IN CAPUT III JOEL

ENARRATIO.

" Quia ecce in diebus illis. " Tangit hic de judicio et retributione meritorum, et habet partes duas. Primo enim dicit de retributione malorum, et postea de retributione bonorum, ibi, V 17 in medio : " Ei erit Jerusalem sancta. "

Prima in duas dividitur. Primo ostendit qualiter ad judicium congregabuntur: secundo, qualiter condemnatio eorum perficietur, ibi V 9 : " Clamate hoc in gentibus. " et Dominus spes populi sui, et fortitudo filiorum Israel.

17. Et scietis quia ego Dominus Deus vester, habitans in Sion monte sancto meo : et erit Jerusalem sancta, et alieni non transibunt per eam amplius.

18. Et erit in die illa : Stillabunt

fluent lacte , et per omnes rivos Juda ibunt aquae : et fons de domo Domini egredietur, et irrigabit torrentem spinarum.

39. aegyptus in desolationem erit, et Idumaea in desertum perditionis, pro eo quod inique egerint in filios Juda, et effuderint sanguinem innocentem in terra sua.

20. Et Judaea in aeternum habitabitur, et Jerusalem in generationem et generationem.

21 Et mundabo sanguinem eorum, quem non mundaveram : et Dominus commorabitur in Sion.

Adhuc in prima duo sunt, scilicet judicium generaliter contra omnes, et specialiter contra finitimos, ibi, V.4 : " Verum quid mihi et vobis. "

In primo quatuor sunt. Dicit enim primo redemptionem. Sanctorum, secundo congregationem malorum, tertio disceptationem judicis contra peccata eorum, quarto propalat turpitudines eorum.

" Quia ecce : "jam enim demonstrabile est in mea ordinatione. Simile, Jerem, XXIII, 15 : Ecce dies veniunt. " In diebus illis. " Dies dicuntur (sicut saepe dictum est) propter justitiae splendorem quae tunc splendebit. Matth, XIII, 43: Tunc justi fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum. " Et in tempore illo, " quod ad retributionem pertinet. Psal. LXXIV, 3 :

Cum accepero tempus, ego justitias judicabo. Act. XVIII, 31 : Statuit diem, in quo judicaturus est orbem in aequitate. " Cum convertero captivitatem Juda. " Formale pro materiali ponitur, hoc est, captivos. Et Judam dicit, propter regnum, " et Jerusalem, " propter populum. Convertitur autem captivitas per reditum ad patriam, quia ille est debitus ordo : avertitur autem per pulsionem in exsilium. Juda autem confitens Deum, Jerusalem visio pacis interpretatur. Confitens Deum fide, et videns in pace et tranquillitate conscientiae, servientes Deo significant, quorum captivitas convertitur, quando a diabolo et ab oppressione malorum liberantur. Psal. CXXV, 1 : In convertendo Dominus captivitatem Sion : facti sumus sicut consolati. Jerem. XXX, 3 : Convertam conversionem populi mei Israel ei Juda, ait Dominus : et convertam eos ad terram, quam dedi patribus eorum : et possidebunt eam.

Et subjungit de congregatione peccatorum ad judicium:

" Congregabo, " corporali scilicet congregatione, non in unum cor et in unam animam, " omnes gentes, " gentiliter viventes scilicet. Matth. XXV, 31 et 32 : Sedebit super sedem majestatis suae : et congregabuntur ante eum omnes gentes. Isa. XXIV, 22 : Congregabuntur in congregatione unius fascis in lacum, et claudentur in carcere. " Et deducam eas, " id est, de statu pristino divitiarum, deliciarum, et honorum deponam. Job, xl, 6 : Disperge superbos in furore tuo, et respiciens omnem arrogantem humilia. " In vallem Josaphat, " quod judicium Domini interpretatur : vallis autem depressionem signat, qua etiam coacti humiliabuntur sub judicio Domini. Isa. II, 11 : A facie Domini, et a gloria majestatis ejus. Oculi sublimeshominis humiliati sunt, et incurvabitur altitudo virorum.

