IN CAPUT V MICHAEAE

ENARRATIO.

" Et tu, Bethlehem,. " Tangitur hic de liberatore, et habet partes duas. Primo enim tanguntur proprietates liberatoris, secundo, proprietates liberationis, ibi, v. 7 : " Et erunt reliquiae Jacob. "

In prima determinantur duo, scilicet modus ortus sive nativitatis, et modus pacis quam faciet, ibi, " Et erit iste pax. "

In prima tria sunt, scilicet modus ortus ex patria, et modus ortus ex patre et matre, et magnificentia praesentantis.

" Et tu, Bethlehem Ephrata ." Ephrata Bethlehem dicitur ab uxore Caleph ibi sepulta, et non ex hoc quod in sorte Ephraim fuerit, vel ex hoc, ut dicunt quidam, quod cum primo esset ibi fames, quoniam Noemi inde peregrinata est , tanta ubertas facta est postea ibi , quod et Bethlehem et Ephrata dicta est. Bethlehem enim domus panis, Ephrata fructifera interpretatur. Bethlehem enim secundum veritatem in sorte Judae fuit. Unde Matth. II, 5 et 6, Sacerdotes et Scribae dixerunt Herodi sciscitanti ubi Christus nasceretur : In Beth-'' et statuas tuas de medio tui, et non adorabis ultra opera manuum tuarum :

13. Et evellam lucos tuos de medio tui, et conteram civitates tuas.

14. Et faciam, in furore et indignatione, ultionem in omnibus gentibus quae non audierunt.

lehem Judae : Sic enim scriptum est per Prophetam : Et tu, Bethlehem, terra Juda, nequaquam minima es in principibus Juda. Ab eventu ergo Ephrata dicebatur. " Parvulus es in millibus Juda, " hoc est, parvulus viculus es, quantitate scilicet, " Juda, " hoc est in sorte, ubi tot sunt millia civitatum, oppidorum, et viculorum. Et licet sis parva quantitate, magna tamen eris dignitate, supple, quia " ex te mihi, " hoc est, ad honorem meum, " egredietur, " quantum ad nativitatem terrenam, " qui sit dominator in Israel, " Christus scilicet de quo dicitur in Psal. LXXI, 8 : Dominabitur amari usque ad mare. Ille enim vere dominator est, qui per naturam divinam auctoritatem habet omnis dominii, eo quod omnibus superponitur ; et per naturam humanam natus est in dominium regni, sicut Christus fuit. Sapient. VI, 8 : Non subtrahet personam cujusquam Deus, qui est omnium dominator , nec verebitur magnitudinem cujusquam. Sapient. XII, 18 : Tu dominator virtutis, cum tranquillitate judicas. Unde etiam Dominus dominorum dicitur, I ad Timoth. VI, 15 : