IN CAPUT VI AMOS

ENARRATIO.

a Vae qui opulenti estis ! " Tangit hic comminationem captivitatis sub expro- batione peccati Praelatorum, et decem, et duarum tribuum. Et habet partes duas. Primo enim improperat peccata lasciviae cum comminatione captivitatis. Secundo, peccata superbiae et oppressionis, ibi, V. 13 : Numquid currere queunt ?

Prima in duas. Primo enim exaggerat peccatum. Secundo, comminatur paenam, ibi, V. 7 : " Quapropter nunc migrabunt. "

Prima istarum dividitur in tres. Pri- mo, improperat, divitias, quae sunt peccati causa. Secundo, injurias quas intulerunt in malitia et injustitia, ibi, " Qui separati estis. " Tertio, lascivias in carnali concupiscentiaj ibi, " Qui dormitis in lectis. " In divitiis, primo improperat abusum. Secundo, multiplicationem.

" Vae ! " supple, vobis divitibus, " qui opulenti estis, " hoc est, turgidi ac tardi prae opibus, eo quod cor totum opibus haeret. Contra hoc dicitur in Psal. lxi, 11 : Divitiae si affluant, nolite cor apponere. Lucae, VI, 24 : Vae vobis divitibus, qui habetis hic consolationem vestram ! Et hoc est quod sequitur : " In Sion, " hoc est, in Ecclesia. Habacuc, II, 6 : Vae ei, qui multiplicat non sua ! Hoc enim in Sion vituperabile est, quia

Ibi speculari deberent aeterna. II ad Corinth. IV, 18 : Non contemplantibus nobis quae videntur, sed quae non videntur. Quae enim videntur, temporalia sunt : quae autem non videntur, aeterna sunt.

Et quia Sion est in duabus tribubus, propter hoc transit ad decem tribus, subdens : " Et confiditis in monte Samariae, " hoc est, in praesidiis terrae montuosae. Vel, montem ponit pro dignitatibus, in quibus positi fuerunt. Et reprehenduntur in hoc superbi. Samaria enim custodia interpretatur, quia pro custodibus positi potestate inflantur et extolluntur ut montes, et alios opprimunt, ut moles montium. Isaiae, XIV, 13 et 14 : Sedebo in monte testamenti:... si?nilis ero Altissimo. Job, xxviii, 9 : Subvertit a radicibus montes. Psal.XLV, 3 : Transferentur montes in cor maris, hoc est, aeternae amaritudinis.

Et hoc explanans adhuc subdit :

" Optimates, " non quod optimi essent, sed quod optima ambitiose usurpabant, " capita populorum, " principes scilicet. Jeremiae, v, 5 : Ibo igitur ad optimates, et loquar eis : ipsi enim cognoverunt viam Domini, simul judicium Dei sui : et ecce magis hi confregerunt jugum, ruperunt vincula. I Esdrae, IX, 2 : Manus principum et magistratuum fuit in trangressione hac prima. Isaiae, I, 5 : Omne caput languidum.

Et improperat abusum, subdens : " Ingredientes pompatice, " pretiosis scilicet vestibus et apparatu magno et comitiva, " domum Israel, " hoc est, familiam Israel. Alios enim despiciebant et opprimebant, ac si conculcare deberent eos. Et nota duplicem eventum in pompa vestium gloriantium. Luc. XVI, 19, dicitur, quod dives induebatur purpura ei bysso : et epulabatur quotidie splendide. Et post modicum sequitur, v. 22 : Et sepultus est in inferno. Act. XII, 21 et seq., dicitur, quod statuto die, Herodes vestitus veste regali, sedit pro tribunali, et post modicum, percussit eum Angelus Domini : et consumptus vermibus exspiravit.

Eccli. XI, 4 : In vestitu ne glorians umquam, nec in die honoris tui extollaris. Eccli. XIX, 27 : Amictus corporis, et risus dentium, et ingressus hominis, enuntiant de illo.