Et disceptabo cum eis ibi. " Septuaginta : " Et judicabo eos. " Disceptatio autem ista quantum ad. omissionem describitur, Matth. XXV, 42 : Esurivi enim, et non dedistis mihi manducare, etc. Quantum autem ad injuriam illatam proximo, describitur, Isa. III, 13 : Stat ad judicandum Dominus, et stat ad judicandos populos. Et ibidem, V 14 : Vos depasti estis vineam meam, et rapina pauperis in domo vestra. " Super populo meo, " oppresso scilicet et spoliato, vel malo exemplo et mala doctrina subverso. Isa. III, 12 : Populum meum exactores sui spoliaverunt, Isa. LII, 5 : Ablatus. est populus meos gratis. " Et haereditate mea Israel. " Israel rectissimus vel videns Deum interpretatur, et Sanctorum congregationem significat qui adhaerent Deo. Isa. XIX, 25 : Haereditas mea Israel. Psal. XV, 6 : Haereditas mea praeclara est mihi. " Quos, " populum scilicet et haereditatem, " disperserunt, " hoc est, malo exemplo et tyrannide dispergi fecerunt, " in nationibus, " hoc est, ad ritus nationum. Psal. cv, 35 et 36 : Contulisti sunt inter gentes, et didicerunt opera eorum : et servierunt sculptilibus eorum. " Et terram meam " a sanctis scilicet possessam, " diviserunt, " supple, inter se. Exod., XV, 9 : Dixit inimicus : Persequar et comprehendam, dividam spolia, implebitur anima mea.

" Et super populum meum, " captivum, " miserunt sortem : " quis scilicet quem captivum haberet in servum et ancillam. Prov. I, 14 : Sortem mitte nobiscum, marsupium unum sit omnium nostrum. Sic videmus quod quasi sortiuntur daemones de hominibus, quis quem ad fornicationem vel. avaritiam vel ad superbiam possideat, quod signatur, Joan. XIX, 23 et 24, milites diviserunt sibi vestimenta Jesu, sortem mittentes, quis quid tolleret . Psal. XXI, 19 : Diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem. Hoc Judaei referunt ad Gog et Magog et alios inimicos eorum, quos dicunt congregandos esse in vallem Josaphat, quae juxta Jerusalem est, et ibi a Domino judicandos. Nostri autem quidam dicunt, in ultimo judicio, Dominum in aere contra vallem Josaphat cum Sanctis sessurum, et peccatores in terra versus vallem Josaphat congregandos, ut terrae scilicet adhaereant quam dilexerunt, et sic peccatores in depressione esse quadam respectu Sanctorum quae vallis vocatur. I ad Thess. IV, 17 : Nos, qui vivimus, qui relinquimur, simul rapiemur cum illis, sanctis

scilicet qui dormierunt, in nubibus, obviam Christo in aera, et sic semper cum Domino erimus. Et dicunt quod ibi erit disceptatio et forma judicii in quatuor ordinibus, scilicet judicantium et judicandorum.

Et objicit turpitudinem :

" Et posuerunt puerum, " masculum scilicet captivum, " in prostibulo, " lupanari epheborum, de ignominioso concubitu quaestum facientes. II Machab. IV, 9 et seq. : Jason... promittebat centum quinquaginta argenti talenta, si potestati ejus concederetur yymnasium et ephebi am sibi constituere... Etenim ausus est sub ipsa arce yymnasium constituere, et optimos quosque epheborum in lupanaribus ponere. Ad Rom. I, 27 : Exarserunt in desideriis suis in invicem, masculi in masculos turpitudinem operantes, " Et puellam vendiderunt, " prostituendo scilicet, " pro vino ut biberent, " hoc est, pretio scorti vinum emerent quo se inebriarent, Isa. l, 1 : Ecce in iniquitatibus vestris venditi estis, Terribile verbum dicit Hieronymus : " Hic

" Praelatus puerum in lupanari ponit et " puellam vendit pro vino, qui videt im-

" plicitos luxuria et aliis, et non arguit " turpis lucri gratia. " Isa. v, 23 : Vae qui justificatis, impium pro muneribus, et justitiam justi aufertis ab eo ! II Petr. II, 18 : Superba vanitatis loquentes , pelliciunt in desideriis carnis luxuriae eos, qui paululum effugiunt.

Et subdit de judicio contra finitimos :

