ARTICULUS II. Quid sit liberum arbitrium

?

Secundo quaeritur, Quid sit liberum arbitrium secundum substantiam et diffinitionem.

Et quia multae sunt diffinitiones, disputabimus de singulis.

1. Primo de diffinitione beati Augustini, quae ponitur in libro II Sententiarum, distinct, XXIV, quae haec est : " Liberum " arbitrium est facultas rationis et volun-" fatis, q lici bonum eligitur gratia assi " stente, et malum ea deserente. "

Quaeratur ergo, Quid supponit facultas ?

1. Si enim supponit facilem potestatem, ut quidam dicunt, et potestas non est separata ab eo cujus est potestas, erit et haec potestas in ratione et voluntate :

cum igitur liberum arbitrium sit illa potestas, liberum arbitrium non erit potentia animae per se separata a ratione et voluntale.

2. Praeterea, Potentia non accipit facilitatem nisi ex habitu : cum igitur liberum arbitrium supponit facultatem in recto, ipsum erit habitus per quem facilis fit adactum ratio in judicando, et voluntas in volendo : habitus autem facilem faciens rationem ad actum, est scientia agendorum : ergo liberum arbitrium in ratione nihil aliud est quam scientia agendorum, quod aperte falsum est.

3. Si forte dicatur, quod est habitus innatus. Contra : Habitus innatus non perficit potentiam nisi ad actum, sicut visus oculum. Si ergo liberum arbitrium est habitus rationis, non perficiet rationem nisi ad judicandum : nihil autem perficit rationem ad actum talem nisi scientia : ergo liberum arbitrium in ratione quaedam scientia erit naturalis.

4. Praeterea, Nullus habitus idem numero existens perfectivus est duarum potentiarum, oi ergo liberum arbitrium sit hujusmodi facultas habitualis, non erit nisi unius potentiae^ idem numero existens : si ergo est facultas rationis, non erit facultas voluntatis, vel oportet, quod sit aliud numero.

5. Item, Facultas quandoque est nomen rerum quae possidentur ad nutum : et ideo quidam dicunt, quod in tali metaphora ponitur hic, eo quod liberum arbitrium ad nutum habet rationem et voluntatem. Sed contra : Secundum hoc facultas ponitur in diffinitione liberi arbitrii effective : et erit sensus, liberum arbitrium est facultas rationis et voluntatis, hoc est, facilem faciens rationem et voluntatem. Cum autem sit inanima, erit potentia, vel passio, vel habitus. Si potentia. Contra : Nulla potentia perficit per se aliam ad facilitatem actus : liberum arbitrium est potentia : ergo non perficit rationem et voluntatem ad actus facilitatem, Prima probatur per deductionem ad inconveniens. Si enim una potentia perficeret aliam ad actum, cum animae semper insint suae .potentiae, semper essent perfectae. Si vero dicatur, quod sit habitus, tuuc erit habitus innatus et infusus, vel acquisitus. Si innatus, tunc non deberet esse liberius in patria quam in via, neo in via quam in inferno. Ea enim quae naturalia sunt, nequaquam mutantur in inferno, sicut dicit Dionysius sed sunt integra et splendidissima. Praeterea, Secundum hoc idem numero accidens esset in duobus subjectis : ergo si liberum arbitrium est habitus naturalis, facilem faciens rationem et voluntatem, erit in utroque idem numero existens. Si dicatur, quod est infusus habitus, vel acquisitus, sequitur quod liberum arbitrium separabile sit ab anima rationali : omnis enim habitus infusus et acquisitus est accidens separabile.

Si propter hoc concedatur, quod facultas in praedicta diffinitione non supponit habitum.

Contra :

f. Quidquid capit intensionem et remissionem secundum essentiam sui, illud est accidens : facultas liberi arbitrii capit intensionem et remissionem : ergo est accidens. Prima probatur ex hoc quod essentialia sunt diffinientia quae non insunt secundum magis et minus. Secunda probatur ex dicto multorum Sanctorum, et praecipue Bernardi et Anselmo qui dicunt, quod liberius est in Angelis quam in hominibus existentibus in via, et liberius in justis quam in peccatoribus, et liberius in peccatoribus quam in condemnatis.

2. Item, Quidquid determinatur per magis et minus, illud inest accidentaliter : facultas arbitrii sic determinatur per magis et minus : ergo inest accidentaliter. Prima probatur per hoc quod sub-

stantialia non insunt secundum magis et minus. Secunda probatur per hoc quod dicunt Sancti, quod major est libertas a peccato quara a coactione, et major est libertas a miseria quam a peccato.

