IN CAPUT VI MICHAEAE

ENARRATIO.

" Audite quae Dominus loquitur. " Hic incipit pars illa quae est de inclinatione ad paenitentiam per contestationem judicii divini, et habet duas partes. Primo enim fit contestatio et inclinatio ad paenitentiam. Secundo, inducitur dolor et gemitus populi compuncti, Infra VII, 1, ibi, " Vae mihi !"

Prima pars dividitur In duas. Primo enim convincitur populus de ingratitudine in Deum. Secundo, convincitur de dolis et fraudibus In proximum, ibi, V. 9 : " Vox Domini ad civitatem. "

Prima in duas. Primo enim convincitur populus. Secundo gemit, et inquirit qualiter satisfaciat, ibi, " Quid dignum offeram Domino ? "

12. In quibus divites ejus repleti sunt Iniquitate, et habitantes in ea loquebantur mendacium, et lingua eorum fraudulenta in ore eorum.

13. Et ego ergo coepi percutere te perditione super peccatis tuis.

14. Tu comedes, et non saturaberis : et humiliatio tua in medio tui : et apprehendes, et non salvabis : et quos salvaveris, in gladium dabo.

15. Tu seminabis, et non metes : tu calcabis olivam, et non ungeris oleo : et mustum, et non bibes vinum .

16. Et custodisti praecepta Amri, et omne opus domus Achab, et ambulasti in voluntatibus eorum, ut darem te in perditIo- nem, et habitant et habitantes in ea in sibi -

lum : et opprobrium populi mei portabitis.

Prima adhuc in duas. Primo enim omnes provocat ad judicium. Secundo, allegat pro causa sua ad omnes, ibi, " Popule meus. "

Dicit ergo :

" Audite, " Vox Prophetae est, " quae Dominus loquitur. " Ac si dicat : Haec enim debetis audire, quia Dominus audiendus est. I Regum, III, 9 : Loquere, Domine, quia audit servus tuus. Psal. LXXXI ," 9 : Audiam quid loquatur in me Dominus Deus. " Surge, " hoc est, hoc principit mihi Deus, dicens : " Surge, " sursum te age, ut scilicet justitiam Dei consideres in omni rectitudine veritatis. Surge autem dicitur sedentibus, Psal. CXXVI, 2 : Surgite postquam sederitis. Dicitur etiam dormientibus et mortuis, Ad Ephes, V, 14 : Surge, qui dormis, et exsurge a mortuis. " Contende judicio, " convictionis scilicet ut osten- datur justitia, qua ego punio populum. Isa. III, 14 : Dominus ad judicium veniet cum senibus populi sui. " Adversum montes, " superbos scilicet, et potentes in principatibus constitutos. Hieronymus tamen vocat montes superiores Angelos terris praepositos, et inducit illud Deuteron, XXXII, 8, secundum litteram Septuaginta : " Statuit terminos populorum ((juxta numerum Angelorum Dei ." Potuit tamen melius induci hoc Eccli, XVII, 14 et 15 : In unamquamque gentem praeposuit rectorem : et pars Dei Israel facta est manifesta. " Et audiant colles vocem tuam, " justitiam scilicet meam proponentem. Colles vocat inferiores Praelatos, vel secundum Hieronymum, Angelos inferiores singulis hominibus deputatos. Et est sensus secundum Hieronymum : " Contende judicio, ut non " solum coram hominibus., sed etiam co-" ram Angelis superioribus et inferiori-" bus justitia mea appareat. " Ezech XXXVI, 4 : Haec dicit Dominus Deus montibus et collibus, torrentibus vallibusque.

