Capitulum XXIII.

De accusatione Christi dicuntur duo.

I. Et surgens omnis multitudo eorum etc. Post descriptam comprehensionem et illusionem hic tertio describit accusationem. Et quoniam Christus erat in Ierusalem et tunc venerat de finibus Galilaeae , ideo pars ista habet duas. In quarum prima agitur de accusatione Christi coram Pilato, praeside

Iudaeae; in secunda vero, de accusatione eius coram Herode, principe Galilaeae, ibi : Pilatus autem audiens Galilaeam etc.

Circa descriptionem accusationis coram Pilato introducuntur quatuor, scilicet accusatio improba, inquisitio recta, excusatio iusta, accusationis aggravatio importuna.

9. (Vera. 1.). Primo igitur quantum ad accusationem improbam dicit: Et surgens omnis multitudo eorum, duxerunt illum ad Pilatum. Multitudo venit, ut quem ratione superare non poterant, saltem vincerent multitudine: Sapientiae quarto : "Multigena impiorum multitudo non erit utilis". Et ideo periculosum est tali multitudini commisceri: propter quod Ecclesiastici septimo : "Noli peccare in multitudine civitatis nec te immittas in populum", quia, Ecclesiastici vigesimo primo, "stuppa collecta synagoga peccantium, et consummatio illorum flamma ignis ".

3. (Vers. 2.). HAEc autem multitudo convenit ad multipliciter Christum accusandum: unde subdit: Coeperunt autem illum accusare: accusabant eum tanquam eius adversarii: Threnorum tertio : "Audisti opprobria eorum, Domine, omnes cogitationes eorum adversum me. Labia insurgentium in me, Doimine".

Accusant autem eum tanquam peccan-- tem in populum: propter quod subditur: Dicentes: Hunc invenimus subvertentem gentem nostram: subversorem populi vocant viri subversi et subversores, secundum illud Ezechielis secundo : "Fili hominis, increduli et subversores sunt tecum, et cum scorpionibus habitas: verba eorum ne timeas et vultus eorum ne formides, quia domus exasperans est"; et ideo exasperans, quia suum conversorem vocat subversorem. Unde Ieremiae trigesimo primo : " Converte me, Domine, et convertar "; et Psalmus: "Converte, Domine, captivitatem " etc. -Accusant etiam eum sicut peccantem in principem: unde subditur: Et prohibentem, daritributa CAEsari: et hoc similiter erat falsum. Nam supra vigesimo dixit: "Reddite quae sunt CAEsaris CAEsari, et quae sunt Dei Deo". - Accusant etiam eum sicut peccantem in Deum, cum additur: Et dicentem, se Christum regem esse. Sed de hoc non erat accusandus, quia erat verum, secundum illud Psalmi : " Ego autem constitutus sum rex ab eo"etc Sed nec ipsi de hoc ipsum poterant accusare, quia licet se diceret esse Christum coram discipulis secundum illud Matthaei decimo sexto : "Vos autem quem me esse dicitis"? tamen hoc tacebat coram Iudaeis, ne daret eis occasionem malignandi: unde Matthaei decimo sexto " praecepit discipulis suis ne cui dicerent, quod ipse esset Christus". Et propterea ludaeis quaerentibus hoc ad insidiandum et accusandum non respondit simpliciter aflirmando, sed medio modo, supra vigesimo secundo : "Vos dicitis, quia ego sum". Ex quo apparet, quod Iudaei inique et improbe accusabant Christum.

4. (Vers. 3.). Secundo quantum ad inquisitionem rectam subditur: Pilatus, autem interrogavit eum dicens: Tu es rex Iudaeorum? Attendendum, quod licet Christus de tribus accusaretur, Pilatus non quaesivit nisi de uno, quia sciebat, quod alia erant falsa. Nam cum sanctitas et bonitas Christi appareret per miracula et eius famam, cum per verba ipsius evidens esset, quod non prohibebat Caesari reddi tributa: solum de tertio dubitavit et de eo quaerit. Unde Glossa : " Pilatus potuit audire quod de tributis dixerat: Reddite quae sunt Caesaris Comari: et ideo hoc quasi mendacium apertum vilipendens, solum boc quod nesciebat, quaesivit". Et in hoc recte egit, secundum illud Iob vigesimo nono : " Causam, quam nesciebam, diligenter investigabam ".

Sed quia nec ipse dignus erat veritatem audire tanquam incredulus, ideo subdit: At ille respondens ait: Tu dicis: unde Ioannis decimo octavo : " Dixit Pilatus: Ergo rex es tu? Respondit Iesus : Tu dicis, quia rex sum ego ". Sed ideo hoc non affirmabat, quia Pilatus non erat idoneus ad hanc veritatem suscipiendam. Propter quod Ioannis decimo octavo : " Ego in hoc natus sum, ut testimonium perhibeam veritati; omnis, qui est ex veritate, audit vocem meam. Dicit ei Pilatus: Quid est veritas? Et cum hoc dixisset, iterum exivit ad Iudaeos". Ex quo apparet, quod veritatem non veraciter quaesivit, quia, cum quaesiisset, responsionem non exspectavit. Et ideo, nec quid esset veritas, nec ipsam veritatem audire promeruit.

8. (Vers. 4.). Tertio quantum ad excusationem iustam addit: Ait autem Pilatus ad principes

sacerdotum et turbas: Nihil invenio causae in hoc homine. Nam de duobus primis causam non inveniebat, quia non quaerebat nec quaerendum iudicaverat: de ultimo vero inveniebat quod Christus ei dixerat, sicut dicitur Ioannis decimo octavo : "Regnum meum non est de hoc mundo "; et ideo Pilatus nullam culpam inveniebat in eo dignam morte. Nec mirum, quia ipse de se dicit Ioannis decimo quarto : "Venit princeps mundi huius et in me non habet quidquam ". Unde poterat dicere illud Iob decimo tertio: " Scio, si iudicatus fuero, quod iustus inveniar ". Ex quo apparet, quod sicut boni iudicis est condemnare peccantes, sic est eius excusare et defendere innocentes, secundum illud Exodi vigesimo tertio : "Insontem et iustum non interficies, quia adversor impium ".

6. (Vers. 5.). Quarto quantum ad accusationis aggravationem importunam subdit: At illi invalescebant dicentes: Commovet populum, docens per universam Iudaeam, incipiens a Galilaea usque huc. In quo aggravant accusationem, dum volunt eum notare de seditione, quasi commotor sit totius terrae: sed iniuste eum accusant de commotione, quia non commovebat populum ad seditionem, sicut Absalom, de quo dicitur secundi Regum decimo quinto : "Cum immolaret victimae, facta est coniuratio valida, populusque concurrens augebatur cum Absalom ". Non commovebat ad transgressionem, sicut faciet antichristus: Apocalypsis decimotertio : "Admirata est universa terra post bestiam. Et adoraverunt draconem, qui dedit potestatem bestiae ".

Sed commovit ad compunctionem, secundum illud . Psalmi : " Commovisti terram et conturbasti eam; sana contritiones eius " etc. Commovit ad exsultationem, sicut dicitur Matthaei vigesimo primo : "Cum intrasset Iesus Ierusalem, commota est universa civitas "; Aggaei secundo: " Modicum, et ego commovebo caelum et terram ". Et ratio huius est, quia docebat non seductoria, sed salutaria: unde et Petrus dicebat Ioannis sexto : " Domine, ad quem ibimus? Verba vitae aeternae habes". HAE doctrina Christus docuerat, sicut dicebat Ioannis septimo: "Si quis voluntatem Dei voluerit facere, cognoscet de doctrina, utram ex Deo sit ". Et ideo non erat accusandus, sed acceptandus, et maxime a principibus sacerdotum, secundum illud ad Titum primo : " Oportet, episcopum amplectentem esse eum qui secundum doctrinam est fidelem sermonem, ut potens sit exhortari in doctrina sana ".

7. Spitilualiter in hoc, quod Christus incepit a Galilaea, quae interpretatur transmigratio , et pertransiit per Iudaeam et venit usque in Ierusalem, intelligitur, quod praedicator veras debet hoc ordine praedicare, ut praedicet transmigrationem a statu peccati, confessionem veritatis fidei et quietationem in visione Aeternae pacis , ut sic deseratur malum, discernatur veram et diligatur bonum. Et in his clauditur triplex bonum, scilicet venia, gratia et gloria, bonitas, scientia et disciplina, quae petit Propheta in Psalmo : " Bonitatem et disciplinam et scientiam doce me".

8. (Vers. 6.). Pilatus autem audiens etc. Post descriptam accusationem coram praeside hic describit ordinem accusationis coram Herode ;ad cuius ordinatam descriptionem quatuor introducuntur, scilicet cautela Pilati subterfugientis, curiositas Herodis interrogantis, improbitas plebis accusantis et stoliditas principis vilipendentis.

Primo ergo quantum ad cautelam Pilati subterfugientis dicit: Pilatus autem, audiens Galilaeam, interrogavit, si homo Galilaeus esset. Ideo hoc quaerit, ut subterfugiat iudicare eum, si iudicium eius spectat ad alium. Et ratio eius redditur Matthaei vigesimo septimo : " Sciebat enim Pilatus, quod per invidiam tradidissent eum ". Et ideo subterfugiebat, quia vel oportebat, quod provocaret contra se gentem illam, vel faceret contra iura: mide volebat super alium ponere iudicium.

9. (Vers. 7.). Ideo subdit: Et ut cognovit, quod de Herodis potestate esset, remisit eum ad Herodem, qui et ipse Ierosolymis erat illis diebus. Beda :" Ne contra insontem, et quem traditum per invidiam noverat, sententiam dare cogeretur, Herodi audiendum mittit, ut a suo tetrarcha vel absolveretur, vel damnaretur". Unde apparet, quod Pilatus fecit caute, fecit etiam iuste, quia noluit sibi usurpare quod alieni erat iuris, quia, ad Romanos decimo tertio , " omnis potestas ordinata est ". Fecit etiam pie, quia credidit, quod Herodes hominem suum ab iniquis deberet accusatoribus liberare, secundum illud Ecclesiastici decimo octavo : " Miseratio hominis circa proximum suum ". Fecit etiam versute, quia voluit super suum adversarium periculosum iudicium devolvere, voluit etiam eius calumniam declinare, voluit etiam ei placere de eo quod nihil sibi constabat. Ex quo apparet illud quod supra decimo sexto dictum est: "Filii huius saeculi prudentiores filiis lucis in generatione sua sunt". 10. (Vers. 8.). Secundo quantum ad curiositatem Herodis interrogantis subdit: Herodes autem, viso Iesu, gavisus est valde, non propter aspectum credulitatis, sicut Abraham, de quo Ioannis octavo : " Abraham exsultavit, ut videret diem meum: vidit et gavisus est". - Erat enim cupiens ex multo tempore videre eum , non per affectum caritatis, sicut Iob vigesimo tertio: " Quis mihi det, ut inveniam eum et veniam usque ad solium eius "? Talibus enim dicitur supra decimo: " Beati oculi, qui vident quae vos videtis. Amen dico vobis, quod multi reges" etc. Non sic Herodes, sed ex curiositate.

