Capitulum XIX.

Secundo oonfutat oarioeitatem in possidendo approbando liberalitatem daplioem.

1. Et ingressus perambulabat Iericho etc. Supra confutavit cupiditatem per approbationem paupertatis, hic secundo confutat tenacitatem per approbationem liberalitatis. Et quoniam dispersio et communicatio temporalium est via ad multiplicalio-

. nem spiritualium, ideo in hae parte primo approbat liberalitatem distribuentem temporalia: secundo vero, sedulitatem multiplicandi spiritualia, ibi : HAEc illis audientibus adiiciens etc. Primum facit per exemplum expressum: secundum vero, per parabolicum.

Introducitur ergo exemplum, per quod commendatur liberalitas, per quam Zachaeus de impio factus est iustus: et cum esset camelus, transiit per foramen acus et formam dedit divitibus intrandi in caelum . In hoc igitur exemplo introducuntur tria commendabilia in Zachaeo, per quae ipsius exemplar est imitandum, et est signum etiam vocationis gentium; propter quod et Evangelium istud legitur in dedicatione ecclesiarum. Et baec sunt ipsius Zachaei studiositas ad Christum videndum: ipsius Zachaei hospitalitas ad Christum suscipiendum, ibi : Et cum venisset ad locum: ipsius Zachaei liberalitas ad distributionem suorum, ibi: Stans autem Zachaeus etc.

Studiositas autem Zachaei commendatur ex tribus, scilicet ex parte attractivi, retardativi eter-peditivi. Vera enim studiositas est, in qua animus attrahitur ad Christum, et si occurrant impedimenta, tamen non frangitur desiderium, sed plus inardescit .

2. (Vers. 1.). Primo igitur quantum ad attractivum, quod quidem erat praesentia Iesu Christi, dicit: Et ingressus perambulabat Iericho, id est, ambulabat per Iericho. Iericho enim civitas erat,

onam, transito Iordane, subverterunt Iudaei, secundum quod dicitur Iosue sexto ; sed reaediflcata fuit sub Achab, rege Israel: unde tertii Regum decimo sexto: " In diebus Achab aedificavit Hiel de Bethel Iericho. In Abiram, primitivo suo, fundavit eam et in Segub, novissimo suo, posuit portas eius, iuxta verbum Domini, quod locutus fuerat Dominas in manu Iosue, filii Nun ". Hanc Dominus sua illustravit praesentia, qua peccatoribus condescendebat, qua etiam peccatores ad se attrahebat. Pietas enim attrahit miseros, sicut adamas ferrum .

3. (Vers. 2.). Ideo subditur attractio peccatoris: propter quod sequitur: Et ecce, vir nomine

Zachaeus: cuius nomen erat notum et vulgatum, non propter famam virtutis, sed infamiam rapacitatis.

Unde subdit: Et hic erat princeps publicanorum, qui scilicet lucra saeculi sectabantur per fas et nefas . Hunc autem principatum non habebat propter iustitiam, sed propter pecuniam.

Et ideo addit: Et ipse dives, et ita gibbosus sicut camelus et ineptus ad regnum; supra decimo octavo : " Facilius est, camelum intrare per foramen acus " etc: et tamen divina virtute fuit introductus, quia amore ipsius Christi fuit attractus.

4. (Vers. 3.). Unde et subditur: Et quaerebat

videre Iesum, quis esset; quod non ita faceret studiose, nisi amaret, nec amaret vel crederet, nisi eius gratia praeventus esset, quia Ioannis sexto : " Nemo venit ad me, nisi Pater meus, qui misit me, traxerit eum". Hunc traxit Iesus, ut esset in exemplum aliis. Unde iste iam implebat consilium Sapientis, secundum illud Proverbiorum octavo : " Accipite disciplinam meam et non pecuniam, doctrinam magis quam aurum eligite". Qui sic quaerit Iesum invenit, secundum illud Sapientiae primo: "In simplicitate cordis quaerite illum, quoniam invenitur ab his qui non tentant illum " etc.

5. Secundo quantum ad retardativum, quod niit frequentia populi, subdit: Et non poterat prae turba, quia statura pusillus erat. Haec Tarba eum impediebat, quae semper impedire consuevit volentes venire ad Christum. Haec namque turba impediebat illuminationem caecis supra decimo octavo : "Cum audiret turbam praetereuntem " etc. " At illi increpabant eum, ut taceret"; orationem paralytici: Marci secundo: " Venerunt ad eum ferentes paralyticum, qui a quatuor portabatur: et non poterant offerre illi prae turba "; liberationem surdi et muti: Marci septimo: "Apprehendens eum seorsum de turba, misit digitos in auriculas eius et exspuens tetigit linguam eius"; suscitationem mortui: Matthaei nono .: "Cum eiecta esset turba, intravit et tenuit manum eius ". Impedit etiam approximationem Zachaei, sicut dicitur hic, quia non poterat prae turba . Turba enim prona ad malum a Iesu revocat potius quam ad ipsum perducat ; propter quod Ecclesiastici decimo octavo : " Ne oblecteris in turbis nec in modicis: assidua enim est commissio illorum ". Ideo Exodi vigesimo tertio: " Non sequeris turbam ad faciendum malum nec in iudicio plurimorum acquiesces sententiae, ut a vero devies ". Ideo dicitur Matthaei decimo quarto: " Dimissa turba, ascendit Iesus in montem solus orare ".

6. (Vers. 4.). Tertio quantum ad expeditivum, quod quidem erat eminentia arboris sycomori, subiungit: Et praecurrens ascendit in arborem sycomorum, ut videret illum , quia inde erat transiturus. In quo apparet eius studiositas et in praecurrendo et in ascendendo in altum, ut quod sibi deerat suppleret per adiutorium alienum. Unde Glossa : " Quia devotione fidei ad videndum Salvatorem quod natura minus habet per ascensum arboris supplet: iuste, quod rogare non audebat, dominicae susceptionis benedictionem accepit, quam desiderabat ".

7. Sed hic attendendum, quod Evangelista sic diligenter nomen civitatis, nomen hominis et nomen arboris propter mysterium magis exprimit quam propter exigentiam narrationis fucti. - Propter quod intelligendum, quod iste publicanus recte designat populum gentilem. Iericho, quae luna interpretatur, sicut supra tactum est, designat mundum propter sui defectum et mutabilitatem: quia,

primae Ioannis secundo, "mundus transit et concupiscentia eius ". Hanc civitatem destruxit lotut

nec aliquis salvatus est in ea nisi Raab meretrix, quae credidit nuntiis Iosue et ipsos recepit - quia verus Iesus hanc mundanam conversationem in carne apparendo damnavit: nec aliquis potest salvari, nisi qui credit; Ioannis primo: "In mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit "; et post: " Quotquot autem receperunt eum, dedit illis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt " etc. ; unde ad Hebraeos undecimo: "Fide muri Iericho corruerunt. Fide Raab meretrix non periit". Unde illa Raab Ecclesiam significat gentium ad Christum conversam. - Et hoc ipsum significatur per . Zachaeum publicanum, qui quaerebat videre Iesum, ut scilicet cognosceret verum Deum: in quo significat populum gentium, sicut et Naaman Syrus, de quo quarti Regum quinto : " Naaman, princeps militiae regis Syriae, dives, sed leprosus", qui veniens ad Eliseum curatus est. Unde et Ioannis duodecimo dicunt gentiles: "Volumus Iesum videre "; sed non possunt tum propter perturbationem phantasmatum, tum propter defectum naturalis lucis, quia hoc est supra rationem ; et ideo opus est ascet-- dere per fidem ad cognoscendum eum.

Unde per sycomorum, quae ficus fatua interpretatur, intelligitur eminentia fidei, quae stultitia esse videtur, secundum illud primae ad Corinthios primo : "Nos praedicamus Christum crucifixum, Iudaeis quidem " scandalum, gentibus autem stultitiam ". In huius fatuitatis credulitatem oportet conscendere eum qui vult ad sapientiam pervenire, secundum illud primae ad Corinthios tertio: " Si quis videtur esse sapiens inter vos,stultus fiat, ut sit sapiens". Nam stultitia fidei deducit ad eminentiam sapientiae Christi, "et hoc quasi per sex gradus, quia fides disponit ad prudentiam, prudentia ad scientiam, scientia ad consilium, consilium ad intellectum et intellectus ad sapientiam. Et hic thronus est Salomonis, ad quem per sex gradus ascenditur, secundum quod insinuatur tertii Regum decimo . Unde et in Psalmo dicitur:

" Beatus vir, cuius est auxilium abs te, ascensiones in corde suo disposuit" etc. " Etenim benedictionem dabit legislator, ibunt de virtute in virtutem" etc. HAEc igitur studiositas Zachaei et exemplar fuit imitandum et figura conversionis gentium ad Christum, per cuius fidem adiuti elevantur ad ipsum contuendum. Unde Glossa : " Per laudabilem fatuitatem transeuntem prope Dominum cernit, quia, etsi nondum ita solide, ut est, iam tamen raptim et quasi in transitu luci caelestis sapientiae intendit". Ideo Isaiae septimo , secundum aliam translationem: " Nisi credideritis, non intelligetis ".

8. (Vers. 5.). Et cum venisset etc. Postquam expressit Zachaei studiositatem ad Christum videndum , hic secundo exprimit hospitalitatem ad Christum suscipiendum. Circa quam describendam introducuntur tria, scilicet dignatio ex parte Christi, devotio ex parte Zachaei et murmuratio ex parte populi perversi.

Primo igitur quantum ad dignationem ex parte Christi dicit: Et cum venisset ad locum, suspiciens Iesus vidit illum, per aspectum benignitatis: in quo ostendebat, se approbare affectum publicani per signum ; Psalmus : " Oculi Domini super metuentes eum et in eis qui sperant super misericordia eius ". Hunc aspiciebat, " quia statura pusillus erat "; " excelsus enim Dominus et humilia respicit ", scilicet per dignationem.

Et dixit ad eum: Zachaee, festinans descende, ad impendendum beneficium hospitalitatis: et hoc facit in signum magnae dignationis, qui hospitium petere non erubuit. Unde Glossa : " Non invitatus, se invitat, quia, etsi nondum audierat vocem invitantis, audiebat tamen affectum ".

Et nota, quod dicit festinans, quia ad opera et beneficia hospitalitatis debemus esse prompti exemplo Zachaei et etiam Abrahae: Genesis decimo octavo : " Festinavit Abraham in tabernaculum ad Saram et dixit ei: Accelera, tria sata similae commisce et fac subcinericeos panes. Ipse vero cucurrit ad armentum et tulit vitulum tenerrimum et dedit puero, qui festinavit et coxit illum ". - Et hoc petebat Christos, quia indigebat: unde subdit: Quia hodie in domo tua oportet me manere, ad exemplum humilitatis. Exemplum namque humilitatis erat, quod in domo peccatoris esse volebat: exemplum tiam humilitatis, quod necessitatem suam et opportunitatem humiliter indicabat, qua alieno hospitio indigebat, secundum illud Matthaei octavo : " Vulpes foveas habent, et volucres caeli nidos" etc. Et Et istud est verbum potius humilitatis quam urbanitatis quia Christus magis venit in mundum ad docendam humilitatem quam ad docendum curialitatem. Ideo dicebat ipse discipulis Matthaei undecimo : "Discite a me, quia mitis sam et humilis corde ". Hanc dignationem admiratur Ieremias dicens Ieremiae decimo quarto: " Quare sicut colonus futurus es in terra et quasi vir vagos, declinans ad manendum "? et Baruch tertio: " Cum hominibus conversatus est". 9. (Vers. 6.). Secundo quantum ad devotionem Zachaei subdit: Et festinans descendit et excepit illum gaudens: in quo ostenditur eius devotio, quia non tantum praebuit hospitalitatem festinanter, veram etiam laetanter. Talis enim conditio est maxime necessaria: primae Petri quarto : ." Ante omnia mutuam in vobismetipsis caritatem continuam habentes "; et post: " Hospitales invicem sine murmuratione ". Non enim debet esse tristitia, sed iocunditas; secnndae ad Corinthios nono : " Hilarem datorem diligit Deus"; et ad Hebraeos ultimo: " Caritas fraternitatis maneat in vobis, et hospitalitatem nolite oblivisci. Per hanc enim quidam placuerunt, Angelis hospitio receptis ". Propter quod et sanctas Iob dicebat , trigesimo primo : " Foris non mansit peregrinas, ostium meum viatori patuit". Et hoc debet fieri, quia quicumque recipit Christi membra, recipit et ipsum Christum ; Matthaei vigesimo quinto : "Hospes eram, et collegistis me "; et post quaerentibus, quomodo haec fecerunt, respondet: "Quod uni ex minimis meis fecistis mihi fecistis ". Unde et Zachaeus per hanc hospitalitatem salvatos est: similiter et Lot liberatos est a Sodomis per Angelos hospitio receptos, Genesis decimo nono . Et similiter mulier Sanamitis per Eliseum, quem hospitio recepit, et habuit prolem, cum esset sterilis, et post fllios eias a morte suscitatus est, quarti Regum quarto. Et roolier Sareptana suscipiendo Eliam periculum funis evasit, tertii Regum decimo septimo. Et universaliter qui hospitales fuerunt divinam gratiam adepti sunt, quia, sicut dicitur Deuteronomii decimo , " Dominus amat peregrinum et dat ei victam et vestitam"; unde Proverbiorom decimo nono: " Fenerator Domino qui miseretur pauperis ".

10. (Vers. Tertio quantum ad murmurationem populi perversi sobdit: Et cum viderent omnes, scilicet oculo iudicii ;ierversi, de quo Ecclesiastici undecimo : "Sicut prospector videns casum proximi sui: bona enim in mala convertens insidiator et in electis imponit maculam ". - Et quia ad malum iudicium sequitur murmur, ideo sobdit: Murmurabant dicentes, quod ad hominem peccatorem divertisset, scilicet susurrio verbi dolosi, quod valde vitandum: ideo dicitor Sapientiae primo : " Custodite vos a murmuratione, quae nihil prodest, et a detractione parcite linguae ". Hoc autem murmur multum displicet Deo per omnem modum; ideo Threnorum tertio : " Quid murmuravit homo vivens, vir pro peccatis suis"? Hic autem populus semper libenter murmuravit: Exodi decimo sexto: " Marmora vit omnis congregatio filiorum Israel contra Moysen et contra Aaron": et Numerorum undecimo: " Ortum est murmur populi contra Dominum ". Et ideo primae ad Corinthios decimo: " Neque murmuraveritis, sicut et quidam eorum murmuraverunt et perierunt ab exterminatore". Et nunc murmurabant contra Dominam

et in hoc figuram gerebant illius gentis murmurantis contra Dominum

quia suscepit gentes. Unde Glossa dicit: " Manifestum est, Iudaeos semper odisse populum gentium, vel non intellexisse salutem: unde et adversus Petrum dicitur: Quare introisti ad viros praeputium habentes "? Actuum undecimo. Propter quod intelligendum, quod, sicut praetaetum est , per ingressum Christi in domum Zachaei, principis publicanorum, intelligitur eius ingressas in Ecclesiam gentium, a qua libenter susceptus est Ideo Christus dixit Zachaeo, ut descenderet ad humilitatem, quia opportunum erat, quod in eius domo maneret, synagoga deserente fidem; Actuum decimo tertio"; " Vobis oportebat primum loqui verbum Dei: sed quoniam illud repellitis et indignos vos radicatis aeternae vitae, ecce, convertimur ad gentes ".

11. Et nota, quod domos, in qua Christus manet, est septiformis, prima scilicet est domus habi-tationis materialis, in qua manet in persona pauperis: Isaiae quinquagesimo octavo : "Frange esurienti panem tuum et egenos vagosque induc in domum tuam " etc

Secunda est domus basilicae materiato, in qua manet in Sacramento altaris: Matthaei vigesimo primo : " Domus mea domus orationis vocabitur "; et Psalmus: " Introibo in domum tuam" etc.

