IN CAPUT XI ZACHARIAE

ENARRATIO.

" Aperi, Libane. " Hic incipit dicere ea quae fetura erant sub Romanis, et dividitur in tres partes. Primo enim agitur de destructione malorum ad fidem Christi converti nolentium. In secunda, de profectu bonorum, ante finem cap. XII, ibi, v 4 : " In die illa, dicit Domitius, percutiam omnem equum. " In tertia, de causa utriusque, quae est Passio Christi, infra, ante finem cap. XIII, ibi , v, 7 : " Framea, suscitare super pastorem meum. "

In prima tres sunt partes, in quarum prima ostenditur destructio templi et populi : in secunda, quam juste hoc factum fuerit declarat, ibi, in medio v. 7 : " Et assumpsi mihi duas virgas. " In tertia revertitur, et modum destructionis assignat, infra, in principio cap. XII, ibi, v .1 : " Onus verbi Domini super Israel. "

Prima in duas. In prima sub metaphora describit destructionem. In secunda, metaphorae ponit explanationem, ibi, " Ecce ego tradam. "

Adhuc in prima tria sunt, metaphora scilicet, et metaphorae adaptatio, ibi, " Haec dicit Dominus Deus meus : Pasce pecora, " Et tertio, destructionis ratio, ibi, " Ei pastores eorum. "

Dicit ergo :

" Aperi, " hoc est, aperies, velis nolis,

I7. O pastor, et idolum derelinquens gregem : gladius super brachium ejus, et super oculum dextrum ejus : brachium ejus ariditate siccabitur, et oculus dexter ejus tenebrescens obscurabitur.

o " Libane, " hoc est, templum exaltatum ut Libanus, et de lignis Libani aedificatum, " portas tuas, " ut scilicet hostis ingrediatur Romanus. Victa enim civitate, in templum ingressi sunt, et templum succenderunt. Thren. II, 7 : Tradidit in manu inimici muros turrium ejus : vocem dederunt in domo Domini, sicut in die solemni. Et, paulo post, v.9: Defixae sunt in terra portae ejus, perdidit et contrivit vectes ejus : regem ejus et principes ejus. " Et comedat ignis cedros tuas. " Tabulis cedrinis vestitum fuit templum in parietibus et tabulato, quas cedros consumpsit ignis succensus a Romanis. Isaiae, lxiv, Ii : Domus sanctificationis nostrae, et gloriae nostrae, ubi te laudaverunt patres nostri, facta est in exustionem ignis.

" Ulula, abies. " Abies (ut dicit Isidorus) ab abeundo dicitur : quia in altum abit. Tabulis vero abiegnis vestitum. erat pavimentum templi : et exustis parietibus et tabulato, ignis descendit in pavimentum et consumpsit illud. " Ulula, abies, " hoc est, tabulatum abiegnum, " quia cecidit cedrus, " hoc est, quia paries jam ardet. Horatius :

Tunc tua res agitur, paries dum proximus ardet.

Quod autem haec ad homines referantur, subdit : " Quoniam magnifici, " per cedros et abietes intellecti, " vastati sunt. " Magnifici enim in dignitatibus intelliguntur per abietes subii mes. Magnifici autem ex nobilitate generis per ce-

dros intelliguntur, qui vastati sunt per Romanos. Osee, XIV, 6 et 7 : Erumpet radix ejus ut Libani. Ibunt rami ejus, ei erit quasi oliva gloria ejus : et odor ejus ut Libani. Isaiae, II, 12 et 13 : Dies Domini exercituum super omnem superbum et excelsum, et super omnem arrogantem : et humiliabitur. Et super omnes cedros Libani sublimes, et erectas. Pontifices enim qui quasi pons deberent esse populi, sunt quasi pavimentum abiegnum. Hi enim per vitae imputribilitatem deberent esse cedri, veslientes parietes, hoc est, populum, et tabulatum per protectionem : nunc autem igne libidinis consumpti sunt.

