ARTICULUS I.

Quid faciat speciem intelligibilem esse intelligibilem ?

Ad primum sic proceditur :

1. Dicit Avicenna, quod species intelligibilis est species nuda a materia et materiae appendiciis : materia autem non est in omnibus rebus nisi per potentiam ad motum, ut habetur in undecimo Metaphysicae : ergo vi d et u r, quod non sit aliquid intelligibile nisi abstractum a motu et a materia. Et ex hoc sequitur duplex inconveniens, quorum unum es t , quod nullus si t intellectus rerum na t ura l ium : quia dicit Aristoteles , quod il la per intellectum non abstrahun t ur a mo-

t u et a materia. Secundum est, quod n ul lu s sit intellectus substantiarum separatarum quae dicuntur intellectivae : quod enim numq u am est in materia et motu, numquam separatur et dividitur ab illis. I t ein, Aristoteles in tertio de Anima dicit: " Omnino autem ut sunt separabiles res a materia, et sic quae circa intellectum sunt . " Sed quaedam res nullo modo sunt separabiles a materia, ut naturales. Ergo illarum nullus est intellectus,

2. Item, Quidquid dicatur de aliis, materia numquam separatur a materia : ergo nullus erit intellectus materiae.

3, Si forte d ica tur , quod secundum A v ice n nam, quaedam sunt intelligibilia nuda per seipsa, et in liis non eget intellectus denudatione, quaeratur, quae sunt illa ? Et si dicatur, quod substantiae separatae, Contra: Intellectus est quodlibet intelligibile in potentia antequam intelligatur : cum autem intelligitur, tunc fit i llu d intelligibile in actu. Ponamus igitur intellectum nostrum intelligere aliquam substantiarum separatarum : tunc ergo in actu noster intellectus efficitur illud in actu secundum rem, aut secundum intentionem. Si primo modo, tunc oporteret, quod intellectus intelligens aliquam substantiarum separatarum, efficeretur illa substantia secundum reni, quod falsum, est: ergo efficitur illa secundum intentionem. Illa autem intentio non est intentio substantiae separatae, nisi per hoc quod est abstracta ab illa : ergo intellectus noster, abstrahit a talibus, quae omnino denudata sunt a materia.

4. Item, Intelligentia quide ni est intellectus communis substantiis separatis omnibus : omne autem commune abstrahitur a particularibus, eo quod nonhabet esse nisi in illis. Cum igitur nullus intellectus communis praedicatum hujus et illius intelligentiae accipiat, et non accipiat commune nisi denudando a particulari hoc et illo, noster intellectus abstrahit intelligibilia quaedam a substantiis separatis,

5, Ad hoc volunt quidam dicere, quod. in intellectu nostro sunt duplices species, scilicet abstractionis, et compositionis. Et species abstractionis sunt, quae per resolutionem simplicis a composito et prioris a posteriori fiunt in intellectu, sicut species resolvuntur ab individuis, et genus a speciebus, et generalissimum a subalternis, et principium a generalissimis. Compositionis autem species sunt, quae non fiunt per resolutionem, ab aliquo, sed potius res intellectae componunt suas species cum intellectu nostro, sicut hic intelligitur Angelus, et haec intelligentia.

Sed contra : Est intellectus Angeli et intelligentiae in communi : et communis intellectus non habetur nisi per resolutionem a particulari, sicut patet : ab hoc enim Angelo et ab illo abstrahit naturam incorpoream, et non nisi per resolutionem prioris et posterioris : ergo species illorum non sunt species , compositionis, sed resolutionis.

6. Si propter hoc dicatur, quod intellectus abstrahit ab omnibus.

Contra i Separata a motu et a materia, sunt simplicia : a simplicibus autem non potest esse resolutio : omnis autem intellectus est per resolutionem universalis a particulari : ergo nulius intellectus potest esse de simplicibus.

7. Si forte dicatur, quod hujusmodi simplicia non intelliguntur nisi per hoc quod habent ordinem a materiam et motum, sicut motores intelliguntur ex motu et materia.

Contra : Quod non contingit intelligi, eo modo non contingit significari sermone et ratione : ergo a destructione consequentis, quod contingit significari sermone et ratione, contingit eo modo intelligi quo significatur : sed substantiae separatae ut separatae significantur sermone et ratione, ergo ut separatas contingit eas intelligi. : non ergo tantum per ordinem ad motum et materiam.