" Audiant montes judicium Domini, " convictionis scilicet qua convincit populum suum. Et sicut dicit Hieronymus, " magnae humilitatis est, quod ille qui " ex auctoritate judicare habet, dijudi-" cari vult cum servo. " Job, XXXI, 13 : Si contempsi subire judicium cum servo meo. " Et fortia fundamenta terrae, " hoc est, fortes principes, in quorum custodia fundantur terreni. Job, IX, 13 : Deus, cujus irae nemo resistere potest, et sub quo curvantur qui portant orbem. Psal. XVII, 8 : Fundamenta montium conturbata sunt, et commota sunt, quoniam iratus est eis.

Et subdit causam :

" Quia judicium Domini, " discepta- tionis scilicet et convictionis, supple, est " cum populo suo, " hoc est, contra populum suum, quod valde terribile est. Psal. CXLII, 2 : Non inires in judicium cum servo tuo : quia non justificabitur in conspectu tuo omnis vivens. " Et, " id est, " cum Israel dijudicabitur, " quia ille est populus suus, et tanti patris scilicet qui a rectitudine nomen accepit, deberet esse imitator. Et est sensus : Non ex potestate, sed ex judicio vult agere vobiscum. Populus enim murmurabat, quod non recte pro peccatis parentum punirentur, sicut dicitur Ezech, XVIII, 19 et seq. Unde et ibi convincuntur, quod aequa est via Domini et viae illorum pravae sunt 2. Ideo dicitur etiam, Isa. LVIII, 2 : Rogant me judicia justitiae : appropinquare Deo volunt. Et ideo dicitur,ibidem, f. 1 : Annuntia populo meo scelera eorum, et domui Jacob peccata eorum.

Et proponit pro Domino beneficia et gratias quas fecit, primo in genere, secundo in specie. In genere dupliciter, scilicet quod bona exhibuit, et In nullo molestus fuit.

" Popule meus, quid feci tibi? " hoc est, quid in beneficiis non feci tibi? Osee, VI, 4 : Quid faciam tibi,Ephraim? quid faciam tibi, Juda? hoc est, cum omnia fecerim quae debui, quid ulterius requiris? " Aut quid molestus fui tibi, " injurias scilicet aliquas inferendo ? Ad primum respondet Isaias, XXVI, 12 : Omnia opera nostra operatus es in nobis, Domine. Tobias, XII, 3 : Bonis omnibus per eum repleti sumus. Ad secundum respondetur, I Regum, XXV, 15 : Homines isti boni satis fuerunt nobis, et non molesti : nec quidquam aliquando periit omni tempore, quo fuimus conversati cum eis, II ad Corinth, VII, 2 : Neminemlaesimus, neminem corrupimus, neminem circumvenimus. Et si hoc faciunt homines divini, multo magis facit Deus. " Responde mihi. " Hoc remissive legendum est : tamen Deo objicienti non est qui respondeat. Job, IX, 3 : Si voluerit contendere cum eo, non poterit ei responderet unum pro mille. I sa. XXXVIII, 15 : Quid dicam, aut quid respondebit mihi ?

Et proponit in speciali :

" Quia eduxi te de terra aegypti . " Et debet intelligi : Eduxi te cum potestate magna et gloria, sicut et nos educit de peccatis et desideriis saeculi. Os 1 : Ex aegypto vocavi filium meum. Isa. lxiii, 14 : Sicut adduxisti populum tuum, ut faceres tibi nomen gloriae. Deuteron, xxxii, 12 : Dominus solus dux ejus fuit : et non erat cum eo Deus alienus. Psal. CIV, 43 : Eduxit populum suum in exsultatione, et electos suos in laetitia. " Et de domo servientium, " ubi scilicet in luto et latere seruiebas , " liberavi te, " hoc est, libertate donavi, ubi etiam, ut dicitur in Psal.LXXX,7 : In''

cophino servierunt. Cophinus autem est sporta qua immunditiae platearum exponantur. Psal. lxxx., 7 : Manus ejus in cophino servierunt, sicut et nos a servitute diaboli liberat et operibus carnis. Ad Galat, v, 13 : Vos in libertatem vocati estis,fratres : tantum ne libertatem in occasionem detis carnis. Ad Galat. IV, 26 : Illa quae sursum est Jerusalem, libera est, quae est mater nostra. Joan. VIII, 31 et 32 : Si vos manseritis in sermone meo, vere discipuli mei eritis : et cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos. " Et, " supple, ne errares, " misi ante faciem tuam, " ut videres eos et imitareris. Simile, Luc. I, 17 : Ipse praecedet ante illum in spiritu, et virtute Eliae. " Moysen, " in ducem scilicet,