Tertia est domus Ecclesiae militantis, in qua manet in membris suis: primae ad Timotheum tertio : "Haec scribo tibi, fili, ut scias, quomodo te oporteat in domo conversari, quae est Ecclesia Dei vivi, columna " etc.

Quarta est domus uteri virginalis, in qua manet per praesentiam carnis: Psalmus : (Domum tuam decet sanctitudo in longitudinem dierum ".

Quinta est domus conscientiae mundae, in qua manet spiritu sanctitatis: Sapientiae octavo : " Intrans in domum meam conquiescam cum ea: non enim habet amaritudinem " etc.: et iterum Ecclesiastici trigesimo secundo: " Praecurre prior in domum tuam et illic lude et age conceptiones luas".

Sexta domus est Scripturae sacrae, in qua manet in lumine veritatis: Psalmus : " Deus in domibus eius cognoscetur, cum suscipiet eam"; et Proverbiorum nono: (Sapientia Aedificavit sibi domum, excidit columnas septem " etc.

Septima domus est Ierusalem supernae, in qua manet in gaudio felicitatis: Ioannis decimo quarto : "In domo Patris mei mansiones multae sunt"; et iterum Psalmus: "Laetatus sum in his quae dicta sunt mihi: In domum Domini ibimus ".

Quoniam igitur his septem modis suscipitur in Ecclesia gentium, quae designatur per Zachaeum: ideo hoc Evangelium legitur in Dedicationibus ecclesiarum, quae designant domus spirituales, de quibus primae Petri secundo : " Ad quem accedentes, lapidem vivum", " et ipsi tanquam lapides vivi superaedificamini domus spirituales, sacerdotium sanctum, offerentes spirituales hostias, acceptabiles " etc.

19. (Vers. 8.). Stans autem Zachaeus etc. Postquam descripsit Zachaei studiositatem et hospitalitatem, hic describit liberalitatem : quam quidem describit quantum ad conditionem triplicem, scilicet quantum ad Zachaei oblationem sufficientem, Christi acceptationem suscipientem et rationem principaliter moventem.

Primo igitur quantum ad Zachaei oblationem sufficientem praemittit: Statis autem Zachaeus, ex cordis virilitate: ad Ephesios sexto : " State ergo, succincti lumbos vestros in veritate"; dixit ad Dominum: Ecce, dimidium bonorum meorum, Domine, do pauperibus, ex cordis liberalitate: in quo ostenditur perfecta liberalitas, quia dat abunde: dat enim dimidium, secundum illud Tobiae quarto : " Fili, si multum tibi fuerit, abundanter tribue: si autem parum, etiam illud libenter " etc, ad imitationem illius " qui dat omnibus affluenter et non improperat ", Iacobi primo.

Dat licite, unde dicit: Bonorum meorum: Proverbiorum tertio " Honora Dominum de tua substantia "; quocontra Ecclesiastici trigesimo quarto: " Dona iniquorum non probat Altissimus"; et ideo ibi subditur: " Qui offert sacrificium de substantia pauperis " etc.

Item dat aecelerate: unde dicit: Do; Proverbiorum tertio : " Ne dicas amico tuo: Vade et revertere, cum statim possis dare "; et Ecclesiastici quarto: "Cor inopis ne afflixeris et ne protrahas datum angustianti ".

Itemc dat discrete, quia pauperibus: Ecclesiastici duodecimo : " Si benefeceris, scito, cui feceris"; et supra decimo quarto: " Voca pauperes, debiles, caecos et claudos ".

Item dat ordinate, quia propria, restituendo aliena, et non solum restituendo ablatum, verum etiam damnum.

Unde dicit: Si aliquem defraudavi, reddo quadruplum. Hoc dicit secundum Legem, Exodi vigesimo secundo: " Si quis furatus fuerit ovem, reddet quatuor ". Hoc auter necessarium est ad perfectam liberalitatem: unde Augustinus : (Alterum horum non est satis: nec habet gratiam liberalitatis, quia non spolia, sed dona queruntur ".

13. (Vers. 9.). Secundo quantum ad Christi susapientem acceptationem subdit: Ait autem Iesus ad eum: Quia hodie salus domui huic facta est,

per divinae gratiae collationem, quae data est ad Christi praesentiam, per quam dedicatur et sanctifieatur Ecclesia: Glossa : " Salus, quaeolim Iudaeo; rmn domum implebat, hodie populo gentium illuxit ", secundum illud Isaiae quadragesimo nono: " Parum est, ut sis servus meus ad faeces Israel convertendas. Dedi te in lucem gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae ". Et haec salut debetur praedestinatis.

Ideo subdit: Eo quod et ipse sit filius Abrahae: Glossa : " Filius, non carne, sed fide"; ad Romanos nono: "Neque qui semen Abrabae sunt, omnes filii, sed in Isaac vocabitur tibi semen ". Nam "non qui filii carnis, hi filii, sed qui filii sunt promissionis Aestimantur in semine ". Et de his filiis supra tertio: " Potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae "; et Ioannis undecimo: "Iesus passus est, ut filios Dei, qui dispersi erant, congregaret in unum ".

14. (Vers. 10.). Tertio quantum ad motivam rationem subiungit: Venit autem filius hominis quaerere, per sapientiam; Psalmus: " Erravi sicut ovis, quae periit; quaere servum tuum, Domine " etc.

Et salvum facere quod perierat, scilicet per misericordiam: secundi Paralipomenon ultimo : " Indignum salvabis me secundum magnam misericordiam tuam "; et haec est misericordia salvans. Propter quod et Iesus vocatur: Matthaei primo : " Vocabis nomen eius Iesum: ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum "; et Actuum quarto: " Neque enim in alio aliquo est salus. Non est enim aliud nomen sub caelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri ". Unde ad Romanos decimo: " Omnis, quicumque invocaverit nomen Domini, salvus erit .

15. Haec illis audientibus etc. Postquam exem-, plo expresso approbavit liberalitatem in distribuendo temporalia, hic exemplo .parabolico commendat sedulitatem in multiplicando spiritualia, et e contrario reprobat negligentiam . Est autem ista sedulitas per ipsorum spiritualium liberalem distributionem, et negligentia per ipsorum absconsionem. In hac igitur parabola exprimenda proceditur hoc ordine. Primo namque praemittit occasionem introducendi parabolam: secundo vero subdit ipsius parabolae descriptionem ordinatam, ibi : Dixit ergo: Hamo quidam nobilis etc.

. Circa occasionem attendendum, quod duplicem notat istius parabolae introducendae occasionem, rationalem scilicet confutationem rebellium et instructionem simplicium.

16. (Vers. 11.). Primo igitur quantum ad confutationem rebellium dicit: HAEc illis audientibus, scilicet illis qui murmurabant, adiiciens dixit parabolam, eo quod esset prope Ierusalem, in qua scilicet a Iudaeis rebellibus occidendus erat, secundum quod Evangelista passionem ipsius in Ierusalem factam in sequentibus narrat Ideo parabolam dicit, in qua confutatio rebellium explicatur, secundum quod in fine parabolae ponitur: " Verumtamen inimicos meos, qui noluerunt, me regnare super se, adducite huc et interficite ante me". In hanc autem rebellionem inciderunt, quia non habuerunt sedulitatem ad Christi gratiam cognoscendam; et ideo excaecati sunt et obdurati, quia gratiam, quam debebant suscipere, impugnabant Et propterea iusto Dei indicio veritas eis proponebatur non explicite, sed parabolarum Aenigmatibus obvoluta, secundum illud Matthaei decimo tertio : " In parabolis loquor eis, quia videntes non vident, et audientes non audiunt neque intelligunt, ut impleatur in eis prophetia Isaiae dicentis: Auditu audietis, et non intelligetis: et videntes videbitis, et non videbitis. Incrassatum est enim cor populi huius, et auribus graviter audierunt et oculos suos clauserunt, ne quando videant oculis et auribus audiant et corde intelligant, et sanem eos", Matthaei decimo tertio de Isaiae sexto. 17. Secundo quantum ad eruditionem simplicium subdit: Et quia existimarent , quod confestim regnum Dei manifestaretur. Hoc aestimabant ipsi discipuli, quia credebant, Christum redemptorem et salvatorem ire in Ierusalem ad suae regiae potestatis ostentationem. Unde et secundum seriem narrationis historiae evangelicae hoc tempore " accessit mater filiorum Zebedaei ad Iesum ", quando, secundum quod dicitur Matthaei vigesimo , " dixit Domino: Die, ut sedeant hi duo filii mei,

unus ad dexteram tuam et unus ad sinistram in regno tuo". Unde Glossa : "Quia discipuli existimabant, regnum Dei mox esse venturum; hanc eorum ignorantiam illuminat, docens, se regni sui fidem toto orbe dispersurum et in fine saeculi iudicem omnium regemque venturum ". Unde et haec parabola est ad instructionem omnium volentium pervenire ad regnum, ut intelligant, se non posse in illud pervenire nisi per multiplicationem spiritualium et fidele obsequium, secundum quod dicitur Matthaei septimo : " Non omnis, qui dicit: Domine, Domine, intrabit in regnum caelorum, sed qui facit voluntatem Patris mei, qui in caelis est, hic intrabit in regnum caelorum ". Haec autem voluntas Dei consistit in fideli usu et dispensatione bonorum spiritualium commissorum, secundum illud supra duodecimo : " Quis, putas, est fidelis dispensator et prudens, quem constituit Dominus super familiam suam "? Amen dico vobis, quoniam super omnia bona sua, quae possidet, constituet eum ". 18. (Vers. 12.). Dixit ergo: Homo quidam etc.

Post occasionem introducendae parabolae subditur hic ordinata expressio introductae : circa quam primo describitur status meriti et demeriti: secundo vero, status et forma iudicii, ibi : Et factum est, ut rediret, accepto regno etc.

Circa statum meriti et demeriti tria introducuntur, scilicet subtractio divinae praesentiae in . Christi ascensione, collatio supernae gratiae m Spiritus sancti missione, obduratio humanae perfidiae in Iudaeorum rebellione.

Primo igitur quantum ad subtractionem divinae praesentiae in ascensione Christi dicit: Dixit ergo: Homo quidam nobilis abiit in regionem longinquam. Homo iste nobilis est Christus, qui nobilis erat secundum carnem, cum esset de genere regio: supra decimo octavo : "Iesu, fili David " etc.: nobilior erat quantum ad superadditam potestatem, secundum quod Proverbiorum ultimo: "Nobilis in portis vir eius, quando sederit cum senatoribus terrae", et hoc erit in iudicio: sed nobilissimus est quantum ad originem ipsius ex Patre. Ideo Apocalypsis decimo nono : " Habet in vestimento et in femore suo scriptum: Rex regum et Dominus dominantium ". Vere nobilis, a cuius generatione laudanda, exprimenda et cogitanda deficit omnis lingua: Isaiae quinquagesimo tertio : " Generationem eius quis enarrabit"? Ideo Angelus ad Virginem, supra primo: " Hic erit magnus et Filius Altissimi, vocabitur, et dabit illi Dominus " etc. Hic abiit in regionem longinquam, cum ascendit in caelum et in altissimum caelum, quod maxime elongatur a terra et locali distantia et qualitativa differentia. Ideo in Maius figuram Proverbiorum septimo : " Non est vir in domo sua, abiit via longissima ". Et hoc quidem factum est in ascensione: Psalmus: " Psallite Deo, qui ascendit super caelos caelorum ad orientem ". Et tunc verificatum est illud Isaiae quinquagesimo quinto: " Sicut exaltantur caeli a terra, sic exaltatae sunt viae meae a viis vestris". Et quoniam sic abiit in caelum, quod reversurus est ad iudicium: ideo subdit: Accipere sibi regnum et reverti, abiit scilicet ad regnum, sed regnans revertetur ad iudicium , secundum illud Actuum primo : "Viri Galilaei, quid statis aspicientes in caelum " etc. Veniet autem ut rex cum potestate, secundum illud Matthaei vigesimo quarto : " Tunc videbunt Filium hominis venientem in nubibus cum potestate magna", et tunc revertetur de terra longinqua: Isaiae trigesimo: " Ecce, nomen Domini de longinquo, ardens furor eius et gravis ad portandum ".

19. (Vers. 13.). Secundo quantum ad collationem gratiae in missione Spiritus sancti subdit: Vocalis autem decem servis suis, dedit illis decem mnas. Per vocationem servorum intelligimus vocationem predicatorem et praelatorum, qui debent vocari, quia ad Hebraeos quinto : " Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui vocatur a Deo, tanquam Aaron ". Hi dicuntur servi et a serviendo et a servando: a serviendo, per reverentiam humilitatis , secundum illud Matthaei vigesimo " Quicumque voluerit inter vos primus esse, erit vester servos". Dicuntur etiam servi a servando, per custodiam gregum, quia debent gregem dominicum servare et custodire: tertii Regum vigesimo : " Custodi virum istum, qui si lapsus fuerit, erit anima tua pro anima eius ". Et de his primae Petri quinto: " Seniores, pascite qui in vobis est gregem, non ut dominantes in clero, sed forma facti gregis ex animo ". Hi dicuntur esse decem sive propter numeri sufficientiam, sive propter hoc, quod omne Christi servitium reducitur ad observantiam perfectam decem mandatorum ; quorum notitiam litteralem Apostoli habebant ex lege decalogi; sed spiritualem intelligentiam et observantiam perfectam non habebant nisi per gratiam datam. Ideo dicitur dedisse decem mnas, id est gratiam sufficientem ad illa praecepta intelligenda, implenda et praedicanda. Unde Beda : " Vocat decem servos, dum eligit discipulos littera decalogi imbutos; dat decem mnas, dum post resurrectionem aperit sensum eis, ut spiritualiter intelligant Legis dicta". Et hoc plene factum est, quando per Spiritum sanctum edocti sunt veritatem; unde Ioannis decimo sexto : " Cum venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos " etc Dedit autem decem mnas ad insinuandam intelligentiam perfectam Scripturarum ; unde Glossa " Mna decem drachmas appendit: et omnis Scripturae sermo, quia vitae caelestis perfectionem suggerit, quasi centenarii numeri pondere fulget". In cuius designationem Spiritus ille venit post ascensionem decem diebus et descendit super duodecies decem, id est " centum viginti " ad perfectionem ministerii et corporis mystici, secundum illud ad Ephesios quarto: "Qui descendit, ipse est et qui ascendit, ut adimpleret omnia. Et ipse dedit quosdam quidem Apostolos, quosdam autem Prophetas, alios vero Evangelistas, alios antem pastores et doctores ad consummationem Sanctorum in opus ministerii ".

20. Dedit autem eis sapientiam propter universalem Ecclesiam instruendam; et ideo addit: Et ait illis : Negotiamini, dum venio: negotiamini,

scilicet praedicando et fructificando: primae ad Corinthios duodecimo: "Unicuique datur manifestatio spiritus ad utilitatem ". Est autem triplex negotiatio: indifferens, pessima et optima: indifferens, qua temporalia commutantur in temporalia: Baruch tertio :Filii Agar, qui exquisierunt" etc. - Alia vero est mala, qua spiritualia commutantur in temporalia per simoniam: et haec est Deo displicens, de qua Ioannis secundo : " Dicit ad vendentes columbas: Auferte ista hinc et nolite facere domum Patris mei domum negotiationis ". - Alia negotiatio est optima, qua quis spiritualia dat, ut spiritualia colligat: et haec est bona et Deo placita, secundum illud Isaiae vigesimo tertio : " Erunt negotiationes eius et merces eius sanctificatae Domino". Et de hac Proverbiorum ultimo: " Gustavit et vidit, quoniam bona est negotiatio eius "; quia " simile est regnum caelorum homini negotiatori " etc. Unde Glossa : " Verba Legis mystica interpretatione discussa populis offerte et ab eis fidei confessionem morumque probitatem recipite ".