8, Item, in quocumque contingit invenire universale et particulare, in ipso contingit invenire speciem intelligibilem : in omni autem quod est citra primum, est invenire universale eiparticulare : ergo in omnibus quae sunt citra primum, contingit accipere speciem intelligibilem. Prima probatur per hoc quod universale ut universale non est nisi in intellectu. Secunda patet per dictum Boetii in libro de Trinitate, et per multas probationes Avicennae et Algazelis in prima philosophia. Quarum una est, quod omnis res quae est citra primum, est res ordinabilis sub praedicamento : et non ordinatur i n praedicamento nisi per inventionem universalis vel particularis.

Praeterea quaeritur de verbo quod. di- , cit Aristoteles in tertio de Anima : " Unum autem aliquid esse intelligibile specie est ". Et Avicenna dicit, quod

omne intelligibile cum omni intelligibili est idem specio, Hoc enim videtur esse falsum. ; species enim intelligibiles differunt secundum intelligibilia : intelligibilia aufem non sunt unius speciei: ergo videtur, quod nec species intelligibiles.

Quaeritur etiam, Utrum intellectus noster semper procedat resolvendo prius a posteriori, vel etiam componendo prius cum posteriori?

Et videtur, quod sic : nos enim habemus intellectum quo distinguimus unam, speciem ab alia per comparationem differentiae cum genere : et distinguimus unum particulare ab alio, et aliqua accidentia individualia speciem in uno et in alio : ergo videtur, quod intellectus procedat componendo. Aut ergo haec compositio proced.il usque ad materiam, individui, aut sistit in specie specialissima. Si primo modo, tunc intellectus est etiam particularis, quod est contra Boethum, qui dicit, quod universale est dum intelligitur, particulare vero dum sentitur. Et est contra Avicennam dicentem, quod non est nisi forma denudata a materia et appendiciis materiae., Si secundo modo, tunc non cognoscemus aliam rem nisi in universali : sed scire in universali est scire inpotentia, scire autem in particulari est scire in propria natura : ergo scientia nostra semper erit in potentia, et numquam erit de re secundum propriam, naturam rei.

Solutio. Dicimus, quod omne intelligibile secundum quod est intelligibile, habet iliam, simplicitatem quae fit per resolutionem a materia et appendiciis materiae. Sed. duplex est materia, scilicet subjecta motui, et substans universali. Materia autem quae est subjecta motui, non est illud quod est res, et est in potentia ad formam quae est pars rei et non est totum, et propter hoc non praedicatur de re. Materia autem quae substat univer- sali, est id quod est res, quia ipsa, est hoc

particulare demonstratum, et forma sua est forma totius et non partis, et propter hoc praedicatur de tota re : et appendicia illius materiae sunt proprietates et accidentia contrahentia et individuantia formam quae est universalis supra materiam quae est particulare. Et cum dicitur, quod intellectus abstrahat a materia, intelligitur de materia quae est particulare : quod patet : hominem enim non abstrahit intellectus nisi ab hoc homine, et ab illo, et non abstrahit animam ab liomiiie nec abstrahit hominem, a semine et a corpore hominis. Et similiter abstrahit Angelum ab hoc Angelo et illo, et similiter animam ab hac anima et illa, et sic de aliis.

Intelligendum tamen est, quod alia est separatio rern.ni secundum rationem diffinitivam considerantem esse et essendi principia, et alia est separatio intellectus possibilis secundum, rationem diffinitivam considerantem principia cognoscendi. Primo enim modo tripliciter separatur res secundum quod sunt res tripliciter : et propter hoc naturalis diffinit rem per principia conjungentia ipsam cum materia et motu, quae materia non est id quod est res particularis, sed subjectum transmutationis et motus, ut patet in diffinitione carnis quae ponitur in tertio de Anima, ubi dicit Aristoteles, quod caro est ratio quaedam frigidi et calidi indicando in sensitivo tactus , Et propter hoc dicit Aristoteles , quod non est aliud caro et carnis esse in hac materia mixta ex calido et frigido ad actum medii in sensitivo tactus. Et non est ita intelligendum sicut quidam male dicunt, quod caro sit simplex, cum dicit Aristoteles in libro primo de Generatione ei Corruptione , quod caro et os et unaquaeqne partium homogeniarum est duplex, quemadmodum et aliorum in materia speciem habentium. : etenim materia et species, caro dicitur aut os. Mathematica autem sunt ante motum : quod patet ex hoc, quia ad

