitia quid es t summum bonum, et haec nulli infusa es t , quia non potest comprehendi per sermonem diffiniti vinii,

AIIIIIjUIjUO Ili.

Virum intellectus agens sit intellig entia separata ?

Tertio q u aer it u r , Ut r um intellectus agens sit intelligentia separata v el non ?

Et videtur, quod sic,

I. Dicit enim Aristoteles in terlio de Anima , quod hic intellectus, scilicet agens, et separatus, et immixtus, et impassibilis, substantia actu ens. Non potest autem dici esse separatus nisi a materia et magnitudine : immixtus autem per privationem mixtionis cum p h a nt asma te particulari : impassibilis autem eo quod nihil recipit : substantia vero actu ens, eo quod respectu nullius est in potentia, sed completus perfecta completione. Cum igitur hoc non conveniat animae humanae vel partibus e ju s, quae, imperfecta e st possibilis ad virtutes et scientias, oportebit intellectum a g entem esse s ub s t ant i am e t intelligentiam quae non sit hu ma n a, nec pars ejus.

2. Item, Aristoteles : Separatus intellectus solum est hoc quod v erum est, e t hoc solum immortale et perpetuum est. Cum igitur intelligentia nuda et separata sit t a nt um verorum, u t dicit Av i c e n na, et sit immortalis e t perpetua, ut probatur in undecimo Metaphysicae , videtur intellectus agens esse intelligentia separata.

3. I te m, Algazcl in quinto tractatu suae physicae de intellectu agente sic dicit : Cum intellectus est substantia nuda a m at er i a, quod intelligit de intellectu agente ; sed nullus actus corporis vel pars ejus potentialis est substantia nuda a materia : ergo intellectus agens non es t actus corporis, vel pars ejus potentialis.

4. I t em, A l g azc l , ibidem, " Se n s u s d e intelligentia agente est quae semper est agens in animas incessanter, et hoc omnino est de numero substantiarum intelligibilium, de quibus jam c e rti catum es t i n tractatu divinorum, id est, in metaphysica, q u ae dignior est omnibus il l i s, ut hoc attribuatur e i , quod est intelligentia ultima decem intelligentiarum. " Ex. hoc expresse accipitur, quod intel- lectus est decima intelligentia numero secundarum intel lige ni. iarum, et ila intellectus agens est intelligentia separata, et non pars animae nec anima.

5. item, AJgazel. expresse dicit, quod intellectus ageus riori est in corpore, sed irradiat supra animani rationalem communicando eidem lucem bonitatis suae, Cum igitur hoc proprium sit intelligentiarum separatarum, intellectus agens erit i ii t e 1 ligent i a s e p a r a t a,

6. Hein, Avicenna in undecimo suae m elap hys icae p o n i t d u p 1 i c e ni o r d i ii e m intelligentiarum separatarum, Quaedam enim est intelligentia prima, quae est motor universitatis et principi urii primum totius esse. Secundam autem intelligentia) snut in decere ordinibus, ut ipse dicit, quarum prima movet caelum uniforme quod est primum mobile, secunda movet sphaeram stellarum fixarum, et tertia sphaeram Satur ni, et quarta sphaeram Jovis,, quinta sphaeram Martis, sexta, sphaeram Solis, septima sphaeram Veneris, octava sphaeram Mercurii, nona sphaeram Lunae. De decima vero sic rjpjjr - a ppjma e f in id Ii centia r una n , - .ifi( r .( 11 ,i i,tiim.i -., , " h,m p ,f, m f ii, u"i -. ni; c Ii ici i o,if f I 4 , w ,iU("o iilit Ul"dli" i 10 Miii au ii tu " h s c ".

Ix rll I ipit ,. t,,J, (I III) Ili l.( . ,l.-, J.-, t -,t

0"M Hi C I ,( t JI..I ii i (JCi .Ij., c, di,,l , ,il,

N fcLgoni i-^i . . unum iii"

. hii .i, i H .mm m. ii Isarel os ni;i, hth^j^h ,f (tui ..," -,, Ug.lvml,"- Unit "m jijSi ..ul( ( s mi, dh loi iu", vi-

i m 5 i ( i, ii, , , iS J^ipfnlO - nious dicis;, quoa, rano causatur in umbra intelligentiae. Et vult, quod intelligentia sit substantia separata et intellectualis, apud quam principia sunt universalia rerum quae illuminant super animam rationalem : et per hoc innuitur, quod intellectus agens sit substantia separata.