Qui ergo praedicat propter lucrum temporale malus negotiator est; qui autem propter lucrum animarum spiritualis negotiator est, qualis erat Paulus, qui dicebat secundae ad Corinthios duodecimo : " Non quaero vestra, sed vos ". Si tamen et hic metat carnalia, ut non ponat ibi finem, sed potius e contrario: non recedit a spirituali negotiatione nec ponit Evangelium venale. Hoc enim licet ut fiat non sicut principale intentum, sed sicut ad aliud ordinatum, quia, sicut dicitur primae ad Corinthios nono , " si dos vobis spiritualia seminamus, non magnum est, si vestra carnalia metamus ".

31. (Vers. 14.). Tertio quantum ad obdurationem humanae perfidiae in rebellione populi Iudaici subiungitur: Cives autem eius oderant eum . Cives isti dicuntur Iudaei: unde Glossa: "Ciues, id est Iudaei, ex quibus est Christus secundum carnem ", secundum illud ad Romanos nono: " Quorum est adoptio filiorum et gloria et testamentum et legislatio et obsequium et promissa, quorum sunt patres, et ex quibus est Christus secundum carnem, qui est super omnia benedictus Deus ". Hi cives oderunt eum, secundum illud Ioannis decimo quinto : " Ut adimpleatur sermo, qui in Lege eorum scriptus est: Quia odio habuerunt me gratis", cum potius debuerint eum diligere: et Ioannis primo: " In propria venit, et sui eum non receperunt".

Et quia Iudaei non tantum oderunt Christum praesentem, verum etiam resurgentem et ascendentem: ideo subdit: Et miserunt legationem post illum, dicentes: Nolumus, hunc regnare super nos. Legationem dicuntur post Christum mittere, quando non solum persecuti sunt eum in se, verum etiam in suo corpore: unde Glossa : " Non solum praesentem usque ad mortem crucis oderant, sed etiam post resurrectionem eius miserunt persecutionem Apostolis et praedicationem caelestis regni spreverunt". Unde dicitur Actuum octavo : " Facta est persecutio magna in Ecclesia, quae erat Ierosolymis, et omnes dispersi sunt per regiones "; et primae ad Thessalonicenses secundo: " Imitatores facti estis omnium Ecclesiarum, quae sunt in Iudaea in Christo Iesu, quia eadem passi estis et vos a contribulibus vestris, sicut et ipsi a Iudaeis, qui et Dominnm occiderunt et nos persecuti sunt et omnibus adversantur, prohibentes, nos gentibus loqui, ut salvae fiant, ut impleant peccata sua semper". Unde ipsum negaverunt: Ioannis decimo nono : " Non habemus regem nisi caesarem". Nolendo autem Christum regnare super eos, perdiderunt regnum: unde Danielis nono: "Non erit eius populus, qui eum negaturus est"; et nolendo eum regnare, desierunt esse cives, secundum illud Isaiae primo: " Quomodo facta est meretrix civitas fidelis " etc. Ideo autem noluerunt regnare caelestem, quia amabant regnum carnale: Ioannis tertio : "Lux venit in mundum, et dilexerunt magis tenebras quam lucem ". Et sic verificatum est illud Isaiae primo: " Filios enutrivi et exaltavi, ipsi antem spreverunt me ".

22. (Vers. 15.). Et factum est, ut rediret etc. Postquam descripsit statum meriti, describit hic formam et statum iudicii : quem quidem describit Evangelista, primo scilicet generaliter respectu

omnium; secundo, respectu servorum fidelium ibi : Venit autem primus dicens; tertio respectu negligentium, ibi: Et tertius venit dicens ; quarto respectu rebellium, ibi: Verumtamen inimicos meos etc.

Statum autem iudicii in generali describit tripliciter, scilicet quantum ad ipsius iudicis apparitionem manifestam, iussionem potestativum et inquisitionem districtum.

Primo igitur quantum ad iudicis apparitionem manifestam dicit: Et factum est, ut rediret, accepto regno. Glossa : " Hoc erit, quando ille qui humilis apparuit, in manifestissima claritate iudicaturus adveniet": Apocalypsis primo: " Ecce, veniet cum nubibus, et videbit eum .omnis oculus, et qui eum pupugerunt". Tunc enim erit manifestus ille adventus eius: unde supra decimo septimo : " Sicut fulgur de caelo in ea quae sub caelo sunt, fulget: ita erit et adventus Filii hominis"; quia, sicut dicitur primae ad Corinthios quarto, "illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit consilia cordium". Quod autem dicitur Amos quinto: " Dies Domini tenebrae et non lux, caligo et non splendor", intelligitur quantum ad superbos et impios, quos tenebrosus turbo involvet, et tollentur, ne videant Domini claritatem.

23. Secundo quantum ad iussionem potestativam subdit: Jussit , vocari servos, quibus pecuniam dedit. Haec autem iussio summae potestatis erit, quia etiam mortuos suscitabit: primae ad Thessalonicenses quarto: "Ipse Dominus in iussu et in voce Archangeli et in tuba Dei descendet de caelo, et mortui, qui in Christo sunt, resurgent primi". Haec autem iussio erit et in propria virtute, secundum illud Ioannis quinto : " Venit hora, in qua omnes, qui in monumentis sunt, audient vocem Filii Dei". Erit etiam per angelicum ministerium: secundae ad Thessalonicenses primo: "In revelatione Domini nostri Iesu Christi de caelo cum Angelis virtutis eius, in flamma ignis dantis vindictam "; unde Matthaei decimo tertio: " Mittet Filius hominis Angelos suos, et colligent de regno eius omnia scandala et eos qui faciunt iniquitatem ". Congregant etiam bonos virtute et velocitate naturae: Psalmus : " Benedicite Domino,

omnes Angeli eius, potentes virtute, facientes verbum eius ad audiendam vocem sermonum eius ".

34. Tertio quantam ad inquisitionem, districtum subdit: Ut sciret, quantum quisque negotiatus esset: Glossa : " Sciri faciet: tunc omnium opera et cogitationes omnibus palam ostendentur ". Unde Danielis septimo: "Iudicium sedit, et libri aperti sunt "; haec autem apertio est ponderatio meritorum et demeritorum secundam comparationem factorum ad rationes faciendorum. Unde Apocalypsis vigesimo : "Vidi mortuos pusillos et magnos, stantes in conspectu throni, et libri aperti sunt, et alius liber apertas est, qui est liber vitae; et iudicati sunt mortui ex his quae scripta erant in libris "; quia, secandum quod dicitur secandae ad Corinthios quinto, "omnes nos oportet manifestari ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis sui, prout gessit, sive bonum sive malum ". Unde cuilibet dicetur illud quod dicitur villico supra decimo sexto : "Redde rationem villicationis tuae ".

23. Venit autem primus etc. Postquam describit indicii formam respectu omnium, hic consequenter describit eam respectu servorum fidelium . Et fquoniam duplex fuit ordo praedicantium, secundum duplicem parietem Ecclesiae coniunctum per lapidem angularem , quidam scilicet, qui converterunt populum Iudaeorum, alii vero, qui converterant populum genliam: ideo primo describit iudicium remunerativum fidelis servi in eruditione Iudaeorum: secando vero, in conversione gentilium populorum, ibi : Et alter venit dicens etc.

Circa iudicium servorum fidelium in conversione Iudaeorum tria introducantur, scilicet multiplicatio talenti commissi, approbatio superni iudicii et retributio praemii cumulati.

26. (Vers. 16.). Primo igitar quantum ad multiplicationem talenti commissi dicit: Venit autem prunus dicens: Domine, mna tua decem mnas acquisivit. Primus autem servus dicitur ille cui primo commissum est praedicationis officium, gicul fuit Petrus, cui commissa est convertenda synagoga Iudaeorum ; unde Glossa : " Primos servus est ordo doctorum in circumcisionem missus", qui ideo dicitur primus, quia, sicut dicitur Actuum decimo tertio, " vobis primam oportebat evangelizare regnum Dei". Hic enim servus dicitur unam mnarn accepisse propter unitatem gratiae et doctrinae: unde Glossa"; " Mnam unam negotiationis accepit, quia unum Deam, unam fidem, onam baptisma iussas est praedicare "; ad Ephesios quarto: " Solliciti, servare unitatem spiritus in vinculo pacis, sicut vocati estis in una spe vocationis vestrae. Unus Dominas, ana fides, onam baptisma ". Dicitur etiam decem mnas acquisivisse propter conversionem eorum qui erant sub Lege ; unde et Glossa : " Decem mnas acquisivit, dum populum sub Lege constitutam docendo sibimet sociavit "; Actuum quinto: " Magis augebatur credentium in Domino multitudo virorum ac mulierum, ita ut in plateas eiicerent infirmos, ut, veniente Petro, obumbraretur et liberarentur ab infirmitate ". Hanc ergo plebem acquisitam Domino offert tanquam meritum. In cuius figuram Genesis vigesimo septimo : (Surge, comede de venatione mea, ut benedicat mihi anima tua".

Et nota, quod non dicit: ego acquisivi, sed: mna, ut dicat illud Isaiae vigesimo sexto: " Omnia opera nostra in nobis operatas es, Domine et illud primae ad Corinthios decimo quinto: " Non autem ego, sed gratia Dei mecum ".

27. (Vers. 17.). Secundo quantum ad acceptationem superni iudicii subdit: Et ait illi: Euge, serve bone, quia in modico fuisti fidelis. Et nota, quod euge aliquando est irrisorium, secundum illud Psalmi : " Dixerant: Euge, euge, viderunt oculi nostri ". Aliquando adulatorium; Psalmus: (Avertantur statim erubescentes qui dicunt mihi: Euge, euge ": et iterum: (Ferant confestim confusionem suam qui dicant mihi: Euge, euge "; quia adulatio est citissime repellenda. Aliquando est adhortalorium,

sicut hic et Matthaei vigesimo quinto : " Euge, serve boue et fidelis, super multa te constituam ". Hic autem servus dicitur bonus in obsequio faciendo et fidelis in commisso servando et dispensando: primae ad Corinthios quarto: " Hic iam quaeritur inter dispensatores, ut fidelis quis inveniatur "; et Proverbiorum vigesimo: " Multi homines misericordes vocantur, virum autem fidelem quis inveniet "? Ideo autem fidelis dicitur simpliciter, quia fidelitatem circa parva servavit. Nam supra decimo sexto : " Qui fidelis est in minimo et in maiori fidelis est". " Modicum autem, sicut dicit Glossa, est quidquid in praesenti percipimus donorum ad comparationem futurorum. Ex parte enim cognoscimus et ex parte prophetamus ", sicut dicitur primae ad Corinthios decimo tertio. In his autem est fidelis qui ea fideliter communicat, " non quaerens quae sua sunt, sed quae Iesu Christi ". Bernardus: " Fidelis re vera servus Domini es, si de multa gloria Domini tui, etsi non exeunte ex te, tamen per te transeunte, nihil manibus tuis adhaerere contigerit". Talis servus fuit Paulus, qui dicebat secundae ad Corinthios secundo : " Non snm sicut plurimi adulterantes verbum Dei, sed ex sinceritate, sicut ex Deo, coram Deo, in Christo loquimur ".

28. Tertio quantum ad retributionem praemii . cumulati subiungit: Eris potestatem habens super decem civitates. Nota, quod decem civitates istae intelliguntur esse animae beatificatae, sicut per decem mnas acquisitas animae ad Christum conversae: quas vocat mnas in statu viae propter vertibilitatem, sed in statu palriae civitates propter immutabilitatem gloriae. Et de hoc Glossa : " Decem civitates sunt animae per verba Legis ad gratiam Evangelii pervenientes, quibus tunc glorificandus praeponitur qui eis pecuniam verbi digne Deo commendaverit. Unde primae ad Thessalonicenses secundo: Quae est spes nostra, aut gaudium, aut corona gloriae ? . Nonne vos ante Dominum Jesum " etc. Dicuntur autem eis praeponi propter quandam excellentiam gloriosam, non per imperium potestativum, quia, primae ad Corinthios decimo quinto , " cum evacuaverit omnem principatum et potestatem et virtutem " etc. ; quod dicitur quantum ad imperium dominationis, non quantum ad gradum excellente et dignitatis, quia magna erit dignius de multorum conversione; ideo dicitur primae ad Timotheum tertio : "Qui bene ministrant gradum bonum sibi acquirunt "; et iterum quinto: " Qui bene praesunt presbyteri duplici honore digni habeantur ", quia et ratione sui et ratione populi acquisiti: Unde et Danielis duodecimo : " Qui ad iustitiam erudiunt multos erunt quasi stellae" etc. Et propterea Ecclesiastae septimo: " Sapientia confortavit sapientem super decem principes civitatis". Licet igitur Iudaeorum populi pro maxima sui parte fuerint obdurati, non frustra tamen eis praedicaverunt Apostoli. Unde ad Romanos undecimo : " Nunquid Deus repulit plebem suam ? Absit; nam et ego Israelita sum ex semine Abraham. Non repulit Deus plebem suam, quam praescivit"; et post: " Sic ergo et in hoc tempore reliquiae secundum electionem per gratiam salvae factae sunt ", quae quidem sunt in gloriam praedicantium, secundum illud Isaiae quadragesimo nono " His omnibus velut ornamento vestieris".

29. (Vers. 18.). Et alter venit dicens etc. Postquam expressit iudicii formam circa ordinem praedicantium , qui fideliter laboraverunt in conversione Indaeorum, hic secundo exprimit circa ordinem praedicantium, qui fideles fuerunt in conversione gentilium populorum. Circa quem ordinem duo introducuntur , scilicet fidelitas ministerii et sublimitas praemii.

Primo igitur quoad ministerii fidelitatem dicitur : Et alter venit dicens: Domine, mna tua fecit quinque mnas: Glossa : " Mna una quinque facit, quia gentes quinque sensibus antea mancipatas ad gratiam fidei evangelicae convertit". In cuius figuram dictum est illi mulieri Samari lanae, quae figuram gentium gerebat: " Quinque viros habuisti", Ioannis quarto . Sed quando isti quinque sensus convertuntur ad Dei obsequium, tunc mna graliae dicitur quintuplicari, secundum illud Isaiae decimo nono : " In die illa erunt quinque civitates in terra Aegypti loquentes lingua Chananaea et iurantes per Dominum exercituum. In die illa erit altare Domini exercituum in medio terrae Aegypti et titulus Domini iuxta terminum eius ". Dicuntur ergo animae de gentibus conversae quinque, non propter hoc, quod pauciores sint illis quae de Iudacis conversae sunt, sed quia illae agebantur secundum legem decalogi, istae vero secundum leges sensuum et carnalium voluptatum. Propter quod et Iudaei dicuntur vocati de prope, gentiles vero de longe: ad Ephesios secando : " Evangelizavit pacem his qui prope, et pacem his qui longe ".

30. (Vers. 19.). Secundo quantum ad praemii sublimitatem subdit: Et huic ait: Et tu esto mper quinque civitates, id est, gloriam habeas de universitate fidelium conversorum. Unde Glossa : " Respectu earum animarum, quas imbuisti fide et conversatione, magnus et sublimis esto, et non tantam de tuis, sed et de auditorum profectibus honoreris " De his gentibus Paulus, nobilissimus praedicator, licet minimum se diceret et sentiret Apostolorum , maximam multitudinem adduxit ad ovile dominicam, cum, secundum illud Isaiae sexagesimo, " minimus erit in mille, et erit parvulas in gentem fortissimam ". Unde et ipse dicebat ad Galatas secundo: "Qui operatus est Petro in apostolatum circumcisionis, operatus est et mihi inter gentes".