" Verum quid mihi et vobis, " hoc est, quid causae habetis ad me et ad meos,

" Tyrus et Sidon, " vocativi casus, " et omnis terminus Palaestinorum, " hoc est, Philisthinorum ? Istae enim terrae conjunctae erant Judaeis, et cum omnibus affligentibus eos confaederatae, semper adjuverunt in malum. Zachar., I, 15 : Ira magna ego irascor super gentes opulentas : quia ego iratus sum parum, ipsi vero adjuverunt in malum. Tyrus autem interpretatur angustia, et significat superbos et tyrannos proximos angustiantes. Sap. v, 1 : Stabunt justi in magna constantia adversus eos, qui se angustiaverunt. Sidon interpretatur venatio, et signat avaros qui injustis lucris animas pauperum venantur. Thren, iii, 52 : Venatione ceperunt me quasi avem. Palaestini potione cadentes, gulosos, et luxuriosos signant, qui rebus pauperum ad suas concupiscentias abutuntur. Sap. ii, 7 : Vino pretioso, et unguentis optimis nos impleamus. Amos, VI, 6 : Bibentes vinum in phialis, et optimo unguento delibuti : et nihil compatiebantur super contritione Joseph. Hi cum Deo nihil habent commune. II ad Corinth, VI, 15 : Quae autem conventio Christi ad Belial ? " Numquid ultionem vos reddetis mihi ? " hoc est, estne aliquid injuriae quod fecerim, quam ulciscendo semper contra me pugnabitis ? Ad hanc quaestionem respondet Pilatus, Joan. XIX, 6 : Ego non invenio in eo causam, Mich. VI, 3 :

Popule meus, quid feci tibi, aut quid molestus fui tibi ? responde mihi. " Et si ulciscimini vos contra me, " supple, Injuste, sicut facitis : multi enim impugnant Deum. Psal. lv, 2 : Tota die impugnans tribulavit me. " Cito velociter. " Cito dicit, quia breve tempus erit : velociter, quia hoc ipsum breve continuo succedit. Isa. v, 26 : Ecce festinus velociter veniet. " Reddam vicissitudinem vobis, " paenae scilicet contra culpam, " super caput vestrum, " hoc est, in paenam capitis, quae est mors. Isa. III, 11 : Vae impio in malum! retributio enim manuum ejus fiet ei. Deuter. XXXIII, 41 : Si arripuerit judicium manus mea, reddam ultionem hostibus meis, ei his qui oderunt me retribuam, Psal. XCIII, 2 : Exaltare qui judicas terram : redde retributionem superbis. II Reg.I, 16 : Sanguis tuus super caput tuum : os enim tuum locutum est adversum te. Habac. III, 13 : Percussisti caput de domo impii,

Et objicit spolium, subdens : " Argentum enim meum, et aurum tulistis, " scilicet exspoliando populum et templum, " et desiderabilia mea, " vasa scilicet concupiscibilia, " et pulcherrima mea, " ad ornatum scilicet populi et templi pertinentia, " intulistis in delubra vestra. " Thren. I, 10 : Manum suam misit hostis ad omnia desiderabilia ejus. Delubrum dicitur a diluendo, templum scilicet in quo fons est de quo diluuntur intrantes. Diis enim suis consecrabant quae a populo Dei et templo spoliabant. Daniel. v, 23 : Vasa domus Dei allata sunt coram te : et tu, et optimates tui, ei uxores tuae, et concubinae tuae vinum bibistis in eis : deos quoque argenteos, etc. qui non vident, neque audiunt, neque sentiunt, laudasti. Hoc potest dici Praelatis et tyrannis nostris, qui (sicut dicitur Baruch, m, 18 ) au-

rum et argentum sibi thesaurizant, in quo confidunt homines, de spolio subditorum et quaeque desiderabilia a pauperibus abstrahunt, et Deo ventri vel Veneri sacrificant, vel etiam Jovi in ambitione, sicut miser populus conqueritur, Jerem. li, 34 : Absorbuit me quasi draco, replevit venirem suum teneritudine mea.

" Et filios Juda, " confitentes scilicet Christum, " et filios Jerusalem, " in pace conscientiae Deo servientes, simplices scilicet, " vendidistis filiis Graecorum. " Cum immineret captivitas, quidam hostes volentes fugere, fugerunt ad finitimos populos, sicut etiam Isa. XVI , 3, dicitur : Absconde fugientes et vagos ne prodas : quos illi captivantes Graecis vendiderunt. Et subdit malam intentionem hujus sceleris : " Ut longe faceretis eos, " hoc est, removeretis, " de finibus suis, " hoc est, de possessionibus patriis, vobis eas usurpantes. Jerem. XLIX, 1 : Numquid non filii sunt Israel ? aut haeres non est ei ? Cur igitur haereditate possedit Melchom, Gad, supple, populum Dei. Melchom rex eorum interpretatur, et significat eos qui. spoliati populi Dei possessiones sibi usurpant. Graecis autem vendunt filios Juda, qui simplices et spirituales viros sapientiae saeculari implicant, quae in negotiationibus est et lucris: Graeci enim talem sapientiam quaerunt. II Machab. IV, 15 et 16 : Patrios quidem honores nihil habentes, Graecas glorias optimas arbitrabantur : quarum gratia periculosa eos contentio habebat. Jacob. III, 15 : Non est ista sapientia desursum descendens, sed terrena, animalis, diabolica :