" et Aaron, " in sacerdotem, " et Mariam " in prophetissam. Osee, XII, 13 : In propheta eduxit Dominus Israel de aegypto, et in propheta servatus est. Ex Moyse legem accepit in formam vitae. Eccli. XXIV, 33 : Legem mandavit vobis Moyses in praeceptis justitiarum. Joan. I, 17 : Lex per Moysen data est, per Aaron in sacramentis sanctificationem, et pro peccatis intercessionem. Sapient. XVIII, 21 : Properans homo sine querela deprecari pro populis, proferens servitutis suae scutum, orationem, et per incensum deprecationem allegans, restitit irae, et finem imposuit necessitati. In Maria autem (quae illuminatrix interpretatur) responsi divini in verbo habuit illuminationem. Exod. XV, 20 et 21 : Sumpsit ergo Maria prophetissa, soror Aaron, tympanum in manu sua, egressaeque sunt omnes mulieres post eam cum tympanis et choris, quibus praecinebat. Joel, II, 28 : Prophetabunt filii vestri, et filiae vestrae. Haec in Christo completa sunt, qui dux fuit per naturam divinam, sacerdos per naturam humanam, illuminator per verbum.

Et subdit de secundo beneficio, in quo molestiam machinatam a populo exclusit:

" Populus meus. " Vocativi casus est, et est antiqua grammatica. Simile, Isa. III, 12 : Populus meus, qui te beatum dicunt, ipsi te decipiunt. " Memento,quaeso. " Humilitatis est servum rogare, cui imperare potest. Job, XIX, 17 : Servum meum vocavi, et non respondit, ore proprio deprecabar illum.

Et subdit de beneficio liberationis a molestiis : " Memento, quaeso, quid cogitaverit Balach, " qui interpretatur elidens, a rex Moab. " Tangit historiam quae continetur, Numer. XXII, XXIII et XXIV. Interpretatur autem Moab ex patre vel aqua paterna, et significat eos qui ex patre diabolo sunt, et insipidi sicut aqua. Genes, XLIX, 4 : Effusus es sicut aqua, non crescas. " Et quid responderit ei Balaam, " qui vanus populus interpretatur, " filius Beor, " quod iniquitas iracundiae interpretatur, " de Setim usque ad Galgalam. " Tangit historiam quae habetur, Numer. XXIII, ubi Balaam saepe mutavit locum, et fecit aedificari aras septem per totam longitudinem exercitus regis Moab, qui diffusus erat de loco qui dicitur Setim, hoc est, ubi arbores spinae albae crescebant, usque ad Galgalam, hoc est, usque ad locum ubi postea fundata et aedificata est Galgala. Lustravit enim totum exercitum, semper aedificando septem aras, ut ex aliquo infausto loco adspiceret exercitum Israelis et malediceret, et Dominus e converso semper vertit maledictionem in benedictionem. Unde dixit : Ad benedicendum adductus sum, benedictionem prohibere non valeo . Quidam tamen dicunt, quod Setim juxta montem Sinai est, ubi primo accepta lege, populus transgressus est adorando vitulum . Galgala autem locus est in quo unctus est Saul in regem , qui inter reges primus praevaricatus est. A prima enim praevaricatione usque ad ultimam semper mala operatus est populus, quibus econtra multa bona fecit Deus. Psal. XXXIV, 12 : Retribuebant mihi mala pro bonis. Quidam etiam exponunt moraliter : Setim enim congelascens interpretatur,Galgala autem volutabrum. Et est sensus : 1. principio peccati, in quo homo congelascit et infrigidatur a charitate, usque ad volutabrum peccati, hoc est, profundum in quo de peccato non erubescit, Jerem. VI, 15 : Confusione non sunt confusi, et erubescere nescierunt : in quo tamen tempore Deus bona facere non desinit. Genes. XLVIII, 15 : Deus qui pascit me ab adolescentia mea, usque in praesentem diem.