31. Et notandum, quod licet decem servos dixerit vocatos propter universitatem praedicatorum, non resumit nisi de tribus, duobus scilicet bonis et uno malo, ad insinuandum, quod omnis praedicatio bonorum est bipartita secundum duplicem populum et duplicem parietem, ratione cuius etiam duplex sacerdotium fuit et duplex testamentum; et duplex dicitur esse ordo praedicantium bonorum secundum duplicem differentiam ovium pascendarum. In cuius figuram Genesis trigesimo secundo : " In baculo meo transivi Iordanem istum, et nunc cum duabus turmis regredior "; et Ioannis decimo: " Alias oves habeo, quae non sunt ex hoc ovili "; et ad Ephesios secundo: " Ut duos condat in semetipsum in anum novum hominem, faciens pacem ". In cuius etiam designationem duos principes Apostolorum tanquam duos praedicatores praecipuos et duces praedicantium Dominus praemisit, Petrum scilicet et Paulum, dans Petro praecipuam potestatem faciendi miracula, Paulo vero profundissimam sapientiam ad intelligenda mysteria; quia, sicut dicitur primae ad Corinthios primo , " ludaei signa petunt, et Graeci sapientiam quaerunt". Quicumque igitur boni praedicatores sunt, imitatores sunt horum duorum et adducunt ad praesepe dominicum vel bovem, vel asinum , id est decem mnas, vel quinque, secundum horum differentiam populorum. - Et ex hoc apparet differentia inter parabolam, quam proponit Matthaeus de talentis, et quam hic ponit Lucas: quia ista differentiam respicit praedicatorum respectu audientium, illa vero respectu propriorum meritorum. Ideo hic dicitur, quod tantundem omnibus dedit ; ibi vero, quod uni plus, alii minas. Unde et illa in Ierusalem proposita fuit, haec autem in via ;in utraque tamen fidelium praedicatorum studiosa sedulitas approbatur, e( negligentia reprobatur: in hae specialiter Iudaeorum rebellium perfidia condemnatur, cum in fine parabolae subditur de interfectione inimicorum, hoc est rebellium Iudaeorum.

32. (Vers. 20.). Et tertius venit dicens etc. Postquam descripsit iudicii formam respecta omniam et respecta fidelium, hic describit eam respectu negligentium, qui omnes in persona istius servi tertii designantur . Circa hoc autem introducuntur quatuor ab Evangelista, scilicet servi pigri absconsio, nequam excusatio et recta redargutio et condemnatio iusta.

Primo igitur quantum ad ipsius servi absconsionem pigram subdit: Et tertius venit dicens: Domine, ecce, mna tua, quam habui repositam in sudario; Glossa : " Tertius servus sunt illi qui post collectos Iudaeos et gentes negligenter utuntur commisso praedicationis officio ". De quibus dicitur leremiae quadragesimo octavo: " Maledictos qui facit opus Dei negligenter et qui prohibet gladium suum a sanguine". Tunc negligenter fit, quando donum sapientiae absconditur et occultatur: ideo dicit, repositam esse in sudario: de quo Beda : " In sudario pecuniam reponit qui, ad praedicandum idoneus, officium praedicandi vel suscipere renuit, vel susceptum non bene gerit; sed percepta dona sub otio torporis abscondit dicens: Sufficit mihi, ut de me rationem reddam. Cur aliis praedicem, vel de aliis cogar reddere rationem "? Talis est merito maledicendus, quia, Proverbiorum undecimo , " qui abscondit frumenta maledicetur in populis ". Pravus enim pastor est, qui cibum habens, permittit, oves fame mori. Propter quod Ecclesiastici vigesimo nono: " Perde pecuniam propter fratrem et amicum, et ne abscondas illam sub lapide in perditionem ". Et si hoc de pecunia dicitur, multo fortius de scientia: unde Ecclesiastici quadragesimo primo : " Sapientia absconsa et thesaurus invisus, quae utilitas " in utrisque ? Unde Ezechielis tertio: " Si me dicente ad impium" etc: ibi Glossa: " Magnum discrimen est Dei celare sermones ".

33. Sed hoc intelligitur non de occultatione, quae venit ex prudentia - nam Ecclesiastae tertio dicitur: " Tempus tacendi et tempus loquendi"; et in Psalmo: " In corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi "; propter quod dicitur Proverbiorum decimo: " Sapientes abscondunt scientiam "; et Ecclesiastici vigesimo: " Est tacens, qui invenitur sapiens, et est odibilis, qui procax est ad loquendum "

sed intelligitur de absconsione ex timore, vel adulatione, vel avaritia, vel negligentia ; ideo signanter dicit: reposita est in sudario. In sudario enim involvuntur mortui: et tunc mna reposita est in sudario, quando affectio mortua ad proximum abscondit loquelam et doctrinam propter malam vitam, sicut illi, de quibus ad Romanos primo " Qui veritatem Dei in iniustitiam detinent "; vel propter cordis desidiam, quia non habet caritatem fraternam; propter quod Ecclesiastici trigesimo: " Bona abscondita in ore clauso quasi appositiones epularum circumpositas sepulcro ", Et propterea in liuius figuram manna absconditum computruit, Exodi decimo sexto . Et mna in sudario non multiplicatur, et frumentum in horreo non excrescit, sed a tineis manducatur, solum autem fructificat, quando seminatur: sic et verbum Dei, quod pretio et semini comparatur: et ideo Proverbiorum decimo quinto : " Labia sapientium disseminabant scientiam, cor stultorum dissimile erit".

34. (Vers. 21.). Secundo quantum ad excusationem nequam subdit: Timui enim te, quia homo

austerus es; in quo se excusat ut piger per timorem ; Proverbiorum vigesimo secundo :"Dicit piger: Leo est in via, leaena in itineribus, et in medio platearum occidendus sum". Unde et talibus competit illud Psalmi: " Trepidaverunt timore, ubi non erat timor ". - Excusat nequiter, quia culpam suae negligentiae imponit austeritas Domini iudicantis, cum e contrario ipse dicat Matthaei undecimo : (Discite a me, quia mitis sum et humilis corde" et ad Romanos secundo: " An ignoras., quoniam benignitas Dei ad paenitentiam te adducit"?

Excusat etiam insipienter, quia, cum deberet loqui pro se, loquitur contra se, cum subdit: Tollis quod non posuisti, et metis quod non seminasti: Glossa : " Metit Dominus, ubi non seminavit, id est, eos reos impietatis tenet, quibus verbum Legis, vel Evangelii non ministravit". In quo allegat severitatem divini iudicii, quia Dominus punit etiam ignorantes: et ideo timere debet, quod multo fortius puniet negligentes: unde Ecclesiastici secundo : " Qui timent Dominum inquirent quae beneplacita sunt ei". Punit autem Dominus illos etiam, quibus Legem non dedit, a quibus requirit iustitiam, quia, etsi non habent legem scriptam, habent tamen legem naturae interius impressam; propter quod dicitur ad Romanos secundo : " Qui sine Lege peccaverunt sine Lege peribunt ". Unde et ibidem: "Cum enim gentes, quae Legem non habent, naturaliter ea quae Legis sunt, faciunt, eiusmodi Legem non habentes, ipsi sibi sunt lex, qui ostendunt opus Legis scriptum in cordibus suis, testimonium reddente illis conscientia ipsorum", "cum iudicabit Deus occulta hominum per Iesum Christum";

3b. (Vers. 22.). Tertio quantum ad servi redargutionem rectam subditur: Dicit ei: De ore tuo te iudico, serve nequam. Servum nequam vocat, quia piger erat in negligendo, quia superbus fuit se iustificando et nequam dominum accusando. Glossa : " Nequam, quia piger ad exercendum officium, superbus, ad accusandum divinum iudicium ". Et ideo ex suo ore, dum se credit iustificare, potius accusat, secundum illud iob nono : " Si iustificare ipe voluero, os meum condemnabit me: si innocentem ostendero, pravum me comprobabit "; quia, ut dicit Angustinus, " bene loqui et male vivere nihil aliud est quam se sua lingua damnare ".

Hic igitur negligens, dum indicium et severitatem Dei ostendit se scire, loquitur contra se; unde et subdit: Sciebas, quod ego homo austerus tum, tollens quod non potui, et metens quod non seminavi, per severitatem vindictae, secundum illud Psalmi: " Cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo ".

36. (Vers. 23.). Et quare non dedisti pecuniam meam ad mensam? per sedulitatem vigilantiae, per quam pecuniam evangelicae praedicationis debuit multiplicare evangelizando, ne propter negligentiam divinam incurreret iram. Unde Glossa " Si me durum et crudelem noveras, quare ista cogitatio non incnssit tibi timorem, ut scires, me mea diligentius quaesiturum"?

Et nota, quod vocat mnam pecuniam suam, quia scientia et gratia et doctrina Dei potius est quam nostra: et ideo Ezechielis secundo : (Loqueris verba mea ad eos"; Glossa: "Non tua"; unde et Matthaei decimo: " Non enim vos estis, qui loquimini" etc.

Sed haec est pecunia nobis concessa ad fructificandum, et ideo addit: Et ego veniens cum usuris utique exegissem illam, scilicet per aequitalem iustitiae, per quam exigit usuras multiplicis fructificationis. Unde Glossa : " Qui verbi pecuniam a doctore emit credendo, necesse est, ut eam cum usuris solvat operando ". Qui ergo neglexit alios docere, quos potuit, illorum negligentiae sibi imputabuntur. Unde Chrysostomus : " Qui seminandi causa semen accepit et tempore seminationis non seminat damnum facit domino, etsi semen custodiat, tantum, quantum poterat lucrum facere, si opportuno tempore seminasset". Unde et Dominus, veniens ad iudicium, non requirit solum donum, quod dedit, verum etiam fructum, quem ex dono exspectavit. Ideo dicit Matthaei tertio : " Omnis arbor, quae non facit fructum bonum, excidetur et in ignem mittetur ". Unde et de ficulnea supra decimo tertio: "Ecce anni tres simt, ex quo venio quaerens fructum in ea et non invenio. Succide ergo eam, ut quid tiam terram occupat"? Quaerit igitur et de arboribus fructum et de pecunia spirituali usuras: unde Gregorius dicit, quod "cum augentur dona, rationes etiam crescunt donorum ".

37. (Vers. 24.). Quarto quantum ad ipsius servi condemnationem iustam subiungitur: Et astantibus dixit: Auferte ab illo mnam et date illi qui habet decem mnas. Astantes vocat illos qui assistunt ei in iudicio, sive Angelos sive Sanctos alios, quornm ;udicio et approbatione praeminm correspondens dono inutiliter habito auferetur, et dabitur gloria et gaudium dispensatori fideli, secundum illud Apocalypsis tertio : "Tene quod habes, ne alius accipiat coronam tuam ". Hoc etiam iudicium Dominus exercet in praesenti, auferendo dona etiam concessa propter negligentium desidiam et abusionem. Unde Glossa : " Collatam gratiam amittit qui eam communicando aliis praedicare neglexerit: augetur vero illi qui in ea laboravit, sicut regium chrisma, quod superbiendo Saul amisit, David obediendo promeruit. Spiritus enim Domini, qui a Saule recessit, directus est a die illa et deinceps in David ", primi Regum decimo sexto. Unde et dicitur Matlhaei vigesimo primo : "Auferetur a vobis regnum Dei et dabitur genti facienti fructus eius ".

Magis autem datur ei qui habet decem mnas, propter mysterium, quia ille designat ordinem eorum qui Iudaico populo praedicaverunt, qui etiam finaliter ad Christum convertendus est. Unde Glossa : "Cum omnis Israel salvus erit, tunc omnis plenitudo spiritualis gratiae, quam modo torpenter exercemus, doctoribus illius temporis abundanter conferetur ". Unde ad Romanos nono : " Isaias clamat pro Israel: Si fuerit numerus filiorum Israel velut arena maris, reliquiae salvae fient".

38. (Vers. 28.). Et quia hoc videtur irrationabile et incredibile, quod det abundanti; ideo subditur: Et dixerunt ei : Domine, habet decem mnas, quasi dicant: non videtur esse recta sententia.

39. (Vers. 26). Ideo pro omnibus generaliter sententiat, subdens: Dico autem vobis, quia omni habenti dabitur, et abundabit: Glossa : " Utenti eo quod habet". - Ab eo autem, qui non habet.

scilicet rectum usum, et quod habet, scilicet divinum donum, auferetur ab eo, per divinum.iudicium: Quod expressius dicitur in Matthaei vigesimo quinto " Quod habere videtur auferetur ab eo ". Unde tunc verificabitur illud Proverbiorum undecimo: "Alii dividunt propria et ditiores fiunt, alii rapiunt aliena et semper in egestate sunt". Et ideo generaliter omni habenti, habenti scilicet desiderium audiendi, dabitur sensus intelligendi: Ecclesiastici sexto : "Si dilexeris audire, sapiens eris". Habenti voluntatem operandi dabitur facultas perficiendi: ad Philippenses secundo: "Deus est, qui operatur in vobis velle et perficere ". Habenti opera dabitur intelligentia: Psalmus : "A mandatis tuis intellexi". " Super senes intellexi" etc. Habenti iustitiam dabitur sapientia: Ecclesiastici primo: "Fili, concupiscens sapientiam, conserva iustitiam ". Habenti gratiam dabitur gloria: Psalmus : "Gratiam et gloriam dabit Dominus ". Habenti arrham dabitur hereditas aeterna; ad Ephesios primo: "In quo et credentes signati estis Spiritu promissionis sancto, qui est pignus hereditatis nostrae " etc. Habenti cumulum meritorum dabitur cumulus praemiorum, quia, secundae ad Corinthios nono , "qui parce seminat parce et metet, et qui seminat in benedictionibus de benedictionibus et metet"; supra sexto: "Date, et dabitur vobis. Mensuram bonam " etc.

40. Verumtamen inimicos meos etc. Post forinam iudicii respectu omnium et fidelium et negligentium hic subiungitur poena respectu rebellium . , Unde ex hac parabola possunt quinque differentiae hominum elici, quarum duae bonae et tres malae. Nam boni sunt fideliter docentes, boni fideliter eorum doctrinae adhaerentes. Mali vero sunt negligentes et ignorantes et malignantes. Omnes enim boni aut sunt subditi, aut praelatL Mali vero aut ex infirmitate, aut ex ignorantia, aut malitia universaliter peccant. Unde Glossa dicit: (His quinque personis omne genus hominum in futuro iudicio discutiendum significat". In hae igitur parabola circa iudicium rebellium duo insinuantur, scilicet rebellium poena et rebellium persona.

41. (Vers. 27.). Primo igitur quantum ad rebellium paenam dicit: Verumtamen inimicos meos, per suam arrogantiam, secundum illud Psalmi :

" Superbia eorum qui te oderunt, ascendit semper". Ille enim maxime inimicatur Deo, qui contra eum erigit cervicem suam per superbiam, secundum illud Iob decimo quinto : " Cucurrit adversus eum erecto collo et pingui cervice armatus est". Talis est qui quaerit gloriam in hoc mundo: Iacobi quarto: " Nescitis, quia amicitia huius mundi inimica est Dei ? Quicumque ergo " etc.: et primae Ioannis secundo : " Qui diligit mundum non est caritas Dei in eo " etc.

Illos qui noluerunt, me regnare super se, per inobedientiam; Ieremiae secundo : " A saeculo confregisti iugum meum, rupisti vincula mea et dixisti: Non serviam ". Et haec oritur ex arrogantia: Iob vigesimo secundo: "Qui dicebant Deo: Recede a nobis, et quasi nihil posset Omnipotens, aest;mabant eum ".