Et subdit de consolatione afflictorum et retributione malorum :

" Ecce ego suscitabo eos. " Loquitur de captivis tamquam sopitis, ligatos sensus habentibus, sicut dicitur de Petro, Act. XII, 6 et 7 : Erat Petrus dormiens inter duos milites, vinctus catenis duabus... Et ecce Angelus Domini adstitit,., percussaque latere Petri, excitavit eum, dicens : Surge velociter. " De loco, in quo vendidistis eos, " captivitatis scilicet vel peccati. Isa. XXVI,19 : Expergiscimini, et laudate qui habitatis in pulvere. Isa. LII, 3 : Gratis venumdati estis, et sine argento redimemini. " Et convertam, " per paenam scilicet, " retributionem vestram, " hoc est, peccatis vestris dignam, " in caput vestram, " hoc est, supplicium capitis. Apoc. XVIII, 6 : Reddite illi sicut et ipsa reddidit vobis : et duplicate duplicia secundum opera ejus : in poculo, quo miscuit, miscete illi duplum.

" Et, " supple, tunc, " vendam filios vestros et filias vestras, " orphanos scilicet a vobis, " in manibus filiorum Juda, " hoc est, per manus liliorum Juda qui capient eos. " Ei venumdabunt eos, " levi scilicet pretio, " Sabaeis, " quasi diceret illud Satyrici : Ultra Sauromatas. " Sabaea enim regio est ultra Indiam, unde thus et aromata veniunt, quod, sequitur: " Genti longinquae. " Unde III Reg. x, 1 et seq., Regina Saba quae venit audire sapientiam Salomonis, de finibus terrae dicitur venisse . Spiritualiter autem haec venditio in bono intelligitur, qua scilicet filii peccatorum ad bonam vitam venduntur. Genes. XLVII, 19 : Eme nos in servitutem regiam. 1 ad Cor. VI. 20 : Empti estis pretio magno. I Petr.I, 18 et 19 : Non corruptibilibus auro, vel argento redempti estis a vana vestra conversatione paternae traditionis : sed pretioso sanguine quasi agni immaculati Christi. Bi venduntur Sabaeis.

Sabaea enim clamor vel conversio interpretatur, et regio thuris est : viri enim boni clamant in oratione et laude, quique conversi sunt in ordinem vitae, thus offerunt in devotione. Isa. LX, 6 : Omnes de Saba venient, aurum et thus deferentes, ei laudem Domino annuntiantes. Haec gens longinqua est, a congregatione peccatorum elongata. Prov.XXXI, 10 : Procul, et de ultimis finibus pretium ejus. " Quia Dominus locutus est : " confirmatio est dictorum. Tob. XIV, 6 : Non enim excidit verbum Dei. Ad Tit I, 2 : Quam promisit qui non mentitur, Deus.

" Clamate. " Tangit hic qualiter ista perficientur, et duo dicit : primo judicium, secundo judicii terrorem, ibi, " Sol et luna, "

In prima tria dicit, scilicet, judicandorum congregationem, loci in quo judicabuntur determinationem, et sententiae promulgationem.

" Clamate haec in gentibus. " Versus, et est quasi titulus sequentium, et injunctio officii Prophetis et Praedicatoribus ut annuntient judicium Domini. Isa. XL, 6 : Vox dicentis : Clama. Isa. LII, 8 : Vox speculatorum tuorum : levaverunt vocem. Isa. LVIII, 1 : Clama, ne cesses. Quid autem clament, subdit : Sanctificate bellum. " Sanctificare confortare est, et hoc fit quando congregantur duces et cohorlatorcs ad. praelium magnum Domini contra malos. Sap. v, 21 : Pugnabit cum illo orbis terrarum contra insensatos. Zach. XIV, 3 : Egredietur Dominus, et praeliabitur contra gentes illas, sicut proeliatus est in die certaminis. Sic enim proeliatus est in Passione vincens mortem et peccatum. Sic praeliabitur in die judicii, vincens daemones et peccatores. Judic. V, 8 : Nova bella elegit Dominus. Isa. XXX,

