IN CAPUT I MALACHIAE

ENARRATIO.

" Onus verbi Domini. " Hunc Prophetam, qui Malachias dicitur, et Angelus ejus interpretatur, Origenes dixit Ange- lum de caelo missum, eo quod infra in titulo Septuaginta habent: " In manu Angeli ejus : " quod non recipit Ecclesia. Unde Malachi as Angelus dicitur, eo quod nuntius Domini fuit ad populum, sicut dicitur, Jerem. VII, 25 : Misi ad vos omnes servos meos Prophetas : sicut et Isaiae XXXIII, 7, Prophetae Angeli dicuntur : Ecce videntes clamabunt foris, Angeli pacis amare flebunt. Post Aggaeum ergo qui de reaedificatione templi, et Zachariam qui de reaedificatione civitatis et terrae prophetavit, ultimo inducitur Malachias, qui de emundatione cultus et sacerdotii, et terribili adventu Domini ad judicium prophetat.

Dividitur autem in partes duas : titulum scilicet, et prophetiae seriem, ibi, v. 2 : " Dilexi vos. "

Titulus quatuor continet, scilicetpeccatorum oppressionem, eruditionis veritatem, opprimondorum qualitatem, et doctrinae per opera confirmationem.

" Onus, " id est, pressura gravis ad portandum. Isa. XXX, 27 : Ardens furor ejus, et gravis ad portandum. Psal. XXXVII, 5 : Iniquitates meae supergressae sunt super caput meum, et sicut onus grave gravatae sunt super me. Peccatum enim, quod quies peccatorum est in libidine, grave pondus efficitur in judicii et condemnationis severitate. Thren. I, 14 : Vigilavit jugum iniquitatum mearum : in manu ejus convolutae sunt, ei impositae collo meo. " Verbi Domini, " et ideo eruditio est ad veritatem. Est enim hoc verbum incre- pationis. Proverb.IV, 1 : Audite, filii, disciplinam patris, et attendite ut sciatis prudentiam. Disciplina enim eruditio est per difficilia, ut dicit Glossa super illud Apostoli, ad Hebr. XII, 11 : Omnis disciplina in praesenti quidem non videtur esse gaudii, sed maeroris : postea autem fructum pacatissimum exercitatis per eam, reddet justitiae. Verbum enim instrumentum est eruditionis : Domini autem nomen prementis est potestatis. " Ad Israel. " Qualitatem tangit peccatorum, qui scilicet ingrati beneficio accepto ad peccata perversisunt. Isa. I, 2 : Filios enutrivi, et exaltavi : ipsi autem spreverunt me. " Et est notandum (ut dicit Hieronymus) " quod ante captivitatem decem tribus " Israel dicebantur, quia tunc distinctae " per regnum erant a duabus tribubus : " post reditum autem de captivitate " indifferenter et duae et decem tribus " dicuntur Israel, eo quod tunc ad " unum regnum vocabantur. " Jerem. II, 3 : Sanctus Israel Domino, primitiae frugum ejus. Isa. XIX, 25 : Haereditas autem mea Israel. " In manu Malachiae. " Notat doctrinae per opera confirmationem. Doctrina enim in manu est, quando verbum per opera confirmatur. Osee, XII, 10 : In manu prophetarum assimilatus sum. Assimilatus enim est, quando manus ori similis est. Joan. x, 38 : Si mihi non vultis credere, operibus credite.

" Dilexi vos, " Haec prophetia tria continet, scilicet sacerdotalium peccatorum exprobrationem, et Sacerdotum peccantium expurgationem, infra, III, 1, ibi, " Ecce ego mitto angelum : " et differentias stipendiorum malorum et bonorum extremi judicii severitatem, infra, iv, 1, ibi, " Ecce enim dies veniet succensa. "

Prima pars in duas dividitur. In prima enim exprobrat ingratitudinem praeteritorum beneficiorum. In secunda con- taminationem factam circa matrimonium, infra, II, 1, ibi, " Et nunc ad vos mandatum hoc. "

Prima harum in. duas adhuc dividitur. Primo enim exprobrat ingratitudinem circa beneficia patrum in genere : secundo, ingratitudinem circa ritus sacrificiorum in specie, ibi, in medio v. 6 : Dicit Dominus exercituum : Ad vos, o Sacerdotes. "

In prima duo sunt. Tangit enim primo beneficia: secundo, ingratitudinem ad beneficium, ibi, v. 6 : " Filius honorat patrem, "

In prima sic procedit, praemittit beneficium et explanat illud, et explanationis ponit probationem, et probationis ostendit demonstrationem.