Adducite huc et interficite ante me, per severam vindictam, qua interficientur per gladium divinae sententiae et de;icientur in mortem damnationis aeternae; Psalmus : ". Gladii ancipites in manibus eorum ad faciendam vindictam in nationibus ". Unde Apocalypsis primo: " Ex ore eius gladius ex utraque parte acutus exibat". Et hoc comminatur Deuteronomii trigesimo secundo :" Si acuero ut fulgur gladium meum, et arripuerit iudicium manus mea, reddam ultionem hostibus meis". Et de hoc in figura Ezechielis nono: " Transite per medium civitatis et interficite ".

42. (Vers. 28.). Secundo quantum ad rebellium personam insinuandam subdit: Et his dietis, praecedebat ascendens Ierosolymam, quasi ex ipso facto ostendat , se dicere praedicta propter Ierosolymitae, qui erant eum negaturi non esse suum regem. Propter quam etiam causam statim consequenter agitur, quomodo ut rex venit in Ierusalem, sedens super asinam. Sed post illam magnam gloriam sustinere debebat contumeliam. Et quia ad illam non ibat compulsus, sed voluntarius, ideo signanter dicitur, quod praecedebat, ut animaret ceteros ad tolerantiam passionum, secundum illud primae Petri secundo : Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius"; et ad Hehraeos duodecimo: " Curramus ad propositum nobis certamen, aspicientes in auctorem fidei et consummatorem Iesum " etc. Ideo etiam praecedebat, ut formam daret praelatis praeccdendi oves, contra ferocitatem lupinam ; Ioannis decimo : " Bonas pastor, cum proprias oves emiserit, ante eas vadit, et oves illam sequuntur, quia noverant vocem eias". In baias figuram, dicitur de Iuda primi Machabeorum quinto, quod,"cum videret populum trepidantem ad transfretandum torrentem, transfretavit primas ". Huius Debilis imitator fuit Paulos, qui, licet sciret, quod multa a Iudaeis deberet pati in Ierusalem, secare ascendit ad subditorum salutem ; Actuum vigesimo " Spiritus sanctas per omnes civitates protestatur mihi, quod vincula et tribulationes Ierosolymis me manent. Sed non facio animam meam pretiosiorem quam me, dummodo consummem cursum meum et ministerium verbi, quod accepi ". Sic et.Christus faciebat: unde licet ad tempus,Iudaeam declinasset, quia nondum venerat hora eius: nunc ibat tradere animam suam propter dos in manas inimicorum, secundam illud Ieremiae duodecimo : " Dedi dilectam animam meam in manus inimicorum eius". Ideo igitur ascendebat Ierusalem, " quia ", sicut supra decimo tertio dictum est, " non capit, Prophetam perire extra Ierusalem ".

Quare autem hoc? Ratio supra reddita est, quia hoc exigit excellentia pontificalis, magistralis et regiae dignitatis. Unde Glossa:"Finita parabola, vadit Ierosolymam, ut ostendat, de eiusdem maxime civitatis eventu parabolam fuisse praemissam ",

Incredulitas Iudaeorum confutator tum per facta tum per verba et documenta,

43, Et factum est, cum appropinquasset fetui etc. Postquam confutavit Iudaeorum dolositatem , impietatem et curiositatem, hic sequitur quarta pars principalis, in qua confutat incredulitatem , ouae in cordibus Iudaeorum fuit causa et radix omnium praedictoram. Dividitur autem haec pars in duas, in quarum prima confutat incredulitatem Iudaeorum per foeta: in secanda vero, per verba, et documenta, infra vigesimo : Et factum est in una dierum etc.

Prino per tuti oonfatat horum incredulitatem ostendendo,

M habere quatnor dom in Lege promissa.

Confutat ergo incredulitatem Judaeorum per facta, per quae ostendit se Christum Dominam in Lege promissum primo quoad potestatem regalem ; secnndo, quoad pietatem pontificalem, ibi"; Et ut appropinquavit, videns civitatem etc: tertio quoad aequitatem iudiciakm, ibi: Et ingressus in templum etc.: quarto quoad auctoritatem magistralem, ibi: Et erat docens quotidie in templo etc.

Potentem regalem promissam se habere, ostendit per tria.

Potestatem autem regalem ostendit se Christos habere tripliciter: primo per excellentiam in imperando: secundo, per discipulorum obedientiam in obsequendo, ibi : Abierunt autem qui missi fuerant: tertio, per populorum reverentiam in laudando, ibi: Exeunte autem illo etc.

Excellentia igitur regiae potestatis in Christo ostenditur per imperium ipsius pium, providum et potestativum. Tale namque imperium decet regem clementissimum, sapientissimum et potentissimum. Ostenditur antem imperium eius pium secundum mysterium gratiae et providum secundum spiritum prophetiae et potestativum per culmen auctoritatis praecelsae.

44. (Vers. 29.). Primo igitur quantum ad imperium pium per mysterium gratiae dicitur: Et factum est, cum appropinquasset Jesus ad Bethphage et Bethaniam, ad montem qui vocatur Oliveti: quod etsi verum fuerit ad litteram, hoc aliud tamen praetendebat per figuram et mysticam intelligentiam. Unde Ambrosius : " Venit ad montem olivarum, ut novellas olivas in snblimi virtute plantaret ". Et nota, quod tria dicit, scilicet Bethphage, quae est in monte Oliveti et viculus sacerdotum, ut dicit Hieronymus , et interpretatur domus buccae, per quam confessio et paenitentia significantur: Bethania, domus obedientiae: et mons Oliveti propter unctionem olei, quae insinuat eminentiam unctionis et sapientiae. Et per haec tria Dominus appropinquat nobis, id est, facit appropinquare sibi, scilicet per paenitentiam: supra decimoquinto : " Erant appropinquantes ad Iesum publicani" etc.; per obedientiam: Ecclesiastici ultimo: " Appropinquate ad me indocti et congregamini in domum disciplinae ". Haec est domus obedientiae seu religionis: per sapientiam: Deuteronomii trigesimo tertio: " Qui appropinquant pedibus eius accipient de doctrina eius ". - Pedes autem Domini venientis, ascendentis et iudicantis steterunt super montem Olivarum, quia qui vult vias eius videre, quae sunt misericordia et veritas , indiget unctione, per quam in eminentiam sapientiae elevetur, ut per contemplationem conscendat in caelum per tres praedictos gradus. Primus gradus est incipientium, secundus proficientium, tertius perfectorum: et ad hoc omnis Christi operatio et evangelica praedicatio ordinatur, scilicet ut sic tripliciter Christo appropinquemus.

4b. (Vers. 29. 30.). Et ideo subdit: Misit duos discipulos suos, dicens: Ite in castellum, quod contra vosest. Per duos discipulos missos intelligitur universitas discipulorum missorum ad convertendum mundum et maxime populum gentium. Unde Chrysostomus dicit, quod isti duo discipuli fuerunt Petrus et Philippus, qui duo primo praedicaverunt gentibus: Philippus in Samaria, Actuum octavo: et Petrus in Caesarea, Actuum decimo. Ideo autem sunt duo, ad commendandum nexum caritatis, seu propter duplicem ordinem praedicantium, secundum dualitatem populorum convertendorum. Unde Glossa : "Duos mittit propter scientiam veritatis et munditiam operis, vel geminae dilectionis sacramentum toto orbe praedicandum, vel propter duos ordines praedicatorum, unum in circumcisione et alterum in gentibus". In cuius etiam designationem dicitur supra decimo : " Misit eos binos ante faciem suam"; unde et Ecclesiastae quarto: Melius est, duos esse simul quam unum ".

Per castellum illud, quod est contra Christi discipulos, intelligitur mundus, de quo Ioannis decimo quinto : " Si mundus vos odit, scitote quia me priorem vobis odio habuit "; et tamen in hunc misit discipulos ad praedicandum. Unde Glossa: "Mittit discipulos ad praedicandum in castellum, quod est contra eos, ut per eos totius contra se positi orbis munitiones penetret ". In hoc igitur praesignatur discipulorum missio ad convertendum mundum, quae facta est post passionem et resurrectionem, secundum illud Marci ultimo : " Dixit eis: Euntes in mundum universum, praedicate Evangelium omni creaturae ".

Hoc igitur fuit imperium pium, et hoc designat appropinquatio ad montem Oliveti, de quo Christus ascendit in caelum.

46. Secundo quoad mandatum providum per spiritum prophetiae subdit: In quod introeuntes, invenietis pullum asinae alligatum, quod quidem dicere non poterat certitudinaliter, nisi quia habebat praescientiam futurorum; verumtamen et hoc ipsum sine mysterio esse non potest, quod Rex caeli et terrae quaerit pullum et non quemcumque, sed indomitum.

Unde subdit: In quonemo unquam hominum sedit: nec qualitercumque, sed alligatum: propter quod addit: Solvite illum et adducite mihi. Ex quo manifeste apparet, quod hoc sine mysterio esse non potest. Propter quod intelligendum, quod sicut per asinam intelligitur synagoga, ita per pullum gentilitas designatur. Unde Glossa : " Tres Evangelist, qui Graece scripserunt, pullum tantam commemorant: Matthaeus, qui Hebraice scripsit, et asinam solutam et adductam refert, ut Hebraicae quoque gentis, si paenituerit, non desperandam monstret esse salutem ". Unde Matthaei vigesimo primo : "Invenietis asinam alligatam et pullum cum ea ". Dicitur antem populas gentilis pullus asininus propter stoliditatem ignorantiae: Iob undecimo "; "Vir vanus in superbiam erigitur et tanquam pullam onagri liberum se natum putat"; sed alligatus dicitur funibus peccatorum, secundum illud Proverbiorum quinto: " Funibus peccatorum quisque constringitur ". Et his funibus non tantum populus gentium ligatus erat, verum etiam synagoga: unde supra decimo tertio: " Hanc autem filiam Abrahae, quam alligavit satanas, ecce, iam decem et octo annis, nonne oportuit solvi a vinculo "?. Et dicitur etiam esse indomitus, quia carebat omni regimine disciplinae Dei. Unde Glossa : "Introeuntes in mundum, praedicatores invenerunt populum nationum perfidiae vinculis irretitum, liberum et lascivum, cui nemo unquam hominum insederat, id est, nullus rationalis doctor frenum correctionis imposuit". De hoc ergo mandat discipulis, ut solvant, secundum illud Matthaei decimo octavo : " Amen dico vobis: Quaecumque solveritis super terram, erunt soluta et in caelo ". Hoc autem non est virtute humana, sed divina ; propter quod Iob trigesimo nono: " Quis dimisit onagrum liberum, et vincula eius quis solvit"? Et tunc qui solvitur ad Iesum adducitur ; Isaiae sexagesimo Aperientur portae tuae iugiter, ut afferatur ad te fortitudo gentium, et reges earum adducantur ".

47. (Vers. 31.). Tertio quoad mandatum potestativum per culmen auctoritatis praecelsae subditur: Et si quis vos interrogaverit: Quare solvitis? scilicet contrectantes rem alienam; sic dicetis ei: Quia Dominus operam eius desiderat, ut eo utatur tanquam re propria. Hic ad litteram ostendit, quod Christus dominus erat omnium, quia, qua ratione dominus erat asini, et universorum. Et ut dominum se significet omnium, generaliter se ipsum vocat dominum. Unde ipse dicit de se Ioannis definio tertio : " Vos vocatis me magister et domine, et bene dicitis: sum etenim ". Nam " ipse est, qui habet in vestimento et in femore suo scriptum: Rex regum et Dominus dominantium ". Unde et sibi dicitur illud Esther decimo tertio: " Domino Deus omnipotens, in ditione tua cuncta sunt posita, et non est qui tuae resistere possit voluntati". " Dominus universorum tu es ". Secundum mysterium autem haec debet esse responsio praedicantium et absolvendum, qui non faciunt hoc ad aliud, nisi ut ad Christum trahant tanquam ad verum Dominum, qui habet desiderium animarum. Nam ipse dicit Proverbiorum octavo : " Deliciae meae esse cum filiis hominum ", Ipse enim desiderat principari cordi, quia ipse solus est Dominus. Unde etsi diabolus ligare permittatur per peccata, non tamen vindicat sibi super rationalem spiritum dominium verum. Et hoc est quod dicit Ambrosius : " Dominatum inquit, sibi vindicare non poterat, quem dominum fecerat, non natura, sed culpa. Et ideo cum dominus dicitur, unus agnoscitur. Nam etsi multi dii et multi domini, generaliter tamen unus Deus et unus Dominus "; unde primae ad Corinthios octavo : " Nam etsi sunt qui dicantur dii sive in caelo, sive in terra: siquidem sunt dii multi et domini multi: nobis tamen unus est Deus et unus Dominus Iesus". Hic Dominus nullo indiget, secundum illud Psalmi : "Dixi Domino: Deus meus es tu, quoniam bonorum meorum non eges "; et tamen desiderat operam nostrae salutis; primae ad Timotheum secundo: " Vult, omnes homines salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire ". " HAEc enim est voluntas Dei, sanctificatio vestra".

48. (Vers. 32.). Abierunt autem qui missi fuerant etc. Postquam manifestavit regiam potestatem in Christo per excellentiam in imperando, hic seeundo manifestat eam per discipulorum obedientiam in obsequendo. Circa quod explicandum ostenditur in discipulis perfectio obedientiae in eundo, exsequendo et redeundo.

Primo igitur quantum ad obedientiam discipulorum per praeceptum euntium dicitur: Abierunt autem qui missi fuerant, et invenerunt, sicut dixit illis, stantem pullum. In quo apparet, quod qui Christo obtemperat, decipi non potest, quia ipse sic praecipit praesentia, quod praescit futura. Unde ad Hebraeos quarto : "Omnia nuda et aperta sunt oculis eius, ad quem nobis sermo ". Secnndum mysterium autem significationis discipuli invenerunt

pullum stantem, quia invenerunt gentilem populum otiosam, secundum illud Mattbaei vigesimo : " Vidit alios stantes in foro otiosos et ait illis" etc. -Statum autem et modum standi expressius dicit Marcus, undecimo , ubi dicitur, quod "abeuntes invenerunt pullum ligatum ante ianuam foris in bivio". Nam gentes, antequam ad Christum venirent, foris erant; unde primae ad Corinthios quinto: "Quid enim mihi de his qui foris sunt, iudicare "? "Nam de bis qui foris sunt, Deus iudicabit". Unde Glossa : "Marcus ait: Ante ianuam ligatum, quia, extra Christum quicumque est, foris in via est: qui est in Christo foris non est". Ideo Ioannis decimo quinto: " Si quis in me non manserit, mittetur foras et arescet ". Ideo autem dicitur esse in bivio, quia non sequebatur aliquam certam viam: unde Glossa : " In bivio ligatus stabat qui non unam fidei vitaeque viam tenebat, sed pluribus erroribus deserviebat"; ideo ad Ephesios quarto : "Testificor coram Deo, ut iam non ambuletis, sicut gentes ambulant in vanitate sensus sui, tenebris obscuratum habentes intellectum, abalienati a via Dei per ignorantiam, quae est in illis". In hoc ergo invenerunt discipuli populum gentium, qui per diversas sectas et vias idololatrabant, secundum illud Ieremiae tertio : "In viis sedebas, quasi latro exspectans eos, et polluisti terram in fornicationibus tuis ". Ideo recte designatur per Thamar, de qua dicitur Genesis trigesimo octavo: " Mutato habitu, sedit in bivio "; Iacobi primo: " Vir duplex animo inconstans est in omnibus viis suis". 49. (Vers. 33.). Secundo quantum ad obedien- " fiam discipulorum praeceptum exsequendum subditur: Solventibus autem illis pullum, dixerunt domini eius ad illos: Quid solvitis pullum? per contrectationem rei alienae: qui dicuntur plures domini, quia secundum veritatem historiae tam asina quam pullus dicitur fuisse totius illius castelli, quo utebantur pauperes ad afferendum aquam .