3. Item, Quidquid secundum se acceptum est de consequentibus naturam liberi arbitrii, est secundum se acceptum in homine et Angelo : ergo erit de consequentibus naturam. Prima patet per hoc quod acceptum consequens est secundum sui naturam. Secunda scribitur ab Anselmo in libro de Libero arbitrio, qui dicit, quod liberum aritrium in Deo est a seipso : in homine autem et Angelo acceptum est ab alio. Inde sic : Omne consequens naturam alicujus est accidens : liberum arbitrium est consequens naturam hominis et Angeli: ergo est accidens. Cum ergo non possit poni in aliquo genere accidentis quam in habitu, liberum arbitrium erit habitus.

Si hoc concedatur, objicitur per verba Bernardi in libro de Libero arbitrio et gratia, ubi dicit, quod libertas a necessitate, id est, a coactione, aeque et indifferenter Deo, universaeque tam malae Lj U. Cilii bonae rationali convenit creaturae, peccato nec miseria amittitur vel minuitur, nec major injusto est quam in peccatore, nec plenior in homine quam in Angelo. Ex hoc accipitur, quod liberum arbitrium non est secundum magis et minus : omnis autem habitus, sive sit naturalis, sive acquisitus, sive infusus, inest secundum magis et minus : ergo liberum arbitrium non est habitus. Secunda probatur per inductionem : unus enim magis indiget visu quam alius, cum tamen visus sit habitus naturalis, et sic de aliis.

Deinde quaeritur de hoc quod sequitur in diffinitione, quod dicit esse voluntatis et rationis : hoc enim non potest intelligi nisi uno trium modorum, scilicet quod sit rationis et voluntatis ut unius potentiae tertiae compactae ab illis duabus, sicut dixerunt quidam : vel quod sit rationis et voluntatis ut duarum diversarum potentiarum : vel quod sit unius principaliter et alterius secundario et per illam, et hoc aut rationis aut voluntatis. Si primo modo, tunc una potentia per compositionem est ex ratione et voluntate : et ilia est liberum arbitrium.

Sed contra :

1. Proprietas compositionem non habet cum proprietate ad constituendum aliquod tertium : sed ratio et voluntas sunt proprietates animam ut dicit Augustinus in libro de Trinitate, et Magister in libro primo Sententiarum, distinct. IV : ergo voluntas et ratio non conveniunt ad constitutionem alicujus tertii. Prima probatur ex hoc quod omne proprium inest speciei et substantiae, ut cum qua habet compositionem,

2. Item, Quaecumque duo componunt aliquod tertium, unum eorum est per modum actus, et alterum per modum potentiae, quod absurdum est.

3. Praeterea, In nullo umquam inventum est simile in potentiis spiritualis naturae, scilicet quod duae potentiae componunt aliquam tertiam : ergo videtur, quod nec in isto posset esse.

4. Item, Videmus expresse quod in electione liberi arbitrii ratio saepe contradicit voluntati: ea autem ex quibus fit unum, non contradicunt sibi in actu illius: ergo ex ratione et voluntate non fit unum quod sit liberum arbitrium.

5. Item, Secundum hoc ratio et voluntas essent partes liberi arbitrii: aut ergo essentiales, aut integrales, aut subiectivae. Si primo modo, tunc erunt sicut actus et potentia : sed potentia non ponitur in diffinitione alicujus : ergo altera ipsarum quaecumque est ut potentia, non debet poni in diffinitione liberi arbitrii. Si vero integrales, tunc nullo modo debent poni : tales enim partes nullo modo habent actum nisi actum totius. Unde si diffiniantur, diffiniri habent per sua tota. Si tertio modo, tunc erunt consequentia liberum arbitrium sicut inferius consequitur superius : et sic iterum non debent poni in diffinitione ejus.

8. Item, Si compositio est ibi, illa non est physica ex materia et foriri a, neque logica, scilicet ex genere et differentia. Cum ergo non sit aliud genus compositionis faciens rem, non videbitur ibi esse compositio.

7. Item, Haec compositio propter aliquid est, et non nisi propter actum, cum actus sint praevii potentiis secundum rationem. Quaeratur ergo, Quis sit ille actus compositus ? Rationis enim et voluntatis non invenimus nisi actus simplices, scilicet judicare, et velle.