Et subdit de destructione civitatis : " Ululate, quercus Basan, " Hoc est, robur aedificiorum civitatis jam confusioni et ignominiae (quod interpretantur Basan) sententia Dei addictum, " quoniam succisus est saltus munitus, " vel templum scilicet munitum praesidio Dei et Angelorum, vel condensitas populi. Isa. II, 13 : Dies Domini exercituum super omnes quercus Basan. Isaiae, x, 33 et 34 : Excelsi statura succidentur, et sublimes humiliabuntur. Et subvertentur condensa saltus ferro, et Libanus cum excelsis cadet.

Et metaphoram ad rem significatam referens, subdit :

" Vox ululatus pastorum, " supple, audita est. Pastores dicuntur principes sacerdotum et saecularium. Ululatus autem est vox querula, ululatum canum imitans. Isa. LXV, 14 : Clamabitis prae dolore cordis, et prae contritione spiritus ululabitis, " Quia vastata, est magnificentia eorum, " pastorum scilicet, hoc est, populus de cujus quaestu magnificos se reputabant. Isaiae, II, 11 : Oculi sublimes hominis humilitati sunt, et incurvabitur altitudo virorum : exaltabitur autem Dominus solus.

Et subdit de tyrannis :

" Vox rugitus leonum, " supple, in planctu audita est. Tyrannus enim leo dicitur rugiens : semper enim esurit et rugit in rapinam pauperum, sicut diabolus. Proverb. XXVIII, 15 : Leo rugiens, ei ursus esuriens, princeps impius super populum pauperem. " Quoniam vastata est superbia Jordanis. " Per similitudinem loquitur. Silva enim juxta Jordanem est, in qua propter coIIdensitatem leones superbiunt, qua succisa, leones rugiunt pro amisso habitaculo. Ita tyrannus succisa plebe, rugit pro amissa lucri venatione. Job, IV, 10 et 11 : Rugitus leonis, et vox leaenae, et dentes catulorum leonum contriti sunt. Tigris periit, eo quod non haberet praedam, et catuli leonis dissipati sunt.

Et quod metaphorice dixit, innuens aliquam explanationem, subdit, et duo dicit : destructionem scilicet, et destructionis rationem.

" Haec dicit Dominus Deus meus, " cujus dixisse, fecisse est : supple, 0 Zacharia, " Pasce, " hoc est, pascenda praedic et impinguanda opibus, scilicet, sub Machabaeis, " pecora occisionis, " hoc est, populum ad nihilum aptum nisi ad occisionem et devorationem : ut impinguatis talibus pecoribus, dentes hostium acuantur in ea, et magis desiderentur ad devorandum. Psal. XLIII, 22 : aestimati sumus sicut oves occisionis.

" Quae qui possederant, " hoc est, Romani qui per sententiam meam jamdudum possederant Judaeos, " occidebant, et non dolebant, " hoc est, sine compassione, sicut expresse scribunt Josephus et Egesippus. Amos, VI, 6 : Nihil patiebantur super contritione Joseph. Isaiae, LXIII, 15 : Multitudo viscerum tuorum et miserationum tuarum, super me continuerunt se " Ei vendebant ea, " distractis scilicet Judaicis mancipiis. Psal. XLIII, 13 : Vendidisti populum tuum sine pretio, et non fuit multitudo, scilicet pretii, in commutationibus eorum. Parvo enim et vili pretio distrahebantur. " Dicentes : Benedictus Dominus, divites facti sumus. " Proverb, I, 13 : Omnem pretiosam substantiam reperiemus, implebimus domos nostras spoHis. Exod. XV, 9 : Dixit inimicus : Persequar et comprehendam, dividam spolia, implebitur anima mea.