Et subdit de multiplicatione divitiarum :

" Transite in Chalane, " quae est metropolis Persidis ditissima : unde etiam consummatio futura Interpretatur, eo quod omnium rerum ibi fuit copia. " Et videte, " hoc est, considerate divitias et possessiones, " ei ite inde in Emath magnam, " quae est metropolis Syriae, et dicitur Antiochia. Magna antem dicitur ad differentiam cujusdam parvae, quae alio nomine Epiphania dicitur, ubi Nabuchodonosor interfecit Sedeciam, sicut legitur Jeremiae, LII, 27. Et interpretatur indignatio eorum, propter factum scilicet quo aliis indignabatur. " Et descendite in Geth Palaestinorum, " sive Philisthinorum : quae etiam civitas optima erat ibi, et interpretatur torcular. Et quia longum esset inducere per singula, universaliter subdit : " Et ad optima quaeque regna horum, " in divitiis scilicet, ite et considerate.

Et quid considerent, subdit : " Si latior terminus eorum, " hoc est, possessionis eorum, " termino vestro, " hoc est, possessione vestra, " est. " Quasi dicat : Non est, in divitIIs scilicet quod notatur in Chalane, et dignitate quod notatur in Emath Syriae, et potestate quod notatur in Geth. Hoc potest dici praelatis Ecclesiae, qui dilatati in divitiis, dignitate, et potestate, nulli genti sunt secundi. Jerem. u, 10 : Transite ad insulas Cethim, et videte : et in Cedar mittite, et considerate vehementer : et videte si factum est hujusmodi. Deuteron. XXXII, 13 : Constituit eum super excelsam terram, ut comederet fructus agrorum, ut sugeret mel de petra, oleumque de saxo durissimo. Et post pauca, v. 15 : Incrassatus est dilectus, et recalcitravit. Hoc enim promissum fuit Ecclesiae, Isa. LX, 15 et 16 : Ponam te in superbiam saeculorum, gaudium in generationem et generationem : et suges lac gentium, et mamilla regum lactaberis.

Et sequitur de ingratitudine : " Qui separati estis in diem malum, " propter peccata scilicet. Et dies malus dicitur dies imminentis captivitatis temporalis, vel aeternae. Separatio autem fit quando a malis separantur. Job, XXI, 30 : In diem perditionis servatur malus, et ad diem furoris ducetur. Matth. XXV, 32 : Separabit eos ab invicem, sicut pastor segregat oves ab haedis. " Et appropinquatis solio iniquitatis, " hoc est, amisso regno subjecti eritis iniquo solio Assyriorum, sicut et videmus praelatos Ecclesiae a tyrannis modo subdi et vexari. Daniel, III, 32 : Tradidisti nos in manibus inimicorum nostrorum iniquorum, et pessimorum, praevaricatorumque, ei regi injusto, et pessimo ultra omnem terram. Isaiae, XIX, 4 : Tradam aegyptum in manu dominorum crudelium, et rex fortis dominabitur eorum.

Et subdit, improperans peccata carnalis concupiscentiae :

" Qui dormitis in lectis eburneis, " ut dormitio resolutionem, lectus mollitiem, ebur vanitatem curiositatis significet. Simile, Proverb, VII, 16 et 17 : Intexui funibus lectulum meum, stravi tapetibus pictis ex aegypto. Aspersi cubile meum myrrha. His enim fit incitamentum libidinis. Et hoc est quod sequitur : " Et lascivitis in stratis vestris, " Glossa : " Ut " somnum libidini copuletis. " Hoc potest dici clericis et religiosis, qui in voto castitatis (quod ebur significat) luxuriantur. II Paralip, XVI, 14 : Posuerunt eum super lectum suum plenum aromatibus ei unguentis meretriciis. Apocalypsis,

11, 20 : Permittis mulierem Jezabel, quae se dicit prophetari, docere, et seducere servos meos, fornicari, et manducare de idolothytis. Judas in epistola, V. 4 : Subintroierunt... impii Dei nostri gratiam transferentes in luxuriam.