50. (Vers. 34.). At illi dixerunt: Quia Dominus eum necessarium habet, per dominium rei propriae. Unde ex hoc apparet virtus divini praecepti, quia nec amplius quaesierunt nec restiterunt. Unde Chrysostomus : " Virtus Christi praeparavit eorum cor ad dandum ignotis". Ex hoc etiam apparet, virtus obedientiae quantae sit efficaciae, quia ei qui obedit, nullus dominus valet contradicere: unde et Proverbiorum vigesimo primo : " Vir obediens loquetur victorias ".

Et nota hic secundum mysterium, quod plurimi dicantur populi gentilis domini, quia servus erat ille populus non unius Domini et Dei, sed multorum vitiorum etdaemonum: quia, secundae Petri secundo , a quo quis superatus est, huius et servus est,". Unde Glossa: " Multos habebat dominos qui non uni superstitioni deditus, sed pro libitu immundorum spirituum ad varios raptabatnr errores". Ideo Isaiae vigesimo sexto : " Domine Deus noster, domini possederunt nos absque te ". Hi resistunt Apostolis volentibus solvere pullum, quia tam daemones quam peccata quam etiam diaboli membra resistunt et obstaculum ponunt gratiae, sicut Simon magus Petro, et Elymas magus Paulo, Actuum decimo tertio: " Resistebat autem illis Elymas magus, quaerens avertere proconsulem a fide". Sed audito Christi nomine, et eius virtute per miracula patefacta, obmutescunt, quia omnes tales in Christi nomine superantur. Unde Glossa : " Qui doctoribus ad salutem gentium venientibus obstiterunt suas tenebras defendunt, donec, miraculis attestantibus, veri possessoris virtus innotescat". Unde et Petrus cum Apostolis dixit his qui prohibebant eos praedicare ad pulli solutionem, Actuum quinto : " Obedire oportet Deo magis quam hominibus "; et hoc, quia ipse est solas verus Dominus et personarum nostrarum et rerum ; Psalmus: " Quoniam meae sunt omnes ferae silvarum, iumenta in montibus et boves".

Si. (Vers. 33.). Tertio quantum ad discipulorum obedientiam secundum praeceptum redeunt t ium subiungitur: Et duxerunt illum ad Iesum, ut adimplerent Christi mandatum, quibus supra dixerat: "Solvite et adducite mihi ".

Et iactantes vestimenta sua supra pullum, imposuerunt Iesum, u t ostenderent, Christum esse regem promissum. Unde Matthaei vigesimo primo : " Hoc totum factam est ut adimpleretur quod dictum est per Prophetam dicentem: Dicite filiae Sion: Ecce, rex tuus venit tibi mansuetus, sedens super asinam et pullum filium subiugalis ". Sic enim habetur Zachariae nono: " Exsulta satis, filia Sion, iubila, filia Ierusalem: Ecce, rex tuus veniet tibi iustus et salvator: ipse pauper et ascendens super asinam et super pullum filium asinae". Ex hoc ergo manifesto indicio et praehabito verbo colligebatur, quod Christus erat verus rex Iudaeorum.

52. Sed hoc est mirabile, quod Christus, cum esset verus Deus et " Rex regum ", ascendere vomit super animal tam despectum.

Sed tamen hoc valde rationabiliter fecit et propter mysterium et propter exemplum. Propter mysterium, inquam, quia, sicut tactum est , per pullum intelligitur populus gentilis, per asinam Iudaicus. Et ideo, licet alter deberet sibi sufficere, tamen super utrumque ascendit, primum super pullum et deinde super asinam, ut ostenderet, se primo vocaturum populum gentium, deinde in fine mundi populum Iudaeorum. Unde et in illa nobilissima prophetia Iacob, Genesis quadragesimo nono , dicitur: " Non auferetur sceptrum de Iuda nec dux de femore eius, donec veniat qui mittendus est: et ipse erit exspectatio gentium, ligans ad vineam pullumi suum et ad vitem, o fili mi, asinam suam. Lavabit in vino stolam suam et in sanguine uvae pallium suam "; hoc fuit in torculari crucis. Quoniam ergo hunc pullum, scilicet populum gentium, Christus ad se duci fecit et super eam ascendit per ministerium Apostolorum; ideo dicitur, quod discipuli iactaverunt vestimenta sua, id est exempla bona, per quae converterunt gentem illam; de quibas vestimentis, Apocalypsis decimo sexto : "Beatas, qui custodit vestimenta sua, ne nodus ambulet ". In caius figuram etiam dicitur tertii Regum decimo nono, quod " Elias misit pallium suum super Eliseum ". Quoniam igitur ista conversio facta est non solum per Apostolos, veram etiam per septuaginta discipulos, quibus deputatae sunt particulares Ecclesiae gentium conversarum: ideo in huios figuram dicitur Iudicum duodecimo de iudice quodam, qui " habuit quadraginta filios et triginta ex eis nepotes, ascendentes super septuaginta pullos asinarum". Et de hoc Glossa : " Vestimenta Apostolorum doctrina virtutum, vel discretio Scripturarum et gratia spiritualis, quibas illi corda hominum prius nuda et frigida contegunt, ut mereantur habere sessorem Christum ".

Fecit etiam hoc propter exemplum ad conterendum supercilium superborum, qui delectantur in multitudine equorum et curruum; Psalmus : "Hi in curribus, et hi in equis" etc.: et Isaiae trigesimoprimo: " Vae ! qui descendunt in Aegyptum ad auxilium, in equis sperantes et habentes fiduciam super quadrigis, quia multae sunt" etc. Quod exemplo sno Christus condemnans, non multitudinem equorum habuit, immo nec unum equum, sed super contemptibilem pullum ascendit in die praecipui honoris sui. Unde Chrysostomus : " Vis cognoscere mansuetudinem venientis ? Considera speciem adventus eius. Non sedet in curru aureo, purpura fulgens: non ascendit super fervidum equum, discordiae amatorem: non habuit in circuitu splendentes gladios aut cetera ornamenta terribilium armorum , sed quid ? Ramos frondentes testimonia pietatis ". Et sic ostendit, verum esse quod in Psalmo dicitur: " Non in fortitudine equi voluntatem habebit nec in tibiis " etc.

53. Exeunte autem ilh etc. Postquam ostendit, se potestatem habere regalem per suam excellentiam in imperando et discipulorum obedientiam in obsequendo, hic ostendit tertio per populorum honorificentiam in collaudando. Ad hoc autem exprimendum primo explicatur devotio laudantium: secundo vero, celsitudo iaudum, ibi : Benedictus, qui venit in nomine Domini; tertio vero, confutatio invidorum, ibi: Et quidam Pharisaeorum etc.

Circa devotionem igitur laudantium exprimendam duo introducuntur, scilicet expressio devotionis in opere et expressio in sermone et voce.

54. (Vers. 36.). Primo igitur quantum ad expressionem devotionis in opere dicit: Exeunte autem illo, substernebant vestimenta sua in via, quod signum erat magnae devotionis. Non antem exprimit, qui erant illi qui sternebant, quia communiter hoc faciebant omnes et maxime turbae. Unde Matthaei vigesimo primo : " Plurima turba straverunt vestimenta sua in via, alii autem caedebant ramos de arboribus et sternebant in via ". - Et nota, quod hic a mysterio non vacat, quod discipuli vestimenta posuerunt super asellum , sed turba sternebat vestimenta sua sub pedibus asini ad conculcandum. In quo intelligimus, quod populus gentium convertendus documenta Apostolorum debebat venerari, sed eruditiones ludaeprum et caeremonias conculcare. Unde Chrysostomus : " Super iumentum Apostoli posuerunt vestimenta sua: sub pedibus vero ceteri, quia mandatis Apostolorum evangelicis substernuntur Christiani, Legis autem consuetudines conculcant ", Unde ad Philippenses tertio : " Quae mihi fuerunt lucra arbitratus sum ut stercora, ut Christum lu-"crifacerem ". - Secundum moralitatem autem per strabonem vestimentorum in via intelligimus conculcationem nostrorum corporum per abstinentiam et patientiam ad dandum aliis bona exempla, per quae dirigantur in via. Unde Glossa : " Turba, Martyrum exempla sequens, carnem per abstinentiam edomat, ut Domino iter ad mentem paret et sequentibus praebeat bona exempla ". In cuius etiam rei figuram dicitur quarti Regum secundo , quod Elias reliquit pallium suum Eliseo. Quia bonum exemplum quasi quodam odore trahit ad imitationem, ideo Canticorum quarto : " Odor vestimentorum tuorum super omnia aromata ". Et haec in via strata videmus: unde ad Hebraeos duodecimo: " Habentes tantam nubem testium " etc.

53.(Vers. 37.). Secundo quantum ad expressionem devotionis in sermone subditur: Et cum appropinquaret iam ad descensum montis Oliveti, propter congruentiam loci, quia prope Ierusalem. Unde et de illo loco ascendit: Actuum primo : " Reversi sunt in Ierosolymam a monte Oliveti, qui est iuxta Ierusalem, Sabbati habens iter ". Per descensum autem illum intelligitur descensus dignationis misericordiae Dei, propter quem merito a nobis debet laudari, secundum illud Psalmi : " Laudate Dominum omnes gentes, laudate eum omnes populi: quoniam confirmata est super nos misericordia eius " etc. - Et ideo subdit: Coeperunt omnes turbae descendentiumgaudentes laudare Deum voce magna, per congruentiam modi: Ecclesiastici trigesimo nono: "Date nomini eius magnificentiam et confitemini illi in voce labiorum vestrorum"; et Psalmus: " Bene psallite ei in vociferatione".

Ratio autem huios laudis magnificae fuit consideratio mirabilium Christi: et ideo addit: Super omnibus quas viderant virtutibus, per congruentiam ex parte motivi. Nam visio mirabilium inducit et movet ad laudandum: Psalmus : " Cantate Domino canticum novum, quia mirabilia fecit". Inter omnia autem mirabilia, quae fecit, maximum fuit de suscitatione mortui quatriduani: ratione cu;us praecipue turba obviam Christo Venit: Ioannis duodecimo : " Testimonium perhibebat turba, quae erat cum eo, quando Lazarum vocavit de monumento et suscitavit eum a mortuis. Propterea et obviam venit ei turba, quia audierat, eum fecisse hoc signum". Turbae autem movebantur ad signa, ut crederent, ipsum esse Christum regem promissum in Lege. Unde Ioannis sexto : "Illi homines, cum vidissent, quod fecerat Iesus signum, dicebant, quia hic est vere Propheta, qui venturus est in mundum ".

56. (Vers. 38.). Dicentes :Benedictus etc. Post devotionem laudantium describitur hic secundo celsitudo divinarum laudum. Describitur ergo laus Christi excellens ex ore turbarum excellenter laudantium regem Christum et quantum ad venientis excellentem personam et quantum ad ipsius adventus excellentem efficaciam.

Primo igitur quantum ad venientis excellentem personam dicitur: Dicentes: Benedictus est rex, qui venit in nomine Domini . Benedicitur autem

Christus, non quia ex benedictione humana aliquid sibi acquiratur, sed tanquam summe bonus laudatur. Unde Hieronymus : (Benedictio, quae fit in Deo, confessio sola est et laudatio bonorum, quae praestita sunt: benedictio vero, quae fit a Deo, in nobis impletur, dum eius beneficiis implemur ". Benedicunt ergo et laudant eum tanquam regem ex semine David secundum carnem natum ; supra primo : "Dabit illi Dominus Deus sedem David patris eius, et regnabit" etc.: et ad Romanos decimo quinto allegans Apostolus auctoritatem Isaiae dicit: " Et rursus Isaias ait: Erit radix Iesse, et qui exsurget regere gentes, in eum gentes sperabunt"; quod sumtum est de Isaiae undecimo secundum aliam translationem: et Ieremiae vigesimo tertio: " Ecce, dies venient, et suscitabo David germen iustum, et regnabit rex " etc.

. - Benedicunt etiam eum tanquam divinitus missum, cum dicunt: Qui venit in nomine Domini. In nomine Domini venit qui ex parte Dei venit: Ioannis quinto : "Ego veni in nomine Patris mei ".

57. Venit autem Christus in nomine Domini tripliciter, scilicet in carnem: Ioannis primo : "In propria venit, et sui eum non receperunt et hic adventus est memorandus propter nimiam dignationem ; Aggaei secundo: " Adhuc modicum, et ego movebo caelum et terram "; " et veniet desidera-

. tus" etc. In huius figuram dicitur secundi Regum ultimo: Quid causae est, ut veniat dominus meus

. rex ad servum suum " etc.

Venit in mentem: de quo Iob nono : " Si venerit ad me, non videbo eum"; et hic adventus est acceptandus propter nimiam dilectionem: Ioannis decimo quarto: " Si quis diligit me, sermonem meum .servabit,- et Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus"; et illud Sapientiae septimo: "Ve-

. nerunt mihi omnia bona pariter cum illa ".

Venit ad iudicium finale, de quo Apocalypsis primo : " Ecce, venit cum nubibus" etc: et hic adventus est praestolandus per nimiam discretionem: Malachiae tertio: " Ecce, venit, et quis poterit cogitare diem adventus eius" etc: quia supra duodecimo: "Beatus ille servus, quem, cum venerit Dominus, invenerit vigilantem ".

In quolibet autem trium adventuum ille qui venit, scilicet Christus, est benedicendus: Psalmus : "O Domine, salvum me fac, o Domine, bene prosperare. Benedictus, qui vel nit in nomine Domini". Et pro hoc triplici adventu Ecclesia solemnizat, unum recolens, alium petens et tertium ut propinquam praevidens.

58. Secundo quantam ad aduentus excellentem efficaciam subdit: Pax in caelo et gloria in excellis, in quo datur intelligi duplex efficacia adventus Christi. Prima est in reconciliatione peccantium per gratiam: et hanc notat, cum dicit pax in caelo: ad Colossenses primo : " Pacificans per sanguinem crucis suae quae in caelis sunt et quae in terris. Et vos, cum essetis aliquando alienati et inimici in operibus malis, nunc.reconciliati estis in corpore carnis eius ". Et pro hae facienda venit: ad Ephesios secundo : "Ipse est pax nostra, qui fecit utraque unum". (Et veniens evangelizavit pacem vobis, qui fuistis longe, et pacem his qui prope " etc. - Secunda est beatificatio iustorum per gloriam: Psalmus : " Gloriabuntur in te omnes, qui diligunt nomen tuum ". Et de hoc duplici effectu rursus in Psalmo: " Quoniam misericordiam et veritatem diligit Deus, gratiam et gloriam dabit Dominus "; et hic duplex effectus est per Christum venientem, secundum illud ad Romanos quinto : " Iustificati ex fide, pacem habeamus ad Deum per Dominum nostrum Iesum Christum, per quem accessum habemus per fidem in gratiam istam, in qua et stamus et gloriamur in spe gloriae filiorum Dei".