Rationem autem quare hoc permisit Deus, subdit : " Et, " id est, quia " pastores eorum, " hoc est, Praelati, Sacerdotes scilicet, et Principes, ante captivitatem Romanam, " non parcebant eis, " Isaiae, III, 14 : Vos depasti estis vineam meam, et rapina pauperis in domo vestra.

" Et, " supple, ideo " ego non parcam ultra. " Proverb.VI, 34 : Zelus et furor viri non parcet in die vindictae. " Super habitantes terram, dicit Dominus " per terrenam scilicet concupiscentiam. Isaiae, XXIV, 17 : Formido, et fovea, et laqueus super te, qui habitator es terrae.

Et subdit quasi explanando modum traditionis eorum : " Ecce ego tradam homines, " Judaeos scilicet in Jerusalem et in Judaea habitantes, " unumquemque in manu proximi sui. " Tangit seditiones quas inter se in civitate habebant, in qua pater filium, frater fratrem, mater filiam occidit, ut fierent eis in escam. Jeremiae, IX, 4 : Unusquisque se a proximo suo custodiat, et in omni fratre suo non habeat fiduciam. Thren.IV, 10 : Manus mulierum misericordium coxerunt filios suos : facti sunt cibus earum in contritione filiae populi mei. " Et in manu regis sui," Titi scilicet ,et Vespasiani. lsa.XIX, 4 : Tradam aegyptum in manu dominorum crudelium, et rex fortis dominabitur eorum. " Et, " supple, sic, " concident terram, " Praelati scilicet, et subditi, " et non eruam de manu eorum. " Significat quod perpetua erit captivitas facta per Romanos. Thren. v, 8 : Servi dominati sunt nostri : non fuit qui redimeret de manu eorum.

" Ei pascam, " supple, sic " pecus occisionis, " hoc est, depascendo consumam. Psal. XVII, 39 : Confringam illos, nec poterunt stare, cadent subtus pedes meos.

Ut autem hoc justum sit, illius gentis ingratitudinem subdens, ostendit. Et hoc pauperibus qui Deum timent, annuntiat primo in universali, secundo determinans in particulari, ibi, " Et tuli virgam meam. "

" Propter hoc, o pauperes gregis, " qui me scilicet timetis, " audite, " ingratitudinem scilicet populi illius.

" Et, " id est, quia per successionem temporis ab initio mundi, " assumpsi mihi duas virgas, " pastorales scilicet, in quarum rectitudine regimen meum ad populum significaretur. Psal. XLIV, 7 : Virga directionis virga regni tui. " Unam, " scilicet, quam primo assumpsi, " vocavi Decorem, " legem scilicet naturalem, qua populum rexi ante diluvium. Decor enim mirabilis est rationem hominis a naturali lege non deflecti. Psal, IV, 7 : Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine: dedisti laetitiam in corde meo. " Et alteram, " quam scilicet post diluvium assumpsi, cum ad idololatriam tenderet genus humanum tempore proavi Abrahae, " vocavi Funiculum, " legem scilicet scriptam, qua ut funiculo mensuravi mihi quosdam, quos in populum peculiarem elegi. Quod significatur, Exod.IV, 17, ubi legislator dicit : Virqam quoque sume in manu tua, in qua facturus es signa. " Et pavi gregem, " in rectitudine scilicc justificationibus legis. Psal. XCIV, 7 : Nos populus pascuae ejus, et oves manus ejus.

" Et, " supple, in tantum zelavi rectitudinem legis, quod " succidi tres pastores in mense uno, " hoc est, in mense primo Nisan, vel Aprili dicto. Et tangit id quod habetur, Numer.XX, 1-12, ubi Maria (quae fuit una pastorum) mortua est, et Moyses et Aaron qui duo pastores fuea runt, eo quod dubitantes de aquis contradictionis, Deum coram populo non glorificaverunt, sententiam mortis acceperunt, dicente Domino : Quia non credidistis mihi, ut scinctificaretis me coram filiis Israel, non introducetis hos populos in terram quam dabo eis.

