ARTICULUS II.

Quam utilitatem conferat sensus intellectui ?

Secundo quaeritur, Quam utilitatem conferat sensus intellectui ? , Et dicit Avicenna, quod quadruplicem.

Quarum prima est, quod intellectus separat unumquodque universalium a singularibus , abstrahendo intentiones eorum a materia et appendiciis materiae et a consequentibus eam, et considerat in quo conveniunt et in quo differunt, et esse ejus est essentiale, et ejus accidentale est, quo accidit universale habere p r i ii c i p i u m i n t e 11 i g e n d i,

Secunda, utilitas est, quod anima po- nit habitudines inter quaecumque universalia secundum affirmationem et negationem, et id de quo fuit aflirmatio et

negatio per se, non percipiet. Quod, aut non fuerit ita, dimittet quousque invenerit medium terminum.

Tertia est acquirere propositiones experimentis, scilicet ut inveniatur per sensum, quod aliquod praedicatum comitatur subjectum aliquod affirmando vel negando, vel aflirmando conjunctionem, vel negando conjunctionem, et quod sit hoc in quibusdam horum , et non in aliis, neque differenter, sed semper sit donec quiescat : et quod inter natu.ra.ni hujus praedicati et hujus subjecti est haec habitudo : aut natura hujus consequentis comitatur naturam accidentis hujus, aut removetur essentialiter, et tunc erit haec conceptio adepta ex sensu et syllogismo.

Quarta est illa verba quibus facile assentit anima, eo quod probabilia sunt.

Sed objicitur de primo modo :

1, Idem enim videtur separare ab appendiciis materiae et consequentibus materiam i et ita videtur superflue addi,

2. Praeterea quaeritur, Quare ilie modus dicatur acquirere principia intelligendi? hoc enim videtur tertio potius convenire : principia enim intelligendi, sunt primae propositiones, quae acquiruntur in tertio modo.

3. Praeterea, Secundus modus non videtur differre a quarto : secundus enim modus percipit probabilia, quando invenit medium tantum, et similiter quartus,

4. Item, in prima parte secundi modi dicitur, quod anima acquirit per eum per se nota : et hoc non videtur differre a modo.tertio quo acquirit anima principia,

5. Praeterea,, Sophismata sunt quae acquiruntur ab anima, et non includuntur in aliquo istorum modorum,

8. Item, Avicenna dicit alibi, quod tribus modis formatur intelligentia in anima, Quorum primus est, cum aliquid formatur in anima in a (Te ei ii indistincte et inordinate : qui tamen ordo commutabilis est secundum auditum, licct intellectus Idem remaneat : sicut cum dicitur, Omnis homo est animal, et commutatur ordo sic, animal praedicatur de omni homine : tunc enim in ordine commutato est idem intellectus. Secundus est, quia intellectus rei est acquisitus per operationes : sed anima avertitur ab eis, et non respicit ad id quod jam intellexerit. Tertius est sicut cum aliquod dubium a te quaeritur de liis quae jam scivisti vel scire potes : et tu dubitas respondere slatim, certus tamen posse respondere postea, quamvis non sit apud te ordinata responsio. Et primus modus est sicut id quod de thesauro educitur, et agis aliquid de eo. Secundus est sicut id quod habens in thesauro, et non agis aliquid de eo. Tertius vero differt a primo in hoc quod nondum est aliquid, ordinatum in cogitatione aliquo modo, sed est sicut inchoatio ordinis cum adjunctione certitudinis : et differt a secundo, quia non est quod non respiciatur, sed respicitur aliquo modo considerandi in actu verissime, cui propria est comparatio ad aliquid quod est quid repositum. Si igitur tres modi sint formandi intelligibilia in anima, et non formantur nisi a sensu, videntur sensus prodesse animae intellectivae tantum in triplici modo, et non in quarto.