9, Per rationem autem videtur idem

probari : Videmus enim, quod in corporibus quantitativis ad motum mixtionis generationis et alterationis seeund u ni n a. i u r a m, p r i m u ri s m o v e n s e t a g e n s est separatum a materia miscibilium et generabilium et alterabilium secundum naturam : primum enim ni ove ris est ea? I uni : ergo videtur a simili, quod in spiritualibus illud quod est movens primum in alteratione intellectus possibilis, sit substantia separata. Cum igitur primum movens sit intellectus agens, erit

O i s u b s t a ii t i a s e p a r a t a.

10. Item, Omnis depositio tenebrarum quae est in inferioribus, removetur per influentiam locis a corpore superiori, quod loco, substantia et natura separatum est ab inferioribus. Cum igitur similis depositio tenebrarum sit ex phantasiis et ignorantia, intellectus possibilis debet removere hujusmodi, tenebram per influentiam alicujus guod separatum est substantia et natura ab intellectu, possi hi ii,

11. Item, Secundum Philosophos superiora composita sunt ex motore et mobili, et non faciunt vim, utrum motor ille sit iriteiiigeiitia, vel anima, vel ii t r u m q u e. S i m i 1. i. I e r ii o in o c o m p osii u s est ex motore et mobili. Ergo sicut se habet mobile hominis ad mobile superi iis, sic se habebit motor hominis ad in o t o r e m s u p e r i o r e m. S e d m o bile Ii o m i ilis accipit in fluent iam et impressionem a mobili superiori, Dicit enim Aristoteles in secundo de Generatione ei Corruptione , quod omne tempus et vita mensuratur determinata, periodo. Ergo motor hominis influentias et impressiones accipit a motore superiori. Cum igitur niot;or principalis et primus 11aiuscujusque mobilis sit intelligentia., sicut concorditer dicunt Philosophi, anima rationalis quantum ad intellectum possibilem impressiones et influentias accipit ab intelligentia separata. Cum a. ii leni proprium agentis sit influere super possibi- leni de luce sua, intellectus agens erit intelligentia separata,

12. item, In commento super tertiam propositionem libri Causarum dicit Alpharabius, quod causa prima creavit esse animae mediante aliditli, id est, intelligentia : et postquam creavit esse animae, posuit eam sicut instrumentum intelligentiae, quo efficiat operationes suas, scilicet intelligentiae. Ex hoc accipitur, ex quo anima quantum ad intelligentiam possibilem est instrumentum intelligentiae separatae, quod actiones ejus lluuiit ab intelligentia separata in ipsam, sicut actio instrumenti Huit in instrumentum a movente primo : et sic intellectus iterum erit intelligentia separata.

13. In hoc titiam videtur consentire Collectanus in suo libro de Anima, qui dicit, quod intellectus;, idest, intelligentia fluit in intellectum possibilem secundum, conversionem ad in te Ili geri ti ani agentem, secundum quod possibilis petit ab ipsa intelligentia agente.

14. Fortius autem ad idem objicitur sic : Intellectus agens aut agit in possibilem actione sua) substantiae, aut alicujus forma? existentis in ipso. Si primo modo, cum sua substantia sit eodem modo se habens et una, non faceret in possibili actionem nisi uno modo se habentem ut unam : quod maxime falsum est, cum sint multa intelligibilia secundum quae intellectus possibilis efficitur in actu. Si secundo modo, fune intellectus agens habebit species et formas omnium intelligibilium I quia secundum unam speciem non potest agere diversa intelligibilia : ergo habebit penes se specialitates et generalitates omnium rerum. Aut igitur babet eas per acceptionem, ila quod quandoque non habuit : aut semper est et fuit in actu secundum ipsas. Si primo modo, tunc intellectus agens esset in potentia, et non differret a. possibili,, Si secundo modo, tunc intellectus agens erit intelligentia plena forulis magis et minus universalibus. Cum igitur hoc sit proprium intelligentiae saeparatae, intellectus ageris erit intelligentia separata,