" Dilexi vos, dicit Dominus : " et intelligitur de dilectione et praedestinationis et effectus per bonorum collationem. Dilexit enim ab aeterno praeordinando bona gratiae et gloriae, et dilexit tempore, bona praeordinata apponendo et conferendo. Jerem. XXXI, 3 : In charitate perpetua dilexi te : ideo attraxi te, miserans. Osee, XIV, 5 : Diligam eos spontanee, quia aversus est furor meus ab eis.

Et subdit explanando : " Et dixistis, " ingrati scilicet beneficium receptum non cognoscentes. Eccli. XXIX, 9 : Pr6 honore ei beneficio reddet illi contumetiam, " In quo dilexisti nos ? " hoc est, in quo beneficio ostendis dilectionem. Simile, Judicum, VI, 13 : Si Dominus . nobiscum est, quare invenerunt nos haec omnia ? Sicut enim dicit Philosophus in Topicis : " Ejusdem moris est amicis bene-" facere et inimicis male : et ideo si " mala fiant amicis, non videntur esse " amici. " Et ergo hoc dicentes non intellexerunt quod paterna amicitia in filium est, quando corripit eum. Apocal. iii, 19 : Ego quos amo arguo et castico. Proverb. III, 12, et ad Hebr,

XII, 7 et 8 : Quis filius, quem non cor ripit pater ? quod si extra disciplinam estis, cujus participes facti sunt omnes ergo adulteri, ei non filii estis.

Unde respondendo subdit :

" Nonne frater erat Esau Jacob, dicit Dominus ? " Hoc autem dicit, ut sciatur quod propter merita paterna non elegit Jacob, et Esau reprobavit. Ezech. XVIII, 20 : Filius non portabit iniquitatem patris, et pater non portabit iniquitatem filii. Et, ibidem : Justitia justi super eum erit, et impietas impii erit super eum. " Et dilexi Jacob, " gratiae scilicet appositione.

" Esau autem odio habui, " hoc est, reprobavi. Ad Ro0am IX, 11 et 12 :

Cum nati nondum fuissent, aut aliquid boni egissent, aut mali, (ut secundum electionem propositum Dei maneret). Non ex operibus, sed ex vocante dictum est ei: Quia major serviet minori .

Quaeritur tamen hic : Cum omnis actio Dei rationabilis sit et justa , et parvuli nec in parentibus nec in semine parentum differentiam habuerint, ad Roman. IX, 10, enim dicitur, quod ex uno concubitu concepti sunt , quare Deus Jacob dilexit, Esau odio habuit? Ad hoc solvendum inducitur gravis Glossa Augustini, quae sic dicit : " Cujus vult miseretur, et " quem vult indurat , Sed haec voluntas " Dei injusta esse non potest : venit " enim de occultissimis meritis, quia et " ipsi peccatores cum propter generale " peccatum, originale scilicet, unam " massam perditionis fecerint, nonnulla " tamen inter illos est diversitas. Prae-" cedit ergo in peccatoribus, qui quam-" vis nondum sint justificati, digni " tamen efficiantur justificatione. Et " item praecedit in aliis peccatoribus

" quo digni sint obtusione. Et ex hoc " videtur cum id quod praecedit in peo cc catoribus sit temporale, et illud sit " causa dilectionis vel reprobationis dict vinae quae aeterna sunt, quod temporati le sit causa aeterni, quod valde incon-" veniens est, " Super hac quaestione exclamat Apostolus, ad Roman. IX, 20 et 21 : Ohomo, tu quis es, qui respondeas Deo? Numquid dicit figmentum ei qui se finxit: Quid fecisti me sic ? An non habet potestatem figulus luti, ex eadem massa facere aliud quidem vas in honorem,aliud in contumetiam ( )? Sed ex hoc videtur quod ex sola Dei voluntate alius electus sit, alius vero reprobatus, et redit quod primo objectum est, quod haec voluntas Dei irrationabilis sit : quia de his quae omnino similia sunt, idem judicium esse deberet. Idem videtur ex hoc quod dicitur, ad Roman. IX, 18 : Cujus vult miseretur, et quem vult indurat. Item, ibidem, v. 18 : Non volentis neque currentis, sed miserentis Dei est. Ad haec sine praejudicio dicendum est cum Augustino, quod " voluntas Dei " eligens unum, et reprobans alterum, " justissima est : sed haec voluntas cum " praevisione et praeordinatione est re " spectu bonorum quos elegit. Illos enim te praevidet futuros bonos, et praeordi-" nat, causando bona ad quae eligit eos. " Respectu autem malorum cum praevi-" sione est tantum : hos enim quia prae -" videt finaliter futuros malos, non " praeordinat eis causando bona ad quae " eligat, et sic non apponendo bona, " reprobat. Et quod dicitur aliquid prae-" cedere in peccatoribus, quo indigni cc sint justificatione, dicitur in peccato-" rifaIIs praecedere quod praecedit respe-" ctu peccatorum, eo modo quo respectus " dicitur esse in relato cum tamen alte-" rius sit : et hoc modo talis respectus cc non est temporalis, sed aeternus. Et " si dicas, quod in aeternis unum non " praecedat alterum. Dicendum, quod