32 : In tympanis et citharis, et in bellis praecipuis expugnabit eos. Citharae sunt consonae voces Sanctorum : tympanum autem resonantia eorum qui pellem mortalitatis hujus jejuniis et abstinentiis arefecerunt. " Suscitate robustos. " Robusti sunt robore virtutis divinae confortati. Isa. XXV, 4 : Spiritus robustorum quasi turbo impellens parietem. Propter hoc (Numer. II, III et IV) robusta aetas a viginti annis et supra eligitur ad praelium Domini. Propter hoc etiam in Ecclesia in confirmatione, Spiritus datur ad robur pugilibus fidei. Josue, I, 6 : Confortare, et esto robustus. " Accedant, ascendant omnes, " de virtute scilicet in virtutem. Isa. xl, 31 : Qui sperant in Domino, mutabunt fortitudinem. Psal. LXXXIII, 8 : Ibunt de virtute in virtutem. " Viri bellatores, " hoc est, viriles ex arte scientes bellum, experientiam scilicet rei militaris habentes, quales sunt Sancti qui semper Deo militaverunt. Job, VII, 1 : Militia est vita hominis super terram. Tales viri significantur, II Reg. XVII, 8 : Tu nosti patrem tuum, et viros, qui cum eo sunt esse robustissimos et amaro animo, veluti si ursa raptis catulis in saltu saeviat : sed et pater tuus vir bellator est. Isti sunt (sicut dicit Beatus Gregorius) viri bellatores, de quibus dicitur, Job, III, 8 : Maledicant ei qui maledicunt diei, qui parati sunt suscitare Leviathan .

Et subdit de instructione armorum ad bellum:

" Concidite aratra vestra. " Glossa: " Perfecti omne studium quo animas " suas excedebant ad pugnandum pro " aliis praeparent. " Secundum hoc, ara-trum est studium verbi Dei, per quod cor excolitur : illud conciditur quando ad impugnandos peccatores aptatur. Et hoc est quod sequitur : " In gladios. " Ad Ephes. VI, 17 : Et gladium spiritus (quod est verbum Dei). II Mach. XV, 16 : Accipe sanctum gladium munus a Deo,in quo dejicies adversarios populi mei Israel. Psal. xliv, 4 : Accingere gladio tuo super femur tuum, potentissime, " Et ligones vestros in lanceas, " supple, aptate. Ligones rastra sunt quibus vineae fodiuntur. Lanceae autem armatura feriendi longe et pugnandi, unde ligones sententias comminatorias significant quae corda terrena confodiunt per timorem, quae tunc in lanceas aptantur, quando de ultimo judicio, quod longe est, peccatores expugnant, et corda eorum compungunt per timorem. Job, XVI, 14 : Circumdedit me lanceis suis, convulneravit lumbos meos. Sap. v, 21 : Acuet diram iram in lanceam. Dira enim ira est, quae in die judicii ostendetur. II Machab. XI, 8 : Cumque pariter prompto animo Jerosolymis procederent, ad bellandum scilicet, apparuit praecedens eos eques in veste candida, armis aureis hastam vibrans.

Et subdit de confortatione omnium Sanctorum ad bellum illud :

" Infirmus dicat : Quia fortis ego sum, " id est, ad bellandum convalescat : et infirmus (ut dicit Glossa) est humilis, initis, et pauper. II ad Corinth, xii, 10 : Cum enim infirmor, tunc potens sum. Esther, XI, 11 : Lux et sol ortus est, et humiles exaltati sunt, et devoraverunt inclytos.

Et subjungit de vocatione mortuorum ad bellum :

" Erumpite, " de sepulcris scilicet, divina virtute resurgentes. Ezech, XXXVII, 12 : Ecce ego aperiam tumulos vestros, et educam vos de sepulcris vestris, populus meus. Judas autem in epistola, vv. 14 et 15 : Prophetavit autem et de his septimus ab Adam Enoch, dicens : Ecce venit Dominus in Sanctis millibus suis : scilicet, facere judicium contra omnes, et arguere omnes impios de omnibus operibus impietatis eorum, quibus impie egerunt, et de omnibus duris, quae locuti sunt contra Deum peccatores impii.

Et hoc est quod sequitur :

" Ei venite, omnes gentes de circuitu,)) ad judicium scilicet, et bene dicit, Gentes, quia super corruptam generationem nihil habuerunt de lege ordinante vitam, vel de virtute ordinante passiones et opera. Et dicit, de circuitu, quia numquam recta via ambulaverunt. Psal. XI, 9 : In circuitu impii ambulant. Job, I, 1 et II, 2 : Circuivi terram, et perambulavi eam. " Et congregamini, " sicut condemnandi congregantur ut simul intereant. Isa. XXIV, 22 : Congregabuntur in congregatione unius fascis. " Ibi, " hoc est, in illo judicio, " occumbere faciet Dominus, " per mortem scilicet aeternam, " robustos tuos, " peccatores scilicet. Amos, II, 14 : Fortis non obtinebit virtutem suam, et robustus non salvabit animam suam.