8. Item, In movendo ad actum ratio praeit voluntatem secundum naturam : quorumcumque autem unum est prius et alterum posterius, in actu illorum nulla est unio ad actum unum et simul: ergo ratio et voluntas non uniuntur ad actum unum.

9. Item, Habitum est supra, quod in sensibili anima sunt duo moventia, scilicet, phantasia, et desiderium quod habet partes concupiscibiles et irascibiles : et haec non uniuntur ad constitutionem unius actus et unius potentiae : ergo a simili duo moventia rationalis animae, scilicet ratio et voluntas, non debent uniri ad actum vel potentiam constituendam.

Si propter hoc dicatur, quod liberum arbitrium non est compositum nisi ex ratione et voluntate, sed est ipsa ratio et ipsa voluntas.

Contra :

1. Unum et idem et una ratione sumptum non est duo diversa quae non sunt unius rationis : liberum arbitrium in homine et in Angelo est unum et idem in una ratione sumptum : ergo non est duo diversa quae non sunt unius rationis : ratio autem et voluntas in homine et Angelo sunt duo diversa non existentia unius rationis : ergo liberum arbitrium non est ratio et voluntas.

2. Item, Liberum arbitrium saepe eligit contra rationem : ergo si liberum arbitrium est ratio, ipsum saepe eligit contra seipsum, quod est absurdum.

Si vero dicatur,. quod liberum arbitrium sit una illarum potentiarum principaliter, et alia secundario, tunc quaeratur, Quae sit illa ? Et videtur, quod ratio.

1. Arbitrari enim rationis est in homine liberum arbitrium : arbitrium autem ponitur ut substantia, et liberum ut adjectivum: ergo substantialiter liberi arbitrii erit arbitrari : et cum arbitrari sit rationis, liberum arbitrium principaliter erit ratio.

2. Item, Hoc accipitur ex verbo beati Bernardi in libro de Libero arbitrio et gratia, ubi dicit, quod liberum arbitrium est liberum de voluntate judicium : judicium autem quod cadit in recto in diffinitione ista, rationis est : ergo liberum arbitrium est ratio.

Sed contra hoc est, quod

1. Libertas arbitrii, ut dicit beatus Bernardus, principaliter est circa voluntatem : ergo liberum arbitrium principaliter est voluntas.

2. Item, Habetur per hoc quod dicit Augustinus, quod in voluntate est peccatum : peccatum autem perficitur penes liberum arbitrium : ergo liberum arbitrium est voluntas.

3. Item, Anselmus : " Liberum .arbitrium est potestas servandi rectitudinem voluntatis propter se : " hic enim non facit mentionem de ratione : ergo videtur, quod liberum arbitrium non sit ratio sed voluntas.

4. Item, Objiciiur sic per rationem : Omne peccatum est malus usus liberi arbitrii : omnis mala voluntas est peccatum : ergo omnis mala voluntas est malus usus liberi arbitrii : ergo voluntas est liberum arbitrium.

5, Item, Augustinus dicit, quod voluntas in nobis semper libera est, sed semper bona non est : ergo libertas proproprie est voluntatis : et sic iterum sequitur, quod voluntas sit liberi arbitri i.

6. Item, Illud videtur esse liberi arbitrii penes quod videtur esse auctoritas eorum quae in nobis sunt : sed hoc est voluntas, quia penes voluntatem est auctoritas faciendi quod vult : ergo liberum arbitrium est voluntas.

7. Item, Dicit Bernardus, quod libertas naturai est libertas a coactione : sed haec libertas est penes voluntatem, et non penes rationem. Quod sic probatur : Vero existente in anima, cogitur ratio consentire ei : sed adhuc manet libertas penes voluntatem volendi vel non volendae : ergo in aliquo casu cogitur ratio, ubi non cogitur voluntas : ergo libertas a coactione principaliter est penes voluntatem. Cum igitur liberum arbitrium denominetur ab illa libertate, liberi arbitrii principaliter erit voluntas.

8. Item, In operibus quae fiunt a libero arbitrio, ratio non operatur nisi per modum consilii, voluntas autem ut efficiens : ergo principalior in operibus liberi arbitrii erit voluntas quam ratio : ergo liberum arbitrium principaliter est voluntas. Et hoc multi concesserant.