" verum est in quantum aeterna sunt, " sed effectum aeterni qui temporalis est " respectus aeternus praecedere potest, ex " quo ipsum aeternum rationabile esse " videatur. Et sic praevisio aversionis a " gratia, causa est non appositionis gra-" tiae : et rationabilis ostenditur effectus " non appositionis, per hoc quod si apte poneretur, ille averteretur : tempo-" rale autem signum potest esse quod " rationabile sit aeternum. " Et hoc modo loquitur Augustinus. Et per hoc patet solutio ad totum.

Explanationis autem hujus probationem subjungit:

" Ei, " id est, quia " posui montes ejus, " id est, terram montuosam Esau, " in solitudinem, " destructo scilicet cultore et habitatore, sicut et superbiae peccatorum in solitudines ponuntur. Psal. CVI, 34 : Posuit terram fructiferam in salsuginem, a malitia inhabitantium in ea. " Et haereditatem ejus, " id est, civitates et oppida quae quondam fuerunt haereditas ejus, et modo sunt in parietina redacta, supple, posui " in dracones deserti, " hoc est, in venenata animalia, quae in deserto habitare consueverunt. Isa. XIII, 21 : Replebuntur domus eorum draconibus : et habitabunt ibi struthiones, ei pilosi saltabunt ibi.

Sed quia posset dici, quod si Deus destruxerit, homo reaedificabit, ideo respondet quod destruet omnia opera eorum, in signum reprobationis aeternae.

et Quod si dixerit Idumaea : Destructi sumus " in operibus omnibus, civitatum scilicet, et villarum. Thren. II, 2 : Destruxit in furore suo munitiones virginis Juda, " Sed revertentes, " supple, ad terram de captivitate, " aedificabimus, " iterum scilicet, " quae destructa sunt, " scilicet per Dominum. Et in fastu et superbia dixerunt hoc, quasi contra Do- minum contendentes. Simile, Isaiae, IX, 10 : Lateres ceciderunt, sed quadris lapidibus aedificabimus : sycomoros succiderunt, sed cedros immutabimus. " Haec dicit Dominus exercituum, " cujus verbum effectivum est : " Isti aedificabunt. " Cum contemptu legendum est, isti. Quasi dicat : Tam infirmi, et tam viles. " Et ego destruam : " Deus .enim semper destruit opera diaboli. I Joan. III, 8 : In hoc apparuit Filius Dei, ut dissolvat opera diaboli. " Et vocabuntur, " supple, destructa, " termini impietatis. " Emphasis est, hoc est, termini impii vel impiorum : sed ad. expressionem majorem dicitur, impietatis. Isaiae, XIV, 20 : Non vocabitur in aeternum semen pessimorum. " Et, " supple, vocabuntur " populus cui iratus est Dominus, " populus hic scilicet : quia semper rebelles fuerunt gratiae. Act. VII, 51 : Dura cervice, et incircumcisis cordibus ei auribus, vos semper Spiritui sancto resistitis. Job, XXIV, 13 : Ipsi fuerunt rebelles lumini, nescierunt vias ejus, nec reversi sunt per semitas ejus. " Usque in aeternum, " ut scilicet numquam veniam sint consecuturi, qui obdurato corde per impaenitentiam finalem resistunt. Deuter. XXXII, 22 : Ignis succensus est in furore meo, et ardebit usque ad inferni novissima. Matth. XII, 32, et Lucae, XII, 10 : Non remittetur in hoc saeculo, neque in futuro,

Et quod dixit, probat demonstrando ad oculum :

" Et oculi vestri videbunt. " Postquam scilicet vos redibitis de captivitate, et in bonis meis constructi eritis, damnationes videbitis impiorum. Psal. LVII, 11 : Laetabitur justus cum viderit vindictam. Isaiae, LXVI, 24 : Erunt usque ad satietatem visionis omni carni. Glossa, " electorum. " Mich. VII, 10 : Oculi mei videbunt in eam : nunc erit in conculcationem ut lutum platearum." Et vos di-cetis, " in gratiarum scilicet actione et laude : " Magnificetur Dominus super terminum Israel, " hoc est, qui magnus est a captivitate reducendo, continuo magnificetur populis suis incrementum in bonis dando, et terminos ejus omnes ad fructum boni praeparando. Psal. CXXV, 3 : Magnificavit Dominus facere nobiscum : facti sumus laetantes. Luc. I, 46 : Magnificat anima mea Dominum. Luc. I, 58 : Audierunt vicini, et cognati ejus quia magnificavit Dominus misericordiam suam cum illa, et congratulabuntur ei.