Unde addit: Eo quod audiret multa de illo , et sperabat signum aliquod videre ab eo fieri, per appetitum curiositatis: supra nono: " Audivit Herodes tetrarcha quae fiebant ab eo ", " et ait: Quis est hic, de quo audio talia ? Et quaerebat videre eum ". 11. (Vers. 9.). Et quia curiositas maxime viget circa visum et auditum, secundum illud Ecclesiastae primo : "Non saturatur oculus visu, neque auris auditu impletur "; ideo addit: Interrogabat autem illum multis sermonibus: interrogabat, inquam, non sicut studiosus, sed sicut curiosus: non sicut amator, sed sicut tentator, secundum illud Ecclesiastici decimo tertio: " Ex multa loquela tentabit te et subridens interrogabit te de absconditis tuis". -Et quia talis non meretur veritatem audire, ideo additur: At ipse nihil illi respondebat. Tacebat autem Christus in exemplum prudenliaje: Proverbiorum vigesimo sexto : " Ne respondeas stulto iuxta slultitiam suam ". Iustum autem est, indignis divina celari: unde Glossa : " Tacuit, quia Herodis incredulitas non merebatur audire divina, et Dominus iactantiam declinabat "; Matthaei septimo: "Nolite sanctum dare canibus neque margaritas spargere ante porcos ".

Item, in exemplum patientiae: Iob trigesimo primo '' : " Si expavi ad multitudinem nimiam , et despectio propinquorum terruit me, et non magis tacui"; super quo Gregorius: " Boni nec despecti sua aperiunt, cum aliis non prosunt; quod esset se ostendere, non prodesse, ut Iesus Herodi non quaerenti profectum tacuit, et inde passus est, se derideri ".

Item, innocentiae: ''unde Glossa : " Melior est causa, quae non defenditur et probatur. Susanna tacuit et vicit", sicut dicitur Danielis decimo tertio.

Item, in exemplum confidentiae: Exodi decimo quarto : " Vos tacebitis, et Dominus pugnabit pro vobis ".

In exemplum obedientiae: Isaiae quinquagesimo tertio: " Sicut agnus coram tondente se obmutescet".

In exemplum perseverantiae: unde Glossa : " Ambiunt defendi qui timent vinci; nec accusatorem tacendo confirmat, sed despicit non refellendo "; unde Threnorum tertio: " Ex ore Altissimi non egredientur nec mala nec bona".

12. (Vers. 10.). Tertio quantum ad improbitatem plebis accusantis subditur: Stabant autem principes sacerdotum et scribae, constanter accusantes eum. HAEc autem constantia virtus non erat, sed pertinacia, quia non ex amore iustitiae veniebat, sed ex livore invidiae. HAEc enim est, quae armat cor ad proximum impugnandum: unde Angustinus : " Cum per omne vitium antiqui hostis virus humano cordi infundatur, in zelo invidiae per tota viscera serpit. HAEc est, qua Cain contra fratrem suam Abel armatur, et filii Iacob contra loseph, Babylonii contra Danielem, ludaei contra Christum ". Erat autem in Iudaeis invidia cum pertinacia, et ideo

. accusabant eum constanter. Nam perseverantia in malo non est vera constantia, sed duritia et pertinacia, sicut magi Pharaonis contra Moysen: unde secundae ad Timotheum tertio : " Quemadmodum autem Ioannes et Mambres restiterunt Moysi, ita et bi resistunt veritati, homines corrupti mente, reprobi circa fidem ". Unde illi erant imitatores illius draconis, de quo Apocalypsis duodecimo "Proiectus est accusator fratrum, qui accusabat eos die ac nocte ";et hoc ex invidia. Nam, Sapientiae secundo, " invidia diaboli mors intravit in orbem terrarum, imitantur autem illum qui sunt ex parte illius". 13. (Vers. 11.). Quarto quantum ad stolidilatem principis vilipendentis subiungitur: Sprevit autem illum Herodes cum exercitu suoet illusit indutum veste alba;sprevit, inquam, tanquam impotentem, quia signum non fecit ;tanquam ignorantem, quia verbum non respondit: tanquam stolidum, quia contra accusantes se non defensavit. Nec tantum sprevit, verum etiam et illusit.

Ex quo apparet, quod Christus illusus fuit triplici illusione, scilicet a Iudaeis ex malitia, supra vigesimo secundo ab Herode ex arrogantia, sicut dicitur hic: a militibus ex ignorantia, sicut Ioannis decimo nono. 14. Et attendendum, quod Iudaei faciem velaverunt Herodes induit alba veste, milites circumdederunt ei purpureum vestimentum. Ex quo apparet, quod Pontifex noster habuerit in sua passione vestimenta pontificalia: amictam scilicet, cum velatus est a Iudaeis: albam, cum vestitus est alba veste ab Herode: casulam, cum habuit chlamydem coccineam et ne quid desit, habuit et manipulum et stolam et cingulum, dum ligatus est ad columnam ;coronam spineam habuit pro mitra et arundinem in manu pro baculo pastorali et pro chirothecis et sandaliis habuit manus et pedes sanguine coopertos. Et haec habentur a praelatis consecrantibus in memoriam dominicae passionis, in cuius memoriale conficitur Sacramentum altaris.

15. (Vers. 11. 12.). Quia vero Herodes Christum non inveniebat morte dignum, ideo et ipse recusabat iudicium: ideo subditur: Et remisit ad Pilatum, tanquam ad amicum. Propter quod addit: Et facti sunt amici Herodes et Pilatus ex ipsa die: nam antea inimici erant ad invicem. Ex quo apparet, quod inimicitia respectu boni parit amicitiam inter malos: ideo mali designantur per vulpes Samsonis, quae habent caudas colligatas , quia omnes " conveniunt in unum adversus Dominum et adversus Christum eius ". Et ideo hi duo designant persecutionem duorum populorum contra Christum; unde Glossa : " Sicut Herodes et Pilatus, sic ludaei et gentiles, sicut genere et religione, ita mente quoque dissentientes, tamen in Christianis persequendis et fide Christi perimenda consentiunt".

De Christi condemnatione dicuntur duo.

16. Pilatus autem, convocatis etc. Postquam descripsit Christi comprehensionem, illusionem et accusationem , hic quarto describit ipsius condemnationem. Et quoniam Christus condemnatus est, ut deduceretur ad patibulum crucis: ideo pars ista babet duas. In quarum prima agitur de condemnatione ipsius ad crucis patibulum: in secunda vero, de deductione eius ad crucifigendum, ibi Et cum ducerent eum, apprehenderunt Simonem.

Condemnatio Christi ad crucem describitur quoad quatuor.

Describit igitur Evangelista condemnationem Christi ut iniquam, ut impiam, ut extortam et ut distortum: ut iniquam, propter repugnantiam legis iustitiae: ut impiam, propter repugnantiam consuetudinis piae: ut extortam, propter repugnantiam voluntatis in iudice ut distortam, propter repugnantiam rationis rectae

17. (Vers. 13.). Primo igitur quantum ad insinuandam repugnantiam condemnationis Christi et legis iustitiae dicit: Pilatus autem, convocatis principibus sacerdotum et magistratibus plebis prae mittendo citationem: citandi autem sunt actores ad audiendam sententiam, qua reus debet absolvi, vel condemnari, quia, ut dicitur Actuum vigesimo quinto " non est consuetudo Romanis damnare aliquem hominem, priusquam is qui accusatur, praesentes habeat accusatores locumque defendendi accipiat ad abluenda crimina". Ideo secundum iuris ordinem ante lationem sententiae necesse est praecedere partium convocationem, quibus convocatis, procedendum est.

18. (Vers. 14.). Ideo subditur: Dixit ad illos: Obtulistis mihi hunc hominem quasi avertentem populum, recolendo accusationem: unde Ioannis decimo octavo ;" Nisi esset hic malefactor, non tradidissemus eum tibi".

19. (Vers. 14. 15.). Et post accusationem sequitur inquisitio, ideo subdit: Et ecce, ego coram vobis interrogans, nullam causam inveni in homine isto ex his, in quibus eum accusatis. Sed neque Herodes. Nam remisi vos ad illum , et ecce, nihil dignum morte actum est ei, ostendendo eius innocentiam, quam ostendit per examinationem propriam et alienam: Unde Glossa : " Pilatus fatetur, nec se nec Herodem aliquid in occidendo, vel illudendo Christo invenisse ". Nam et recte illi competit illud Psalmi : "Igne me examinasti, et non est inventa in me iniquitas ".

20. (Vers. 16.). Et quia talem iniquum est condemnari, ideo subdit: Emendatum ergo illum dimittam, praedicendo aequam sententiam; haec enim sententia erat ferenda secundum iustitiam, ex quo accusabatur innocens: sed Pilatus hoc non audebat facere, sed quaerebat assensum partis adversae, ostendens, quod non poterat damnari iuste: ne tamen possent conqueri de remissione iudicis, offert punitionem accusati in hoc quod dicit, se emendatum, id est flagellatum, dimittere velle. Unde Glossa : "Flagris et ludibriis, quantum iubetis, afficiam, dummodo ne sitiatis innoxium sanguinem "; ex quo apparet repugnantia condemnationis et legis iustitiae.

21. (Vers. 17.). Secundo quantum ad repugnans fiam condemnationis et consuetudinis piae subiungit: Necesse autem habebat dimittere eis per diem festum unum. Haec autem necessitas non manabat ex imperiali iure, sed ex consuetudine: unde Rabanus : "Non imperialis legis sanctione, sed annua gentis, cui per talia placere gaudebat, devictus consuetudine ". Haec autem consuetudo erat in die festo paschae in memoriam liberationis populi de Aegyptiaca servitute ;unde Ioannis decimo octavo dicitur, quod "dixit Pilatus: Est autem consuetudo vobis, ut unum dimittam vobis in pascha: vultis ergo, ut dimittam vobis regem Iudaeorum "?

22. (Vers. 18.). Et haec oblatio erat secundum morem clementiae, sed hanc recusat perversitas Iudaeorum in Christo: et ideo addit: Exclamavit autem simuluniversa turba, dicens: Tolle hunc, et dimitte nobis Barabbam. Hoc autem petiit turba ad suggestionem principum et scribarum;unde Marci decimo quinto : " Pontifices autem concitaverunt turbam, ut magis Barabbam dimitteret eis ". Et in hoc apparet eorum crudelitas, quia piissimo Domino praetulerunt impiissimum homicidam.

23. (Vers. 19.). Ideo subdit: Qui erat propter seditionem quandam factam in civitate et homicidium missus in carcerem, et ita erat seditiosus et homicida, insuper et latro, sicut dicitur Ioannis decimo octavo : " Erat autem Barabbas latro ". Ex quo apparet Iudaeorum perversitas, quia Salvatori praetulerunt seditiosum, benefactori furem et auctori vitae praetulerunt vitam homicidae: unde Actuum tertio: " Vos sanctum et iustum negastis et petistis, virum homicidam donari vobis;auctorem vero vitae interfecistis ". Et haec fuit summa impietas, vitam reddere destructori et auferre vitam fonti totius vitae: unde Glossa " Qui pro Iesu latronem, pro Salvatore interfectorem, pro datore vitae ademptorem elegerunt merito salutem perdiderunt et vitam".

24. (Vers. 20.). Tertio quantum ad repugnantiam condemnationis et voluntatis in iudice subdit: Iterum autem Pilatus locutus est ad illos , volens dimittere Iesum: ex quo non valebat pietas, non valebat Aequitas, tandem veniebat auctoritas et voluntas. Hoc autem volebat Pilatus, tum quia durum erat sibi, tantum virum morti tradere sine causa; tum etiam, quia dissuadebat uxor sua: unde Matthaei vigesimo septimo : " Sedente Pilato pro tribunali, misit ad eum uxor eius, dicens: Nihil tibi et iusto illi". Haec autem voluntas Pilati non erat plena, sed pigra, secundum illud Proverbiorum decimo tertio: "Vult et non vult piger "; quia non volebat facere contra turbam, cuius voluntas erat contraria.