Hujus autem causam subjungit: " Et, " id est, quia " contracta est, " id est, conturbata, " anima mea in eis, " Isa. LIX, 15 et 16 : Vidit Dominus, et malum apparuit in oculis ejus, quia non est judicium. Et vidit quia non est vir : et aporiatus est. Et ne sine causa credatur contracta esse anima Domini, subdit : " Siquidem et anima eorum variauit in me, " non scilicet secundum retitudinem virgae ambulantes, Maria sciliccet murmurante contra Moysen , Aaron vitulum fundente , Moyse et Aaron me non sanctificante coram populo , ut sic verum sit quod dicitur, ad Hebr. II, 2 : Omnis praevaricatio, ei inobedientia accepit justam mercedis retributionem.

" Et, " non tantum hoc feci in pastoribus, sed etiam de populo non ambulante ad rectitudinem virgae, " dixi : Non pascam vos . " Et tangit quod quando exploratores reversi fuerunt, et fortitudinem habitatorum terrae promissionis nuntiaverunt, populus in seditionem versus voluit redire in aegyptum, et tunc dixit Dominus : Non pascam vos, id est, non praecedam vos ut pastor, Et praecepit ut quadraginta annis circumduceretur circa montem, donec consumerentur omnes qui murmuraverant. " Quod moritur, " hoc est, quod morte dignum est, c( moriatur : et quod succiditur, " hoc est, quod ab hostibus succidi dignum est, " succidatur, " hoc est, interficiatur. Psal. XCIV, 11 : Ut juravi in ira mea :Si introibunt in requiem meam. Ad Hebr. III, 18 et 19 : Quibus juravit non introire in requiem ipsius, nisi illis qui increduli fuerunt ? Et videmus quia non potuerunt introire propter incredulitatem. I ad Corinth. x, 10 : Neque murmuraveritis, sicut quidam eorum murmuraverunt, et perierunt ab exterminatore. " Et reliqui, " supple, sic non mortui, " devorent unusquisque carnem proximi sui. " Sic ordina constructionem : Devorent carnem proximi sui, ita quod unusquisque hoc faciat per invidiam scilicet et iram in alterum, sicut Dathan et Abiron contra Moysen . Ad Galat.v, 15 : Quod si invicem mordetis, et comeditis, videte ne ab invicem consumamini. Isa. v, 24 : Sicut devorat stipulam lingua ignis, et calor flammae exurit: sic radix corum quasi favilla erit, et germen eorum ut pulvis ascendet. Abjecerunt enim legem Dei exercituum, et eloquium sancti Israel b lasp hem av erunt.

" Et tuli virgam. " Hic in particulari ostendit qua ingratitudine Judaei reprobandi sunt, et dicit tria, scilicet qualiter omnibus abjectis, ipsi soli electi sunt. Secundo, qualiter ingrati pretiosissimum pastorem vili pretio vendiderunt, ibi, " Et appenderunt mercedem meam. " Tertio, qualiter propter hoc abjecti sunt, ibi, " Et praecidi virgam meam, "

In primo dicit qualiter Gentiles a regimine juris naturalis exciderunt. Secundo, qualiter Judaei ad regimen legis scriptae electi sunt.

" Et tuli, " hoc est, abstuli " virgam meam, " regimen scilicet aequitatis, " quae vocabatur Decus, " propter rectitudinem decoris naturalis, " et abscidi eam, " non quidem in substantia, quia in illa manet semper, sed ut rectitudini ejus Gentilitas non conformaretur. Psal.

XLVIII, 13 : Homo, cum in honore esset, non intellexit : comparatus est jumentis insipientibus, et similis factus est illis. Ezech, XVI, 25 : Abominabilem fecisti decorem tuum.