" Filius honorat patrem. " Posito beneficio gratuitae dilectionis, econtra ostendit Judaeorum ingratitudinem, et ad. hoc utitur humana similitudine et ratione.

" Filius honorat patrem, " hoc est, consuevit honorare, et (sicut dicit Philosophus in nono Ethicorum) " filius ho-" nores divinos debet patri. " Exod, XX, 12 : Honora patrem tuum, et matrem tuam, ut sis longaevus super terram. Ad Ephes.VI, 1 et seq. : Filii, obedite parentibus vestris in Domino : hoc enim justum est. Honora patrem tuum et matrem tuam, quod est mandatum primum in promissione : ut bene sit tibi, et sis longaevus super terram. Proverb. XXX, 17 : Oculum, qui subsannat patrem, et qui despicit partum matris suae, effodiant eum corui de torrentibus, et comedant eum filii aquilae. " Et servus dominum, suum, " supple, timere consuevit. Daniel. i, 10 : Timeo ego Dominum meum regem. Hieronymus : " Primum Deus vult ut filii si-" mus, et bonum voluntate faciamus : " si autem hoc nolumus, saltem ut " servos nos habeat, et a malis per " tormentorum formidinem recedamus. "

Et quia nec ut filii, nec ut servi habuerunt se ad Dominum, ideo subdit :

" Si ergo Pater ego sum, " supple.

sicut dicitis, Isa. lxiv, 8 : Et nunc, Domine, pater noster es tu, nos vero lutum : ei fictor noster tu, et opera manuum tuarum omnes nos, Psal. lxxxviii, 27 : Ipse invocavit me: Pater meus es tu. Matth. VI, 9 : Pater noster, qui es in caelis, " Ubi est honor meus? " tanto scilicet patri exhibendus. Joan, viii, 49 : Honorifico Patrem meum, et vos inhonorastis me. " Est enim honor, ut " dicit Philosophus, praemium virtu-" tis : " non quin virtus digna sit majori praemio, sed quia majus non potest exhiberi ab homine. Unde dicitur, quod honor est exhibitio reverentiae in testimonium virtutis. Psal. xlix, 15 : Eruam te, et honorificabis me. 1 ad Timoth, I, 17 : Soli Deo honor et gloria. Apocal. IV, 9 : Dabant animalia gloriam, et honorem, ei benedictionem sedenti super thronum, " Et si Dominus ego sum, " praelatus scilicet dignitate, eminens divitiis pulchrorum et bonorum, continens potestate virtutis. Esther, XIII, 11 : Dominus omnium es. Apocal. XIX, 16 : Habet in vestimento et in femore suo scriptum : Ilex regum, et Dominus dominantium. " Ubi est timor meus ? " quem scilicet ut servi exhibere debetis, ut saltem timore paenae a malo temperetis. Psal. xiii, 3 : Non est timor Dei ante oculos eorum. Isa. LIX, 12 et 13 : Scelera nostra nobiscum, et iniquitates nostras cognovimus, peccare et mentiri contra Dominum : et aversi sumus ne iremus post tergum Dei nostri. " Dicit Dominus exercituum. " Confirmatio est eorum quae dicta sunt, tamquam potens enim dicit, et per suos exercitus exsequitur, et effectui mandat omne quod dicit. Eccle, viii, 4 : Sermo illius potes tale plenus est.

" Ad vos, o Sacerdotes. " Hic specialiter ingratitudinem improperat circa officium sacerdotale in ritu sacrificiorum.

Dividitur autem pars ista in tres partes. In prima ostendit ingratitudinem : in secunda, propter ingratitudinem abjectio- nem, ibi, " Non est mihi voluntas in vobis : " in tertia, abiectorum maledictionem, ibi, " Maledictus dolosus. "

In prima duo sunt. Primo enim improperat, quod indigna sacrificio Dei obtulerunt. Secundo, quod non gratis, sed spe mercedis servierunt, ibi, " Quis est in vobis ? "

In prima harum tria sunt, scilicet ingratitudinis improperatio : improperatae ingratitudinis probatio, ibi, " Si offeratis caecum : " et ad paenitentiam revocatio, ibi, " Et nunc deprecamini. "

In prima tria facit. Ostendit enim ad quos loquitur, et quia ex hoc aggravatur ingratitudo : secundo ingratitudinem exprimit : tertio expressam exponit.