Indignis etiam Deus multa bona praestat. Oratio Manassae, sub fine : Indignum salvabis me secundum magnam misericordiam tuam. " Ut cognosceres justitias Domini. " " Justitiae Domini sunt quae " Domino optime competunt, cujus " substantia est bonitas, natura dulcedo, " proprium misereri et parcere, "ut dicit Gregorius. Illius enim justitia est dissimulare mala et facere bona. Sap. XI, 24: Misereris omnium, quia omnia potes, et dissimulas peccata hominum propter paenitentiam. Justitia enim Dei semper cum clementia et bonitate juncta est. Psal. XVIII, 9 : Justitiae Domini rectae, laetificantes corda.

" Quid dignum offeram Domino ? " Audiens populus talem Deo esse justitiam, compunctus est, et quaerit quomodo placare possit Dominum. Quod audiens Propheta, et videns quod in legalibus nihil esset acceptum ad gratiam novi testamenti, consilium dat, ibi, " Indicabo tibi. "

" Quid dignum offeram Domino ? " Dignum scilicet se, vel dignum emenda, nihil enim dignum potest ei offerri, sed dignatio et bonitas sua accipit quod offerimus, non quod dignum sit, sed quod bonitate sua facit dignum. Psal. CXV, 12 : Quid retribuam Domino, pro omnibus quae retribuit mihi?

Et descendit ad specialia:

" Curvabo genu Deo excelso? " Quod quidem in adoratione bonum est et Christo debetur, qui nos a curvitate peccati erexit. Genes. XLI, 43, praecepit Pharao ut omnes coram eo, scilicet Joseph, genu flecterent, et praepositum esse scirent universae terrae aegypti. Isa. xlv, 23 : Mihi curvabitur omne genu, et jurabit omnis lingua. Ad Philip. II, 10 : In nomine Jesu omne genuflectatur. Bonum est ergo hoc, sed non sufficiens et dignum. I ad Timoth. IV, 8 : Corporalis exercitatio, ad modicum utilis est.

Et subdit de reprobatione legalium : " Numquid offeram ei holocautomata, " quae tota scilicet incendebantur, " ei vitulos anniculos, " qui pro peccatis offerebantur? Psal. XXXIX, 7 : Holocaustum ei pro peccato non postulasti. Isa. I, 11 : Quo mihi multitudinem victimarum vestrarum, dicit Dominus ? Holocaustum autem in memoria fiebat devotionis. Vituli autem anniculi, hoc est, unius anni, significant incensiones lascivorum motuum in petulantia carnis, qui in compunctione cordis incendendi sunt. I Reg. I, 24 : Anna adduxit filium suum Samuelem secum, postquam ab lactaverat eum, in vitulis tribus, et tribus satis farinae, et amphora vim. Tres vituli sunt lascivia gulae, et luxuriae, et gaudiorum mundi, quae Anna, id est, gratia, Domino offert. Tria sata farinae, tres puritates sunt conscientiae, scilicet a commissione contra praeceptum, ab omissione praecepti, ab impuritate erroris et ignorantiae. Genes. XVIII,6 : Accelera,tria sata similae commisce. Amphora vini, mens est conscia caelestis gaudii. Psal. CIII, 15 : Vinum laetificat cor hominis.