13. Et huic conclusioni, videntur consentire Plato et Boetius, Plato enim dixit omnia universalia essse penes intellectum semper, et disciplinam dixit esse reminiscentiam. Boetius autem in libro de Consolatione philosophiae dixit : " Universalia retinet et singularia perdit. "

16. Huic etiam videtur consentire Aristoteles, praeter hoc solum quod excusat errorem Platonis in reminiscendo. Dicit enim ; " Separatus aut solus est hoc, quod verum est, et hoc solum immortale perpetuumque est. Non reminiscitur autem per hoc quod impassibile sit. Passi v ti s a u te ni i irte I Ie etii s eo itii ptlb ilis est i et sine hoc nihil intelligit , " Ac si dicat : intellectus agens, qui. separatus est, est lautum verorum, scilicet principiorum universalium, et est immortalis per hoc quod ipse est virius non dependens a corpore : et est perpetuus per hoc quod non est in pote ntia. Non tamen sequitur ex hoc quod reminiscatur in accipiendo scientiam : quia intellectus agens impassibilis est, et nihil recipit. Passivus autem et passibilis intellectus corruptibilis est per hoc quod acquirit et amittit formas scibilium, et sine hoc nihil intelligit anima. Hanc tamen litteram omnino aliter exponunt tres Commentatores, scilicet Alexander, Themistius, et Averroes, sed nostrae expositioni concordat littera. In hac etiam sententia expresse est Avicenna in VI de Naturalibus, ei duo sequentes vestigia ejus, scilicet Algazei et Collectanus.

17, Item adhuc fortius ostenditur : Omne quod recipit aliquid, est in potentia ad illud : intellectus agens non est in potentia ad aliquid, eo quod ipse est universaliter agens : ergo intellectus agens non recipit, aliquid, inde sic : Omne quod non recipit aliquid intelligendo, intellectu non creato a rebus intelligit : intellectus agens non recipit aliquid intelligendo : ergo intelligit intellectu non creato a rebus : sed omne quod intelligit intellectu non creato a rebus, est intelligentia et substantia separata : intellectus agens sic intelligit : ergo intellectus agens est intelligentia et substantia separata. Prima ultimi syllogismi probatur ex hoc quod anima rationalis non est in corpore, nisi ut perficiatur scientia et virtute, ut dicunt Sancti et Philosophi. Secunda vero probatur in syllogismis praecedentibus. Propositiones vero syllogismorum praecedentium per se sunt manifestae,

18. Item, Probatur quod intellectus agens sit intelligentia prima, quae Deus est, sic : Intellectus agens non intelligit intellectu creato a rebus, ut probatum est. Aut ergo intelligit a seipso, aut ab alio. Si a seipso, ergo est a seipso, Probatio hujus conclusionis esl illud quod probatur in metaphysica Avicennae, scilicet quod ens per se est ens necesse, et ens ab alio est ens possibile. Si enim est ab alio, poterit contingere, quod ipsum non sit, scilicet si aliquid non esset. Similiter a quocumque est esse rei, abeodem etiam est operatio ipsius, licet non immediate. Si igitur intellectus agens est ab aliquo, tunc etiam intelligit ab alio i et sic etiam inlelligit intellectu creato ab alio ; ergo non intelligit impassibiliter, quod jam improbatum est : non ergo intelligit ab alio. Sola autem intelligentia prima quae est Deus, nec est ab alio, nec intelligit ab alio. Ergo intellectus agens est intelligentia, prima, quae est Deus. Quod autem intelligentia sola nec sit ab alio, nec intelligat ab alio, probatur per octavam propositionem libri Causarum, ubi de secundis intelligentiis dicitur sic : " Deus enim intelligentiae fixio et essentia est per boni- tatem puram quae est prima causa. "

19. Item, In XII Metaphysicae dicit Aristoteles, quod si prima causa intelligit per aliud a se, habebit aliud divinum, scilicet illud, quod perficit intellectum suum, quod erit divinius et nobilius suo intellectu : quod est inconveniens : et per hoc concluditur, quod Deus intelligit seipso. Idem argumentum facio de intellectu agerite : intellectus enim aut intelligit per se, aut per aliud. Si per se, tunc sequitur, quod ipse sit causa prima. Si autem per aliud, tunc illud per quod intelligit, erit nobilius ipso : et sic intellectus agens non erit nobilissimum intellectum, nec erit agens universaliter, cum aliquid agat in ipsum et perficiat ipsum : quae ambo absurda sunt apud Philosophos.