Et determinat locum quo congregentur, subdens:

" Consurgant, " hoc est, simul surgant boni scilicet. I ad Corinth. XV, 51 : Canet enim tuba, ei mortui resurgent incorrupti : et nos immutabimur, " Et ascendant gentes, " mali scilicet : superbi enim corde semper ascendunt, et ascensio illa est ut profundius cadant. " In vallem Josaphat, " hoc est, in judicii divini depressionem. Ibi enim judicio divino in vallem voraginis aeternae deprimentur. Psal. LXXII, 18 : Dejecisti eos dum allevarentur.

Et subjungit dispositionem judicis : " Quia ibi sedebo, " tranquillus scilicet, et justus, " ut judicem omnes gentes in circuitu. " Isa. XVI, 5 : Sedebit super solium in veritate, in tabernaculo David, judicans et quaerens judicium, ei velociter reddens quod justum est.

Et subdit de sententiae promulgatione et loquitur ad Sanctos qui secum judicabunt :

" Mittite falces, " extremas scilicet sententias praecisionis, " quoniam maturavit messis, " antiqua grammatica. Dicitur autem matura messis, quando iniquitas germinavit, et increvit ita ut ulterius sustineri non potuerit. Ezech. VII, 10 et 11 : Floruit virga, germinavit superbia : iniquitas surrexit in virga impietatis. Apoc. XIV, 15 : Mille falcem tuam, et mete, quia venit hora ut metatur. Ad quod faciendum adhuc ulterius invitat sanctos, subdens : " Venite, " o sancti, scilicet consensu animi.Psal. LVII, 11 : Laetabitur justus cum viderit vindictam. " Et descendite, " peccatorum scilicet consideratione et discussione quid meruerint. Genes. XVIII, 21 : Descendam, et videbo utrum clamorem qui venit ad me, opere compleverint. " Quia plenum est torcular, " quo impii scilicet premi et calcari debent: non enim amplius locum habebit iniquitas. Apoc. XIX, 19 : Misit Angelus falcem suam acutam in terram, et vindemiavit vineam terrae, et misit in lacum irae Dei magnum. " Exuberant torcularia. " Exuberare enim torcularia, est exuberare peccata, ut necesse sit quod per sententiam com-. primantur. Jerem. XI, 9 : Converte manum tuam, quasi vindemiator ad cartallum. Cartallum est calathus sive vas, in quo reponuntur uvae praecisae, et signat infernum, in quo praecisi reponentur. Isa. LXIII, 3 : Torcular calcavi solus, et de gentibus non est vir mecum : calcavi eos in furore meo, et conculcavi eos in ira mea. Et hunc intellectum innuit, cum subdit : " Quia multiplicata, est malitia eorum, " hoc est, in tantum increvit, quod praecisione opus sit. Genes. VI, 5 et 6 : Videns autem Deus quod multa malitia hominum esset in terra, et cuncta cogitatio cordis intenta esset ad malum omni tempore, paenituit eum quod hominem fecisset.

Et propter hoc citatione peremptoria, subdit :

" Populi, populi, " hoc est, o populi, populi: et propter geminationem populi notat diversitatem judicandorum. " In

valle concisionis " congregamini, ubi concidomini gladiis sententiarum, et concidetis in infernum : " quia juxta est dies Domini, " vindictae scilicet, " in valle concisionis : " omne enim tempus respectu aeternitatis parvum est. Ezech. vii, 3 : Nunc finis super te, et immittam furorem meum in te : et judicabo te juxta vias tuas.

Et subdit de judicii terrore :

" Sol et luna obtenebrati sunt. " Solem, vocat splendorem saeculi in dignitatibus, divitiis, et deliciis saeculi ; lunam vero splendorem fortunae. Job, XXXI, 26 et 27 : Si vidi solem cum fulgeret, et lunam incedentem clare : et laetatum est in abscondito cor meum. Quasi diceret, Male mihi accidat. Isa. XIII, 10 : Stellae coeli, et splendor earum non expandent lumen suum : obtenebratus est sol in ortu suo, et luna non splendebit in lumine suo. Non enim volunt videre luminaria caeli iniquitates impiorum : " et stellae retraxerunt splendorem suum, " quia etiam inferiores dignitates deficient. Apoc. VI, 13 : Stellae de caelo ceciderunt super terram. Splendor enim nullus erit, nisi splendor Dei.