" Numquid placari potest Dominus in millibus arietum ? " qui in veteri lege scilicet offerebantur in memoriam martyrum, " aut in multis millibus hicorum pinguium, " qui scilicet pro expiatione peccati offerebantur? Ad Hebr. x, 4 : Impossibile est sanguine taurorum et hircorum peccata auferri. Psal. XLIx, 13 : Numquid manducabo carnes taurorum ? aut sanguinem hircorum potabo ? Et subinfert de majori sacrificio : " Numquid dabo primogenitum meum pro scelere meo? " sicut scilicet Abraham primogenitum obtulit : et profana devotione rex Moab primogenitum suum, qui regnaturus erat post ipsum, obtulit super murum . Quasi dicat : Non. Haec enim profana et impia sunt : sed primum de Abraham factum est in memoriam passionis Christi : secundum autem detestabile factum fuit in honorem daemonum, qui humanum sanguinem sitiunt. Psal. CV, 38 : Effuderunt sanguinem innocentem : sanguinem filiorum suorum et filiarum suarum, quas sacrificaverunt sculptilibus Chanaan. " Fructum ventris mei, " hoc est, numquid dabo fructum ventris mei " pro peccato animae meae ? " hoc est, quod ex animo feci, sicut fecit Jephthe, qui filiam suam stulte offerendam vovit, et impie votum reddidit . Et est sensus : Numquid sanguine animalium, aut etiam hominum, animae a peccato lavantur? Quasi dicat : Non. Daniel. III,38 et 39 : Non est in tempore hoc princeps, ei dux, ei propheta, neque holocaustum, neque sacrificium, neque oblatio, neque incensum, necque locus primitiarum coram te, ut possimus invenire misericordiam tuam : sed in animo contrito, et spiritu humilitatis suscipiamur, scilicet a te.''

Populo sic quaerenti objicit se Propheta, respondens :

" Indicabo tibi, o homo, " qui scilicet jam vides profanas esse Gentilium oblationes, et imperfectas esse legis caeremonias, " quid sit bonum. " " Bonum est, " ut dicit Anselmus, quod omni ei quod " est, melius est esse quam non esse : " " et hoc est quod bonum facit simplici-" ter, sicut est virtus, gratia, gloria, et " hujusmodi, item esse et intelligere, " ut dicit Augustinus. " Et quid Dominus requirat a te, ". in opere scilicet praeceptorum : hoc enim quaerit Dominus ut illa serventur. Tob. XIV, 10 : Servite Domi-no in veritate, et inquirite ut faciatis quae placita sunt illi. Act. IX, 6 : Domine, quid me vis facere ?

Et determinat, subdens : " Utique facere judicium, " ut scilicet ex judicio rationis omnia facias, rationis, dico, informatae lege. Psal. CXVIII, 121 : Feci judicium et justitiam. 1 ad Corinth. XI, 31 : Si nosmetipsos dijudicaremus, non utique judicaremur. Hieronymus, " ut " nihil sine consilio et ratione agas."Tob. IV, 19 : Consilium semper a sapiente perquire. Et hoc ordinat hominem ad seipsum. Prov. XX, 8 : Rex, qui sedet in solio judicii, dissipat omne malum intuitu suo. " Et diligere misericordiam, " ut scilicet opera misericordiae in proximum ex dilectione, non ex necessitate, vel coactione facias. II ad Corinth. IX, 7 : Non ex tristitia, aut ex necessitate : hilarem enim datorem diligit Deus. Daniel. IV, 24 : Consilium meum placeat tibi, et peccata tua eleemosynis redime et iniquitates tuas misericordiis pauperum. Prov. XVI, 6 : Misericordia et veritate redimitur iniquitas. Judicium enim innititur veritati, misericordia autem pietati. Proverb. XX, 28 : Misericordia et veritas custodiunt regem. Prov. XXI, 3 : Facere misericordiam et judicium, magis placet Domino, quam victimae. Hoc ergo ordinat hominem ad proximum. " Et sollicitumambulare cum Deo tuo, " ut scilicet toto corde cogites, qualiter cum Deo proficias, sicut dicitur, Gen. v, 22 : Ambulavit Henoch cum Deo, Et Gen. VI, 9 : Noe vir justus atque perfectus fuit in generationibus suis, cum Deo ambulavit.