Et explanat quod dixit, subdens, " Ut irritum facerem, " ne scilicet eis essem pastor, " foedus meum, " pactum scilicet regiminis et custodiae, " quod percussi cum omnibus populis," in Adam scilicet et Noe , hoc est, dimisi ut unusquisque concupiscentias et errores suos sequeretur. Causa hujus ponitur, Isa. XXIV, 5 : Transgressi sunt leges, mutaverunt jus, dissipaverunt foedus sempiternum. Genes, VI, 5 et 6 : Videns autem Deus quod multa malitia hominum esset in ierra, et cuncta cogitatio hominis intenta esset ad malum omni tempore, paenituit cum quod hominem fecisset in terra.

" Ei in irritum deductum est in die illa, " quando scilicet a me per idola et concupiscentias recesserunt. Deuter, XXXII, 21 : Ipsi me provocaverunt in eo qui non erat Deus, et irritaverunt in vanitatibus suis.

Et subdit de Judaeorum electione: " Et cognoverunt sic, " scilicet, illis reprobatis, c( pauperes " quidam " gregis, " hoc est, de toto grege mundi, Abraham scilicet Isaac, et Jacob, et Moyses, et quidam alii exsules et pauperes, de quibus dicitur, Jacob, II, 5 : Nonne Deus elegit pauperes in hoc mundo, divites in fide, ei haeredes regni, quod repromisit Deus diligentibus se ? Lucae, XII, 32 : Nolite timere, pusillus grex, quia complacuit Patri vestro dare vobis regnum. " Qui custodiunt mihi " " mandata mea ad ((honorem meum," ut dicit Glossa. Vel melius, qui ut opiliones custodiunt gregem sub me, sicut fecit Abraham, et Moyses, et Josue, et quidam alii. " Quia verbum Domini est, " hoc est ordinatio

Domini de reprobatione Gentium, et electione Judaeorum.

" Ei dixi ad eos, " in Moyse scilicet, Exod, XIX et XX : " Si bonum est in oculis vestris, supple, quod ego sim pastor vester, " afferte mercedem meam, " hoc est, pacto confirmate mercedem dignam fide mea, custodia, et diligentia, et providentia mea, ut scilicet digno pretio diligentiam meam aestimetis : " et si non, " supple, digna mercede, respondere vultis, " quiescite, " hoc est, a pacto cessate, et alios pastores in idolis et concupiscentiis requirite. Cantic, I, 7 : Si ignoras te, o pulcherrima inter mulieres, egredere, et abi post vestigia gregum, et pasce haedos tuos juxta tabernacula pastorum, hoc est, concupiscentiae motus.

Et subdit quid factum est eo veniente, ut in propria persona gregem custodiret. Et debet legi cum compassione et despectu : " Et " supple, cum venissem sicut pastor bonus qui animam suam dat pro ovibus suis (Joan, X, 11) " appenderunt mercedem meam, " libra scilicet suae aestimationis, " triginta argenteos : " amplius me valere non aestimantes, quibus a proditore Juda me emerunt . Et ille tam vilem me aestimavit, ut quolibet pretio me commutaret antequam retineret.

" Et dixit Dominus ad me, " in visione scilicet : " Projice illud, " pretium . scilicet, tamquam me et labore meo indignum, " ad statuarium decorum, " Statuarius decorus est qui ad valorem aequilibrII pretium et id cujus est pretium in omnibus certa statera rationis ponderat. Indecorus est, deceptor et falsarius, qui scilicet rem plus valentem minori pretio aestimat. Et est sensus : Pone haec in judicio omnis rationabilis hominis, si

Dominum majestatis digno pretio aestimaverunt, vel vendiderunt . Et subinfert quid projiciat : " Pretium quo appretiatus sum ab eis, " et reputatus non tantum scilicet valere. Sapient.VII, 8 et 9 : Divitias nihil esse duxi in comparatione illius, nec comparavi illi lapidem, pretiosum : quoniam omne aurum in comparatione illius, arena est exigua, et tamquam lutum, aestimabitur argentum in conspectu illius. Job, XXVIII, 15 : Non dabitur aurum obrizum pro ea, nec appendetur argentum in commutatione ejus.