Et subdit terrorem ex parte sententiae divinae:

" Et Dominus de Sion rugiet. " De praepositio notat causam, hoc est, pro Sion, quia pro injuria fidelibus facta rugiet in speculatione constitutus. Amos, III, 8 : Leo rugiet, quis non timebit ? Prov, xx, 2 : Sicut rugitus leonis, ita et terror regis : qui provocat eum, peccat in animam suam. " Et de Jerusalem dabit vocem suam, " hoc est, pro Jerusalem, simplicibus scilicet qui in pace Deo serviunt, qui a tyrannis afflicti sunt. Osee, XI, 10 : Quasi leo rugiet: quia ipse rugiet , et formidabunt filii maris, hoc est, filii amaritudinis saeculi. Amos, I, 2 : Dominus de Sion rugiet, et de Jerusalem dabit vocem suam. " Et movebuntur caeli, et terra, " hoc est, caelestes et terreni. In condemnatione enim impiorum (ut dicit Hieronymus) etiam sancti contremiscent. Job, xli, 16 : Cum sublatus fuerit, timebunt Angeli. Per terram autem terrestres intelliguntur, qui merito contremiscent. Psal. lxxv, 9 et 10: Terra tremuit et quievit, cum exsurgeret in judicium Deus.

Quare autem Sancti non contremiscant in desperationem, subdit:

" Et Dominus spes populi sui, " Ad Roman. v, 5 : Spes non confundit. " Et fortitudo, " supple, contra adversarios deprimendos, " filiorum Israel, " videntium scilicet Deum per fidei devotionem. Psal. xxvii, 8 : Dominus fortitudo plebis suae, ei protector salvationum Christi sui est,

" Et scietis " tunc, supple, o electi, " quia ego Dominus Deus vester, " experimento scilicet gratiae et gloriae. Joan, xx, 28 : Dominus meus, et Deus meus. " Habitans in Sion, " hoc est in eminentia contemplationis speculativae, " monte sancto meo, " hoc est, in eminentia virtutis activae. Psal. lxxv, 3 : Habitatio ejus in Sion. Mons autem eminentia est sanctitatis activae. Psal. lxvii, 17: Mons, in quo beneplacitum est Deo habitare in eo. Jerem. XXXI, 23: Benedicat tibi Dominus pulchritudo justitiae, mons sanctus. Haec omnia Judaei et nostri iudaizantes exponunt de aurea Jerusalem, contra quam Gog et Magog, et aliae gentes venient tamquam a Deo concitatae, et congregatae contra pugnam Sanctorum Domini, ut corruant coram aurea Jerusalem in valle Josaphat, quae parum distat a Jerusalem : quae expositio quam falsa est et probari non potest per Scripturam, a nobis refutatur.

" Et erit Jerusalem sancta. " Tangit consolationem Sanctorum, primo quidem

in separatione bonorum a malis, secundo in consolatione bonorum, tertio in depressione inimicorum, quarto in perpetuitate consolationis Sanctorum.

" Et erit Jerusalem sancta, " emundatis scilicet peccatoribus. Isa. I, 26 : Post haec vocaberis civitas justi, urbs fidelis. " Et, " id est, " alieni, " supple, a Deo peccatores, " non transibunt per eam amplius. " Transitus peccatorum est ubi relinquuntur vestigia peccatorum,testante Domino, qui de diabolo ad beatum Job, XLI, 23, loquitur dicens : Post eum lucebit semita . Et quia tunc non habebit locum peccatum, propter hoc dicitur, quod peccator non transibit. Isa. LII, 1 : Non adjiciet ultra ut pertranseat per te incircumcisus et immundus . Bernardus : " Felix anima in qua non resultat vesti"gium peccatoris. "

Et subdit de consolatione in bono : " Et erit: " pro certitudine prophetali dictum est. " In die illa, " claritatis scilicet, et gloriae sempiternae, " stillabunt montes dulcedinem, " Montes dicuntur vertices trium personarum in sancta Trinitate, vel etiam vertices Apostolorum in gratia. Psal. LXXV, 5 : Illuminans tu mirabiliter a montibus aeternis. Haec enim illuminatio dulcior est melle. Eccli. XXIV, 27 : Spiritus meus super mel dulcis. " Et colles, " hoc est, vertices Angelorum et Sanctorum ad Angelos assumptorum, " fluent lacte, " in veritate candidae, et puritate dulcissimae doctrinae humanitatis Christi, quam per illuminationem omnium ingerunt. Cantic. v, 1 : Comedi favum cum melle meo, bibi vinum meum cum lacte meo.

Quid autem in planis campis efficiat, subdit, primo quantum ad innocentes, secundo quantum ad. paenitentes.