" Vox Domini. " Hic incipit redarguere peccata in proximum : et primo, provocat ad auditum : secundo autem dicit quid audiatur, ibi, " Adhuc ignis. "

Provocat autem ad auditum dupliciter : in communi, et in speciali.

In communi dupliciter : simpliciter scilicet, et sub promissione audientium.

" Vox Domini, " per me scilicet sonans. Joan. I, 23 : Ego vox clamantis in deserto. Luc. X, 16 : Qui vos audit, me audit. " Ad civitatem, " hoc est, contra civitatem quae est civilitas malorum a Cain incepta , et per Nemrod munita . Psal. LIV, 10 et seq. : Vidi iniquitatem, et contradictionem in civitate. Die ac nocte circumdabit eam super muros ejus iniquitas : et labor in medio ejus, et injustitia. Et non defecit de plateis ejus usura, ei dolus. " Clamat, " intentionem notat, et instantiam praedicationis. Prov. VIII, 4 : O viri, ad vos clamito, et vox mea ad filios hominum. Psal. LXVIII, 4 : Laboravi clamans, raucae factae sunt fauces meae. Et subdit promissionem : " Et salus erit timentibus nomen tuum, " hoc est, ex auditu concipientibus notitiam, et per timorem corrigentibus se a peccato. Eccli. I, 27 et 28 : Timor Domini expellit peccatum : nam qui sine timore est, non poterit ju- stificari. Malach. IV, 2 : Orietur vobis timentibus nomen meum Sol justitiae.

Et subdit de auditu in speciali :

" Audite, tribus. " Tribus vocat genus Judaeorum. Jacob. I, 1 : Duodecim tribubus, quae sunt in dispersione, salutem. Istae enim tribus specialiter audire deberent, quae notitiam Dei acceperunt. Isa. LI, 1 : Audite me, qui sequimini quod justum est, et quaeritis Dominum. " Et quis, " supple, tam sapiens, et tam commendabilis, vel tam rarus, " approbabit illud? " verbum scilicet auditum. Isa. L, 10 : Quis ex vobis timens Deum, audiens vocem servi sui ? Psal. CVI, 43 : Quis sapiens, et custodiet haec, et intelliget misericordias Domini ?

Quid autem audiant, subdit, et ponit septem genera peccatorum, omnia ad fraudem pertinentia:

" Adhuc ignis in domo impii. " Ignis scilicet avaritiae, de quo, Prov. XXX, 16 : Ignis numquam dicit : Sufficit. Job, XXXI, 12 : Ignis est usque ad perditionem devorans, et omnia eradicans genimina. Eccli. X, 9 : Avaro nihil est scelestius. Dicitur autem esse in domo, quia per avaritiam domum aedificat, et cor etiam suum occupatum est avaritia. Unde, Eccle. V, 9 : Avarus non implebitur pecunia. Et dicitur, Impii, quia omni pietate in proximum privatus est. Isa. XI, 4 : Spiritu labiorum suorum interficiet impium. Habac. II, 9 : Vae qui congregat avaritiam malam domui suae !

Quis autem sit ignis, subdit : " Thesauri iniquitatis. " Thesaurus autem abundantiam et copiam, iniquitas malam significat acquisitionem sive turpem, sive injustam. Proverb. X, 2 : Nil proderunt thesauri impietatis : justitia vero liberabit a morte. Job, XX, 15 : Divitias, quas devoravit, evomet, et de ventre illius extrahet eas Deus. Jacob. V, 3 : Aurum et argentum vestrum aeruginavit, et aerugo eorum in testimonium vobis erit, et manducabit carnes vestras sicut ignis. " Et mensura minor. " Duas enim mensuras habebant, majorem ad emendum, et minorem ad vendendum, " irae plena. " Prov. XX, 10 : Pondus et pondus, mensura et mensura : utrumque abominabile est apud Deum. Matth. VII, 2 : In qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis.