Et sequitur obedientia Prophetae in visione hoc praesignans :

" Et tuli, " hoc est, afferendos prophetavi a Juda proditore, " triginta argenteos, " qui decima fuerunt trecentorum denariorum, quibus vendi poterat unguentum quod mulier effudit super caput Jesu recumbentis , quam proditor subtrahere cogitaverat: et cum non posset In unguento, Dominum majestatis pro decima vendidit, ut damna furti sui saltem in decima recuperaret. " Et projeci illos, " hoc est, projiciendos praesignavi, " in domum Domini, " ubi sapientes aestimatores fuerunt. Matth. XXVII 5 : Et projectis argenteis in templo, recessit, et abiens laqueo se suspendii. " Ad statuarium. " Quidam dicunt, fictorem statuarum vel plasten, hoc est, ad illos qui loco Creatoris sederunt in sede Dei, ut ipsi iudicarent, si digno pretio venditus esset. Melius tamen exponitur statuarius pro ponderatore : stater enim pondus est quo res ponderantur, inde statuarius idem est quod ponderator, et inde derivatur statera. Et ad statuarium decorum jubet referri, non ad statuarium dolosum, qui res indigno pretio aestimat. Proverb.XI, 1 : Statera dolosa, abominatio est apud Dominum : et pondus aequum, voluntas ejus.

Et subdit, quod hac ingratitudine abjecti sunt:

" Et, supple, ideo " praecidi virgam meam secundam, " id est, populum meum peculiarem, "quae, " scilicet virga, " appellabatur Funiculus. " Psal. xv, 6 : Funes ceciderunt mihi in praeclaris : etenim haereditas mea praeclara est mihi. Et quod dixit, subdit exponendo : " Ut, " (consecutive et non causative legendum est ) " dis solverem germanitatem, " hoc est, foedus initum, " inter Judam, " id est, duas tribus, " et Israel, " hoc est, decem tribus ex una parte, et inter me, supple, ex altera parte, et sic a cura mea et regimine meo abjecti sunt.

Judaei et quidam Christiani iudaizantes, qui omnia recta pervertunt, aliter hoc exponunt, dicentes quod per triginta argenteos, triginta mandata legis intelliguntur, quae facere iubentur, et haec sunt affirmativa mandata, quae Exod, xx, et usque ad cap. XXIV continentur. Et rursum alia triginta sex sunt quae prohibebantur, et dicunt quod si reddant obedientiam mandatorum, tunc dignam mercedem reddant pastori : sin autem, projiciendi sint. Sed hoc falsum est, multo enim plura sunt mandata in lege affirmativa quam triginta, et multo plura negativa quam triginta sex. Praeterea triginta argenteos tamquam indignos se jubet projici Dominus, obedientiam mandatorum tamquam vilem numquam jubet projici, et ideo, his tamquam fabulis abjectis, sequentia prosequamur.

" Et dixit Dominus ad me, " praesciens et praesignans quod in novissimis temporibus Judaei ad. Antichristum tamquam ad pastorem pervertendi erant, et quia multi in Ecclesia falsi pastores erant surrecturi: " Adhuc, " post duas virgas praecisas, " sume tibi, " ad demonstrationem certitudinis prophetalis, " vasa, " id est, instrumenta " pastoris stulti, " hoc est, nescientis officium pastoris ad gregem, et non curantis scire.