Sed contra : Dicit Bernardus, quod liberum arbitriu st consensus rationis et voluntatis : ergo videtur, quod liberum arbitrium aequaliter sit rationis et voluntatis. Hoc etiam videtur ex suo nomine : libertas enim voluntatis proprie est et rationis arbitrium.

Item, Videtur quod liberum arbitrium non tantum sit rationis et voluntatis, sed etiam aliarum, plurium potentiarum. Dicit enim Damascenus in libro secundo de Fide orthodoxa , quod in omnibus rationabilibus entibus ducitur magis naturalis appetitus, quam ducit : libero enim arbitrio et cum ratione movetur, quia conjugatae sunt in eodem cognitivae et animales virtutes.: libero igitur

arbitrio appetit, et libero arbitrio vult, et libro arbitrio inquirit et perscrutatur, et libero arbitrio judicat, et libero arbitrio disponit, et libero arbitrio eligit, et libero arbitrio impetum facit, et libero arbitrio agit. Ex hoc accipitur, quod liberum arbitrium sit appetitus et voluntatis et rationis et motivae poten- t let? e

Deinde objicitur contra illam partem diffinitionis, Qua bonum eligitur gratia assistente, etc.

Dicit enim Damascenus, quod electio est duobus praejacentibus optare hoc prae altero : ergo electio videtur esse actus eligentiae : et sic videtur liberum arbitrium esse idem cum eligentia.

Hoc etiam videtur per hoc quod Aristoteles in quarto Ethicorum eligentiam ponit inter efficientes causas virtutis consuescibilis. Causa autem efficiens istarum virtutum videtur esse liberum arbitrium.

Si hoc concedatur. Contra : Dicit Aristoteles, quod voluntarium majus est quam eligentia, id est, in plus : quia pueri agunt voluntarie, sed non secundum prohaeresim sive eligentiam : et repentina et voluntaria sunt, sed non secundum eligentiam facta. Cum igitur omne quod est in libero arbitrio, sit voluntarium et nihil plus, videbitur liberum arbitrium non esse eligentia sive prohaeresis : et ita videtur, quod male diffiniatur liberum arbitrium per actum eligentiae, qui est eligere, ut dicit Aristoteles,

Deinde quaeritur de aliis diffinitionibus, quae licet non sunt adeo in usu ut ista, tamen ponuntur a Sanctis.

Et primo accipiatur illa quae est in Itinerario Clementis in secunda disputatione contra sermonem magnum data a Petro Apostolo, sic : " Liberi arbitrii potestas est sensus animae habens virtu- tem, qua se possit ad quos velit actus inclinare. "

Et contra hanc objicitur sic ;

1. Sensus enim animae sunt interiores vel exteriores, ut dicit Algazel : et exteriores sunt quinque, et interiores quinque, scilicet sensus communis, imaginatio, phantasia, aestimatio, et memoria. Cum igitur liberum arbitrium nulius istorum sensuum sit, non videbitur esse sensus animae.

2. Praeterea, Nihil videtur esse dictu quod dicit Petrus, quod liberum arbitrium potestas est sensus habens virtutem : habere enim virtutem est habere potestatem : et hoc ibit in infinitum si diffinitio bona est.

3. Praeterea, Non videtur esse conveniens quod dicit, Ad quos velit actus : velle enim actus voluntatis est, et sic per ipsum non debet diffiniri arbitrium.

Aliam diffinitionem dat Bernardus in libro de Libero arbitrio ei gratia, sic : " Liberum arbitrium est consensus ob voluntatis inamissibilem libertatem, rationis quae semper portat secum et ubique indeclinabile judicium, ipse liber sui, propter voluntatem : ipse judex sui, propter rationem, "

Contra, hoc objicitur sic :

1. Supra probatum est, quod consensus est rationis et voluntatis. Communiter autem dicitur, quod liberi arbitrii potentia distincta sit a ratione et voluntatate : ergo male diffinitur liberum arbitrium per consensum.

2. Item, Contra judicium rationis saepe agitur per liberum arbitrium : ergo videtur, quod in consensu liberi arbitrii ratio non semper et ubique portat indeclinabile judicium,

3. Praeterea, Nihii videtur esse dictu quod dicit hunc consensum esse judicem sui : quia judicium est ante consensum : et ita consensus non erit judex sui, sed alius judex ante judicabit ipsum.