20. Item, Averroes super XI Metaphysicae dicit, quod intellectus primae causae est nostro intellectui aequivocus, eo quod intellectus primae causae est causa entis : intellectus autem noster creatur ab ente. Ex hoc accipitur, quod intellectus non creatus ab ente est intellectus primae causae : sed intellectus agens est intellectus non creatus ab ente, ut probatum est : ergo intellectus agens est intellectus primae causa?.

21. In idem videtur incidere Augustinus in libro de Magistro, ubi per totum probat nihil posse hominem intelligere, nisi Deus doceat interius. Cum ergo omnis intellectus sit a lumine intellectus agentis, videtur intellectus agens nihil aliud esse quam Deus influens interius.

22. Idem videtur dicere Apostolus ad Corinthios, ubi dicit, quod non sumus sufficientes aliquid cognoscere, a nobis quasi ex nobis, sed quod sufficientia nostra a Deo est .

Sed contra :

I, Dicit Aristoteles in III de Anima : " Quoniam autem sicut in omni natura aliquid, est tamquam materia in unoquoque genere, hoc autem, est potentia omnia illa, alterum, est causa et efficiens quidem est, et omnia facit ut ars ad materiam sustinuit, necesse est et in anima, has esse differentias : " ergo differentiae intellectus agentis et possibilis sunt in anima : ergo agens non est substantia et intelligentia separata.

2. Item, Averroes : Omnis intellectus immobilis existens habet duas actiones. Quarum una est de generatione passionis, et est intelligere. Alia de genere actionis quae est abstrahere eas a materia, quod nihil aliud est quam facere eas intellectas in actu postquam erant intellectae in potentia. Cum ergo mius horum sit intellectus agens in. alterum possibilem, uterque istorum intellectuum erit in nobis existens et non substantia separata.

3. Item, Per rationem ostenditur sic : Dicit Aristoteles, quod inter movens et motum non est medium : sed intellectus movens est, agens, et possibilis est motus : ergo inter ea non erit medium.. Si ergo possibilis est conjunctus corpori, impossibile erit agentem esse separatum,

4. Item, Possibilis habet potentiam ut moveatur in anima humana : sed in physicis sic est, quod non invenitur potentia materiae quae non possit compleri per agens physicum conjunctum illi materiae : ergo in anima erit potentia non receptibilis formae, quae non possit compleri per aliquod effici ens et agens conjunctum ei : ergo intellectus ageris non erit substantia separata.

5, Item, Materia in physicis per materiam ejusdem potentiae qua recipit formam, substat formae receptae : ergo omnis rationis potentia erit ex potentia materiae. Aut ergo intellectus agens habet formas, aut non, Si sic, tuuc habebit rationem potentiae possibilis intellectus propter hoc solum quod non. recipit formam quam habet : nihilominus tamen est in actu per formam quam habet, et

erit compositus ; et sic non erit intellectus primus in anima neque simplex, sed alius erit prior eo et simplicior : quod falsum est : ergo intellectus agens non erit compositus : et sic non habebit species rerum apud se i ergo non erit intelligentia separata, eo quod omnis intelligentia est plena formis,

8. Item, Si intellectus agens est intelligentia habens formas, ut dicunt, aut easdem quas habet,ponit in intellectu, possibili, aut alias. Si easdem, tunc species quae sunt in anima, non abstrahuntur a rebus extra, et sic a sensibus in nullo juvatur intellectus possibilis. Si autem alias ponit in ipso, tunc quaeritur, quae sunt illae ? Si. dicitur, quod abstractae sunt a rebus, tunc vanae sunt illae quae ponuntur in intellectu agente. Et ilerum intellectus agens non erit intelligentia, separata, quae sit plena formis, ut dicunt,