59.Et de hoc duplici effectu nobili debet Christus veniens collaudari et in sua nativitate et imminente passione: unde, sicut Angeli cantaverunt: "Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus " etc., supra secundo : sic versa vice cantant nunc homines, imminente passione. Et ideo Glossa: " Sicut, nascente Domino hominum et Angelorum, agmina caelestia decan labant: Gloria in excelsis Deo etc., sic eidem mox triumphatura homines concinunt: Pax in caelo et gloria in excelsis ". Alii autem Evangelistae dicunt, quod cantabant: (Hosanna filio David, hosanna in excelsis "! Matthaei vigesimo primo et Marci undecimo: in quo continetur et intellectus gloriae et multorum aliorum, et ideo non fuit translatum. Unde Chrysostomus : " Quidam interpretantur Hosanna gloriam, quidam redemptionem, alii saluifica sive salvum me fac ". Augustinus antem dicit, quod "Hosanna est vox laetantis vel obsecrantis, ut dicunt nonnulli Hebraei, magis affectum indicans quam aliquam rem significans, sicut racha interiectio indignantis esse perhibetur. Unde secundum vocem nec Latinus neque Graecus hoc interpretari potuit, sed secundum sensura". Et hoc vult beatus Lucas dicere, cum dicit: "Pax in caelo et gloria in excelsis ". - Unde quia ista laus fuit laus sublimis humilitatis Christi, ideo ex ipsa cum laude Seraphim, quae est laus Trinitatis, constituitur laus immediate antecedens canonem Missae in consecratione Sacramenti altaris, qua dicitur: Sanctus, Sanctus, Sanctus etc.

60. (Vers. 39.). Et quidam Pharisaeorum etc. Post devotionem laudantium et celsitudinem laudum subditur confutatio invidorum , circa quam describendam duo introducuntur, scilicet indignatio invidentium et approbatio laudatorum.

Primo igitur quantum ad indignationem invidentium dicit: Et quidam Pharisaeorum de turbis dixerunt ad illum: Magister, increpa discipulos tuos. Hoc autem dixerunt ex indignatione: unde Matthaei vigesimo primo "Videntes principes sacerdotum et scribae mirabilia, quae fecit, et pueros clamantes et dicentes: Hosanna filio David, indignati sunt". HAEc autem indignatio ortum habebat ex invidia , quae praecipitabat eos in stultitiam et dementiam. Unde Glossa : " Mira invidentium dementia: quem vera docentem noverunt, cum magistrum nominari audiunt, discipulos eius, quasi melius edocti, redarguendos aestimant, quos ille.instruxerat, quem Deum apparet esse per miracula ". Unde ex laude et gloria Christi maxime commoti sunt ad iracundiam scribae et Pbarisaei, cum potius deberent laetari: secundum illud Ioannis duodecimo : " Pharisaei dixerunt ad semetipsos: Videtis, quia nihil proficimus. Ecce, mundus totus post eum abiit". Tristati sunt igitur, unde debuissent lactari, et excaecati, unde debnissent illuminari ; et hoc iusto iudicio Dei, qui dicit Ioannis nono: " In iudicium ego veni in hunc mundum, ut qui non vident videant, et qui vident caeci fiant". Unde et propter illuminationem fidelium et confutationem rebellium Dominus acceptavit honorem istum, sicut Glossa dicit: " Frequenter ingressus est civitatem Ierusalem, sed non cum his laudibus, non rex vocatus, quod semper fugerat, nisi modo, cum ascendit passurus: quod ideo factum est, ut amplius illorum adversum se excitaret invidiam, quia iam tempus passionis instabat "; non quia Dominus malum eorum vellet intendi, sed quia, iusto iudicio suo faciendo quod debuit, illi occasionem acceperunt, ut ardentius inflammarentur ad odium, ex quo Deus magnum eliceret bonum. Unde Chrysostomus : " Excitavit eos, non ut facerent quod ante noluerunt, sed ut possent facere quod prius volebant. Facultas data est, non mutata voluntas ". Unde impletura est in his illud Sapientiae secundo.- " Gravis est nobis ad videndum, quoniam dissimilis est aliis vita illius, et immutatae sunt viae illius".

61. (Vers. 40.). Secundo quantum ad approbationem laudatorum subditur: Quibus ipse ait: Dico vobis, quia, si hi tacuerint, lapides clamabunt, quasi dicat, quod haec voluntas Dei est, quod ipsi laudent, secundum illud Matthaei vigesimo primo : " At ille dixit: Nunquam legistis, quia ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem "? Hoc enim scriptum est in Psalmo: quod voluit Dominus facere ad confusionem Pharisaeorum, unde statim subditur: " Propter inimicos tuos, ut destruas inimicum et ultorem ". Hic autem plus dicit, quod sit voluntas Dei, ut a Pharisaeis non possit impediris

62. Voluit autem Dominus sic fieri, imminente passione, et propter exemplum et propter mysterium: propter exemplum, ut ignominia passionis subsequentis gravior esset ex magnitudine gloriae praecedentis, secundum illud Iob decimo sexto : "Ego, ille quondam opulentus, repente contritus sum ". In hoc etiam ostenditur, quale sit gaudium huins mundi, quia citissime transit: Proverbiorum decimo quarto: " Risus dolore miscebitur, et extrema gaudii luctus occupat". Et per hoc ostenditur,

mundanum gaudium et praeconium laudis et gloriam inuadi esse contemnendam; et quod per famam et infamiam oportet transire eum qui vult ire in Ierusalem supernam, secundum illud secundae ad Corinthios sexto : " Per arma iustitiae a dextris et a sinistris, per gloriam et ignobilitatem, per infamiam et bonam famam, ut seductores et veraces, quasi tristes, semper autem gaudentes, tanquam nihil habentes et omnia possidentes ".

Voluit etiam hoc propter mysterium, quia laus parvu;ornm significat laudem ipsius in Ecclesia gentium. Ideo dicit, quod lapides clamabunt, id est gentes, quae dicantur lapides, quia corda habebant dura et lapidea. Ideo in buius figuram supra tertio : " Dico vobis, quod potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae", duritiam scilicet cordium auferendo, secundum illud Ezechielis trigesimo sexto: (Auferam a vobis cor lapideum et dabo vobis cor carneum ". Emollitum est autem cor eorum durum per virtutem Crucis, quae petram convertit in aquam. In huius figuram dicitur Matthaei vigesimo septimo , quod in morte Christi " petrae scissae sunt, et monumenta aperta sunt". Unde Glossa : " Si caecitas contigerit in Israel, ut a laude Dei conticeat: populus gentium, mollito corde lapideo, Creatorem suum credet et annuntiabit "; secundum illud ad Romanos undecimo: "Caecitas ex parte contigit in Israel, donec plenitudo gentium intraret, et sic omnis Israel salvus fieret". Unde in huius designationem expressam dicitur Ioannis duodecimo statim post murmur Pharisaeorum: " Erant autem quidam gentiles, qui ascenderant ad diem festum. Et venerunt ad Philippum dicentes: Domine, volumus Iesum videre "; et sequitur ibi, quod " Philippus et Andreas dixerunt ad Iesum"; "Iesus autem dixit: Pater, venit hora: clarifica Filium tuum ".

Ex quo manifeste apparet, quod haec facta sunt ad manifestandum nomen Christi et ad praesignandum vocationem populi Christiani, excaecatis Iudaeis, de quorum proxima subversione in consequentibus agit, deplorans excidium Ierusalem, civitatis regalis.

Pietatem pontificalem promissam se habere, ostendit per quatuor.

63. (Vers. 41.). Et ut appropinquavit etc. Postquam descripsit, qualiter Dominus ostendit, se esse

Christum promissum quantum ad potestatem regalem: hic secundo ostendit id ipsum quoad pietatem pontificalem. Sicut enim potestas et honor decent regem, sic pietatis dolor decet pontificem, secundum illud ad Hebraeos quarto: " Non habemus pontificem, qui non possit compati infirmitatibus nostris, tentatum ner omnia pro similitudine absque peccato ". Ostenditur autem hu;usmodi pietas Christi magna, quia in die summi honoris sui in terris non cessabat a lacrymis per affectum compassionis. Describitur igitur pietas Christi, ut plorans et deplorans civitatis sacerdotalis gaudium stultum, excidium proximum et peccatum praeambulum.

Primo igitur quantum ad Christi pontificis fletum piissimum dicit: Et ut appropinquavit, videns civitatem, flevit super illam. Appropinquavit non tantum corporis situ, verum etiam cordis affectu, secundum illud Iacobi quarto : "Appropinquate Deo, et appropinquabit vobis"; et Deuteronomii quarto: " Quae est enim alia natio tam grandis, quae habeat deos appropinquantes sibi "? Vidit etiam civitatem non tantum oculis corporis, verum etiam aspectu pietatis: Psalmus : " Quoniam prospexit de excelso sancto suo: Dominus de caelo in terram aspexit, ut audiret gemitus" etc: et Exodi tertio: " Vidi afflictionem populi mei in Aegypto " etc Flevit super Ulam per affectionem piissimam et compassionem affectuosam.

64. Et nota, quod Christus legitur ter flevisse pro nobis: super Lazarum suscitandum: Ioannis undecimo : " Et lacrymatus est Iesus"; super civitatem Ierusalem, sicut hic: et landem in cruce: ad Hebraeos quinto: " Cum clamore valido et lacrymis offerens, exauditus est pro sua reverentia": ex quo perfectissime fuit pietas Christi manifestata ad nos. Creditur etiam flevisse in sua infantia, quandoi intravit in praesentis status miseriam, secundum quod Ecclesia de ipso cantat :

Vagit infans, inter arcta conditus pracsepia.

In hoc autem quadruplici fletu quatuor in nobis ostendit debere esse differentias lacrymarum et fletuum: ex compunctione; Psalmus : " lavabo per singulas noctes lectum meum, lacrymis meis stratum meum rigabo "; et Malthaei vigesimo sexto dicitur de Petro, quod " egressus foras, flevit amare ". - Ex compassione: Iob trigesimo : " Flebam quondam super eo qui afflictos erat, et compatiebatur anima mea pauperi"; et Ieremiae nono: " Quis dabit capiti meo aquam et oculis meis fontem lacrymarum "? Pro incolatu praesentis miseriae: Ioannis decimo sexto : "Plorabitis" etc: et Psalmus: " Heu mihi ! quia incolatus meus prolongatus est". - Pro appetitu felicitatis Aeternae: Matthaei quinto : "Beati, qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur". Has lacrymas debemus petere, quamdiu sumus super asellum mortalitatis nostrae. Sicut enim Christus super asinum flevit, sic et anima, quae insidet corpori misero . tanquam asello, fiere debet. In cuius figuram Iudicum primo dicitur, quod "Axa, filia Caleb, sedens in asino suspiravit" etc.; et post subditur, quod dixit: " Terram arentem dedisti mihi, da etirriguam aquis: deditque ei Caleb irriguum superius et irriguum inferius ". - His modis lacrymandi irrigari . debet paradisus conscientiae. In cuius designationem dicitur Genesis secundo , quod " fluvius egrediebatur de loco voluptatis ad irrigandum paradisum, qui dividitur in quatuor capita"; in quo intelligitur, quod ex pietate cordis nostri debet quadruplex lacrymarum fluvius derivari.

63. (Vers. 42.). Secundo quantum ad regule civitatis gaudium stultum subdit: Dicens: Quia, msi cognovisses et tu, per providentiam, flevisses, supple: per poenitentiam: unde Glossa : " Si cognovisses ruinam, quae imminet, flevisses ". Et hic est defectus necessariae dictionis, sed Dominus decise loquitur ad modum dolentis et supplet ex ipso actu dolendi et flendi, nt affectus suppleat conceptum , et factum suppleat verbum: flevisses utique.

Et si quaeras: quando? Et quidem, hoc est certe, in hae die tua, quae ad pacem tibi, in qua scilicet exsultas: unde Glossa : " Quae modo exsultas".

Et si quaeras causam, quare exsultat et non plorat, est improvidentia. Unde subdit: Nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis: Glossa : "Tempore laetitiae non praevidentur futurae miseuriae"; ideo ergo habebat gaudium stultum propter considerationem dieipraesentis, de quo die dicit: In hac die tua: propter obtentum praesentis pacis, de qua addit: Quae ad pacem tibi: et propter absconsionem calamitatis, de qua subiungit: Nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis. Unde Glossa : "Dum carnem das voluptatibus, mala futura non prospiciens, habes bona praesentia, quae ad pacem tibi possunt esse temporalem. Et cur hoc subdit, scilicet quod non praevidet mala, quae ventura sunt? Si enim praevideret, in praesentibus prosperis laeta non fuisset ".

Et hinc est, quod viri iusti praesentem diem despiciunt, secundum illud Ieremiae decimo septimo : "Diem hominis non desideravi, tu scisset vigesimo: "Maledicta dies, in qua natus sum" et de Iob dicitur Iob tertio: " Maledixit Iob diei suae dicens: Pereat dies, in qua natus sum, et nox, in qua dictum est" etc. Praesentem pacem cpntemnunt: Psalmus : " Zelavi super iniquos, pacem peccatorum videns "; et Ezechielis decimo tertio: " Prophetae deceperunt populum meum, dicentes: Pax, pax, et non erat pax". Futura conspiciunt et attendunt, secundum illud Ecclesiastici trigesimo octavo : " Memento novissorum et noli oblivisci". - Sed e contrario viri mali non cogitant indicium, et ideo laetantur, secundum illud Proverbiorum secundo: " Laetantur, cum male fecerint, et exsultant in rebus pessimis". Et hoc est, quia diem istum considerant, non extremum: Iob vigesimo primo : " Tenent tympanum et citharam et gaudent ad sonitum organi. Ducunt in bonis dies suos et in puncto ad inferna descendunt ". Ideo ironice dicitur Ecclesiastae undecimo : " Laetare, iuveniS; in adolescentia tua, et in bonis sit cor tuum in diebus iuventutis tuae". " Et scito, quod pro his omnibus adducet te Deus in iudicium ". Ex hoc igitur apparet illud quod dicitur Ecclesiastae septimo: " Melius est ire ad domum luctus quam ad domum convivii" etc.

66. (Versi 43.). Tertio quantum ad regiae civitatis excidium proximum subdit: Quia venient dies in te, et circumdabunt te inimici tui vallo, per obsidionem , secundum illud Ezechielis quarto :"Sume tibi laterem, et describes in ea civitatem Ierusalem Et ordinabis adversus eam obsidionem et aedificabis munitiones et comportabis aggerem et dabis contra eam castra per gyrum et pones munitiones" etc.

Hoc antem impletam est tempore Romanorum ; unde Glossa : "Inimici, scilicet Romani principes ", qui ad litteram dicantur tres aggeres fecisse contra Ierusalem ad eius captionem.

Et circumdabunt te et coangustabunt te undique, per obsidionis continuationem , secundum illud Ezechielis quarto : " Pones sartaginem in murum ferream inter te et civitatem et obfirmabis faciem tuam ad eam et eris in obsidionem et circumdabis eam: signum est domni Israel". Et hoc factum est, quia, ut dicit Iosephus , sic fuit obsessa strictissime, ut mater comederet filiam, et anus alterum devoraret. Unde impletum est illud Threnorum secundo: " Matribus suis dixerant: Ubi est triticum et vinum ? cum deficerent quasi vulnerati in plateis civitatis, cum exhalarent animas suas in sinu matrum suarum "; et infra ibidem: " Ergone comedent mulieres frnctum Suum, parvulos ad mensuram palmae"?

67. (Vers. 44.). Et ad terram prosternent te et filios tuos, qui in te sunt, per civitatis destructionem ; Threnorum secundo " Cogitavit Dominus dissipare murum filiae Sion, tetendit funiculum suum et non avertit manum suam a perditione. Luxitque antemurale, et muros pariter dissipatus est". Nec tantum ipsa dissipata, sed etiam tota gens dispersa, secundam illud Threnorum secundo: "Defixae sunt in terra portae eius; perdidit et contrivit vectes eius, reges eius et principes eius in gentibus: non est lex, et Prophetae eius non invenerunt visionem a Domino ".