Item, Anselmus in libro primo de Libero arbitrio diffinit sic : " Libertas arbitrii est potestas conservandi rectitudinem voluntatis propter ipsam rectitu-

A. 4, I dinem. "

Et contra hoc objicitur sic :

1. Liberum arbitrium est potentia rationalis animae : omnis autem potentia rationalis est ad opposita, ut probatur in decimo Metaphysicae : ergo liberum arbitrium est ad opposita : ergo non debet diffiniri ad unum oppositorum tantum, quod est rectitudo voluntatis.

2. Item, Habetur per diffinitionem Petri, qui dicit, quod habet virtutem ad quos velit actus se inclinare.

3. Et etiam per diffinitionem Augustini qui dicit, quod liberum arbitrium eligit bonum gratia assistente, et malum ea deserente.

4. Item, Liberum arbitrium est potentia ordinata ad acium : potentia autem servandi secundum quod hujusmodi non est potentia agendi : ergo videtur, quod liberum arbitrium potius deberet diffiniri per agere, quam per servare.

5. Item, Rectitudo voluntatis non potest conservari nisi habita : rectitudinem autem voluntatis non habent mali : ergo mali non habent potestatem liberi arbitrii.

6. Item, Sicut liberum arbitrium est liberum ad actum quem vult, ita est liberum ad finem quem vult : et ita nihil videtur esse dictu quod dicit, Potestas servandi rectitudinem propter ipsam rectitudinem.

Ultimo quaeritur etiam, Penes quid sumantur hujusmodi diffinitiones?

Solutio. Dicendum, quod liberi arbitrii potentia est specialis secundum ordinem naturae : et hoc patet per actum ipsius liberi arbitrii, qui est eligere, qui habet aliquid rationis et aliquid volunta- tis : eligere enim duobus praepositis alterum praeoptare est : duo vero praeponere rationis est, alterum vero praeoptare voluntatis est.

Et ut hoc melius intelligatur, notandum, quod quatuor succedunt sibi in opere rationalis animae, quorum primum est actus rationis, qui considerando proponit animae appetibilia et discernit quid appetibile sit. Secundum, est voluntatis consentientis in unum appetibilium. Tertium est id quod eligit amatum a voluntate : ethoc vocamus liberum arbitrium. Et quartum est perfecta voluntas, quae movet ad consecutionem appetibilis decreti per rationem, et optati per voluntatem, et electi per liberum arbitrium. Quia vero arbitrari de appetibilibus rationis est, libertas autem voleiidi vel non volendi voluntatis est, liber uni ari)itrium sequitur utrumque : et idcirco nomen suum componitur ex utroque.

Sciendum tamen, quod aliud est arbitrari, et aliud judicare : Judex enim in judicio ordinem juris tenet : et hoc convenit proprie rationi, quae judex est appetibilium : ideo ratio secundum quod est judex, semper dissentit malo. Quando autem compromittitur in arbitros, tunc compromittentes cedunt a jure suo, et arbitrorum est moderari pro utraque parte : possunt tamen deflecti ad gravamen partis unius et alterius : et hoc proprie convenit libero arbitrio, cujus est moderari inter decretum rationis, et appetitum voluntatis, et per electionem potest declinare in unum vel in alterum. Et propter hoc dicitur esse liberum arbitrium : quia in arbitrando non habet limites sibi praefixos quantum debeat moderari pro ratione, et quantum pro voluntate. Sed, sicut dicit Petrus, potestatem habet ad quos volneri t actus se inclinare. Infra tamen declarabitur quid sit ejus libertas, et utrum habeat eam a seipso, vel ab alio.

In diffinitione autem Augustini, cum dicitur, " Liberum arbitrium est facultas rationis et voluntatis, " facultas ponitur pro perfecta potestate arbitrii volentis eligere quodcumque voluerit, scilicet decretum a ratione, vel desideratum a voluntate. Et dicitur rationis et voluntatis, eo quod semper est arbitrium ejus inter decretum rationis et concupiscentiam voluntatis, et non ita quod sit voluntas, vel ratio, vel utrumque secundum suum esse et rationem, licet idem sit substantia et subjectum. Non enim assentimus quibusdam dicentibus eamdem potentiam esse rationem et voluntatem et liberum arbitrium, sed differre per actus. Esse enim liberi arbitrii a perfectione potestatis arbitrariae, quae est ex eo quod non ligatur arbiter quin possit arbitrari secundum utramque partem aequaliter, pro altera in gravamen reliquae. Esse vero rationis est a perfectione potestatis judiciariae quae est ex eo quod tenetur ordo juris et justitia causae secundum rei veritatem. Esse vero voluntatis est a perfectione appetitus inclinantis se in appetibile. Substantia tamen et subjecto idem sunt. Et voco subjectum naturam animae rationalis motivae ad operabilia : substantiam autem voco illud quod substat omnibus potentiis animae, et naturalibus potentiis suis et proprietatibus.