7. Item, Si sit intelligentia separata habens formas, aut semper agit in intellectum possibilem secundum, formas illas, aut non semper. Si semper, cum in sua actione semper imprimat formas, sequeretur quod intellectus possibilis semper haberet formas in se : et cum scire sit habere formas scibilium in intellectu possibili, sequeretus quod horno semper sciret, quod falsum, est : ergo non semper agit. Quaeratur ergo, quid impediat ipsum ab actione ? Aut enim impeditur ex hoc quod est separatus, aut ex hoc quod est cum phantasmate. Si primo modo, tunc semper impeditur ex hoc quod semper est separatus, ut dicunt quidam. Si secundo modo. Contra.: Habenti formas idem est phantasma praesens et absens quoad, rationem universalis. Quod probatur sic : Habens habitum, eumdem, non accipit a phantasmate, quia sic haberet his eumdem. : intellectus agens habet habilum formai : ergo in agendo nihil recipit a phantasmate : ergo sine phantasmate erit in eadem actione : et sic sequeretur primum inconveniens. quod semper erimus (Equaliter scientes, quod falsum est : ergo intellectus agens non erit intelligentia separata habens formas, ut dicunt.

8, Item, Si intellectus agens est intelligentia separata habens formas universales, aut aequaliter se habet ad intellectum possibilem in scientia et ignorantia, aut inaequaliter. Si aequaliter, tunc homo in scientia et ignorantia erit sciens aequaliter et ignorans, quod est impossibile. Si inaequaliter. Contra : Possibilis semper est in potentia, et agens semper est in actu : et nihil est medium inter eos quod impediat agentem ab actione sua, vel passibilem a passione : ergo intellectus ageris semper agit in passibilem, et passibilis semper recipit : et sic intellectus possibilis semper erit sciens, et numquam ignorans,

Solutio. Dicendum, quod sapientes qui fuerunt ante nos, diversificati sunt in positione intellectus agentis, sicut partim supra tactum est. Quidam enim agentem omnino dixerunt non esse, sed tantum possibilem et speculativum. Et quidam. dixerunt ipsum esse habitum, et iiii diversificati suntin tres opiniones. Quidam enim dixerunt eum esse habitum et speciem primae causae i quidam habitum principiorum. : quidam autem habilum, qui. est in. omnibus speciebus intelligibilibus. Alii vero dixerunt ipsum esse intelligentiam separatam agentem decimi ordinis : et cum intelligentias moveant motae sicut desideratum movet desiderantem et desiderium, dixerunt, quod intelligentia agens mundi terreni movet intei Ie etum possibilem humana? animae, si tale desideratum movet desiderantem, ita scilicet quod sicut anima caeli movet caelum, ita quod conformetur intelligentiae agenti, ita etiam intellectus humanus possibilis movet hominem ad hoc quod conformetur intelligentiae decimi ordinis :

et hoc modo fluunt bonitates ab intelligentia agente ad intellectum possibilem. Sed nos nihil horum dicimus : sequentes enim Aristotelem et Averroem, dicimus caelum non habere animam praeter intelligentiam., ut supra in quaestione de caelo determinatum est. Similiter dicimus intellectum agentem, humanum esse conjunctum animae humanae, et esse simplicem, et non habere intelligibilia, sed agere ipsa in intellectu possibili ex phantasmatibus, sicut expresse dicit Averroes in commento libri de Anima .

Ad primum: ergo dicendum, quod intellectus agens dicitur separatus, eo quod non est actus alicujus partis corporis, ut dictum est in objectione, Nihilominus tamen est pars animae intellectualis : quia anima intellectiva sic est actus corporis, quod non secundu ni quamlibet partem ejus se habet in organo, ut supra determinatum est.

Ad aliud dicendum, quod Aristoteles loquitur ibi de intellectu, agente prout ipse est formale esse universalis, sicut lumen formale esse est coloris. Omne enim universale suum esse formale habet ab intellectu agente, licet per respectum ad materiam habeat esse aliud, ut infra determinabitur in quaestione de intellectu. Dicunt tamen quidam, quod dictum hoc est intelligendum de intellectu speculativo quoad habitum principiorum i quia quodammodo connaturalis est nobis : et dicitur immortalis, hoc est, non corruptibilis, quia non cedit in oblivionem : et dicitur perpetuus, aeo quod non est in potentia.