motum exigitur movens et ni otum, quae divisa sunt in specie : et talis divisio sive diversitas non invenitur in quanto secundum quod est quantum : una enim pars quanti non potest moveri ut alia moveatur,nec punctum movet lineam,nec econtra : nec linea superficiem, nec superficies corpus, nec econtra. Est tamen unumquodque mobile quantum : et propter hoc quantitas est ante motum : et ideo mathematica sunt abstracta a motu : esse tamen ipsorum est in rebus naturalibus mobilibus. Diffinitio ergo dicens quid est quantitas et magnitudo, dicit ea quae sunt abstracta a motu, non dicit esse ipsius. Et propter hoc dicit Philosophus , quod aliud est magnitudo, et aliud magnitudinis esse. Similiter metaphysici qui considerant prima entis praedicamenta, non accipiunt rem nisi per quidditatem substantialitatis suae, et ideo non considerant materiam ut materiam, sed ut partem substantiae. Esse autem multarum specierum est in materia miscibili et mobili : et ideo diffinitio data per principia essentialia rei quae sunt partes entis, dicit hoc quod res est, sed non rei esse. Et propter hoc dicit Aristoteles , quod aliud est aqua et aliud est aquae esse : accipiens aquam prout; est substantia considerata a metaphysico per partes entis, quae sunt materia et forma, secundum quod reducuntur ad substantiam. Et sicut est in diffinitionibus substantiarum, sic est in diffinitione passionum. Et propter hoc idem, est moins et motus esse, et idem est simum et simi esse : sed aliud, est rectum et recti esse, et aliud multum et multi esse, et sic de aliis. Diffinitio autem quae est per principia cognoscendi, datur per formas abstractas a particulari quae sunt genus et differentia et ex. his cognoscimus unumquodque aliorum.

Ad primum ergo dicendum, quod de-

nudatio quae est a materia quae est particularis, fit ab omnibns i separatae enim substantiae particulares sunt, et intellectus agit in eis universalitatem accipiendo naturam communem in ipsis, sicut abstrahitur intellectus Angeli ab hoc Angelo et illo. Similiter naturalia licet conjuncta sint materiae quae est subjectum, motus in ratione sua diffinitiva, tamen separata sunt a materia quae est particularis, et non consideratur haec caro vel illa, sed caro in communi,

Ad aliud dicendum, quod materia non potet abstrahi ab intellectu entis, ut supra dictum est, et contrahitur sub ente et privatione formae : et est haec ratio materiae in communi, quam abstrahit intellectus ab hac materia et illa.

Ad aliud dicendum, quod intelligentiae habent materiam quae est particularis, et a Boetho vocatur id quod est : et ab hac abstrahitur intentio communis,, quae est objectum intellectus.

Sequens autem concedimus de plano.

Ad aliud dicendum, quod illa divisio specierum non habet locum in intellectu speculativo : sed si sunt species compositionis, sunt in intellectu practico in metaphysicis, qui formas quas habet, componit in materia.

Ad aliud dicendum, quod separata non sunt adeo separata, quin sit in eis accipere universale et particulare, ut supra docuimus,

Ad idem dicendum, quod nihii praeter primum adeo simplex est, quin in ipso sit accipere materiam universalis et particularis : et propter hoc dico de his quae sunt in materia perfecta, sicut substantiae sensibiles et separatae : licet igitur separata sint simplicia quodammodo, tamen sunt composita modo alio : quia ambo modi supra expositi sunt : et ideo ab ipsis potest fieri resolutio.

Ad aluid dicendum, quod in veritate hoc verum est, quod nullam habemus scientiam secundum naturam de eo quod nullo modo est in sensu i licet in sensu

sint res per se, et per accidens. Et per se duobus modis, scilicet secundum sensibile commune, et proprium.. Per accidens etiam duobus modis, scilicet mediate, et immediate : per album, enim accipimus filium I)iaris, eo quod filio Dialis album accidat. Accipimus etiam animam filii. Diaris, quae est forma ipsius : et hoc per medium.. Et propter hoc multipliciter contingit intelligere res quae multipliciter sunt in sensu : licet enim per motum veniamus in motorem, famen cum illo accipimus substantiam motoris; et quia illa est immobilis, accipimus iliam simplicem et separatam. Sunt tamen qui dicunt, quod non omnis nostra scientia oritur a sensu : et dicunt, quod potius impeditur a sensu in nobilissimo modo sciendi. Sed hoc contrarium est philosophiae Aristotelis. Dicit enim , quod destructo sensu perit demonstratio sensibilis illius sensus. Et in Metaphysica dicit, quod delectatio sensuum est signum naturalis desiderii sciendi in omnibus hominibus. Et ibidem dicit, quod exemplum principiorum scientiae accipitur a memoria et sensu. Et nos videmus, quod caeci et surdi fere omnes indisciplinabiles sunt. Concedimus tamen bene, quod scientia quae est per revelationem, est alio modo quam per sensum, sicut etiam in prophetiis et illuminationibus quae fiunt a Deo, de quibus non est intentio ad praesens.