An primum ergo dicendum, quod facultas facilem etperfectam potestatem supponit, quae non est ita rationis et voluntatis tamquam in ipsis existat, sed tamquam inter quae, ut patet ex praedictis : est enim facultas haec perfecta potestas arbitrarie eligendi decretum a ratione, vel concupitum a voluntate.

Ad aliud dicendum, quod facultas non supponit habitum, licet hoc quidam dixerunt decepti a modo significandi qui est in nomine, scilicet quia illud nomen videtur nominare formam a materia abstractam componibilem cum potentia, sicut habitus componitur : sed supponit potentiam completam ad actum ex sibi innatis, quae innata quidam vocant habitus.

Ad aliud dicendum, quod ille habitus non est rationis, ut patet ex praedictis, etiamsi sit innatus : et propter hoc non sequitur, quod sit scientia, sed est perfectio potestatis arbitrariae, ut jam dictum est.

Ad aliud dicendum, quod facultas non est aliquid existens in duobus idem numero ens : eo quod non dicitur facultas rationis et voluntatis tamquam sit in illis, sed tamquam inter quae.

Ad aliud dicendum, quod facultas hic potest bene sumi per similitudinem a rebus exterioribus, quae dicuntur facultates, eo quod possideantur ad nutum : sed non sic dicitur, eo quod illam facultatem ponat in ratione et voluntate, eo quod faciat eas faciles, sed quia habet eam im seipsa, ut diximus : et ideo cessant quatuor objectiones sequentes.

Ad id quod objicitur, quod facultas dicat intensionem habitus, eo quod capit intensionem et remissionem, dicendum quod facultas supponit potentiam perfectam, ut dictum est. Sed tamen potentia duobus modis potest considerari, scilicet in se, et in comparatione ad exteriora quibus adjuvatur ad optimum vel impeditur ab ipso. Si primo modo, tunc non capit intensionem vel remissionem. Unde Bernardus in libro de Libero arbitrio et gratia, dicit quod libertas a coactione, nec peccato nec miseria amittitur vel minuitur, nec major est in justo quam in peccatore, nec in Angelo plenior quam in homine. Si vero secundo modo consideratur, tunc accipit intensionem et remissionem, secundum quod gratia vel felicitate juvatur ad optimum, vel contrariis horum, scilicet peccato et miseria impeditur ab ipso. Et haec eadem consideratio est in omni potentia animae. In comparatione enim ad habitus et ad finem unus est rationabilior alio. Si tamen ratio in se consideretur, sunt omnes aeque rationales.

Et per hoc patet solutio adsequens.

Ad aliud dicendum, quod liberum arbitrium non sic dicitur hic acceptum^ quod prius fuerit natura animae rationalis, et postea acceperit ipsum : sed quia datum est ei cum natura sicut omnes aliae potentiae naturales.

Ad hoc autem quod objicitur, quod omne consequens naturam est accidens, dicendum quod hoc verum est de consequentibus tempore, sed non de consequentibus natura et ratione. Animal enim universaliter, ut dicit Philosophus in primo de Anima aut nihil est, aut posterius est, et tamen non est accidens.

Ad hoc quod objicitur contra hoc, quod liberum arbitrium dicitur esse facultas voluntatis ei rationis, dicendum quod nullo trium modorum intelligitur, sed modo praehabito. Et ideo rationes illas quae sunt contra opinionem dicentem unam potentiam compactam esse ex ratione et voluntale quae sit liberum arbitrium, concedimus de plano. Similiter rationes ilias quae sunt contra opinionem dicentem, quod liberum arbitrium est ratio et voluntas, concedimus : eo quod nos dicimus tres potentias esse unam in substantia et subjecto, ut supra dixi-

Ad illas autem quae videntur probare, quod liberum arbitrium sit ratio, dicendum quod arbitrium quod ponitur in nomine liberi arbitrii, non est idem quod judicium, nec est actus rationis : quod sic probatur : Loquitur aliquis ad alium proponendo sibi id quod est rationis, et id quod est voluntatis, diceris castitatem esse de numero honestorum et virtutum et meritorum, fornicationem autem delectabilem concupiscentiae voluntatis, sed tuo arbitrio est relictum quid eligas. In ista enim locutione proponitur rationis judicium in uno, et concupiscentia voluntatis in alio, et sequitur arbitrium electionis utriusque. Judex autem post sententiam non arbitratur. Unde cum arbitrium hic sequatur sententiam rationis, arbitrium illud non erit rationis, sed alterius potentiae est liberum arbitrium.