Ad aliud dicendum, quod in veritate sequentes Algazelein et Avicennam dixerunt intellectum agentem esse intelligentiam separatam, et irradiare super intellectum possibilem in animalibus : et hoc quia intellectus agens non determinat aliquam partem, nec recipit aliquid ii phantasmate, Et in his duobus convenit cum intelligentia angelica separata : sed tamen differt in hoc, quod actus intellectus agentis est super phantasmata abstrahendo universale de phantasmatibus, quod non facit intellectus angelicus i tamen propter duo in quibus convenit cum eo, dicitur ab Algazele, quod non est in. corpore : neque enim est in corpore ut virtus sua in organo corporis, sicut vires animae sensibilis : nec est in corpore ut recipiens a phantasmatibus corporum, sicut intellectus possibilis.

Et per hoc etiam patet solutio ad dicta Avicennae. Cum enim ordines intelligentiarum secundum Avicennam determinentur secundum ordines et numerum mobilium, et intellect iis agens quem dicit esse decimam intelligentiam, moveat hominem et animam humanam, non erit intelligentia agens extra hominem et animam humanam,,

Ad aliud dicendum, quod Isaac facit vim in intelligentia sicut in intellectu, sicut etiam supra determinavimus. Intelligentia enim cum sit tantum verorum, ipsa est sine inquisitione et studio contemplativa veri, cujus prima obumbratio inquisitio est et contemplatio veri per studium : et propter hoc nihil loquitur ibi de intellectu agente. Consequenter etiam dicit, quod sensibilis est in umbra rationis creata, et vegetabilis in umbra sensibilis.

Ad aliud dicendum, quod transmutatio qua? est in materia, ordinatur ad motum caeli, qui facit transmutari materiam generabilium et corruptibilium, ut dicitur in libro de Uno Deo. Sed in anima est forma separata et abstracta : ideo non est ibi motus proprie loquendo : et propter hoc oportet, quod sit ab agente conjuncto, quod agat universalia de particularibus.

Ad aliud dicendum, quod sicut in exterioribus corporibus per influentiam lucis a superiori corpore abjiciuntur tenebrae, ita quod etiam quoddam lumen, descendat ab intelligentiis separatis super animam, quando animabus revelantur occulta in quibusdam somniis et prophetiis : sed talis non est actio intellectus agentis, ut infra patebit.

Ad aliud dicendum, quod corpus hominis mutatur ab agente conjuncto et ab agente separato. Et agens conjunctum voco quatuor qualitates primas. A.gens autem separatum caelum et stellas. Et similiter anima quoad intellectum possibilem immutatur a duobus motoribus, scilicet a motore conjuncto qui est intellectus agens, et a motore separato qui est intelligentia angelica influens revelationes.

Ad aliud dicendum, quod anima non est instrumentum intelligentiae, ita quod intellectus agens sit intelligentia separata : sed quia movetur ab ipsa duobus modis. Uno modo secundum quod per motum superiorum movetur corpus, qui motus corporis venit ad animam. Alio modo secundum quod influit ei. de bonitatibus quas ipsa accipit a causa prima.

Ad aliud dicendum, quod. Collectanus intendit dicere, quod anima rationalis non habet thesaurum super quern convertatur, sed potius habet habitum scientiae, et convertitur ad ipsum et ad intellectum agentem, et sic efficitur considerans in actu, non sic quod accipiat forma ab agente sicut ab intelligentia separata.

Ad aliud dicendum, quod intellectus agens agit per suam substantiam, et non per aliquam speciem intelligibilium quam babeat apud se. Ad aliud autem quod contra objicitur, dicendum quod diversitas actionis intellectus agentis non est ex intellectu agente, sed ex phantasmate : et hoc est quod. Averroes in commento super tertium de Anima dicit : " Manifestum est, quoniam quando omnia speculativa fuerunt in nobis existentia in potentia, tunc et ageris continuatur nobis in potentia, quia non continuatur nobis nisi per illa : et cum fuerint existentia in nobis in actu, tunc et ipse continuatur nobis in acto. : actio enim intellectus agentis determinatur ad phantasma, et sic determinata movet intellectum possi-

bilem et educit eum in actu : sicut actio luminis determinatur ad colores, et sic determinata visum educit in actum . " Et per hoc patet, quod intellectus agens non est substantia separata plena formis.

