ARTICULUS IV.

Quae sit differentia ipsius practici ad speculativum ?

Quarto quaeritur, Quae sit differentia ipsius intellectus practici ad speculativum ?

Et consuevit dici, quod speculativus per extensionem fit practicus, propter illud verbum Aristotelis in tertio de Anima, ubi dicit : " Amplius extendente se intellectu et dicente intelligibilia fugere aut imita ri, non movetur, sed secundum desiderium agit, ut inabstinens . "

Sed tunc quaeritur, Quae sit ista extensio ? Et dicunt quidam, quod sit a ratione veri in rationem boni vel mali, secundum quod videtur Philosophus dicere in Ethicis, quod opus ethicum non est contemplandi gratia, sed ut boni fiamus.

Sed contra :

1. Scientiae ethicae quae considerant unumquodque in ratione boni, sine ap- petitu sunt : ergo sunt sine motu ad bonum : dicit enim Philosophus, quod nihil movet nisi in quonium est appetitivum. Cum ergo intellectus practicus sit movens, non videbitur hoc sufficere, quod extendat se in rationem boni tantum.

2. Praeterea quaeritur, Quare potius dicatur extendi a vero in bonum, quam e converso ?

3, Praeterea, Supra habitum est ex verbis Philosophi, quod intelligentia extensa accipit naturalia, reflexa autem metaphysica. Quaeritur ergo, Quare in practicis non sit reflexa intelligentia sicut est in theoricis ?

I. Praeterea, Secundum istam diffinitionem intellectus practici, videtur practicus in substantia non differre a speculativo : cum tamen videatur dicere Avicenna, quod sit alia vis animae.

5. Hoc etiam per rationem videtur posse probari sic : Potentia cujus non est unus habitus cum alia, non est eadem in substantia cum ipsa : potentiae practicae non est unus habitus cum potentia speculativa : ergo non est eadem cum ipsa in substantia. Prima probatur per hoc, quod. dicit Philosophus, quod idem accidente est idem numero. Secunda patet per se.

6. Item, Potentia diffinitur per actus et objecta : sed alius est actus et objectum practici secundum rationem, quam speculativi : ergo alia est potentia hinc et inde.

Solutio. Dicimus, quod speculativus et practicus conveniunt in substantia, et differunt ratione : et haec ratio est extensio a vero in bonum, sicut dicit Philosophus. Extenditur autem principaliter ad tria, scilicet ad bonum, et ad actuale sive operabile, et ad appetitum. Bonum enim est primum movens : primus autem motus boni est ejus cui fit nuntium de ipso i et hic est intellectus practicus in quantum practicus. Cum aut eui hoc bonum sit actuale sive operabile, ipsum erit in particularibus : quia omne opus est circa particularia, Quod patet per circum-

stantias in quibus est opus, quae dicuntur in ethicis singularia, ubi dicit Philosophus, quod voluntarium est, cujus principium est in ipso cognoscente singularia in quibus est opus. Item, bonum non nuntiat nisi in quantum est appetibile. Propter hoc extendit se intellectus movendo appetitum ad consecutionem boni: et hoc est quod dicit Philosophus, quod nihil movet nisi, in quantum est appetitivum. In speculativis enim, status est. In illis enim accipitur verum non ut bonum sibi. Et si accipiatur bonum, accipitur ut verum : sicut enim uniuscujusque ratio est principium veritatis de ipso, ita et ratio boni. Nec fit ibi extensio ad particularia, nec ad appetitum, eo quod speculativus nihil actuale considerat, ut dicit Philosophus.

Ad primum: ergo dicendum, quod bonnm ethicum aliter est in volente et operante, et alitor est in sciente tantum. Primo modo est ut actuale bonum et appetibile. Secundo autem modo est ut scibile, de quo est ratio veri. Et hoc est quod dicit Philosophus in Ethicis, quod scire nihil aut parum prodest ad virtutem, velle autem et perseverare in operibus multum. Et iterum in alio loco : Sunt qui ethica non faciunt, ad rationes autem confugientes quaerunt philosophari et esse boni, aliquid simile facientes aegris qui medicos quidem studiose audiunt,, faciunt autem operandorum nihil. Et quemadmodum illi numquam bene habebunt corpus sic curati, sic nec isti animam sic philosophantes.

Ad aliud dicendum, quod bonum est post verum in intellectu : verum enim est in ratione speciei universalis, bonum autem in particularibus operum. Et propter hoc necesse est extendi intellectum ultra id quod est intellectus proprium : proprium enim suum in quantum est intellectus, est stare in universali : sed si deberet esse practicus, necesse est extendi ad particularia in quibus est ipsa praxis.

Ad aliud dicendum, quod extensio in theoricis est ad materiam per hoc quod consideratur forma quae est in materia subjecta transmutata : reflexio autem est ad formam quae non secundum id quod est, est in tali materia. Sed in ethicis nihii separatum consideratur a particularibus : et propter hoc ibi reflexio esse non potest.

Ad aliud dicendum, quod. Avicenna non considerat verum in ratione substantiae, sed in ratione potentiae i ratio autem polentiae est ad aliud : et propter hoc ipse dicit aliam vim esse practicam et speculativam, quia ad aliud est.

Ad aliud dicendum, quod haec propositio falsa est, potentia cujus non est unus habitus cum alia, non est eadem in substantia cum alia : sunt enim diversi habitus in una potentia secundum substantiam. Ad id per quod probat eam, dicendum quod licet idem accidente sit idem numero, nihil lamen prohibet in uno numero esse muita accidentia.

Ad aliud dicendum, quod differentia actuum et objectorum differre facit practicum a speculativo in ratione virtutis et potentiae, sed non in ratione subjecti. Differentia vero inter speculativum et practicum multiplex est : sed tamen quatuor differentiae colliguntur ex dictis Aristotelis et Avicenna?,

Quarum prima est, quod practicus accipit speciem secundum quod est principium operis, speculativus autem secundum quod est principium scientiae : et hoc est quod dicit Aristoteles inli Metaphysicae , quod finis speculativae scientiae est veritas, et finis operativae est opus. Operantes enim, licet considerant in eo quod agant, famen non perscrutantur per causam propter seipsam, sed respectu ejus quod agunt, ut nos non sciamu veritatem, absque eo quod sciamus causam ejus. Et in I de Anima : " Practicarum intelligentiae non sunt termini : omnes enim alterius causa sunt, scilicet operis. Speculativae vero rationibus terni in antur . "

Secunda est, quod practicus intellectus habet formam operativam rei, et per hoc componitur cum re operata ; dicit enim Aristoteles in VII Metaphysicae , quod sanitas quae, io.duciti.ir in aegro, est a sanitate quae est in anima medici, et dicitur forma compositionis. Forma vero quae est in intellectu speculativo, non est ad rem, sed a re per abstractionem, et ideo dicitur forma abstractionis.

Tertia est, quia intellectus practicus per hoc quod est practicus, cognoscit particularia in quibus est opus, ut tempus, et locum, et partes materiae, sicut patet in arcario, qui cognoscit lignum ex quo est arca, et partes ejus, sicut operculum, et fundum. Intellectus autem speculativus est universalium, et non cognoscit materiam vel materialia in quibus species universalis tantum per materiam diversificatur.

Quarta est, quia intellectus practicus per hoc quod appetitivus immittitur corpori et influit virtutem motivam in ipsum, ut possit exsequi motum ejus, ut dicit Avicenna i sed speculativus non immittitur corpori, sed abstrahit se ab ipso per hoc quod ipse stat in universali.