28. (Vers. 21.). Ideo subditur : At illi succlamabant dicentes: Crucifige, crucifige eum: ubi ostenditur perversa ludaeorum voluntas in hoc, quod clamose quaerunt: unde sibi competit illud Isaiae quinto : Exspectavi, ut faceret iudicium, et ecce, iniquitas: et iustitiam, et ecce, clamor ". Pro istius multitudinis clamore dicitur Isaiae decimo septimo: (Multitudo populorum multorum ut multitudo maris sonantis, et tumultus turbarum sicut sonitus aquarum multarum ".

Apparet etiam ex hoc perversa voluntas, quia quaerunt crucifixionem: unde Beda : " Magna crudelitas non solum occidere, sed etiam crucifigere quaerunt, ut, pedibus et manibus ad lignum confixis, morte vexaretur producta ", nec tantum producta, verum etiam acerba, secundum illud Psalmi : " Foderunt manus meas et pedes meos"; nec tantum acerba, verum etiam ignominiosa: Sapientiae secundo: " Morte turpissima condemnemus eum "; unde illum tanquam maledictum poenae maledictionis volebant subiicere, quia, Deuteronomii vigesimo primo , " maledictus a Deo qui pendet in ligno ". Sed hoc non fuit sine divina dispositione, secundum illud ad Galatas tertio: "Christus nos redemit de maledicto Legis, factus pro nobis maledictum "; sed impii hoc ex crudelitate et iracundia postulabant. Pro his duobus, scilicet clamore et crudelitate, diciturieremiae duodecimo : " Facta est mihi hereditas mea quasi leo in silva: dedit contra me vocem "; et iterum in Psalmo: " Quoniam circumdederunt me canes multi, consilium malignantium obsedit me".

26. (Vere. 22.). Quarto quantum ad repugnanliam condemnationis et rationis reclae subiungitur: Ille autem tertio dixit ad illos : Quid enim mali fecit iste? Nullam causam mortis invenio in eo. Ex quo enim nulla erat in eo causa mortis, interficere eum erat contra dictamen rationis rectae. -Et quia menti invidae non sufficit ratio sine punitione, ideo addit: Corripiam ergo illum et dimittam. Nec tantum hoc dixit verbo, verum etiam fecit facto, secundum illud Ioannis decimo nono : "Tunc apprehendit Pilatus Iesum et flagellavit". Unde Glossa: "Hanc correptionem deridendo et flagellando nefandorum desideriis exhibuit, ne usque ad crucifigendum saevirent".

27. (Vers. 23.). Et quia perversum cor nec ra-Mone inducitur nec flectitur pietate, ideo subditur: At illi instabant vocibus magnis postulantes, ut crucifigeretur, et invalescebant voces eorum. Ex quo apparet, quod victi vivacitate rationis rectae, convertunt se ad preces: unde Glossa : "Ad preces se convertunt, ut quod criminando vel etiam ratiocinando nequiverant iam postulando et vociferando perficiant". Unde et Ioannis decimo nono : " Exiit ergo iterum Pilatus foras et dixit: Ecce, adduco vobis eum foras, ut cognoscatis, quia in eo nullam invenio causam: et dixit eis: Ecce homo. Cum ergo vidissent eum pontifices et ministri, clamabant dicentes: Crucifige, crucifige eum ".

Ex praedictis igitur colligitur, quod mors Christi principalius imputatur Iudaeis quam Pilato: unde Ioannis decimo nono Dominus dicit: " Qui me tradidit tibi maius peccatum habet" Nam Iudaei semper institerunt ad eius mortem, sed Pilatus visus est subterfugere septem modis, scilicet mutatione fori, allegatione innocentiae, oblatione misericordiae, ostensione voluntatis suae, declaratione, quod hoc esset contra rationem, inflictione poenae, et tandem refusione culpae in Iudaicam plebem; unde Matthaei vigesimo septimo : " Pilatus accepta aqua lavit manus coram populo, dicens:

Innocens ego sum a sanguine iusti huius; vos videritis. Et respondens universus populus dixit: Sanguis eius super nos et super filios nostros".

28. (Vers. 24.). Sed licet tot modis vellet eum liberare, tamen prae timore defecit in fine et declinavit contra dictamen iustitiae, misericordiae, voluntatis suae et rationis rectae ad perversam populi voluntatem ; ideo addit: Et Pilatus adiudicavit, fieri petitionem eorum ; et hoc contra illud Exodi vigesimo tertio: "Non sequeris turbam ad faciendum malum nec in iudicio plurimorum acquiesces sententiae, ut a vero devies".

29. (Vers. 25.). Deviavit autem Pilatus distortam sententiam dando in absolvendo malum: ideo dicit: Dimisit autem illis eum qui propter homicidium et seditionem missus fuerat in carcerem, quem petebant: et quantum ad condemnationem viri iusti: et ideo addit: Iesum vero tradidit voluntati eorum. - Ratio autem, quare Pilatus fuit inflexus ad hanc sententiam iniquissimam, fuit inordinatus amor complacente populi, quae retrahit a veritate: ideo ad Galatas primo : "Si adhuc hominibus placerem, Christi servus non essem "; fuit etiam timor, ne incurreret offensam Caesaris; unde Ioannis decimo nono : "Si hunc dimittis, non es amicus CAEsaris "; et subditur ibi, quod " Pilatus, cum audisset hunc sermonem, magis timuit", et tunc "sedit pro tribunali " et malam sententiam tulit: propter quod Proverbiorum vigesimo nono dicitur: " Qui timet hominem cito corruet".

Deductio Christi id crucifigendum describitur quoad quatuor.

30. (Vers. 26.). Et cum ducerent eum etc. Post descriptam condemnationem Christi hic describit deductionem condemnati : circa quam describendam quatuor introducuntur, scilicet deductio Christi ad patibulum, lamentatio mulierum, reprehensio lamentantium et praenuntiatio imminentium calamitatum.

Primo igitur quantum ad deductionem Christi ad patibulum dicit: Et cum ducerent eum, apprehenderunt Simonem quendam Cyrenensem venientem de villa, et imposuerunt ei crucem portare post Iesum.

Sed contrarium buins videtur dici Ioannis decimo nono , ubi dicitur: "Susceperunt Iesum et eduxerunt eum. Et baiulans sibi crucem exivit in eum qui dicitur Calvariae locum ".

Verumtamen non est contrarietas, quia utrumque fuit, sed quod tacet Lucas exprimit Ioannes. Unde Glossa : " Primo Dominus portavit crucem, sed postea Simoni imposita est, quem exeuntes obviam habuerunt".

Hoc autem diligenter exprimit Lucas propter mysterium significationis. Simon iste ratione nominis et gentis, quia erat de Cyrene , designat obedientiam populi gentilis ad ferendam crucem post Christum. Unde Glossa : "Quia Simon non Israelila, sed Cyrenaeus erat, per eum gentiles designantur", qui portant crucem, cum populi gentium, paganis ritibus relictis, obedienter amplectuntur vestigia dominicae passionis. Et talibus loquitur Petrus primae Petri secundo : " Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum " etc.; et talibus Paulus ad Hebraeos ultimo: " Christus extra portam passus est. Exeamus ergo ad eum extra castra, improperium eius portantes ".

Quia vero Simon iste angariatus fuit crucem portare, sicut dicitur Marci decimo quinto : " Angariaverunt praetereuntem Simonem Cyrenaeum "; ideo ratione angariae designat hypocritas, qui crucem portant pro laude humana: unde Gregorius : " Simon, qui portat crucem in angaria, ipse est, qui laborat pro laude humana: subdunt enim homines huic labori quem non cogit timor vel dilectio Dei ". Vel designat ateidiosos, qui crucem portant cum murmure, poena et violentia. Contra huiusmodi Bernardus : " VAE, portantibus crucem, non sicut Salvator, suam, sed sicut ille Cyrenaeus, alienam"! Quocontra supra nono: " Si quis vult post me venire, abneget semetipsum et tollat crucem suam quotidie " etc.; quia omni die debet in nobis amor faciendae poenitentiae innovari. 31. (Vers. 27.). Secundo quantum ad lamen-talionem mulierum concomitantium subditur: Sequebatur autem illum multa turba populi et mulierum, quae plangebant et lamentabantur eum. Turba quidem sequebatur ex admiratione, sed mulieres ex miseratione; unde Glossa : " Mali sequuntur, ut morientem laeti aspiciant, mulieres, ut quem vivere desiderabant moriturum, morientem et mortuum plorarent ". Unde et post mortem dicitur de Magdalena Ioannis vigesimo : "Maria stabat ad monumentum foris plorans ". HAEc autem lamentatio flebat de Christo a mulieribus, non a viris, non quia mulieres essent in amore Christi ferventiores seu stabiliores, sed quia magis sunt naturaliter ad lacrymas pronae et magis compassivae naturae, sicut de Anna dicitur Tobiae decimo : " Flebat igitur mater eius irremediabilibus lacrymis "; et de Anna, matre Samuelis, primi Regum primo: " Cum esset amara animo, oravit Dominum, flens largiter etc.: et quia poterant hoc facere magis secure. Unde Glossa : "Non ideo inducitur solus mulierum ploratus, quin et virfdolerent, sed quia femineus sexus quasi contemptibilior liberius poterat, presentibus principibus sacerdotum, quid contra eos sentiret, ostentare ". Unde potest dici illud Isaiae trigesimo secundo : "Accingite lumbos vestros, super ubera vestra plangite, super regione desiderabili": vere desiderabilis erat iste super omnes reges universae terrae Et ideo hic planctus et haec lamentatio designari potuit per lamentationem factam super Iosiam, secundum illud secundi Paralipomenon trigesimo quinto : "Universus Iuda et Ierusalem luxerunt Iosiam. Ieremias autem maxime, cuius omnes cantores atque cantatrices lamentationes super Iosiam replicant". Hujusmodi autem lamentationes magnae factae et praedictae fuerunt pro Salvatore, et ideo leguntur in eius passione . Simul depingitur mors Christi et ruina Ierusalem: unde in oratione Ieremiae : "Defecit gaudium cordis nostri, versus est in luctum chorus noster. Cecidit corona capitis nostri: vae nobis ! quia peccavimus. Propterea factum est moestum cor nostrum, ideo obcaecati sunt oculi nostri".

32. (Vers. 28.). Tertio quantum ad reprehensionem lamentantium adiungit: Conversus autem Iesus ad illas dixit: Filiae Ierusalem , nolite fiere super me. Prohibet autem uniusmodi mulieres a fletu, non quia male facerent Christo compatiendo, cum dicat vir pius et sanctus Iob trigesimo : "Flebam quondam super eo qui afflictus erat, et compatiebatur anima mea pauperi"; unde et sanctus David in figura dicebat secundi Regum primo: " Doleo super te, frater mi Ionatha, decore nimis et amabilis super amorem mulierum ". Unde et Christo pauperi, afflicto et amabili et pulcherrimo compatiendum est affectu piissimo, secundum illud Zachariae duodecimo : " Aspicient ad me, quem confixerunt, et plangent eum planctu quasi super unigenitum et dolebunt super eum, sicut doleri solet in morte primogeniti ". Non ergo hoc arguitur a Christo, sed quia contristabantur ex mentis deiectione: contra quod primae ad Thessalonicenses quarto : "Non contristemini sicut et ceteri, qui spem non habent: si enim credimus " etc.: unde Glossa: " Ne lamentemini me moriturum, cuius cito resurrectio mortem solvere potest, cuius mors mortem et ipsum mortis auctorem destruet"; quia etiam contristabantur carnali quadam affectione, scilicet de subtractione faciei desideratae, sicut dixit discipulis Ioannis decimo sexto : " Plorabitis et flebitis vos" etc: quia etiam sic fiebant de Christo, quasi moreretur pro se, non pro humana transgressione. Unde Glossa : " Tristabantur de vita mortali, quae morte finienda erat, non de caecis, qui medicum occidebant".