" Ad vos, o Sacerdotes, " qui scilicet forma et exemplum deberetis esse aliis. Eccli. L, 1 : Simon, Oniae filius, Sacerdos magnus, qui in vita sua suffulsit domum. Ad Hebr. VII, 26 : Talis decebat ut nobis esset pontifex, sanctus, innocens, impollutus, segregatus a peccatoribus. " Qui despicitis nomen meum, " id est despectui habere facitis. Ezechiel. XXXVI, 20 : Polluerunt nomen sanctum meum. Isaiae, XXX, 11 : Cesset a facie nostra sanctus Israel. Job, XXI, 14 : Dixerunt Deo : Recede a nobis, et scientiam viarum tuarum nolumus. Despicit enim nomen Domini qui sacramenta per quae nominatur Deus et notitia Dei habetur, indigne tractat et indebite. " Et, " supple, temerarie " dixisti : In quo despeximus nomen tuum. " Magnae enim temeritatis ingratitudo est, nomen Domini in sacramentis despicere, et peccatum non recognoscere.Et de illis dicitur, ad Itoman. II, 4, super illud, An ignoras quoniam benignitas Dei ad paenitentiam te adducit ? quod gravissime peccat qui ignorat, I ad Corinth. XIV, 38 : Si quis autem ignorat, ignorabitur.

Et ideo ingratitudinem exponens, subdit :

" Offertis super altare meum pollu-tum panem, " hoc est, tactu immundorum inquinatum. Hieronymus : " Juxta " traditionem Hebraeorum debebant Sa-" cerdotes panem propositionis serere, " metere, molere, coquere : quod non " faciebant, sed quoscumque de medio " acceptos offerebant, et ideo polluere " panem dicuntur. " Eccli.XXXIV, 21 : Immolantis ex iniquo oblatio est maculata. Item, ibidem, v. 23 : Dona iniquorum non probat Altissimus, nec respicit in oblationes iniquorum : nec in multitudine sacrificiorum eorum propitiabitur peccatis. Hieronymus : " Corripit " sermo divinus Episcopos et ministros " Ecclesiae negligentes , vel omnes qui in " Christo baptizati Christi nomine cen-" sentur, cur nomen ejus despiciant. " Quibus aperit causas offensae , qui pol-" lutum panem offerunt. Polluit enim " panem, id est, corpus Christi, qui in-" dignus accedit ad altare et ad mensam. " Domini, et si non voce scelerata, scele-" rato tunc opere despicit nomen Bemi" ni. " I ad Corinth. XI, 29 : Qui manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit. " Et dicitis, " ausu temerario : " In quo polluimus te ?" Hieronymus : " Dum sacramenta violan-" tur, ipse cujus sunt sacramenta, viola-" tur. "

Et hoc est quod sequitur :

" In eo quod dicitis, " supple, polluistis me : " Mensa Domini despecta est. " Hieronymus : " Reversi de Babylone " nondum exstructo tempio, habitantes " in ruinis Jerusalem non habentes alta-" re prioris gloriae, putabant deesse san-" ctimoniam religionis, quia in auro et " argento et gemmis deerat ambitio san"ct ificationnis : et ideo dicebant, quod " super tale altare despectum, possent " communia offerri, quamvis in altari " aureo impolluta offerri praeciperentur : " non attendentes quod dicitur, Exod. " XX, 24 : Altare de terra facietis mihi, et " offeretis super eo holocausta et pacifica " vestra, oves vestras et boves, in omni " loco in quo memoria fuerit nominismei, " Tales etiam deridet poeta Persius, dicens :

Dicite pontifices : In sanctis quid facit aurum ?

Plus enim respicit Deus ad humilitatem et devotionem quam ad ornatus splendorem. Daniel. III, 39 et 40 : In animo contrito, et spiritu humilitatis suscipiamur : sicut in holocausto arietum, et taurorum, et sicut in millibus agnorum pinguium, etc. Psal. l, 19 : Sacrificium Deo spiritus contribulatus : cor contritum et humiliarum, Deus, non despicies. Propter quod, Marc. XII, 43, et Luc. XXI , 3, vidua duo aera minuta offerens, praefertur oblationibus omnium.

Et ingratitudinem expositam probat, subdens :

" Si offeratis. " Et loquitur ad Sacerdotes, arguens a minori. Si enim propter sanctitatem et non propter ambitionem hosti a maculata reprobatur, eo quod sanctificationi non congruit, nisi quod perfectum est : tunc multo magis reprobatur offerens vitiosus, eo quod plus contrariatur sanctificationi.