Et non relinquent in te lapidem super lapidem, per omnimodam eversionem. Unde Glossa : "Cum Ierusalem modo sit constructa extra portam, ubi Dominus crucifixus erat: apparet, illam Ierusalem ex toto fuisse destructam ". Et sic impletum est illud Threnorum secundo : " Fecit Dominus quae cogitant: complevit sermonem suum, quem praeceperat a diebus antiquis: destruxit et non perpercit et laetificavit super te inimicum tuam et exaltavit cornu hostiam tuorum "; et statim subditur: " Deduc quasi torrentem lacrymas per diem et noctem " etc.

68. Hoc autem spiritualiter contingit contra quemlibet peccatorem morientem temporaliter: qui primo circumdatur in infirmitate, coangustatur in infirmitatis aggravatione, ad terram prosternitur in morte et prorsus evertitur in incineratione, secundum illud Iob septimo : " Ecce, nunc in pulvere dormiam, et si mane me quaesieris, non subsistam ". - Potest etiam intelligi de peccatore ad iudicium accedente, qui circumdatur a multitudine iniquitatum accusantium: Psalmus : " Quoniam circumdederunt me mala, quorum non est numerus: comprehenderunt me iniquitates meae, et non potui, ut viderem ". Coangustatur in districtione divinorum iudiciorum: Ecclesiastae octavo : " Non est in hominis potestate prohibere spiritum, nec habet potestatem in die mortis nec sinitur quiescere ingruente bello, nec salvabit impietas impium ". Ad terram prosternitur, in latione sententiarum: Iob vigesimo septimo : "Si multiplicati fuerint filii eius, cadent in gladio ", scilicet divinae sententiae. Et tandem omnino evertitur in acerbitate paenarum: Psalmus : " Dissipata sunt ossa nostra secus infernum ". Tunc enim non relinquitur excusatio impiis: Isaiae quinto: " Auferam maceriam eius, et erit in conculcationem ".

Et de bis omnibus dicitur Amos tertio : " Tribulabitur et circuietur terra, et detrahetur ex te fortitudo tua, et diripientur Aedes tuae, dicit Dominus ". Propter quod Anselmus: (Superius erit iudex iratos,subtus horrendum chaos, patens infernus, a dextris peccata accusanlia, a sinistris infinita daemonia ad infernum trabentia, intus conscientia urens, foris mundus ardens: miser peccator sic deprehensus quo effugiet? Latere erit impossibile, apparere erit intolerabile ".

69. Quarto quantum ad peccatum praeambulum subiungit: Eo quod non cognoveris tempus visitationis tuae: et hoc propter incredulitatem: Ieremiae octavo : " Milvus in caelo cognovit tempus suum, turtur et hirundo et ciconia custodierunt tempus adventus sui: populus autem meus non cognovit iudicium Domini ". Sicut igitur fides fundamentum est totius Aedificii spiritualis, per quam Christus habitat in nobis, qui est fundamentum: propter quod dicitur ad Hebraeos undecimo ,quod "fides est substantia rerum sperandarum "; sic infidelitas origo est destructionis omninm spiritualium Aedificiorum. Ideo dicitur Iob quarto: " Quia nullus intelligit, in Aeternum peribunt"; et ad Romanos primo: "Quia non probaverunt Deum habere in notitia, tradidit eos Deus in reprobum sensum"; unde et Iudaei, quia noluerunt in Christum credere, excaecati sunt et reprobati: et hoc fuit maximum peccatum, secundum illud Ioannis decimo sexto : " Arguet mundum de peccato quidem ", scilicet " quia non crediderunt in me ". Ideo Marci ultimo ;." Qui crediderit et baptizatus fuerit salvus erit: qui vero non crediderit condemnabitur"; immo, quod plus est, iam incipit sua damnatio ; Ioannis tertio: "Qui non credit, iam iudicatus est, quia non credit in nomine unigeniti Filii eius .

Aequitatem iudicialom promissam se habere, ostendit per tria.

70. (Vers. 43.). Et ingressus in templum etc. Postquam descripsit Evangelista, qualiter Christus se ostendit ex facto habere potestatem regalem et pietatem pontificalem, hic tertio explicatur, quomodo se ostendit habere aequitatem iudicialem. Ad cuius declarationem tria introducuntur, scilicet aequitas iudicis, veritas turis et enormitas sive impietas sceleris. In his autem tribus ostendit, se quasi syllogistice recte iudicare. Proposita enim veritate Scripturae sacrae, et assumta perversitate nequitiae Iudaicae, recte concluditur severitas divinae vindictae, secundum illud Ioannis decimo sexto : " Arguet mundum de peccato et de iustitia et de iudicio". Proponit enim iustitiam, assumit peccatum et concludit iudicium.

Primo igitur quantum ad aequitatem iudicis dicit: Et ingressus in templum, coepit eiicere vendentes in illo et ementes: in quo ostenditur aequitas iudicis, qui, licet esset mansuetus in tolerando iniuriam propriam, secundum illud Ieremiae undecimo : " Et ego quasi agnus mansuetus, qui portatur ad victimam "; tamen in ulciscendo iniuriam divinam fuit severus iudex et iustus. Et quia maxima iniuria Dei est, cum dehonestatur, ubi debet honorari: ideo dicitur, quod ingressus est in templum, ut ibi faceret iudicium: quod fecit et in suae praedicationis exordio, secundum quod narratur Ioannis secundo post miraculum de mutatione aquae in vinum, et in termino post miraculum de Lazaro suscitato, ut sic verificetur illud Psalmi : "Zelus domus tuae comedit me " etc: et Ioannis secundo dicitur, hoc tunc verificatum esse.

Et attendendum, quod Dominus statim post annuntiationem excidii Ierusalem intravit templum ad purgandum, ut ostendat, quod maxima causa destructionis eius fuit peccatum sacerdotum. Unde Glossa : " Post enumerata mala ingressus templum, eiecit vendentes et ementes, per hoc innuens, quod ruina populi maxime ex culpa sacerdotum fuit: cum vendentes et ementes percutit, ostendit, unde radix perditionis processit ". Unde Michaeae tertio : " Audite haec, principes domus Iacob et iudices domus Israel, qui abominamini iudicium et omnia recta pervertitis, qui Aedificatis Sion in sanguinibus et Ierusalem in iniquitate. Principes eius in muneribus iudicabant, et sacerdotes eius in mercede docebant, et prophetae eius in pecunia divinabant: propter hoc Sion quasi ager arabitur, et Ierusalem quasi acervus lapidum erit,.et mons templi Domini in excelsa silvarum "; et Threnorum quarto: " Propter peccata prophetarum eius et iniquitates sacerdotum eius, qui effuderunt in medio eius sanguinem iustorum ". In hoc autem, quod Dominus eiecit ementes et vendentes, ostendit, se maxime damnare in clericis avaritiam et potissime simoniam. Unde Hatthaei vigesimo primo dicitur, quod " cathedrae vendentium columbae evertit ". Omnibus talibus dicit Petrus Actuum octavo: " Pecunia tua tecum sit in perditionem, quia existimasti, donum Dei pecunia possideri".

71. (Vers. 46.). Secundo quantum ad veritatem turis subdit: Dicens illis: Scriptum est: Quia

domus mea domus orationis est . Hoc antem scriptum est Isaiae quinquagesimo sexto: " Holocausta eorum et victimae eorum placebunt mihi super altari meo, quia domus mea domus orationis vocabitur cunctis populis, ait Dominus Deus, qui congregat dispersos Israel ". Unde et David in Psalmo dicit: " Domum tuam decet sanctitudo "; et iterum: " Introibo in domum tuam, adorabo ad templum sanctum tuum "; et in consecratione templi dicitur: " Sint oculi tui aperti super domum hanc die ac nocte, super domum, de qua dixisti: Erit nomen meum ibi", tertii Regum octavo : et secundi Paralipomenon septimo: " Oculi mei erunt aperti, et aures meae erectae ad orationem eius qui adoraverit in loco isto. Elegi enim et sanctificavi locum istum, ut sit ibi nomen meum in sempiternum ". Et ideo dicebant sacerdotes primi Machabeorum septimo " Tu, Domine, elegisti domum istam ad invocandum nomen tuum in ea, ut esset domus orationis et obsecrationis populo tuo ".

Ad hoc antem praecipue ordinata est domus ecclesiastica, quae facta est, ut illic quidem praecipue colatur per actum orationis, in qua Deus oratur et adoratur, et impletur principium praeceptorum legalium, quo praecipitur, ut adoretur Deus, Levitici vigesimo et Deuteronomii quinto, et Matthaei quarto replicatur: " Dominum Deum tuum adorabis et illi soli servies".

72. Tertio. quantum ad enormitatem sceleris subiungit: Vos autem fecistis illam speluncam latronum. Hoc autem dicitur ipsis sacerdotibus: unde Glossa : " Qui ad hoc residetis in templo, ut vel non dantes munera persequamini corporaliter, vel dantes spiritualiter necetis", secundum illud Michaeae tertio: " Si quis non dederit in ore eorum quippiam " etc. Tunc autem domus Dei fit spelunca latronum, quando contra voluntatem Christi contrectatur patrimonium Crucifixi. Hoc enim est furari, et latrocinari, quando publice fit: propter quod leremiae septimo : " Nunquid spelunca latronum facta est domus ista, in qua invocatum est nomen meum in oculis vestris"? "Ite ad locum meum in Silo et videte, quae fecerim ei propter malitiam populi mei Israel". HAEc autem malitia principaliter sacerdotibus imputatur: ideo eis specialiter dicit: Vos, quorum erat eam purgare et in sanctitate custodire. Unde Chrysostomus : " Unusquisque Christianus pro suo peccato reddet rationem, sacerdotes autem non tantum pro suis, sed pro omnium subditorum peccatis. Quemadmodum enim, videns arborem pallentibus foliis marcidam, intelligis, quod causam aliquam habeat in radice: sic, cum videris populum indisciplinatum, cognosce, quia sacerdotium eius non est sanum ". Ideo Malachiae secundo : " Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem requirent de ore eins, quia angelus Domini exercituum est. Vos autem recessistis de via et scandalizastis plnrimos, irritum fecistis pactum Levi ". " Propter quod ego dedi vos contemptibiles omnibus populis ".

Auctoritatem magistralem promissam se haben, ostendit per tris.

73. (Vers. 47.). Et erat docens quotidie etc. Postquam descripsit, qualiter Christus facto ostendit se regem, pontificem et iudicem, hic quarto describit, quomodo Christus ostendit se doctorem. Ad cuius explicationem tria introducuntur, in Christo scilicet assiduitas docendi, in Pharisaeis autem assiduitas malignandi, in populis vero assiduitas addiscendi. Ex quibus apparet, quod Christus verus erat doctor, quia doctrina eius erat publica cunctis , exosa perversis et gratiosa bonis: et hoc propter suam celebritatem, veracitatem et gratiositatem.

Primo igitur quantnm ad doctrinae Christi celebritatem, quae erat publica cunctis, dicit: Et erat docens quotidie in templo, in quo insinuatur perfecta publicatio doctrinae, quia erat sine intermissione: nam quotidie docebat. Sic Paulus bonus doctor faciebat, de quo Actuum vigesimo : " Non subterfugi , quominus annuntiarem vobis omne consilium Dei ". " Propter quod vigilate, memoria retinentes, quoniam per triennium nocte et die non cessavi, cum lacrymis monens unumquemque vestrum ". Hoc etiam

Seri hortatur secundae ad Timotheum quarto : " Testificor coram Deo et Christo Iesu: praedica verbum, insta opportune, importune, argue, obsecra, increpa in omni patientia et doctrina". - Perfecta publicatio erat, quia sine alicuius exclusione, quia non in secreto, sed in loco publico, scilicet in templo: Ioannis decimo octavo : " Ego palam locutus sum mundo, ego semper docui in synagoga et in templo, quo omnes Iudaei conveniunt, et in occulto locutus sum nihil". - Perfecta etiam publicatio, quia sine alicuius utilis celatione: ideo generaliter dicit docens, quia omnem veritatem docebat, secundum illud Isaiae quadragesimo octavo ; " Ego Dominus docens te utilia"; et Ioannis decimo quinto: " Omnia, quae audivi a Patre meo, nola feci vobis". Et ipse erat iuste docens, quia proprie ipse solus doctor, secundum illud Mattbaei vigesimo tertio : "Unus est magister vester Christus "; quod exponens Augustinus dicit: " Cathedram habet in caelo qui intus docet corda ".

Perfecta ergo erat communicatio doctrinae ex parte loci et ex parte documenti, iuxta quod Actuum vigesimo Paulus de se dicit: " Nihil subtraxi vobis utilium, quominus annuntiarem vobis et docerem vos publice et per domos, testificans Iudaeis et gentibus paenitentiam et fidem in Dominum Iesum Christum".

74. Secundo quantum ad doctrinae Christi veracitatem, qua exosa erat incredulis, subdit: Principes autem sacerdotum, propter ambitionem dignitatis sacerdotalis, de quibus Isaiae primo : " Principes tui infideles, socii furum, omnes diligunt munera" etc.

Et scribae, propter ambitionem cathedrae magistralis, secundum illud Matthaei vigesimo tertio : " Super cathedram Moysi sederunt scribae et Pharisaei "; et infra vigesimo: " Cavete a scribis, qui volunt ambulare in stolis et amant salutationes in foro et primas cathedras in synagogis". - Et principes plebis, propter ambitionem potestatis iudicialis: et de bis primi Esdrae nono : "Manus principum et magistratuum fuit in transgressione bac prima". Et quia primo eis imputatur delictum populorum, ideo Numerorum vigesimo quinto: "Tolle cunctos principes et suspende eos contra solem in patibulis ".

De his dioitur, quod quaerebant illum perdere, per odium malignitatis; ideo Ioannis septimo dicebat eis: " Quid me quaeritis interficere hominem, qui vera locutus sum vobis"? Ideo autem isti magis quaerebant quam alii, quia minus volunt sustinere, vitia sua tangi, secundum illud Amos quinto : "Odio habuerunt corripientem in porta "; vel quia potius timebant perdere honorem suum. Et haec fuit principalis ratio, quae movit illos ad occidendum Christum. Et hac ratione totus hic mundus quia amat privatum bonum, quasi coniuravit contra Christum, qui dicit ipsum contemnendum: unde Psalmus : " Astiterunt reges terrae, et principes convenerunt in unum ". Unde Bernardus : "O bone Iesui totus mundus videtur contra te coniurasse, et hi primi in persecutione tua sunt, qui videntur regere populum.et diligere principatum ".

78. (Vers. 48.). Tertio quantum ad doctrinae Christi gratiositatem, qua placita erat devotis, subiungitur: Et non inveniebant, quid facerent illi, quia acceptus erat plebi. Unde infra vigesimo : " Quaerebant principes sacerdotum et scribae mittere in illum manus, sed timuerunt populum "; et hoc, quia diligebant eum sicut magistrum fidelem et bonum.

Et ideo subdit: Omnis enim.populus suspensus erat, audiens illum: unde Ioannis septimo dixerunt illi qui missi fuerant ad eum capiendum: " Nunquam sic homo locutus est, sicut hic homo loquitur "; unde suspensi erant admiratione: propter quod dicitur Mattbaei septimo: " Admirabantur turbae super doctrina eius ". Suspensi etiam erant exa devotione: supra sexto: "Multitudo copiosa plebis venerat, ut audirent illum et sanarentur a languoribus suis". Suspensi etiam erant, ex aviditate et desiderio, secundum illud Ecclesiastici tertio : " Auris bona cum omni concupiscentia audiet sapientiam" et maxime sapientiam sapientissimi, qui est ipsa Sapientia, quae dicit Proverbiorum octavo : " Beatus homo, qui audit me et qui vigilat ad fores meas quotidie et observat ad postes ostii mei. Qui me invenerit inveniet vitam et hauriet salutem a Domino "; et Ecclesiastici vigesimo quarto: " Qui audit me non conrandetur, et qui operantur in me non peccabunt. Qui elucidant me vitam aeternam habebunt ".