33. Quandocumque autem passionem Christi recolimus, debemus fiere non pro ipso, qui iam glorificatus est, sed habito respectu ad peccatum nostrum: ideo subdit: Sed super vos ipsas flete et super filios vestros. Non negat igitur, quin flendum sit, sed quod consideratio flentis debet redire super scelus generis humani, pro cuius transgressione Christus mortuus fuit Quoniam igitur Christus mortuus est pro peccatis nostris, ideo dies passionis suae debet cum multis lacrymis celebrari: unde dicitur Threnorum primo : "Idcirco ego plorans, et oculus meus deducens aquam, quia longe factus est a me consolator convertens animam meam: facti sunt filii mei perditi, quoniam invaluit inimicus ". Secus autem est de aliis Sanctis, ut de Petro et Paulo, qui mortui sunt ad profectum virtutis et palmam martyrii obtinendam. Fiere ergo omnis Christianus debet super se et humano genere, quia causa fuit interfectionis Domini sui. Ideo Ieremiae nono : " Quis dabit capiti meo aquam et oculis meis fontem lacrymarum? Et plorabo interfectos filiae populi mei". Ex huius mortis spiritualis memoratione flendum est, quamdiu sumus in Babylone tanquam in valle lacrymarum et fletuum: unde Psalmus : " Super flumina Babylonis illic sedimus et flevimus, dum recordaremur tui, Sion ". Fiere etiam debet omnis, quia tantam et tam nobilem pietatem non recognoscat multitudo hominum: Threnorum secundo : "Deduc quasi torrentem lacrymas per diem et noctem, non des requiem tibi ". Fiere etiam debet, quia ex hoc praeparatur ad Aeternam calamitatem: propter quod super eos flevit Iesus: supra decimo nono : (Videns civitatem, flevit super illam, dicens: Quia si cognovisses et tu "; et Threnorum secundo: " Defecerunt prae lacrymis oculi mei, conturbata sunt viscera mea; effusum est in terra iecur meum super contritione filiae populi mei ".

34. (Vers. 29.). Quarto quantum ad praedictionem imminentium calamitatum subiungit: Quoniam ecce, venient dies, in quibus dicent : Beatae steriles et ventres, qui non genuerunt, et ubera, quae non lactaverunt. Et hoc potest referri ad destructionem Ierusalem, ratione cuius praemittitur supra vigesimo primo : " Vae praegnantibus et nutrientibus in illis diebus "! et iterum eodem infra: " Erit pressura et ira magna populo huic, et cadent in ore gladii et captivi ducentur in omnes gentes".

Vel melius refertur ad iudicium finale, ex cuius consideratione debet homo flere super se et super alios peccatores, ne oporteat plangere in adventu ipsius, secundum illud Matthaei vigesimo quarto : " Apparebit signum Filii hominis in caelo, et tunc plangent omnes tribus terrae et videbunt Filium hominis sedentem " etc.

38. (Vers. 30.). Et hnic intellectui magis consonat quod sequitur: Tunc incipient dicere montibus: Cadite super nos: et collibus: Operite nos. Hoc erit in apparitione iudicis, secundum illud Apocalypsis sexto : " Absconderunt se in speluncis et in petris montium et dicunt montibus et petris: Cadite super nos et abscondite nos a facie sedentis super thronum et ab ira Agni, quoniam venit dies magnus irae ipsorum ". Et similiter Isaiae secundo : "Ingredientur scissurae petrarum et cavernas saxorum a facie formidinis Domini et a gloria maiestatis eius, cum surrexerit percutere terram " etc.

36. (Vers. 31.). Quod autem tales dies horribiles exspectandi sint indubitanter et formidandi et per fletum praeveniendi, ostendit ex consideratione suae passionis, cum subdit: Quia, si in viridi ligno haec faciunt, in arido quid fiet? quasi dicat: si succiditur arbor viva et fructuosa et speciosa, quid ergo fiet de arida et infructuosa ? Est autem Christus lignum viride, quia vivum: unde Proverbiorum tertio " Lignum vitae est his qui apprehenderunt eam ", dicitur de Sapientia: et ideo designatur per lignum vitae, de quo Genesis secundo: " Produxit Deus de humo omne lignum pnlcrum visu et ad vescendum suave et lignum vitae in medio paradisi ". Quia etiam fructuosum; Apocalypsis vigesimo secundo : "Ex utraque parte fluminis lignum vitae afferens fructus duodecim, per menses singulos reddens fructum suum". Quia virtuosum: Apocalypsis vigesimo secundo : " Folia ligni ad sanitatem gentium " etc.

Econtra homo peccator est lignum aridum, quia caret vita gratiae, fructu iustitiae et virtute constantiae: propter quod Ecclesiastici sexto dicitur peccatori: " Non te extollas in cogitatione animae tuae, ne forte elidatur virtus tua per stultitiam, et folia tua comedat et fructus tuos perdat, et relinquaris velut lignum aridum in eremo ". Si ergo summus plantator lignorum paradisi propter peccatum sic crudelem mortem permisit pati lignum vitae et voluptatis, quid ergo faciet de lignis aridis et spinosis? Unde Glossa : "Si ego, qui peccatum non feci, qui lignum vitae appellor merito, duodenos fructus gratiae per singulos menses affero, sine igne passionis de mundo non exeo, quae tormenta manent illos qui fructibus sunt vacui, insuper et lignum vitae flammis dare non timent"? Et ideo Proverbiorum undecimo " Si iustus in terra recipit, quanto magis impius et peccator "; et primae Petri quarto: " Tempus est, ut incipiat iudicium a domo Dei. Si antem primum a nobis, quis finis eorum qui non credituri sunt Evangelio"?

De crucifixione Christi dicuntur duo.

37. Ducebantur autem et alii duo etc. Post descriptam Christi comprehensionem, illusionem, accusationem et condemnationem hic quinto loco describit eius crucifixionem; quam describit dupliciter, scilicet ex parte conditionum aggravandum et ex parte circumadiacentium , ibi : Erat autem et superscriptio scripta etc.

Circa descriptionem conditionum aggravandum sex introducuntur, scilicet inhonestos consortii, atrocitas supplicii, benignitas crucifixi, rapacitas militum crucifigentium, malignitas principum in- jiiSatifiiiffl et crudelitas irridentium crucifixorum.

38. (Vers. 32.). Primo igitur quantum ad inhonestatem consortii dicit: Ducebantur autem et alii duo nequam cum eo, ut interficerentur ;alii duo scilicet, qui erant nequam, ut ex iniquitate illorum cum Christo interfectorum praetenderent, quod Christus ut reprobus patiebatur: sed hoc Dominus praeordinavit fieri, secundum illud Isaiae quinquagesimo tertio "Cum sceleratis reputatus est "; tum propter exemplum humilitatis, ratione cuius dicitur in Psalmo: " Ego autem sum vermis et non homo, opprobrium hominum et abiectio plebis "; et Isaiae quinquagesimo tertio: " Desideravimus eum novissimum virorum "; tum propter mysterium significationis. Nam per duos latrones secundum allegoriam intelliguntur populi, inter quos et pro quibus et a quibus passus est, unus Iudaeorum et alter gentium, qui recte latrones dicuntur, quia utrique Deo per superbiam in Adam voluerunt praeripere dignitatem propriam: unde super istud ad Philippenses secundo": " Non rapinam arbitratus est, esse se Aequalem Deo ", dicit Glossa: "Adam et Eva voluerunt rapere Divinitatem et amiserunt felicitatem". Et propter hoc datum fuit signum circumcisionis in remedium , quod esset quasi cauterium latronum ; ut per illam a poena latrocinii liberemur. Sed populus Iudaicus tanquam latro sinister adhuc blasphemat, gentilis autem confitetur et orat. - Secundum Augustinum autem per duos latrones signatur totum genus humanum in cruce tribulationis et miseriae praesentis affixum: sed altera pars a dextris, ut illi qui pro caelesti gloria, altera a sinistris, ut illi qui pro temporali gloria patiuntur. Et de hoc Ambrosius : " Exsecrabilis in facto impietas Iudaeorum, quae quasi latronem affigit cruci omnium Redemptorem: bonus tamen in mysterio latro, qui insidiatus est diabolo, ut vasa eius auferret ". Ideo Iob quadragesimo : "In oculis eius quasi hamo capiet eum "; propter quod Dominus comparat se furi supra duodecimo: " Si sciret paterfamilias, qua hora fur venturus esset" etc.

39. (Vers. 33.). Secundo quantum ad atrocitatem supplicii subditur: Et postquam venerunt in locum, qui vocatur Calvariae, ibi crucifixerunt eum. Locus iste vocatur Calvariae, ut dicunt quidam, quia ibi iacebat Adam, et ibi erat calvaria capitis eius: et hoc videtur dicere Ambrosius super Epistolam ad Romanos . Sed hoc non dicit Ambrosius doctor, sed Ambrosius Adopertus. Nam, sicut dicit Hieronymus Adam sepultus est in Hebron, quemadmodum dicitur Iosue decimo quarto. Dicitur ergo locus Calvariae, quia ibi continebantur calvariae damnatorum, qui ibi decollabantur et suspendebantur. Erat autem hic locus extra civitatem, quia consuetudo haec inolevit ab antiquo, ut malefici extra castra occiderentur: Levitici vigesimo quarto " Educ blasphemum extra castra, et lapidet eum omnis.populus". Quod fiebat propter spectaculum, sed nunc fuit propter mysterium, ut significetur, quod his qui erant extra Ierusalem, profuit passio Christi: unde ad Hebraeos ultimo : "Iesus, ut sanctificaret per suum sanguinem populum, extra portam passus est". Fuit autem ista eductio praefigurata in eductione Abel, Genesis quarto : in eductione Isaac, Genesis vigesimo secundo: in eductione Ioseph, Genesis trigesimo septimo: in egressione David de Ierusalem , secundi Regum decimo quinto. In hoc igitur loco paenarum acerbissima poena crucis crucifixus est, secundum illud Zachariae duodecimo : " Aspicient ad me, quem confixerunt "; et Malachiae tertio: "Si affiget homo Deum, quia vos configitis "me"?

Tunc impleta est figura de serpente suspenso in palo, Numerorum vigesimo primo : tunc impletum est illud Deuteronomii vigesimo octavo: " Erit vita tua quasi pendens ante te". Tunc impleta est prophetia David : " Foderunt manus meas et pedes meos"; tunc impleta est prophetia Ieremiae undecimo: "Mittamus lignum in panem eius"; et illud Danielis nono: " Et post hebdomadas sexaginta duas occidetur Christus"; tunc et prophetia Zachariae decimo tertio : "Quid sunt plagae istae in medio manuum tuarum"? tunc et illud Isaiae quinquagesimo tertio: " Sicut ovis ad occisionem ducetur". Tunc impleta sunt omnia praedicta de passione Christi: unde supra decimo octavo : "Consummabuntur omnia, quae scripta sunt per Prophetas de Filio hominis ".