" Si offeratis caecum, " animal scilicet, " ad immolandum, nonne malum est? " Et littera sic ordinanda est : Nonne malum est ad immolandum ? Quasi dicat : Sic. Levitic. enim, XXII, 22, talia animalia prohibentur immolari. " Et si offeratis claudum , " animal scilicet, " languidum, " hoc est, quacumque debilitate confectum, " nonne malum est, " supple, ad immolandum ? Quasi dicat : Sic est, propter eamdem causam.

Et quamvis hoc lex dicat, tamen subdit probando per rationem legis , et arguit a majori. Magis enim videtur quod illud acceptabile sit homini quam Deo, et ab homine non acceptatur : ergo nec a Deo.

" Offer illud duci tuo, " hoc est, Principi, vel Praelato tuo, " si placuerit ei, " hoc est si per hoc placatus reddatur tibi,

" aut si susceperit, " benigne scilicet cum tali dono, " faciem tuam, dicit Dominus exercituum, " Hieronymus : " Dux haec " sibi oblata respueret, et sibi factam " injuriam reputaret : et offers Deo quod " non audes homini offerre ? " Quasi dicat : Hoc mirum est. Spiritualiter autem caecum offert, qui sine intelligentia veritatis offert. Unde, apoc. IV, 8, animalia Dei erant plena oculis ante et retro : quod Dionysius significare dicit, " amici tividum in divinas contemplationes. " Claudum offert, cujus opus non habet rectum virtutis gressum. Ad Hebr. XIV, 12 et 13 : Remissas manus, et soluta genua erigite, ei gressus rectos facite pedibus vestris : ut non claudicans quis erret, magis autem sanetur. Languidum offert, qui torpore et pigritia et avaritia confractum offert. II ad Corinth, IX, 7 : Non ex tristitia , aut ex necessitate : hilarem enim datorem diligit Deus. Propter hoc dicitur, Genes. IV, 4, quod Abel obtulit de adipibus gregis sui : et respexit Dominus ad Abel, et ad munera ejus. Ratio autem et causa omnium horum est, quod omnis oblatio veteris legis oblationem qua Christus seipsum obtulit, significat : et quia Christus perfectus sine macula et vitio fuit, ideo figurales oblationes perfectas esse oportuit et sine macula. I Petr. i, 18 et 19 : Non coruptibilibus auro vel argento redempti estis de vana vestra conversatione paternae traditionis, sed pretioso sanguine quasi agni immaculati Christi.

Et subdit de conversatione eorum : " Et nunc, " supple, ex quo peccastis, " deprecamini vultum Dei. " Augustinus super primam Epist. ad Timoth : " De-" precatio est oratio in amovendis malis : " in vultu vero Domini pietas, et bene-" volentia in suscipiendis peccatoribus " notatur. " Psal. XVI, 2 : De vultu tuojudicium meum prodeat. " Ut misereatur vestri. " Isaiae, lv, 7 : Derelinquat impius viam suam, et vir iniquus cogitationes suas, et revertatur ad Dominum, et miserebitur ejus. " De manu enim vestra, " hoc est, de opere vestro, " factum est hoc, " scilicet peccatum, et ideo lavate manus per paenitentiam, et tunc levare potestis eas in oblatione. Psal. XXV, 6 : Lavabo inter innocentes manus meas. I ad Timoth. II, 8 : Volo viros orare in omni loco, levantes puras manus sine ira, ei disceptatione. Econtra de malis dicitur, Isaiae, I, 15 : Cum extenderitis manus vestras, avertam oculos meos a vobis : et cum multiplicaveritis orationem, non exaudiam : manus enim vestrae sanguine plenae sunt. " Si quo modo, " supple, per paenitentiam Deus " suscipiat facies vestras, " hoc est, praesentias vestras, quibus Deo vos offertis, " dicit Dominus exercituum : " poenitentem enim semper suscipit Deus. Ezech. XVIII, 21 et 22 : Si autem impius egerit paenitentiam ab omnibus peccatis suis, quae operatus est, et custodierit omnia praecepta mea, et fecerit judicium, et justitiam: vita vivet, et non morietur. Omnium iniquitatum ejus, quas operatus est, non recordabor. Unde, de Job qui dolentem de peccato significat, dicitur Job, XLII, 8 : Job servus meus orabit pro vobis : faciem ejus suscipiam, ut non vobis imputetur stultitia.

" Quis est in vobis? " Hic exprobrat secundam ingratitudinem, quod scilicet non gratis Deo, sed spe terrenorum lucrorum servierunt, et ideo debilia oblata receperunt, ne nihil reciperent.