Ad id quod objicitur de Platone, dicendum quod Plato posuit universalia esse in intellectu possibili, et doctrinam esse reminiscentiam, quod infra improbabitur. Boetius autem loquitur de intellectu principiorum, qui secundum aliquid naturalis est nobis, et est de principiis communioribus, quibus scitis non est necesse, quod sciatur ars : et propter hoc dicit, quod singula perdit, quia ignorat propria principia rei.

Ad dicium autem Aristotelis dicendum quia sicut supra expositum est, et quod ipse dicit, quod non reminiscimur, propterea dicit, ex hoc quod intellectus agens possibilem conducit ad actum, crederet aliquis, quod doctrina esset reminiscentia, eo quod intellectus agens semper est in anima, et possibilis semper potest converti ipsum, et ideo dicit Aristoteles, quod hoc non sequitur, eo quod intelligere possibilis intellectus non sit tantum intelligere ex agente, sed etiam ex phantasmate : propter quod etiam intellectus possibilis corruptibilis est, non secundum sui substantiam, ut dicit Commentator, sed secundum habitum scientiae acceptum a phantasmatibus per actionem intellectus agentis, quem, scilicet habitum, quandoque habet, et quandoque non habet.

Ad aliud dicendum, quod bene concedimus, quod intellectus agens nihil recipit : quia aliter non esset agens universaliter. Et bene concedimus etiam, quod intellectus agens non intelligit intellectu creato a rebus i sed iiia praepositio, a, notat causam efficientem : quia res suas similitudines non faciunt in intellectu agente ; imo per hunc modum intellectus possibilis intellectu creato a rebus intelligit. Si autem haec praepositio, a notat materiam, quam causam non notat pro- prie, tunc bene concedimus, quod intellectus agens intelligit intellectu creato a rebus : quia intellectus ejus est super res abstrahendo ab eis universale. Intellectus enim agens est sicut si videamus extra, mittentes, et nihil intus suscipientes : sic enim visio esset supra res, et ageret in eis visibilitatem. Intellectus autem possibilis est sicut si videamus intus suscipientes, et nihil extra mittentes : sic enim res agit in visum, et generat in eo suam similitudinem. Ex hoc autem, quod agens intelligit sic intellectu non causato a rebus, non sequitur, quod sit intelligentia separata, eo quod intellectus intelligentiae separatae est determinatus ad formam quam habet : intellectus autem agens determinatur ad phantasma quod est ex se.

Ad aliud dicendum, quod intellectus agens non est a seipso, nec intelligit a seipso hoc modo quod non sit creatus ab alio, imo est creatus a causa prima : et quod intelligit, habet a causa prima : sed hoc modo non intelligit ab alio intelligibili quod in ipso faciat suam similitudinem et speciem. Unde patet, quod non sequitur, quod intellectus ageris sit causa prima.

Ad aliud dicendum, quod in anima humani nihil dignius et nobilius est intellectu agente. Et propter hoc non habet aliquid, perficiens se, sed intelligit per suam substantiam : intellectus tamen ejus requirit aliquid extra se ad quod terminetur sicut ad materiam : et per hoc differt ab intellectu primae causae.

Ad aliud dicendum, quod intellectus primae causae est causa eritis in esse ita quod ab ipso fluit ens : sed sic agens intellectus non est causa, sed in eo quod abstrahendo agit simplicitatem in universalibus, causat nostram scientiam, quae est in intellectu possibili.

Ad aliud dicendum, quod Augustinus in libro de Magistro intendit, quod omne lumen nostri intellectus est acausa pri-

Hia, et sine ipso nihil possumus facere : sed natura illuminandi super intelligentiam intellectua agentis agit ab ipso et sub ipso.

Ad aliud dicendum, quod vis in hoc est quod Apostolus dicit, quod non sufficientes sumus aliquid cogitare a nobis quasi ex nobis : ex. hoc inlinit, quod quaedam intelligibilia non intelligimus, nisi gratia Dei illuminante, sicut ea quae sunt supra rationem : quaedam autem rationabilia intelligimus a nobis, sed non quasi ex nobis, sed ex virtute intellectus agentis,, quae data est nobis a Deo,