40. Haec autem erat poena latronum: ideo addit: Et latrones, unum a dextris et alterum a sinistris: quod factum est non solum in opprobrium verum etiam Deo disponente, in nostrum documentum. Nam per duos latrones intelliguntur caro et mundus, qui sunt crucifigendi, ad hoc quod spiritus noster in cruce Domino offeratur, sicut Iesus. Crucifigenda est caro sicut dexter latro, secundam illud ad Galatas quinto : " Qui autem sunt Christi carnem suam crucifixerunt" etc.; mundus ut kuro sinister: ad Galatas ultimo: "Mihi mundus crucifixus est, et ego mundos. Et tunc spiritus in medio crucifigitur cum Christo, ut dicat cum Apostolo ad Galatas secundo : " Christo confixus sum cruci. Vivo autem, iam non ego, vivit vero in me Christus ".

Est autem crux carnis rigor disciplinae, cuius quatuor sunt brachia, scilicet vigilia, abstinentia, asperitas vestium et disciplina verberum.

Crux autem, qua mundus crucifigitur, est paupertas spiritus , cuius quatuor sunt brachia, scilicet contemptus gloriae, pecuniae, patriae et parentelae.

Crux spiritus est fervor devotionis, cuius etiam quatuor sunt brachia, scilicet spes et amor, timor et dolor: spes sursum, timor deorsum, amor a dextris et dolor a sinistris. Et de his ad Ephesios tertio : " In caritate radicati et fundati, ut possitis comprehendere " etc.

41. (Vers. 34.). Tertio quantum ad benignitatem Crucifixi subiungit: Iesus autem dicebat:Pater, dimitte eis, quia nesciunt , quid faciunt: in quo impletur illud Isaiae quinquagesimo tertio : " Ipse peccata multorum tulit et pro transgressoribus rogavit ". Oratio autem hu;usmodi fuit in remedium, quia etiam suis crucifixoribus profuit passio per orationem suam. Unde Actuum secundo legitur, quod conversi sunt uno die tria millia, et alio quinque millia, Actuum quarto, quia, ut dicitur ad Hebraeos quinto, "exauditus est in omnibus pro sua reverentia ". Unde etiam in hoc apparuit, quod fuit pontifex pius et misericors, offerendo se et interpellando pro populi salute. Et propter boc Lucas solus, qui specialiter agit de Christi sacerdotio, hanc orationem describit et narrat ; unde Beda : " Quia Lucas sacerdotium Christi describere disposuit, recte Dominus apud eum pro persecutoribus iure sacerdotis intercedit". Et hoc praefiguratur Numerorum decimo sexto in Aaron, orante pro populo insurgente contra ipsum ; de quo ibidem dicitur, quod " stans Aaron inter mortuos et viventes, pro populo deprecatus est, et plaga cessavit". Unde et Sapientiae decimo octavo " Properans homo sine querela deprecari pro populo, proferens servitutis suae scutum orationem, et per incensum deprecationem allegans, restitit irae ". Et propter hoc Christus dedit exemplum omnibus pontificibus et etiam omnibus Christianis, qui sunt " regale sacerdotium ", et maxime perfectis orare pro persequentibus, secundum illud Matthaei quinto: " Orate pro persequentibus et calumniantibus vos ", sicut fecit Christus et protomartvr Stephanus ; Actuum septimo: " Ne statuas illis hoc peccatum. Et cum hoc dixisset, obdormivit".

42. Quarto quantum ad rapacitatem militum crucifigentium adiungitur: Dividentes vero vestimenta eius, miserunt sortes ; quod expressius dicitur Ioannis decimo nono: " Milites, cum crucifixissent eum, acceperunt vestimenta eius et fecerunt quatuor partes, unicuique militum partem, et tunicam "; et post subditur de tunica inconsutili, quod sortem miserunt, cuius esset. Hoc autem factum est, ut dicit Ioannes , ad complementum prophetiae; nam Propheta David in Psalmo dicit: " Diviserunt sibi vestimenta mea et super vestem meam miserunt sortem". Et in hoc apparuit rapacitas militum, qui Christum pro sua rapacitate nudaverunt. Et ideo passio Christi signanter significatur per Noe, de quo Genesis nono dicitur, quod " bibens vinum inebriatus est et nudatus in tabernaculo suo". Per diuisionem autem hanc vestium in quatuor partes intelligitur diffusio Ecclesiae in quatuor partes mundi ; unde Beda : " Quadripartita vestis signat Ecclesiam in toto orbe, qui quatuor partibus constat, diffusam. Tunica sortita omnium partium signat unitatem, quae caritatis vinculo continetur ". Per missionem autem sortis intelligitur collatio gratiae, quae non pro humana distributione, sed potius pro divina dispositione datur, quia, Proverbiorum decim sexto , " sortes mittuntur in sinum, sed a Domino temperantur "; et Actuum primo: " Tu, Domine, qui corda nosti omnium, ostende, quem elegeris". " Et dederunt sortes eis, et cecidit sors super Mathiam ".

43. (Vers. 33.). Quinto quantum ad malignitatem principum insultantium subiungit: Et stabat populus exspectans , et deridebant eum principes cum eis, et sic impletum est illud Psalmi: (Omnes videntes me deriserunt me, locuti sunt labiis et moverunt caput"; et Iob duodecimo: " Deridetur iusti simplicitas. Lampas contempta apud cogitationes divitum ", scilicet principum sacerdotum. Huius figura praecessit in Cham: Genesis nono'' : " Cum vidisset Cham, pater Chanaan, verenda patris esse nudata, nuntiavit duobus fratribus suis foras". Sic et isti videntes Christi infirmitatem insultabant.

Unde et subditur: Dicentes: Alios salvos fecit, se salvum faciat, si hic est Christus Dei electus. Sapientiae secundo : " Tentemus quae ventura sunt illi. Si enim est verus Filius Dei, suscipiet illum et liberabit illum de manu contrariorum ". Nec solum haec dicebant, immo multipliciter insultabant: unde Matthaei vigesimo septimo : "Praetereuntes blasphemabant eum, moventes capita sua et dicentes: Vah! qui destruis templum Dei et in tribus diebus reaedificas: salva te ipsum ". Hoc dicebant populares, sed principes adhuc malitiosius: unde Matthaei vigesimo septimo : " Alios salvos fecit, se ipsum non potest salvum facere: si rex Israel est, descendat nunc de cruce " etc. Super quo Bernardus : " Quid tu, Iudaee, qui pridie ante crucem caput agitabas? Qui sacrum caput Christi exagitabas opprobriis, dicens: Si Christus rex Israel est, descendat de cruce ? O venenata lingua, verbum malitiae, sermo nequam ! Hoc plane luum est, magis autem eius qui mendax est ab initio. Quid enim consequentiae videtur habere, ut descendat, si rex est, et non magis ascendat? Immo, quia rex Israel est, titulum regni non deserat, virgam imperii non deponat, cuius nimirum imperium super humerum eius . Alios, inquiunt, salvos fecit, se ipsum non potest salvum facere. Immo, si descenderit, neminem salvum faceret: cnm enim salvus esse non possit, nisi qui perseveraverit usque in finem: ''quanto minus poterit esse Salvator "?

44. (Vers. 36.). Sexto quantam ad crudelitatem illudentium crucifixorum adiungit: Illudebant autem ei et milites. Milites quidem illudebant ante crucifixionem, secundum quod dicitur Ioannis decimo nono : " Milites, plectentes coronam de spinis, imposuerunt capiti eius et veste purpurea circumdederunt eum. Et veniebant ad eum et dabant ei alapas ". Ex quo apparet, quod secundum Lucam Christus ter illusus fuit, scilicet in domo pontificis, supra vigesimo secundo , et in praesentia Herodis, supra eodem, et nunc. In quo datur intelligi, quod ista tria genera hominum, quae specialiter Christus honoravit in terris, Christum inhonorant, scilicet pontifices, principes et milites, ita ut eis competat illud Isaiae primo : "Filios enutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt me". Unde istis competit illud Isaiae quinquagesimo septimo: " Super quem lusistis et super quem dilatastis os et eiecistis linguam? Nunquid non vos filii scelesti"? Milites igitur Christum spernebant et spernendo afflictionem afflicto addebant.

Et ideo addit: Accedentes et acetum offerentes ei . Dicitur autem Matthaei vigesimo septimo , quod "dederunt ei bibere vinum cum felle mixtum ", Marci decimo quinto. Et, ut dicit Angustinus , credibile est, quod in vinum acetosum immiserint Iudaei fel et myrrham, quae sunt amarissima. Et in hoc impletur propbetae David vaticinium : " Dederunt, inquit, in escam meam fel et in siti mea potaverunt me aceto". Et Deuteronomii trigesimo secundo de vinea conversa in amaritudinem : " Uva eorum uva fellis et botrus amarissimus Fel draconum vinum eorum et venenum aspidum insanabile ". Et de hoc dicitur Ioannis decimo nono : " Cnm accepisset Iesus acetum, dixit: Consummatum est", et quia, cum passus esset in auditu per contumelias , in visu per lacrymas, in tactu per plagas, non restabat, nisi ut pateretur in gustu et lingua, contra illam delectationem, quam in esu pomi habuit Adam et Eva . Et quia huiusmodi tentatio per auditum introivit, ideo toties replicantur contumeliae contra Christum.

45. (Vers. 37.). Unde adiungit: Dicentes : Si tu es rex Iudaeorum, salvum te fac. Unde et isti milites designantur per servos regis Assyriorum, qui blasphemaverunt Dominum, de quibus Isaiae trigesimo septimo : " Cui exprobrasti et quem blasphemasti et super quem exaltasti vocem tuam et levasti altitudinem oculorum tuorum? Ad sanctum Israel. Id manu servorum tuorum exprobrasti Domino". Sed Dominus istis blasphemis non cessit, ut daret exemplum patientiae et perseverantiae, secundum illud Iacobi quinto : " Exemplum accipite, fratres, longanimitatis, laboris et patientiae. Sufferentiam Iob audistis " etc. Unde Bernardus : " Sine causa, maligne, parasti sagittas tuas in pharetra et discipulorum suspiria cumulas opprobriis ludaeorum; illi quippe desperant, isti improperant. Sed Christo neutra tela nocebunt: aliud tempus elegit confortandis discipulis et aliud adversariis confutandis. Interim patientiam magis exhibet, humilitatem commendat, obedientiam implet, perficit caritatem. His nempe virtutum gemmis quatuor cornua crucis adornantur: et est supereminentior caritas, a dextris obedientia, patientia a sinistris, radix virtutum humilitas in profundo: bis ditavit tropaeum crucis consummatio dominicae passionis".

46. (Vers. 38.). Erat autem et superscriptio etc. Postquam descripsit aggravantia passionem christi, hic describit circumadiacentia . Haec autem fuerunt quatuor, scilicet superscriptio iudicis, blasphemia latronis, confessio poenitentis et misericordia Salvatoris.

Primo igitur quantum ad superscriptionem iudicis dicit: Erat autem et superscriptio scripta super eum litteris Graecis et Latinis et Hebraicis: Sic est rex Iudaeorum. Hanc superscriptionem posuit Pilatus per modum tituli, in quo intendebat inscribere causam suae passionis: unde Marci decimo quinto : " Et erat titulus causae ipsius inscriptos: Rex Iudaeorum "; in quo ostenditur causa, quare crucifixus est secundum veritatem, sed Iudaei non acceptabant: unde Ioannis decimo nono: " Hunc titulum multi Iudaeorum legerunt, et dicebant Pilato pontifices Iudaeorum: Noli scribere: Rex Iudaeorum, sed: Quia ipse dixit: Rex sum ludaeorum. Respondit . Pilatus: Quod scripsi scripsi". Ex quo apparet, quod divino nutu titulus scriptus est: unde Beda dicit: "Ideo immolato titulus superpositus est, ut cunctis legere et credere volentibus pateat, quod per crucem non perdidit, sed corroboravit imperium ", secundum illud Isaiae nono : " Factus est principatus super humerum eius "; et in Psalmo: (Dominus regnavit" a ligno.