Ad aliud dicendum, quod cum dicit Bernardus, quod liberum arbitrium est liberum de voluntale judicium, ponitur pro arbitrio, et non secundum ordinem juris pro electione justitiae.

Ad id quod objicitur, quod liberum arbitrium sit voluntas, dicendum quod licet libertas in voluntate sit plus quam in ratione, tamen non sequitur ex hoc quod liberum arbitrium sit voluntas : eo enim quod liberum arbitrium sit consequens rationem et voluntatem, habet aliquid de utroque.

Ad aliud dicendum, quod perficitur peccatum diversimode in diversis potentiis. In ratione enim perficitur tamquam in consentiente. In voluntate autem tamquam in perfecte volente et appetente. In libero autem arbitrio tamquam in eligente. Et propter hoc Sancti diversimode loquuntur de perfectione peccati. Quidam enim dicunt, quod omne peccatum est in radone : et quidam, quod omne pec atum est in voluntate : et quidam, quod omne peccatum est in libero arbitrio, et similiter de opere meritorio.

Ad aliud dicendum, quod Anselmus diffinit liberum arbitrium et libertatem ejus in comparatione ad finem ad quem datum est, et non secundum id quod est: et hoc melius, patebit infra in explanatione d^f^initionis^ ejus.

Ad aliud dicendum, quod peccatum est malus usus liberi arbitrii, et peccatum est mala voluntas diversimode, ut prae" dictum est.

Ad aliud dicendum, quod voluntas in nobis semper est libera : imo incidit ibi sophisma secundum locum consequentis.

Ad aliud dicendum, quod penes voluntatem est auctoritas ut penes imperans, penes rationem autem ut penes discernens et judicans, penes liberum arbitrium vero ut penes eligens.

Ad aliud dicendum, quod libertas est

in tribus viribus animae secundum plus et minus : potentiae enim organicae propter affixionem ad materiam, obligationem habent ad imitationem corporis, et non sunt omnino liberae, qua obligatione non asdtringitur ratio cum, non sit potentia organica. Cogitur vero ab ipso exteriori consentire vero et dissentire falso : et hoc contingit ei a proprietate illa qua judex est. Judicis enim est inquirendo et discernendo sequi ordinem juris et rei veritatem. Voluntas autem habet utramque libertatem : non enim cogitur ad volendum id quod ratiocinatum est: quia saepe contrarie movet ratio. Sed liberum arbitrium libertatem habet arbitrandi quid eligatur, utrum scilicet ratiocinatum, vel volitum.

Ad aliud dicendum, quod voluntas principalior est in operibus quam ratio : tamen non ex hoc sequitur, quod sit liberum arbitrium, ut patet ex praedictis.

Ad illud quod objicitur, quod liberum arbitrium sit ratio et voluntas, dicendum quod non est verum : et hoc quod dicit Bernardus, quod est consensus rationis et voluntatis : sic est intelligendum, quod eligendo quandoque consentit volito, et quandoque ratiocinato.

Ad aliud patet solutio per ante dicta.

Ad aliud dicendum, quod sicut supra diximus de voluntate, quod uno modo comparatur ad volitum extra, et alio modo ad vires animae interius movendo eas ad actum : ita dico de libero arbitrio : uno enim modo comparatur ad eligibile extra, et alio modo comparatur ad vires intra t nostri enim arbitrii est intelligere vel non, et inquirere, et disponere, et amare, et velle, et eligere, vel nullum horum facere : et in iiia comparatione loquitur auctoritas Damasceni.