Et hoc est quod sequitur :

" Numquid iustificabo, " hoc est, justam esse judicabo, " stateram impiam ? " Hieronymus : " Cum alio pon-" dere emitis, et cum alio pondere ven-" ditis mercimonia : hoc etiam non ju-" stificabo, sed condemnabo. " Prov. XI, 1 : Statera dolosa, abominatio est apud Dominum : et pondus aequum, voluntas ejus. Et hoc est quod sequitur : " Et saccelli pondera dolosa, " Saccellus occultum sacculum notat, ex quo pondus dolosum supponebatur incautis. Levit. XIX, 35 et 36 : Nolite facere iniquum aliquid in judicio, in regula, in pondere, in mensura. Statera justa, et aequa sint pondera, justus modius, aequusque sextarius.

" In quibus, " supple, ponderibus et stateris, " divites ejus, " civitatis scilicet : non modo pauperes in quibus inopia forte scelus defenderet, sed divites qui non ex inopia, sed ex sola avaritia fecerunt, " repleti sunt iniquitate, " hoc est, ex inique acquisito, Deuteron. XXV, 13 et 14 : Non habebis in sacculo diversa pondera, majus et minus : nec erit in domo tua modius major et minor. Repletio autem sonat impletionem prementem usque ad vomitum. Prov. I, 13 : Implebimus domos nostras spoliis. " Et habitantes in ea, " civitate scilicet, " loquebantur mendacium. " Hieronymus : " Congregationes divitiarum sequitur " mendacium, et manus assueta thesau-" ros condere, fraudulentam linguam " possidet : veritas paupertatem, menda" cium divitias parit. " Psal. V, 7 : Perdes omnes qui loquuntur mendacium. " Et lingua eorum fraudulenta in ore eorum. " In ore dicitur, quia intra os mendacium occultatur : si enim emitteretur, deprehenderetur. Jerem. IX, 8 : Sagitta vulnerans lingua eorum, dolum locuta est. Isa. XXXII, 7 : Fraudulenti vasa pessima sunt: ipse enim cogitationes concinnavit ad perdendos mites, P sal. XLIX, 19 : Lingua tua concinnabat dolos.

Et subdit hujus peccati paenam : " Et ego ergo, " hoc est, propter peccata illa, " coepi, " supple, primo, a parvis poenis, " percutere te perditione, " primo scilicet comminata per Prophetas. Sap. XII, 2 : Eos qui exerrant, partibus corripis, et de quibus peccant admones et alloqueris, ut relicta malitiacredant in te, Domine. " Super peccatis tuis, " supple, quae commisisti. II Machab, VI, 13 : Multo tempore non sinere peccatoribus ex sententia agere, sed statim ultiones adhibere, magni beneficii est indicium.

Et subdit poenas :

" Tu comedes, et non saturaberis. " Glossa inducit illud Amos, IV, 6 : Dedi vobis stuporem dentium in cunctis urbibus vestris, et indigentiam panum in omnibus locis vestris. Justum enim est, quod qui aliena rapuit, ipse in egestate sit. Deuter. XXVIII,38 : Sementem multam jacies in terram, et modicum congregabis. Aggaei, I, 6 : Comedistis, et non estis saturati. Prov. XIII, 25 : Venter impiorum insaturabilis, " Et humiliatio tua, " hoc est, hostes qui te humilient, et ad humum prosternant, " in medio tui, " supple, erunt. Luc. XIX, 43 : Circumdabunt te inimici tui vallo, et circumdabunt te: et coangustabunt te undique. Isa.XXIX, 4: Humiliaberis, de terra loqueris.