Et subdit causam quare hoc prophetandum est:

" Quia ecce ego suscitabo, " hoc est, suscitari permittam. Job, XXXIV, 30 : Qui, scilicet Deus, regnare facit hominem hypocritam propter peccata populi. " Pastorem, " figuram et non veritatem pastoris habentem, " in terra, " hoc est, in his qui amant terrena, " qui derelicta non visitabit. " Derelicta dicuntur, quae prae infirmitate gregem sequi non possunt ad communia pascua. Contra quod dicit Dominus, Matth. XXV, 36 : Infirmus, supple, fui, et visitastis m,e. " Dispersum non quaeret, " Dispersum dicitur a grege per errorem separatum. Contra quod dicitur, Lucae, XV, 4 et seq. : Vadit ad illam quae perierat, donec inveniat illam : et cum invenerit eam, imponit in humeros suos gaudens : et veniens domum, convocat amicos et vicinos, dicens illis : Congratulamini mihi, quia inveni ovem meam quae perierat. " Ei contritum non sanabit. " Contritum est quod tentationibus diaboli infirmatum est. Contra quod dicitur in Psal. CXLVI, 3 : Qui sanat contritos corde, et alligat contritiones eorum. " Et id quod stat, " in virtute scilicet, et fortitudine, " non enutriet, " pascua scilicet ministrando, verbo consolationis et exhortationis. Ad Romam XIV, 4 : Domino suo stat aut cadit: stabit autem, potens est enim Deus statuere illum. " Et carnes pinguium, comedet: " a divitibus enim et a pauperibus quaeque delicatiora student abstrahere. Michaeae, III, 3 : Qui comederunt carnem populi mei, et pellem eorum, desuper excoriaverunt, et ossa eorum confregerunt, et conciderunt sicut in lebete, et quasi carnem in medio ollae.

" Et ungulas eorum dissolvet.)) Ungulae quae firmant pedes, firmitatem virtutis significant, quae firmat affectus : quas ungulas mali Praelati dissolvunt per malum exemplum.

Glossa Hieronymi : " Pastor bonus " aegrotantia pecora visitat, dispersa per-" quirit, relicta affert, lassa sustentat. " Malus pastor e converso omnia per-"verse agit. fsa. xl, 11 : Sicut pastor " gregem suum pascet: in brachio suo " congregabit agnos, et in sinu suo leti vabit : foetas ipse portabit. Unde vasa " pastoris sapientis sunt canis latrans " in officio praedicationis, pera in provi-" dentia pabuli, baculus regiminis in " rectitudine vitae, fistula in devotione " orationis et laudis. Vasa vero pasto- " ris stulti est lupus pro cane, in pera " serpens astutiae diabolicae, pro baculo " perversitas vitae, pro fistula cantus " inordinatus mundanae concupiscen-" tiae. "

Hunc pastorem sic praesignatum vocat, subdens :

" 0 pastor, " et subdit emendans distinctionem, non exponens, " et, " id est, " idolum. " Ac si dicat: Male dixi, pastor, quia idolum es pastoris, et non veritas. I ad Corinth. VIII, 4 : Scimus quia nihil est idolum in mundo. Et emendationis subdit rationem, dicens: " Derelinquens gregem, " I Regum, XVII., 28 : Quare dereliquisti pauculas oves illas in deserto ? Et subdit condemnationem : " Gladius super brachium ejus, " hoc est, sententia condemnationis aeternae super brachium fortitudinis, quo viribus et non jure dominabatur ovibus. Ezech.XXXIV, 4 et 5 : Cum austeritate imperabatis eis, ei cum potentia. Et dispersae sunt oves meae, " Et super oculum dextrum ejus, " hoc est, quem reputat dextrum : totam enim intentionem convertit ad temporalia.

Quomodo autem hoc fiat, subdit : " Brachium ejus ariditate siccabitur, " destructione scilicet confortandum in

inferno. Isa. XVII, 4 : Attenuabitur gloria Jacob, et pinguedo carnis ejus marcescet. " Et oculus dexter ejus, " id est, quem reputat dextrum, " tenebrescens, " supple, in inferno, " obscurabitur. "

I Regum, XI, 2 : In hoc feriam vobiscum foedus, ut eruam omnium vestrum oculos dextros, ponamque vos opprobrium in universo Israel. I Regum, II, 9 : ImpII in tenebris conticescent.