" Et per omnes rivos Juda, " hoc est, confitentim Deum corde, ore, et opere, sicut innocentes faciunt. Rivi autem Juda sunt omnia receptacula animae et corporis. " Ibunt aquae, quibus influuntur" aquae vitae aeternae. Ezech. XLVII, 9 : Omnis anima vivens, quae serpit, quocumque venerit torrens, vivet. " Et fons de domo Domini egredietur, " hoc est, de thesauris omnipotentis Dei. Psal. XXXVF, 9 : Inebriabuntur ab ubertate domus tuae : et torrente voluptatis tuae potabis eos. " Et irrigabit, " irrigatione scilicet voluptatis, et felicitatis. Eccli. XXIX, 42 : Dixi:Rigabo hortum meum plantationum, et inebriabo prati mei fructum. " Torrentem spinarum, " hoc est, paenitentium qui compuncti sunt spina peccatorum. Psal. XXXI, 4 : Conversus sum in aerumna mea, dum configitur spina. aerumna enim conligitur spina, quando compunctione peccati, aerumna, hoc est, paenitentia peccator configitur. Non tantum enim innocentes, sed etiam paenitentes salvabuntur, iste est fons, de quo dicitur, Genes. II, 6 : Fons ascendebat e terra, irrigans universam superficiem terrae. Istae sunt aquae egredientes de templo a latere dextro . Parum enim esset si irrigaret tantum lilium innocentium, et non spinas paenitentium.

Et ut elucescat magis damnatio impiorum ex comparatione bonorum, subdit :

" Egyptus in desolationem erit. " aegyptus maeror vel tenebrae interpretatur, et spiritualia peccata signat, superbiam scilicet, invidiam, inanem gloriam, iram et etiam avaritiam., quae tunc erunt in desolationem condemnationis perpetuae. Isa. I, 7 : Desolabitur sicut in vastitate hostili. Sap. v, 24 : Ad eremum perducet omnem terram iniquitas illorum, et malignitas evertet sedes potentium. "Et Idumaea,)) quae sanguinea interpretatur, et carnalia peccata significat, " in desertum perditionis, " sup-

ple, erit, ubt scilicet nec Deus nec Sancti de caetero habitabunt.Matth. XXIII, 88 : Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta. " Et subjungit causam : " Pro eo quod mique egerint in filios, " hoc est, contra filios " Juda, " confitentes scilicet, et glorificantes Deum. Isa. XXVI, 10: In terra sanctorum iniqua gessit, et non videbit gloriam Domini, " Et effuderint sanguinem innocentem in terra sua, " martyrum scilicet, quos vel malo exemplo, vel gladio, vel subtractione necessariorum interimunt. Psal. LXXVIII, 3: Effuderunt sanguinem sanctorum tuorum, tamquam aquam in circuitu Jerusalem, Eccli. XXXIV, 25 : Panis egentium vita pauperum est: qui defraudat illum, homo sanguinis est.

Et subjungit per contrarium de consolatione bonorum :

" Et Judaea in aeternum habitabitur, " Judaea confessio Domini i nterpretatur, et significat Ecclesiam. Psal. CXIII, 2 : Facta est Judaea sanctificatio ejus, hoc est, habitabitur ab Angelis, et Deo, et Sanctis. Isa. LXII, 4 : Quia complacuit Dominoin te, et terra tua inhabitabitur. " Et Jerusalem, " supple, habitabitur" in generationem " innocentium., " et generationem " poenitendum. Psal. XXIII, 8 : Haec est generatio quaerentium Dominum. Item, Psal. LXXXVI, 7 : Sicut laetantium omnium habitatio est in te.

" Et mundabo, " hoc est, vindicabo " sanguinem eorum, " Sanctorum scilicet, " quem non mundaveram, " hoc est, vindicaveram usque ad. diem judicii scilicet. Apocal. vi, 10 : Usquequo, Domine, (sanctus et verus) non judicas, et non vindicas sanguinem nostrum de iis qui habitant in terra ? Psal. LXXVIII, 10 : Innotescat in nationibus... ultio sanguinis servorum tuorum, qui effusus est. " Et Dominus commorabitur in Sion, " Inter sanctos scilicet, influens eis semper beatitudinis dulcedinem in speculatione felicitatis aeternae. Ezech. XLVIII, 35 : Nomen civitatis ex illa die, Dominus ibidem, Psal. CXXIV, 2: Dominus in circuitu populi sui, ex hoc nunc et usque in saeculum.

D. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, DOCTRINA TOTO ORBE

CELEBERRIMI ORDINIS PRAEDICATORUM,