47. Est autem titulus triplex, quidam scilicet memorialis, qui scribitur in tumulis mortuorum; piaeconialis, qui in portis civitatum; et triumphalis, qui continet causam et ordinem triumphi et consuevit scribi in arcubus, et talis fuit iste titulus, de quo Isaiae decimo nono : " Erit altare Domini in medio Aegypti, et titulus Domini iuxta terminum eius". Hic scriptus est tribus linguis, quia, licet essent septuaginta duae, tres tamen erant eminentes: unde Glossa : " Hae tres linguae prae ceteris eminebant: Hebraea propter Iudaeos in Lege gloriantes, Graeca propter Graecos sapientes, Latina propter Romanos imperantes. Ergo, velint nolint Iudaei, omne regnum mundi, omnis sapientia mundana, omnia divinae legis sacramenta testantur, quod Iesus est imperator credentium et confitentium ". Vel ideo tribus, propter hoc quod istae tres linguae innuunt mysterium Trinitatis. Videtur etiam firmum testimonium veritatis: unde Augustinus : "Tribus linguis quasi tribus testibus titulus est approbatus, quia in ore duorum vel trium stat omne verbum ".

48. (Vers. 39.). Secundo quantum ad blasphemiam latronis subdit: Unus autem de his qui pendebant latronibus, blaspliemabat eum dicens: Si tu es Christus, salvum fac temetipsum et nos.

Sed contrarium huius videtur dici Marci decimo quinto , ubi sic ait: " Et qui cum eo crucifixi erant conviciabantur ei"; et similiter Matlhaei vigesimo septimo. Sed haec contrarietas dissolvitur dupliciter: uno modo, quod verbum Matthaei et Marci intelligatur per synecdochen, ut quod est partis attribuatur toti; vel, quod ambo in principio coeperunt blasphemare, sed alter tantum perstitit : et hic blasphemabat, quia non veraciter petebat salvari, sed irrisorie. Et hoc erat pessimum, quod miser et pauper irrideret pauperem afflictum: propter quod Proverbiorum vigesimo octavo : "Vir pauper calumnians pauperes similis est imbri vehementi, in quo paratur fames ". Sed Dominus huic non respondet, ut formam daret patientiae; unde primae Petri secundo : " Cum malediceretur, non maledicebat: cum pateretur, non comminabatur "; ut etiam doceret exemplo illud Apostoli ad Romanos duodecimo: " Benedicite maledicentibus vobis, benedicite et nolite maledicere ". Hoc enim virtuosum est: unde Chrysostomus : " Mirabilius est, hominem convicia passum non moveri, quam hominem vulneratum et percussum non cadere".

49. (Vers. 40. 41.). Tertio quantum ad confessionem poenitentis adiungit: Respondens autem

alter, increpabat eum dicens: Neque tu times Deum, quod in eadem damnatione es ! Quod dicit detestando alienam culpam, quod est opus vere poenitentis, secundum illud ad Ephesios quinto : " Nolite communicare operibus infructuosis tenebrarum, magis autem redarguite ". - Nec tantum alienam, verum euam suam: unde addit: Et nos quidem iuste;nam digna factis recipimus. Et hoc est vere poenitentium, secundum illud Danielis tertio : " Iustus es, Domine, in omnibus, quae fecisti nobis, et universa opera tua vera "; " peccavimus enim et inique egimus, recedentes a te ". - Nec enim recognoscit tantum culpam propriam, verum etiam Christi innocentiam praedicat: unde subdit: Hic vero nihil mali gessit, secundum illud primae Petri secundo : " Qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius ".

50. (Vers. 42.). Nec enim recognoscit tantum - innocentiam vitae, verum etiam excellentiam potentiae: et ideo subiungit: Et dicebat ad Iesum: Domine, memento mei, cum veneris in regnum tuum: in quo simul confitetur Christi excellentiam regalem et petit culpae relaxationem. Sic orabat Nehemias ; Nehemiae quinto : " Memento mei, Deus meus, in bonum "; Psalmus: " Reminiscere miserationum tuarum, Domine " etc. ; et iterum: " Secundum misericordiam tuam memento mei tu, propter . bonitatem tuam, Domine ".

Apparet igitur, quod in latrone hoc fuit veritas fidei et confessio veritatis, reprobando malum, approbando bonum et asserendo verum ; fuit etiam supplicatio orationis. Unde Glossa : (Magna gratia in hoc latrone eminet: nullum membrum a supplicio liberum habet praeter cor et linguam: totum, quod liberum habet, offert: credit ctorde, confitetur ore". Et in hoc apparet illud quod dicitur supra decimo septimo : "Duo erunt in agro: unus assumetur, et alter relinquetur", secundum profunditatem divinorum iudiciorum.

81. (Vers. 43.). Quarto quantum ad misericordiam Salvatoris subiungit: Et dixit illi Iesus: Amen dico tibi: Hodie mecum eris in paradiso: in quo Christus miram ostendit misericordiam tanquam piissimus pontifex, quia poenitentiam latronis, quantumcumque seram, non refutavit et amplius, quam latro petebat, concessit. Unde Ambrosius : "Pulcherrimum affectandae conversionis exemplum, quod tam cito latroni venia relaxatur, et uberior gratia quam precatio. Semper enim Dominus Deus plus tribuit, quam rogatur "; cum enim peteret veniam, obtinuit paradisum. Et attende, quod dicit: Eris in paradiso, non, inquam, in caelesti, in quem nullus ante Christum ascendit: sed in beata visione Dei: unde Ambrosius : " Vita est esse cum Christo, quia, ubi est Christus, ibi est regnum.

92. Et nota hic, quod paradisus in Scriptura dicitur primo hortus voluptatis: Genesis secundo : " Plantaverat autem Dominus Deus paradisum voluptatis a principio "; et patria caelestis: Apocalypsis secundo: " Vincenti dabo edere de ligno vitae, quod est in paradiso Dei mei"; et visio speciei: secundae ad Corinthios duodecimo: " Raptus est in paradisum et audivit ibi arcana verba " etc.

Allegorice dicitur Ecclesia: Genesis secundo : " Fluvius egrediebatur de loco voluptatis ad irrigandum paradisum". Dicitur Virgo beata: Canticorum quarto : " Hortus conclusus, fons signatus, emissiones tuae paradisus"; sacra Scriptura: Ecclesiastici vigesimo quarto: "Ego sicut aquaeductus exivi de paradiso Dei".

Tropologice dicitur gratia: Ecclesiastici quadragesimo : "Gratia, sicut paradisus in benedictionibus". Dicitur anima timorata: Ecclesiastici quadragesimo: (Timor Domini sicut paradisus benedictionis". Dicitur etiam vita religiosa: Genesis decimo tertio: " Regio Iordanis universa irrigabatur sicut paradisus Domini ".

Dicitur ergo hic pro beata visione Christi, quia, ut dicitur Ioannis decimo septimo , "haec est vita Aeterna, ut cognoscant te solum Deum veram, et quem misisti Iesum Christum ".

De Christi morte et tumulatione dicuntur duo.

53. Erat autem fere hora sexta etc. Post descriptam Christi comprehensionem, illusionem, accusationem et condemnationem et crucifixionem hic describit Evangelista eius mortem et tumulationem ; et haec habet partes duas. In quarum prima agitur de morte; in secunda, de sepultura, ibi : Et ecce, vir nomine Ioseph.

Circa descriptionem autem mortis Christi quatuor introducuntur, scilicet mirabilis perturbatio mundi, lacrymosa exspiratio Christi, fidelis confessio centurionis et tremebunda, compunctio plebis.

34. (Vers. 44.45.). Primo igitur quantum ad mirabilem perturbationem mundi, quae mortem Christi antecessit, dicit: Erat autem fere hora sexta.

Dicitur autem Ioannis decimo nono , quod " erat hora sexta", quando crucifixus est Iesus: et Marci decimo quinto, quod " erat hora tertia "; et Lucas, removet istam controversiam, ostendens, quod fuit inter tertiam et sextam horam, sed plus accessit ad sextam: unde Evangelistae alii nominant extrema, et Lucas exprimit mediam horam . In hac sexta hora et sexta Aetate et sexta feria crucifixus est Iesus pro homine, qui fuit sexta die formatus .

Post hanc sextam horam, Christo pendente in cruce et approximante ad mortem, facta est universalis commotio creature: unde addit: Et tenebrae factae sunt in universam terramusque in horam nonam, et obscuratus est sol. HAE autem tenebrae non potuerunt esse per naturam, sicut fit eclipsis, triplici ex causa, scilicet quia luna erat quartadecima , et ita in perfecta distantia a sole: et quia eclipsis non aufert omnino lumen omnibus partibus terrae; et quia non potest per tres horas durare: et ideo hic triplex miraculum fuit Et propterea refertur , quod beatus Dionysius, cum esset in Aegyptoet videret illam obscurationem, dixit: " Aut elementa mutantur, aut Deus naturae patitur, et elementa sibi compatiuntur". Unde et ipse dicit in Epistola contra Apollophanem ; " Dic, quid dicis de eclipsi, quae fuit in salutari cruce ? Utrique enim simul constituti apud civitatem solis, mirabiliter vidimus lunam subeuntem soli: non enim erat tempus coniunctionis: et a nona hora usque ad vesperam lunam a diametro soli supernaturaliter oppositam "; et post: " Conscissionem ipsam ab oriente vidimus incipientem et venientem usque ad solarem terminum, deinde retrocedentem ".

ob. Et quia Christus non solum erat dominus naturae, verum etiam legalis observantiae: ideo addit: Et velum templi scissum est medium; nec tantum hoc velum, verum etiam aliae creaturae suae sibi compassae sunt: unde Matthaei vigesimo septimo : " Petrae scissae sunt, et monumenta aperta sunt"; et hoc totum in testimonium Divinitatis Christi. Et de hoc Hieronymus : " Compatiuntur elementa Conditori suo: refugit sol, quia non potuit videre mortem Christi, collaborat laboranti et blasphemantibus suae lucis beneficium retraxit: omnis creatura compatitur Christo morienti. Nam sol obscuratur, terra movetur, petrae scinduntur, velum templi dividitur, sepulcra aperiuntur, solus miser homo non compatitur, pro quo solo Christus patitur ". Attendendum autem, quod in illa solis obscuratione intelligitur obcaecalio Iudaeorum, et in scissione veli revelatio Scripturarum, quae facta est gentibus: unde dicitur Ioannis nono : " Ego in iudicium veni in hunc mundum, ut qui non vident videant, et qui vident caeci fiant ". Vel, ad tempus finale potest referri, de quo in Psalmo : " Posuisti tenebras, et facta est nox: in ipsa pertransibunt omnes bestiae silvae ".