Et subdit de gula :

" Qui comeditis agnum de grege, " hoc est, de toto grege vix invenitur unus agnus quem comedere velitis. " Et vitulos, " supple, non quoscumque occurrentes, sed " de medio armenti " quaesitos per vestram electionem, qui vocantur vituli saginati. Deuteronom. XXXII, 14 : Cum adipe agnorum, et arietum filiorum Basan. Genes. XVIII, 7 : Ipse ad armentum cucurrit, et tulit inde vitulum tenerrimum et optimum. Isa. XXII, 13 : Ecce gaudium et laetitia, occidere vitulos, et jugulare arietes... Comedamus et bibamus.

Et subdit de vanitate auditus : " Qui canitis ad vocem psalterii, " ut in convivio, delectationi in gustu misceatur delectatio cantus in auditu. Et explanat ulterius : " Sicut David putaverunt se habere vasa cantici, " et hoc ipsum praesumptio fuit, quod inferior scilicet, splendorem velit habere superioris. Isaiae, v, 12 : Cithara, et lyra, et tympanum, et tibia, et vinum in conviviis vestris. Sed in hoc dissimile est : quia David ea habebat in obsequium Dei, his enim, lusit ante arcam Domini , isti autem ad provocationem libidinis.

Unde sequitur :

" Bibentes vinum in phialis. " Phialae sunt vasa vitrea subtus stricta, et supe" rius lata, ut scilicet tam in visu quam in gustu delectarentur. Prov. XXIII, 31 et 32 : Ne intuearis vinum quando flavescit, cum splenduerit in vitro color ejus : ingreditur blande, sed in novissimo morde-bit ut coluber. Hieronymus : " Venter " mero aestuans, facile spumat in libidi-" nem. Non aetnaei montes, non Vulcanei

" ignes ita aestuant, sicut juveniles me-" duliae vino et dapidus inflammatae. "

Et subdit de peccato tactus :

" Et optimo unguento delibuti. " Glossa : " Non ad refrigerandos dolores cor-" poris oleo puro, sed caris unguentis : " unctiones enim quaedam proficiunt ad. " libidinis delectationem. " Proverb. VII, 17 et 18 : Aspersi cubile meum myrrha, et aloe, et cinnamomo. Veni, inebriemur uberibus, et fruamur cupitis amplexibus.

Et subdit de peccato cordis, quod est duritia in pauperes :

" Et nihil patiebantur super contritione Joseph, " hoc est, pauperum de decem tribubus. Et hoc idem dicitur, Isaiae, v, 11 : Vae qui consurgitis mane ad ebrielatem sectandam ! Et post pauca,v. 12: Opus Domini non respicitis, nec opera manuum ejus consideratis, in afflictione scilicet pauperum : quae enim a pauperibus rapiunt, consumunt in deliciis.

" Quapropter. " Post aggravationem culpae ponit comminationem paenae, primo captivitatis, secundo pestilentiae et mortis. "

" Quapropter nunc, " in instante scilicet captivitate vel aeterna, " migrabunt, " optimates scilicet, et capita populorum, " in capite transmigrantium, " in Babylonem scilicet, vel in infernum : ut sicut fuerunt potiores in culpa, sic sint potiores in poena. Sap. VI, 6 : Apparebit vobis, quoniam judicium, durissimum, his, qui praesunt, fiet. " Et, " supple, tunc " auferetur factio lascivientum, " quia tunc scilicet lascivias exercere non poterunt. Psal. cxlv, 4 : In illa die peribunt omnes cogitationes eorum. I Machab. II, 63 : Hodie extollitur, et cras non invenietur.

Hoc autem ut magis timeatur, confirmat subdens :