Ad aliud concedimus plane, quod in omni eo quod est citra primum, est universale et particulare i et hoc dico de subsistentibus perfecte, in principiis autem eorum non est necesse : universalis enim non est universale, sicut nec formae est forma, nec materiae materia : quia aliter esset abire in infinitum.

Si autem quaeratur, Quid sit illud intelligibile quod dicit Avicenna esse nudum per se a materia, et non denudatum ab intellectu? Dicimus, quod hoc est salus uniuscujusque intellectus, eo quod intellectus convertitur super essentiam suam : et hoc quando intelligit unusquisque proprium. Si autem accipit hoc commune quod est intellectus, abstrahit sine dubio a proprietatibus intelligibilibus eo modo quo dictum est. Tndividuantia enim sunt illa, quae dicuntur appendicia materiae e quibus separari necesse est commune secundum quod commune est.

Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum quod omne intelligibile cum omni intelligibili est unum in specie quadam. Habet enim intelligibile duas comparationes, scilicet ad intellectum agentem cujus actu efficitur intelligibile, qui actus est et species in omni intelligibili secundum quod est intelligibile, sicut actus lucis est actus et species omnis coloris visibilis i et sic omne intelligibile est imum specie agentis intellectus, sicut omnis color visibilis unus est specie lucis. Aliam comparationem habet ad rem cujus est species : et sic diversa sunt intelligibilia, sicut diversae sunt res, sicut etiam differunt colores secundum suum esse materiale quod habent in coloratis. Sed diversitatem hanc non habent ex relatione ad intellectum, sicut nec habent colores suam diversitatem ex relatione ad visum.

Et sic patet solutio trium quaestionum quae possunt fieri, quarum duas facit Aristoteles in libro III de Anima : quarum una est, quod cum intelligere sit pati aliquid, et pati est secundum aliquid commune cum phantasia, quid commune habet intellectus cum speciebus facientibus ipsum in actu ? praecipue, cum secundum Anaxagoram bene dicentem in hoc, intellectus sit simplex et possibilis etiam nulli nihil habet commune. Solutio autem iilius est, quod intellectus quidem simplex est per remotionem a materia contrariorum, et nulli nihil habet

commune physice : sed ta ntu m potentiam habet communem cum omnibus ipsis speciebus agentibus, quae potentia es t ad speciem et actum agentis intellectus : et propter hoc intellectus est intelligibilia in potentia quodammodo.

Secunda quaestio est, Si intellectus intelligat se, utrum intelligat se sicut alia intelligibilia, aut alio modo ? Et patet, quod ipse per speciem agentis intelligit intelligibilia, et per eamdem speciem intelligit se eo quod species agentis facit actu intelligibilia et intellectum possibilem, ut supra pr ob a tu m est.

Tertiam quaestionem apponimus nos, cujus solutio jam habita est, scilicet quod intelligibilia curii sint m ul ta, sunt t amen perfectiones unius p ote nt i ae, eo quod p e r fi ci u n tu r actu uno : sicut etiam colores cum sint multi, sunt perfectiones unius potentia), scilicet visus, quia omnes movent visum s ecu nd u m actum lucidi. Dicit enim Ph il osoph u s , quod aliter se habente intellectu intelligit omnia naturalia, et mathematica. Innaturalibus e ni m est intelligentia sic extensa : naturale enim et esse naturalium accipitur eodem modo, scilicet in his quae per se phantasmata faciunt, hoc est, in motu et in materia subjecta, contrariis sensibilibus. Mathematica vero et metaphysica accipit primo modo secundum esse in naturalibus, quae per se phantasmata faciunt, et reflectitur ab esse ad essentias eo ru m diffinitivas, q u ae s u n t a n t e i ps a , e t propterea mathematica secundum essentiam, i nv e n it an t e motum, naturalia autem sec undu m suam essentiam invenit i n partibus et sp eci e b us e n t is.

Ad ultimum dicendum, qu od int e ll ect u s procedit c o mp on e n d o et resolvendo,

e t procedit otiam usque ad individuum componendo : et hoc est propter re f lexi on em a d sensum, non quod particulare ut particulare sit in intellectus sed anima rationalis universale comparat per judicium ad naturam, et tunc accipit ipsum secundum propriam naturam rei : licet enim intellectus accipiat universale, ipse tamen potest coarctare ipsum per differentiam a d speciem, et per co mp o si tio nem a d individualia materiam.