56. (Vers. 46.). Secundo quantum ad lacrymosam expirationem Christi subdit: Et clamans voce

magna, Iesus ait: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum. - Sed videtur contrarietas inter Evangelistas. Nam Matthaei vigesimoseptimo et Marci.decimo quinto dicitur, quod clamavit: " Eli, Eli "; et Ioannis decimo nono dicitur, quod clamavit: " Consummatum est ". Sed totum hoc verum est, quia ter clamavit. Et primo dixit quod dicit Matthaeus, deinde secundo, quod Ioannes, et tertio, quod Lucas . - Et hoc insinuat ipse Evangelista Lucas in hoc quod subdit: Et haec dicens exspiravit. Ex quo apparet, quod exspiravit simul clamando et orando, ut ostenderet, quod ipse est verus pontifex noster ; propter quod ad Hebraeos quinto : " Qui in diebus carnis suae preces supplicationesque ad eum qui posset illum salvum facere a morte, cum clamore valido et lacrymis offerens, exauditus est pro sua reverentia". " Et consummatus factus est omnibus obtemperantibus sibi causa salutis Aeternae, appellatus a Deo pontifex iuxta ordinem Melchisedech". . Ideo autem simul clamans et lacrymans exspiravit, ut in lacrymis intelligatur vera Christi passio et humanitas: in clamore vero Divinitas, quia, cum nullus possit clamare per naturam, nisi qui habet sanguinem sufficientem in corde et spiritum ad respirationem, impossibile est, quod per naturam quis exspiret et clamet. Et ideo ostendit in clamore mortis se omnipotentem, et verum esse monstravit quod dixit Ioannis decimo : "Potestatem habeo ponendi animam meam et potestatem habeo iterum.sumendi eam ". "Nemo tollit eam a me, sed ego pono eam a me ipso "; et ideo Isaiae quinquagesimo tertio: " Si posuerit pro peccato animam suam, videbit semen longaevum, et voluntas Domini in manu eius dirigetur ". 87. ;(Vers. 47.). Tertio quantum ad fidelem confessionem centurionis adiungit: Videns autem centurio quod factum fuerat, glorificavit Deum dicens: Vere hic homo iustus erat. HAEc autem fidelis confessio ortum habuit ex visione mirabilium, quae facta sunt in commotione mundi et maxime in modo moriendi; unde Matthaei vigesimo septimo : " Centurio autem, et qui cum eo erant, viso terraemotu et his quae fiebant, timuerunt valde, dicentes: Vere Filius Dei erat iste ". Sed Marci decimo quinto dicitur, quod evidens centurio, quia sic clamans exspirasset, ait: Vere hic homo Filios Dei erat". Lucas autem comprehendit utrumque, cum dicit: Videns centurio quod factum fuerat. Unde in hoc centurione apparuit promptitudo.in gentibus ad fidem, et econtra in Iudaeis obduratio ad incredulitatem. Propter quod et Beda : " Videns, quod ita haberet potestatem emittendi spiritum, quod non potest nisi Conditor animarum, ipse qui crucifixerat in ipso passionis scandalo confitetur Dei Filium quem Iudaei post miracula credere noluerunt". Sed quia principes, sacerdotum, cum haec vidissent, non glorificaverunt Deum, ideo excaecati sunt, secundum illud ad Romanos primo : " Cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt aut gratias egerant, sed evanuerunt in cogitationibus suis, et obscuratum est insipiens cor eorum ".

58. (Vers. 48.). Quarto quantum ad lremebundam compunctionem plebis subiungit: Et omnis turba eorum qui simul aderant ad spectaculum istud et videbant quae fiebant, percutientes pectora sua revertebantur. Percussio namque pectoris signum est poenitentiae et compunctionis, sicut supra decimo octavo de publicano, qui " percutiebat pectus suum, dicens: Deus, propitius esto mihi peccatori". Intelligitur autem per hanc turbam populus Iudaeorum, qui, etsi veritatem videret, ut centurio, solam pectus percussit, sed in vocem confessionis non prorupit. Unde Glossa : " Videamus distantiam gentis et gentis: gentiles, moriente Christo, apertae confessionis voce Deum glorificant ; Iudaei, percutientes pectora solum, silentes domum redeunt". Unde redibant domum, quia, etsi videretur eis iniuste actam contra Christum, tamen ad eum modicum vel natium habebant affectum.

59. (Vers. 49.). Nec mirum, quia et noti eius omnes reputabant eum tanquam alienum, licet non omnino perdidissent affectum: ideo subdit: Stabant autem omnes noli eius a longe et mulieres, quae

secutas eum erant a Galilaea, haec videntes. Et sic impletam est illud Psalmi : " Elongasti a me amicum et proximum et notos meos a miseria "; Iob decimo nono: "Fratres meos longe fecisti a me, et noti mei quasi alieni recesserunt a me". Et ratio boias erat, quia iam pauperrimus erat et despectus et interfectus; Proverbiorum decimo nono : "Fratres hominis pauperis oderunt eum, insuper et amici eius procul recesserunt ab eo ". Verumtamen Virgo gloriosa et Domina nostra sancta Maria non fuit elongata, nec affectu nec situ. Nam dicitur Ioannis decimo nono : " Stabant autem iuxta crucem Iesu Mater eius et soror Matris eius "; et propinquissima fuit affectu: unde supra secundo: " Tuam ipsius animam pertransibit gladius Unde quem in nativitate cum gaudio peperit in passione cum doloribus parturivit

60. (Vers. 90.). Et ecce, vir nomine Joseph etc. Postquam Evangelista descripsit Christi comprehensionem, illusionem, accusationem, condemnationem, crucifixionem et mortem, hic tandem describit eius immutationem . Circa cuius descriptionem quatuor introducuntur, scilicet dignitas sepelientis, honorilicentia sepulturae, opportunitas temporis et reverentia mulierum in tumulatione.

Primo igitur quantum ad dignitatem sepelientis dicit: Et ecce, vir. Demonstrat eum tanquam dignum et idoneum ad Christum sepeliendum ; propter quod describit ipsum ex nomine, cum dicit: Nomine Joseph; ut, sicut loseph Christum nutrierat, sicut dicitur Matthaei primo : " loseph, fili David, noli timere accipere Mariam, coniugem tuam " etc; et iterum secundo: " Tolle puerum et Matrem eius "; sic alter loseph sepeliret eum et tanquam granum frumenti in suo horreo collocaret, sicut ille loseph, qui reservavit frumenta populis in Aegypto, Genesis quadragesimo primo .

Describit eum etiam ex dignitate, dicens: Qui erat decurio: Glossa : " Decurio est, qui de ordine curiae est et officium curiae administrat ". Vel decurio dicitur qui decem praeerat, sicut centurio, qui erat super centum, secundum illud Exodi decimo octavo : " Dixit Iethro ad Moysen: Elige tibi viros, in quibus sit veritas, et qui oderint avaritiam: et constitue ex eis tribunos et centuriones et quinquagenarios et decanos, qui iudicent populum ". - Et describitur etiam a vita, cum addit: Vir bonus et iustus: bonus interius, et iustus exterius, secundum illud Matthaei duodecimo : " Bonus homo de bono thesauro cordis sui profert bona".

61. (Vers. 51.). Describit a voluntate, cum subdit: Hic non consenserat consilio et actibus eorum: unde sibi competit bene illud Psalmi : " Beatus vir, qui non abiit in consilio impiorum " etc.: et Hieronymus dicit, quod aliqui dixerunt, quod ille Psalmus per appropriationem quandam de isto loseph debet intelligi.

Describit eum a patria, cum dicit: Ab Arimathaea, civitate ludaeae: hoc est idem quod Ramatha, quae fuit civitas Samuelis, secundum quod dicitur primi Regum primo : " Fuit vir unus de Ramathaim Sophim "; unde Glossa: "Ipsa est Ramatha, civitas Helcanae et Samuelis ". - Describit eum a fidei religione, cum addit: Qui exspectabat et ipse regnum Dei, sicut dicitur de Simeone supra secundo , quod " erat exspectans consolationem Israel, et Spiritus sanctus erat in eo ".

62. (Vers. 52.). Describit eum a constantia, cum subdit: Hic accessit ad Pilatum et petiit corpus Iesu: et hoc quidem fecit cum magna constantia, non veritus nec ferocitatem gentilium nec malignitatem principum sacerdotum, quoniam, Marci decimo quinto , " hic audacter intravit ad Pilatum et petiit corpus Iesu ". Unde loseph, qui se prius occultaverat, sicut dicitur Ioannis decimo nono, quod "erat discipulus Iesu, occultus propter metum Iudaeorum "; hic iam patefecit se ipsum. In quo datur intelligi, quod discipuli veritatis in articulo necessitatis debent manifestari: nam dicitur supra nono : " Qui me erubuerit et meos sermones, hunc Filius hominis erubescet, cum venerit in maiestate sua et Patris " etc.

63. Moraliter autem per hunc Joseph intelligitur praelatus, qui eripit Christum de manu Pilati, id est de manu tyrannorum: qui debet esse vir non tantum sexu, sed aetate et virilitate, quia Ecclesiastici septimo dicitur: " Noli quaerere fieri iudex, nisi virtute valeas irrumpere iniquitates". Debet esse Ioseph, scilicet suum et aliorum profectum requirens, secundum illud Genesis quadragesimo nono ;"Filius accrescens Ioseph, filius accrescens ". Debet esse decurio nobilis, idest nobiliter tractans negotia curiae Christi, secundum illud primae ad Corinthios quarto : " Sic nos aestimet homo ut ministros Christi et dispensatores mysteriorum Dei"; unde secundae ad Timotheum secundo dixit Apostolus praelato: " Labora sicut bonus miles Christi". Et talis est nobilis, secundum Illud Proverbiorum ultimo: "Nobilis in portis vir eius, quando sederit cum senatoribus terrae". Debet esse vir bonus et iustus, sicut Iob: Iob primo : " Erat vir ille simplex et rectus " etc. Debet esse dissentiens a malo consilio, secundum illud Ecclesiastici trigesimo septimo: " A consiliario malo serva animam tuam"; quia, ad Romanos primo, " non solum qui talia agunt digni sunt morte, sed etiam qui consentiunt facientibus ". Debet esse ab Arimathaea, quae interpretatur vigilia donationis , ut vigilet circa gregem sibi commissum; Proverbiorum vigesimo septimo: " Diligenter agnosce vultum pecoris tui" etc.; et ideo supra secundo dicitur, quod "pastores erant vigilantes et custodientes vigilias noctis " etc. Debet esse exspectans regnum Dei, secundum illud Iacobi quinto : " Ecce, agricola exspectat pretiosum fructum terrae, patienter ferens, . donec accipiat temporaneum et serotinum ". - Talis igitur praelatus, in quo est virilitas, studiositas, nobilitas morum, iustitia, innocentia, vigilantia et confidentia, idoneus est, ut Christum in membris suis crucifixum suscipiat et collocet in locum quietis et ecclesiasticae unitatis.

64. (Vers. 83.). Secundo quantum ad honorifi- - ceruiam sepulturae subdit: Et depositum involvit in sindone munda : hoc enim convenientissimum erat mundissimae carni Christi. Unde institutum est in Ecclesia, ut corporalia sint de simplici tela linea et munda, non tincta nec variis coloribus rubricata . Sicut enim ara gerit figuram crucis, et calix tumuli et patena lapidis suprapositi, sic corporale gerit figuram sindonis. Unde versus :

Ara crucis, tumulique calix, lapidesque patena Sindonis officium candida byssus habet.

Et ideo in huius figuram dicitur Proverbiorum ultimo : Sindonem fecit et vendidit et cingulum tradidit Chananaeo ". In huius etiam figuram dicitur Ezechielis nono, quod " vir, qui erat in medio sex virorum, vestitus erat lineis "; et hoc in signum innocentiae, ratione cuius agno immaculato et albissimo comparatur: propter quod etiam sponsa eius debet vestiri puritate innocentiali: Apocalypsis decimo nono : or Venerunt nuptiae Agni, et uxor eius praeparavit se. Et datum est illi, ut cooperiat se byssino splendenti et candido. Byssinum enim iustificationes sunt Sanctorum ".