" Juravit Dominus Deus. " Hoc est firma sententia : statuit enim " in anima sua, " non quod animam habeat, sed quod ex intimo affectu hoc vult, et hic est antropospatos. Daniel. IV, 14 : In sententia vigilum decretum est. " Dicit Dominus Deus exercituum, " qui scilicet ista ad actum potest reducere. Isa. 2 : Ipse sapiens adduxit. malum, et verba sua non abstulit. " Detestor ego superbiam Jacob, " hoc est, duarum et decem tribuum : quia scilicet nec Deo praecipienti, nec praecepto ejus subdi volunt. Detestari autem est, cum juramento abominari. Jacob. IV, 6 : Deus superbis resistit. Job, XV, 13 : Quid tumet contra Deum spiritus tuus ? " Et domos ejus odi, " hoc est, familias per peccatum lasciviae corruptas. Ezech. III, 27 : Domus exasperans est. Michaeae, VI, 10 : Adhuc ignis in domo impii. " Et, " supple, ideo " tradam civitatem cum habitatoribus suis, " in captivitatem scilicet. Haec enim civitas conventum peccatorum significat, de qua in Psal. liv, 10 et seq., dicitur : Vidi iniquitatem et contradictionem in civitate. Die ac nocte circumdabit eam super muros ejus iniquitas : et labor in medio ejus, et injustitia. Nahum, III, 1 : Vae civitas sanguinum, universa mendacii dilaceratione plena ! Isa. I, 21 : Quomodo facta est meretrix civitas fidelis, plena judicii ? Justitia habitavit in ea, nunc autem homicidae.

Et subdit de peste eorum qui non captivabuntur, sed in obsidione peribunt :

" Quod si reliqui fuerint, " a gladio scilicet hostis, vel captivitate, " decem viri in domo una, " hoc est, in familia vel tribu una. Decem nominat ideo, quia supra, v, 3, mille deduxit ad centum, et centum ad decem : et ne credatur quod illis decem parcere velit, ideo hic dicit quod et illi consumendi sunt. " Et ipsimorientur, " fame scilicet, et peste. Psal. CIII, 35 : Deficiant peccatores a terra, et iniqui ita ut non sint.

Et subdit de numero mortuorum : " Et tollet eum propinquus suus, " scilicet mortuum, " et comburet eum, " quia hostibus obsidentibus per portas efferre non audet ad sepeliendum, et ideo in domo timens corruptionem comburit, ne faetore putrefacti corporis corrumpatur. " Ut efferat ossa de domo, " sine faetore corruptionis. Et haec combustio signum est incendii aeterni. Isa. IX, 18 : Succensa est quasi ignis impietas, veprem et spinam vorabit. " Et dicet, " supple, ille propinquus qui vocatus est ad comburendum, " ei, qui in penetralibus domus est, " supple, custodiens eos qui tabe famis et pestilentiae moriuntur : " Numquid adhuc est penes te, " supple, mortuus quem comburam? Ezech.XXXIX, 14 : Constituent lustrantes terram, qui sepeliant, et requirant eos qui remanserant super faciem terrae, ut emundent eam.Et respondebit, " supple, ille qui de intus est : " Finis est, " hoc est, omnes consumpti sunt. Ezech. VII, 3 : Nunc finis super te, et immittam furorem meum in te. Thren.IV, 9 : Melius fuit occisis gladio, quam interfectis fame : quoniam isti extabuerunt consumpti a sterilitate terrae. " Et dicet ei, " exterior scilicet interiori : " Tace, " hoc est, ad Dominum non clama, " et non recorderis nominis Domini. " In tanta enim pertinacia fuerunt (ut dicit Hieronymus) quod nec maximis malis pressi Dominum invocare voluerint. Et significant eos qui in infirmitate mortis non convertuntur ad Dominum. Apocal.XVI, 9 : aestuaverunt homines aestu magno, et blasphemaverunt nomen Dei habentis potestatem super has plagas, neque egerunt paenitentiam, ut darent illi glo-

riam. II Paralip.XVI, 12 : aegrotavit Asa anno trigesimo nono regni sui dolore pedum vehementissimo, et nec in infirmitate quaesivit Dominum, sed magis in medicorum arte confisus est.

" Quia ecce Dominus mandabit, " supple in proximo, Assyriis scilicet, vel daemonibus, " et percutiet domum majorem ruinis, " divitum scilicet familiam, vel decem tribuum. Matth. VII, 27 : Venerunt flumina, et flaverunt venti, et irruerunt in domum illam, et cecidit, et facta est ruina illius magna. " Et domum minorem, " supple, percutiet " scissionibus. " Domum minorem vocat vel domum plebeiorum, vel domum duarum tribuum, quae scissa est, quia multis cadentibus, pauci remanserunt, sicut parietinae manent scissis et ruentibus domibus. .Isa. v, 9 : Nisi domus multae desertae fuerint, grandes, et pulchrae absque habitatore. Isa. XXV, 2 : Posuisti civitatem in tumulum, urbem fortem in ruinam, domum alienorum : ut non sit civitas, et in sempiternum non aedificetur.