" Quis est in vobis " omnibus, " qui claudat ostia, " templi scilicet, mundos suscipiendo et immundos excludendo, quod usum clavium in Ecclesia significat. Isaiae, XXII, 22 : Dabo clavem domus David super humerum ejus : ei aperiet, et non erit qui claudat: et . claudet, et non erit qui aperiat. Matth. XVI, 19 : Tibi dabo claves regni caelorum. " Et incendat altare meum gratuito ? " sine scilicet spe mercedis terrenae. Incensio autem altaris incensionem cordium significat per verbum ignitum praedicationis et devotionem divinae laudis. Luc. XII, 49 : Ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi ut accendatur ?Isa. l, 11 : Ecce vos omnes accendentes ignem accincti flammis, ambulate in lumine ignis vestri. Qui autem haec facit spe mercedis terrenae, aestibus avaritiae anhelat, et ignem alienum offert in conspectu Domini. Levit. x, 1 et 2, Nadab et Abiu consumpti sunt, quia ignem alienum in conspectu Domini obtulerunt. Et ideo, I ad Corinth. IX, 18, dicit Apostolus : Ut Evangelium praedicans, sine sumptu ponam Evangelium, ut non abutar potestate mea in Evangelio.

" Non est mihi voluntas in vobis. " Hic tangit de abjectione Judaeorum, et voca" tione Gentium. Unde tria dicit, scilicet abjectionem Judaeorum, et Gentium vocationem, abjectionis causam et causae probationem.

" Non est mihi voluntas in vobis, dicit Dominus exercituum, " beneplaciti scilicet. Psal. CXLVI, 11 : Beneplacitum est Domino super timentes eum, et in eis qui sperant super misericordia ejus. " Et, " supple, ideo " munus non suscipiam de manu vestra. " Munus et donum differunt: quia donum est donantis, et munus suscipientis. Numer. XVI, 15 : Ne respicias sacrificia eorum. Genes IV, 5 : Ad Cain vero, et ad munera illius non respexit.

Et subjungit causam :

" Ab ortu enim solis, " id est, ab oriente, " usque ad occasum, " id est, occidentem, " magnum est nomen meum, " hoc est, fama nominis mei per praedicationes Apostolorum diffamata "in Gentibus, " id est, inter Gentiles,

" dicit Dominus exercituum. " Isa. XLIX, 6 : Dedi te in lucem Gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae. Psal. CXII , 3 : A solis ortu usque ad occasum, laudabile nomen Domini. " Et in omni loco, " supple, Gentilitatis, " sacrificatur, " sanctitate mihi accepta, " et offertur nomini meo, " " in caere-" monIIs Christianorum secundum ordi-" nem Melchisedech, "utdicit Hieronymus, " oblatio munda, " Christi scilicet sanguine mundata. Glossa : " Regula Scri-" pturarum est, ubi manifestissima proci phetia texitur de futuris, per incerta " a llegoriae non extenuare quae scripta " sunt : et Ideo Iste locus Scripturae ad " alium sensum per allegoriam trahen-" dus non est. " Unde subdit : " Quia magnum est nomen meum, " id est, magnae virtutis, " in Gentibus, dicit Dominus exercituum. " Ad Philip. II, 9 et 10 : Donavit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur caelestium, terrestrium, et infernorum. Hoc significatum est, Isa. XIX, 21 : Cognoscetur Dominus ab aegypto, et cognoscent aegyptII Dominum in die illa ,et colent eum in hostiis et in muneribus.

" Et vos polluistis illud, " scilicet nomen meum, id est, pollutum vestris peccatis credi fecistis, cum Gentes illud sanctificaverint. Ezech. XXXVI, 22 : Non propter vos ego faciam, domus Israel, sed propter nomen sanctum meum, quod polluistis in Gentibus, Et subdit modum pollutionis : " In eo quod dicitis : Mensa Domini contaminata est. " Putatis enim quod quia altare non splendet auro et gemmis, quod contaminatum sit, cum Deus non attendat Ita splendorem ornatus in parietibus, sicut sanctificationem devotionis. Psal. XLIV, 14 : Omnis gloria ejus filiae regis ab intus. " Et, " supple, Iterum dicitis " quod superponitur, " scilicet super altare, " contemptibile est : " putabant enim quod in humili altari ma- culosa animalia possent offerri, quod error magnus est, quia in devotione offerentium attenditur oblatio, et non in ambitione oblatorum. Unde, I Paral. XXIX, 17 et 18, dixit David : Populum tuum qui hic repertus est, vidi cum ingenti gaudio offerre tibi donaria. Domine, Deus Abraham, et Isaac, et Israel, patrum nostrorum; custodi in aeternum hanc voluntatem cordis eorum, hoc est, hanc voluntatis devotionem. " Cum igne qui illud devorat: " putabant enim etiam ignem minus sacrum esse propter altaris paupertatem, cum Deus ad humilitatem cordis potius quam ad fastum exteriorem respiciat. Isaiae, LXVI, 1 : Caelum sedes mea, terra autem scabellum pedum meorum. Et, paulo post, v. 2 : Ad quem autem respiciam, nisi ad pauperculum, et contritum spiritu, et trementem sermones meos ? Saepe enim plus placet devotio pauperum quam ambitio divitum.