63. Sed quia haec munditia fuit perfectissime in solo Christo, qui solus fuit " inter mortuos liber ", ideo solus sepultus est intra novum monumentum: et propterea subdit: Et posuit eum in monumento exciso, in quo nondum quisquam positus fuerat . Beda: " Solus Dominus in tumulo includitur, ut sepultura illius et resurrectio a nostrae fragilitate naturae dissimilis monstretur ". Unde Isaiae undecimo : "Ipsum gentes deprecabuntur, et erit sepulcrum eius gloriosum ". Tunc verificatum est illud Threnorum tertio: Lapsa est in lacum vita mea, et posuerunt lapidem super me ". Ideo autem positus fuit in monumento exciso, quia sic conveniebat fieri de Christo , qui erat "lapis excisus de monte sine manibus ", Danielis secundo . Hoc etiam factum est, ne quis posset dicere, quod suffossum esset monumentum ; propter quod et in resurrectionis verae argumentum custodes deputati sunt . "Erat autem monumentum , ut dicunt expositores , quasi quaedam domus rotunda in rupe excisa, tantae altitudinis, ut homo extenta manu vix tangeret culmen, habens introitum ab oriente. Locus autem corporis sepulti erat ab aquilone de ipsa rupe septem pedes habens longitudinis, tribus palmis a terra eminens, a parte meridiana omnino patens, unde corpus inferebatur ". Talis autem dispositio optime congruebat Christi sepulcro, cuius ortus et occasus, somnus et resurrectio tanquam sol iustitiae totum perlustravit mundum, secundum illud Ecclesiastae primo : (Oritur sol et occidit"; et post: " gyrat per meridiem et flectitur ad aquilonem "; ut sic virtute Christi resurgentis " a quatuor ventis veniat spiritus et insufflet snper interfectos suscitandos ". Unde dicitur Isaiae quadragesimo tertio: " Ab oriente adducam semen tuum et ab occidente congregabo te; dicam aquiloni: Da; et austro: Noli prohibere".

66. (Vers. 34.). Tertio quantum ad opportunitatem temporis dicit: Et dies erat parasceves, et Sabbatum illucescebat. Dies parasceves est dies veneris, qui ideo dicitur parasceve, quod interpretatur praeparatio, quia in ea praeparabantur quae necessaria erant ad Sabbatum ;et ita erat sexta feria, in qua Dominus passus fuit in media die, sed sepultus fuit in sero, hoc est in vespera Sabbati, quia, sicut sextus dies conveniebat Christi morti et crucifixioni, sic septimus conveniebat sepulturae et Christi quieti. Unde Beda : " Sexta die factus est homo, septima quievit Deus; sexta ergo die crucifixus reparationis implet arcanum, Sabbato quiescens in sepulcro resurrectionis exspectat eventum ". Ideo in figuram huius dicitur Genesis secundo : " Requievit Deus die septimo ab omni opere, quod patrarat. Et benedixit diei septimo et sanctificavit illum, quia in ipso cessaverat ab omni opere suo ".

67. Et propter hoc sanctus Lucas, determinans tempus sepulturae Christi, non tacuit, sed expressit de Sabbato et propter mysterium allegoriae, ut tactum est, et propter mysterium tropologiae, quia in hoc significatur, quod homo per sex aetates cum Christo debeat tribulari et crucifigi, ut in morte sua habeat sabbatismum, secundum illud Iob quinto : "In sex tribulationibus liberabit te, et in septima non tanget te malum "; quia, Apocalypsis decimo quarto, " beati mortui, qui in Domino moriuntur. Amodo iam dicit Spiritus, ut requiescant a laboribus suis ". Et ideo signanter dicit, quod Sabbatum illucescebat, cum nox inciperet, quia nox illa terminabatur in lucem: sic et mors iustorum in lucem terminatur et vitam, ut homo possit dicere illud Psalmi : " Et nox illuminatio mea in deliciis meis: quia tenebrae non obscurabuntur a te, et nox sicut dies illuminabitur ".

68. Hoc etiam dixit ad certitudinem veritatis historiae, ut ex hoc appareat, quod parasceve dicitur non respectu primae diei azymorum, sicut dicunt Graeci , sed respectu Sabbati. Nam quamvis primus dies azymorum esset celeberrimus, licebat tamen in eo victualia praeparare, sed non in Sabbato, et maxime in magno Sabbato, quod tunc dies erat azymorum. Unde Ioannis decimo nono dicitur: " Erat enim magnus dies ille Sabbati"; magnus quidem erat, quia Sabbatum: maior, quia Sabbatum paschale: maximus, quia tunc facta est impletio figurae per veritatem. Et tunc cessavit Sabbatum, cum fuit impletum, et dies dominicus successit celebrandus, quia, iam habentes veritatem diei septimae per Christi quietem, exspectamus resurrectionem et glorificationem octavae, quae iam in capite nostro inchoata est et consummabitur in nobis in generali resurrectione .

69. Et attendendum, quod Sabbatum secundum litteram dicebatur dies septima: Exodi vigesimo : " Septimo die Sabbatum Domini est". Et hoc cessat: Osee secundo: " Cessare faciam omne gaudium eius, solemnitatem eius neomeniam eius et Sabbatum eius

Secundum allegoriam dicitur quies Christi in sepulcro, per quam facta est liberatio animarum: propter quod supra decimo tertio :"Hanc autem filiam Abrahae, quam alligavit satanas, ecce, iam decem et octo annis, nonne oportuit solvi a vinculo die Sabbati "? Dicitur quies animarum sanctarum: ad Hebraeos quarto: " Relinquitur sabbatismus populo Dei. Qui enim ingressus est in requiem eius, et ipse requievit ab operibus suis ". - Secundum tropologiam autem dicitur quies a perpetratione peccati: Ieremiae decimo septimo : " Nolite portare pondera in die Sabbati ". Dicitur quies contemplationis, secundum illud Ezechielis quadragesimo sexto " Porta atrii interioris, quae respicit ad orientem, erit clausa sex diebus, in.quibus opus fit: die autem Sabbati aperietur"; quia contemplantibus aperitur lux Veritatis. Dicitur etiam status religioni seu observantia evangelieae perfectionis: Isaiae quinquagesimo octavo : " Si averteris a Sabbato pedem tuum, facere voluntatem tuam in die sancto meo, vocaberis Sabbatum delicatum et sanctum donum gloriosum".-Secundum ananiam autem dicitur Sabbatum quiet aeternae iucunditatis: Isaiae ultimo : " Erit Sabbatum ex Sabbato". - Sic septimus dies Sabbati secundum quadriformem faciem rotae, id est intelligentiam Scriptnrae , septiformem habet acceptionem, ut dicatur Sabbatum corporalis quies, quies Christi, requies animarum, cessatio a perpetratione peccati, otium contemplationis, status religionis et pax sempiternae felicitatis.

70. (Vers. 55.). Quarto quantum ad reverentiam mulierum in subsecutione subiungit: Subsecutae autem mulieres, quae cum ipso venerant de Galilaea, viderunt monumentum. Hoc autem faciebant ex pietatis affectu; unde Glossa : "Aliis notis Iesu post depositum corpus recedentibus, solae mulieres, quae arctius amabant, officium funeris inspiciebant"; et baec faciebant, ut lugerent mortuum, quem prius dilexerant moriturum. Et hoc pietatis est et religionis, secundum illud Ecclesiastici trigesimo octavo : "Fili, in mortuum produc lacrymas, et quasi dira passus, incipe plorare et secundum iudicium contege corpus illius et non despicias sepulturam illius ". " Et fac luctum secundum meritum eius ".

Ideo bae mulieres piae non solum aspiciebant sepulturam, verum etiam corpus sepultum: et ideo addit: Et quemadmodum positum erat corpus eius, scilicet viderunt, et hoc ad impendendum humanitatis beneficium .

71. (Vers. 56.). Propter quod adiungit: Et reti vertentes paraverunt aromata et unguenta: hoc enim licebat in die parasceves, sed in Sabbato minime.

Et ideo subiungit: Et Sabbato quidem siluerunt secundum mandatum. Nam Levitici vigesimo tertio : " Sex diebus facietis opus: dies septimus, quia Sabbati requies est, vocabitur sanctus".

- Sed videtur contrarietas inter Evangelistas: nam Marci decimo sexto dicitur, quod, "cum transisset Sabbatum, Maria Magdalene et Maria Iacobi et Salome emerunt aromata, ut venientes ungerent Iesum "; similiter et Matthaei vigesimo octavo. - Sed ad hoc respondet Hieronymus dicens: "Mulieres sepulto Domino, revertentes domum, quamdiu licuit, paraverunt aromata et unguenta, scilicet usque ad solis occasum, et postea toto Sabbato siluerunt usque ad alium solis occasum: et tunc, recuperata licentia operandi, iterum emerunt alia aromata, quia non sufficiebant illa quae paraverant, et tota nocte illa inter Sabbatum et dominicam paraverunt, ut venientes diluculo ad sepulcrum ungerent corpus Iesu".

72. Moraliter per istas tres mulieres secundum Gregorium significantur animae fideles, quae Domino debent offerre tria unguenta sive aromata, id est odorem virtutum, opinionem bonorum operum et suavitatem sanctarum orationum, de quibus Canticorum quarto: " Surge aquilo, et veni auster, perfla hortum meum, et fluent aromata illius".

Secundum autem Bernardum per istas tres mulieres significantur in unoquoque homine mens, lingua et manus, quarum quaelibet habet unguenta sua valde pretiosa: unguenta siquidem mentis sunt contritio, compassio et devotio. Unguentum contritionis conficitur ex speciebus vilissimis, id est propriis peccatis, quae crescunt in horto nostro. Unguentum compassionis conficitur ex speciebus amarissimis, id est omnibus miseriis proximorum, quae crescunt in horto vicino. Unguentum devotionis conficitur ex speciebus pretiosissimis, id est omnibus Christi beneficiis, quae crescunt in horto dominico: Ecclesiastici trigesimo octavo : "Unguentarius faciet pigmenta suavitatis et unctiones confidet sanitatis".

Unguenta linguae sunt oratio devota, confessio integra et praedicatio vera. Hernae, quibus conficitur primum unguentum, sunt recta intentio, firma attentio et pia affectio. Herbae, quibas conficitur secundum unguentum, sunt pudor commissi, dolor amissi et timor iudicii Herbae, quibus conficitur tertium unguentum., sunt fidei instructio, morum informatio, viliorum increpatio. De bis unguentis dicitur Proverbiorum vigesimo septimo : "Unguento et variis odoribus delectatur cor, et bonis amici consiliis anima dulcoratur ".

Unguenta tertiae mulieris, scilicet manus, sunt septem opera misericordiae , scilicet hospitari peregrinos, potare silibundos, cibare famelicos, redimere captivos, vestire nudos, visitare infirmos et sepelire mortuos: de quibus unguentis Genesis ultimo : " Praecepit loseph servis suis medicis, ut aromatibus condirent patrem suum " etc.; et de dictis ungnentis potest intelligi illud Canticorum primo: " Meliora sunt ubera tua vino, fragrantia unguentis optimis ". Nam unguenta primae mulieris bona, secundae meliora, sed tertiae mulieris sunt optima.