Ad illud quod objicitur contra illam partem quae dicit, Qua bonum eligitur, etc, dicendum, quod eligentia non est liberi arbitrii : eligentia enim ponit deliberationem secundum judicium rectum, sicut patet ex his quae attribuun- tur eligentia^ in tertio Ethicorum: liberum autem arbitrium non de necessitate sequitur judicium rectum. Electio igitur non est uniformis hinc inde : electio enim eligentiae est recte judicare per rationem, et cum deliberatione: electio autem liberi arbitrii est inclinatio ad quos voluerit actus, ut dicit Petrus, sive concupitos per voluntatem, sive discretos per ratio-

JLJL t5ilJL e

Ad aliud dicendum, quod eligentia causa est virtutis consuescibilis : sed liberum arbitrium communiter se habet ad opera virtutis et vitii.

Ad id quod quaeritur de diffinitione Petri, dicendum quod sensus dicitur duobus modis, proprie scilicet, et per similitudinem. Proprie autem dividitur in interiores et exteriores,, ut dicit Algazel. Per similitudinem autem dictus dicitur etiam de potentia animae rationalis : sicut

111X111 bvIlbUo 111 ovetur ad praesens, ita motivae animae rationalis ad praesens delectabile vel nocivum movent secundum concupiscentiam vel fugam,,

Ad aliud dicendum, quod cum dicitur liberum arbitrium pot est as , etc, primum potestas supponit potentiam ex natura imperfecta. Cum autem additur, Habens virtutem, etc, per virtutem supponitur complementum illius potentiae per habitum naturalem : et sic patet, quod non ibitur in infinitum.

Ad aliud dicendum, quod cum dicitur, Ad quos velit actus, etc, supponitur velle quod est eligens : ex eo enim quod liberum arbitrium sequitur rationem et voluntatem, habet aliquid rationis et aliquid voluntatis, ut supra determinatum est.

Ad illud quod objicitur de tertia diffinitione, quae est Bernardi dicendum, quod consensus diversimode est rationis, et voluntatis, et liberi arbitrii et quomodo sit rationis et voluntatis determinatum est: liberi arbitrii vero est sicut eligentis hoc quod est decretum a ra- tione, vel concupitum a voluntate, vel utrumque.

Ad aliud dicendum, quod judicium quod secum portat liberum arbitrium^ non est proprie judicium de re, quia hoc est rationis, sed est judicium arbitrantis, utrum scilicet sequenda sit ratio, vel voluntas, vel utrumque : et hoc judicium semper portat secum liberum arbitrium.

Ad aliud dicendum, quod consensus dicitur esse judex sui, eo quod non habet judicem superiorem cogentem, sed proprio decreto deflectitur ad rationem, vel voluntatem, vel utrumque.

Ad illud quod objicitur contra diffinitionem Anselmi, quod liberum arbitrium secundum esse est ad opposita : sed in comparatione ad tinem est ad servandum rectitudinem voluntatis.

Et per hoc patet solutio ad tria sequentia.

Ad A. ibi IJD dicendum, quod potestas liberi arbitrii est in nostra, potestate, sed accipere justitiam non est in nostra potestate. Item, deflecti a justitia habita est in nostra potestate. Unde cum Anselmus diffiniat in comparatione ad finem, diffinit per ea quae sunt in nostra potestate de fine. Licet autem in peccatoribus perdita sit justitia, potestas tamen conservandi non est perdita, sicut aliquis amittens thesaurum retinet thecam in qua reservare posset thesaurum, si haberet.

Ad aliud dicendum, quod finis ultimus est unus, licet fines intenti sint multi. Finis autem ultimus est, propter quem datum, est liberum arbitrium nobis, scilicet quod ponitur ab Anselmo. Intenti vero fines sunt quos praefigit ratio : et in illis libertatem habet liberum arbitrium.

Ad ultimum dicendum, quod diffinitio Augustini dicit esse liberam arbitrium quod est facultas eligendi ex ratione et voluntate. Sed diffinitio Petri tangit libertatem, ipsius in comparatione ad actus. Diffinitio autem Bernardi principaliter tangit ea quae habet a ratione et volun-

tate. Diffinitio autem Anselmi est in comparatione ad finem per quem data est.

Ex ins patet solutio cujusdam quaestionis quae consuevit fieri, scilicet quare nominatur liberum arbitrium duplici nomine ? scilicet quia consequens est ex duabus potentiis, ratione scilicet et voluntate : conveniens cum ratione in arbitrio, et in libertate cum voluntate. Similiter patet quare arbitrium cadat in recto et ut substantia, liberum autem ut accidens : quia scilicet proprius actus liberi arbitrii est arbitrii quod sequitur ex .parte rationis, vel voluntatis, vel utriusque, ut patet ex praedictis.