7. Praeterea, Inter quatuor modos primos in tribus posterioribus adunantur intelligibilia per intellectum componentem. Sed dicit Avicenna alibi, quod duo sunt tantum modi adunandi intelligibilia : quorum unus est ut intentiones quae sunt multae et differentes dimensionibus, in imaginationibus fiant una intenlio, tamen non differunt in distinctione. Aliud est ut de intentionibus generum et differentiarum componatur intenlio una in diffinitione. Modi autem multiplicandi fiunt e contra istorum duorum modorum.

Solutio, Dicendum, quod primi quatuor modi sumuntur penes intelligibile complexum et incomplexum, sive penes intellectum simplicem et compositum. Primus enim modus est secundum abstractionem intelligibilis simplicis sive incomplexi. Compositio autem intelligibilium lit duobus modis, scilicet penes habitudinem terminorum in genere, et penes habi tudinem eorum in specie. Et primo in odo egreditur modus qui per se nota componit slatim, opinabilia autem non componit ante inventio ne ni medii termini. Habitudo autem terminorum in specie est duobus modis, scilicet per modum veritatis, et sic egreditur modus tertius : et per modum probabilitatis, et sic egreditur modus quartus.

Ad primum autem dicendum, quod virtutes animae sensibilis tripliciter determinant particulare, scilicet cum materia, et cum appendiciis materiae, et cum consequentibus eam. Cum materia determinat sensus qui non accipit nisi materia praesente. Cum appendiciis materiae determinat phantasia et imaginatio, quae apprehendunt particulare materia non praesente, sed tamen sub appendiciis materiae, quae praecipue sunt qualuor, scilicet quantitas, figura situs, et qualitates seusus proprii. Quaedam autem determinant ipsum non sub appendiciis, neque sub materia, sed sub consequentibus utrumque, sicut aestimativa et memoria, quae accipiunt intentiones nocivi et convenientes.,, amici et inimici, boni et mali ut nunc : quae licet non sint accepta a sensibus, tamen numquam separantur a sensibus, sed accipiuntur in illis, et non per rationes universales, sicut supra probatum est in quaestione de aestimativa. Ab his autem omnibus tribus denudat intellectus.

Ad aliud autem dicendum, quod indivisibilia principia prima materialia sunt omnis intellectus i quia ex ipsis constituitur intellectus compositus : intelligibilia autem quae sunt in tertio modo, sunt principia scientiae I quia

ipsa sunt primae propositiones, ex quibus habetur scientia conclusionum.

Ad aliud dicendum, quod secundus modus gratia ultimae partis differt a quarto, sicut genus a specie. Vel dicatur melius, quod differt per ambiguum ab opinato. In secundo enim modo gratia ultimae partis non est inventum medium, sed in quarto modo stat intellectus super probabile.

Ad aliud dicendum, quod non omnis propositio vera et necessaria est dignitas : et per hoc differt secundus modus gratia primae partis a terlio modo. Secundus enim colligit propositiones necessarias, quae quandoque demonstrant, et quandoque demonstrantur. Tertius autem colligit propositiones indemonstrabiles quae semper demonstrant, in quas non est via recipiendi nisi, per notitiam terminorum et experim enta sensuum.

Ad id autem quod objicitur de sophistica, dicendum quod ipsa est juxta probabilem : imitatur enim sophistica dialecticam, et propter hoc sub modo q ii a r t o c o ni i n e t u r.

Ad id quod objicitur de alia divisione,

dicendum quod illa datur eie scientia potius quam de modis intelligibilium. Et primus modus est sumptus penes scire ut agere considerando. Secundus autem penes scire in babitu. Tertius autem penes scire cum actu reminiscentiae, Ex hoc enim, quod aliquis non statim potest dare responsum, certus tamen quod postea dabit, movetur ad prius scitum : et enin multa moverit et revolverit, venit in principium determinatum a quo procedit in responsum,

Ad id quod objicitur de ultima divisione, dicendum quod illa sumitur penes duos modos intelligibile incomplexum adunandi. Quorum unus est per resolutionem universalis a multis particularibus. Secundus est per congregationem generis cum suis differentiis, ut diffinitive constituatur species.