" Et apprehendes, " afflictos scilicet his plagis, fame scilicet, et peste, et gladio, " et non salvabis, " hoc est, salvare non poteris a plagis istis. Unde IV Reg. VI, 27, cum mulier clamaret ad regem ut salvaret eam, respondit rex : Non te salvat Deus : unde te salvare possum ? de area, vel de torculari ? " Et quos salvaveris, " hoc est, quos salvare putaveris, " in gladium dabo. " Amos, I, 14 : Robustus non salvabit animam suam. Thren. I, 20 : Foris interficit gladius, et domi mors similis est

" Tu seminabis, " spe scilicet colligendi fractus, labores et expensas impendens, " et non metes: " hostes enim auferent. Isa. XVII, 11 : Mane semen tuum florebit : ablata est messis in die haeredi-tatis, et dolebit graviter. Aggaei, I, 6 : Seminastis multum, et intulistis parum. " Tu calcabis olivam, " oleum scilicet premendo de amurca, " et non ungeris oleo. " Deuter. XXVIII, 40 : Olivas habebis in omnibus terminis tuis, et non ungeris oleo : quia defluent, et peribunt. " Et mustum, " supple, calcabis, hoc est, laborabis ad calcandum, " et non bibes vinum. " Hieronymus : " Steriles " vindemiae vinum negaverunt." Deuter. XXVIII, 39 : Vineam plantabis, et fodies : et vinum non bibes, nec colliges ex ea quippiam : quoniam vastabitur vermibus. Sine fructu seminat, qui mala intentione praedicat : olivas absque unctione calcat, qui virtutem simulat cum vitiosus sit : mustum calcat et vinum non bibit, qui de aeternis gaudiis loquitur, et dulcedinem eorum non sentit. Amos, v, 11 : Vineas plantabitis amantissimas, et non bibetis vinum earum.

Horum omnium causam subdit : " Et " id est, quia " custodisti praecepta Amri, " de quo legitur,III Reg. XVI, 28, quod fuit pater Achab et impiissimus . Et praecepta dicuntur opera ejus, quae populus sicut praecepta custodiebat. Unde Amri amaricans vel magisterium interpretatur : malorum enim magisterium facile discitur. Joan. VIII, 44 : Vos ex patre diabolo estis, et desideria patris vestri vultis facere. " Et omne opus domus Achab, " supple, custodisti. Domus Achab dicitur familia, sicut Jezabel et pessimi filii ejus, quos populus imitatus est : et ideo frater patris interpretatur, quia malitia frater fuit patris sui Amri. III Reg. XXI, 25 et 26 : Non fuit alter talis sicut Achab, qui venumdatus est ut faceret malum in conspectu Domini : concitavit enim eum Jezabel,uxor sua, et abominabilis factus est.''

" Et ambulasti, " proficiendo de malo in peius, " in voluntatibus eorum. "

II ad Timoth. III, 13 : Mali homines, et seductores proficient in pejus, errantes, ei in errorem mittentes. " Ut, " consecutivum est, et non causale, " darem te in perditionem, " temporalem scilicet, et aeternam. Isa. XIV, 22 : Perdam Babylonis nomen, et reliquias, et germen, et progeniem. " Et habitantes in ea, " supple, darem " in sibilum, " deridentium scilicet. Job, XXVII, 23 : Stringet super eum manus suas, et sibilabit super illum, intuens locum ejus. Thren. II, 18 :

Aperuerunt super te os suum omnes inimici tui : sibilaverunt, et fremuerunt dentibus. " Et opprobrium populi mei portabitis. " In paena scilicet : ut sicut fuerunt auctores in culpa, ita prae omnibus portent paenae derisionem. Isa. l, 11 : De manu mea factum est hoc vobis, in doloribus dormietis. Psal. LXXIX, 7 : Posuisti nos in opprobrium vicinis nostris, et inimici nostri subsannaverunt nos.