" Et dixistis, " non minori scilicet impietate excusantes vos : " Ecce de labore, " hoc est, ipsum maculatum quod offerimus, cum labore acquisivimus, quia redeuntes de captivitate pauperes sumus, non attendentes illud Tobiae, IV, 9 : Si multum tibi fuerit, abundanter tribue : si exiguum tibi fuerit, etiam exiguum libenter impertiri stude. Unde, III Regum, XVII , 13, vidua de ipsa farinula primum fecit Eliae panem, sibi autem et filio suo fecit postea. "Et exsufflastis illud, " id est, sufflandum aestimastis et leve, " dicit Dominus exercituum. " Psal. XXXIV, 5 : Fiant tamquam pulvis ante faciem venti, Isa. xl, 7 : Exsiccatum est faenum, et cecidit flos, quia spiritus Domini sufflavit in eo. Et hoc falsa excusatione ita dixistis. " Et, " id est, quia " intulistis, " supple, in. templum ad offerendum, " de rapinis, " fraudium scilicet et usurarum, " claudum, et languidum, " reservato vobis pingui et forti. Genes. IV , 7 : Nonne si bene egeris,

recipies : sin autem male, statim in fo -ribus peccatum aderit ? Male autem dividit, qui sibi forte et Domino debile offert, cum scriptum sit in Psal. LXV, 15 : Holocausta medullata offeram tibi cum incenso arietum. " Et " sic, supple, in fraude, " intulistis " in templum meum " munus. " Act. v, 3, dixit Petrus ad Ananiam : Anania, cur tentavit Satanas cor tuum mentiri te Spiritui sancto, et fraudare de pretio agri ? " Numquid, " supple, ergo, " suscipiam illud, " scilicet munus sic fraudulenter oblatum, " de manu vestra, dicit Dominus ? " Eccli. XXXIV, 23 : Dona iniquorum non probat Altissimus.

" Maledictus. " Abjectos maledicit propter dolum : quia et a populo oblatis perfectis animalibus, illa ponebant in gregibus suis, et alia maculosa obtulerunt : et in populo quidam maculosa offerebant, et perfecta retinebant.

" Maledictus dolosus. " Dolosus est qui aliud machinatur corde pessimo, et aliud dicit ore et exhibet opere. " Qui habet in grege suo masculum, " id est, perfectum, et sic habet quod digne offerat, " et votum faciens " supple, spontaneum Deo, " immolat debile Domino, " occasionatum scilicet, vel defectu virtutis, vel membri defectione. Jonae, II , 10 : Ego in voce laudis immolabo tibi: quaecumque vovi, reddam pro salute mea Domino. In voce laudis immolat, qui hostiam ab omnibus laudabilem offert Domino. Psal. XXVI , 6 : Immolavi in tabernaculo ejus hostiam vociferationis, hoc est quae praeconIIs omnium extollitur. Sed ne credatur quod a paupere qui non habet masculum, Dominus debile non accipiat, occurrit Glossa, dicens : " Si non habes masculum, non nocet ti-" bi maledictio. "

Rationem autem subjungit : " Quia Ilex magnus ego, dicit Dominus exercituum. " Psal. XCIV, 3 : Meae magnus juper omnes deos. Et ideo non decet mihi offerri, nisi quod perfectum est. Levitic, XXII, 21 et 22 : Homo qui obtulerit victimam pacificorum Domino, vel vota solvens, vel sponte offerens, tam de bobus quam de ovibus, immaculatum offeret, ut acceptabile sit : omnis

macula non erit in eo. Si caecum fuerit, si fractum, si cicatricem habens, si pa- putas, aut scabiem, aut impetiginem : non offeretis ea Domino. " Et nomen meum horribile, " hoc est, tremendum est, " in Gentibus. " Et intelligitur de horrore reverentiae, quando magnitudine nominis divini considerata, Gentilitas

horripilationem passa per praedicationes

Apostolorum ad reverentiam mota est. Isa. XXI, 3 : Repleti sunt lumbi mei dolore, angustia possedit me sicut angustia parturientis : corrui cum audirem, conturbatus sum cum viderem. Job, IV, 14 et 15 : Pavor tenuit me, et tremor, et omnia ossa mea perterrita sunt. Et cum spiritus me praesente transiret, inhorruerunt pili carnis meae. Et sic factum est quod dicitur in Psal. LXXXI, 8 : Surge, Deus, judica terram : quoniam tu haereditabis in omnibus Gentibus.