Et quia aliquis posset quaerere, quare tam crudeliter vindicaret in eos, cum per naturam sit bonus et dulcis, etc, respondet :

" Numquid currere queunt in petris equi ? " Quasi diceret. Non : quia pes durus equi, et non fissus duro lapidi non infigitur ad standum, nec ad se tenendum. " Aut arari potest in bubalis ? " Glossa : " Silvestris hos non potest do" mari, ut suscipiat aratra. " Et cum animalia naturam suam non mutent, vos malitia me mutastis de dulci in amarum. Osee, XIV, 1 : Pereat Samaria , quoniam ad amaritudinem concitavit Deum suum. Et hoc est quod sequitur : " Quoniam convenistis in amaritudinem judicium, " justi scilicet judicis Dei, qui dulcis est per naturam : ut scilicet judi- cium amarum de vobis faceret. Osee, XII, 14 : Ad iracundiam me provocavit Ephraim in amaritudinibus suis. " Et fructum, " supple, dulcissimum, " justitiae, " quem scilicet justus judex pro justitia reddidit patribus, " in absinthium, " supple, convertis : oportet enim quod fructibus vestris amaris amaritudo absinthii in paena respondeat. Deut. XXXII, 32 : Uva eorum uva fellis, et botri amarissimi. Sap. IV, 5 : Fructus illorum inutiles, et acerbi ad manducandum.

Qualiter autem converterint, subdit : " Qui laetamini in nihilo, " in idolo scilicet, vel in peccato. Ezech. XXVIII, 19 : Nihil factus es, et non eris in perpetuum. " Qui dicitis, " ex praesumptione scilicet superbiae. Tob. IV, 14 : Superbiam numquam in tuo sensu, aut in tuo verbo dominari permittas. " Numquid non in fortitudine nostra, " non Dei scilicet, " assumpsimus nobis cornua, " regni scilicet et potestatis in Jeroboam et successoribus suis ? Et fortitudinem appellant potentiam saecularem in parentibus, divitiis, potentatu, et industria. Simile, Daniel. IV, 27 : Nonne haec est Babylon magna, quam ego aedificavi in domum regni, in robore fortitudinis meae, et in gloria decoris mei ? Contra hos dicitur in Psal. LXXIV, 6 : Nolite ex-tollere in altum cornu vestrum. De bonis autem dicitur in Psal. LXXXVIII, 25.: In nomine meo exaltabitur cornu ejus.

" Ecce enim suscitabo super vos, " scilicet opprimendos, " domus Israel, " decem et duae tribus, " gentem, " Assyriorum scilicet, Chaldaeorum, vel daemonum, qui gens dicuntur, quia gentili ferocitate debacchantur. Habacuc, I, 6 : Ecce ego suscitabo Chaldaeos, gentem amaram. Isa. XIII, 17 et 18 : Ecce ego suscitabo super eos Medos, qui argentum non quaerant, nec aurum velint, sed sagittis parvulos interficient. " Dicit Dominus Deus exercituum, " cui scilicet, sicut dicit Gregorius, " militat etiam id " quod per malitiam voluntatis obstat. " " Et conteret vos, " in personis scilicet, et rebus. Isa. x, 7 : Ad conterendum erit cor ejus, et ad internecionem gentium non paucarum.

" Ab introitu Emath, " quae est Antiochia, et est principium terrae promissionis ex parte Aquilonis, " usque ad torrentem deserti, " hoc est, rivum, qui Rivorucula dicitur, et inter Pelusium montem et desertum aegypti cadit in mare, ubi est finis terrae promissionis ad Meridiem, hoc est, vastabit a fine usque in finem. Matth. XXII, 7 : Missis exercitibus suis, perdidit homicidas illos, et civitatem illorum succendit.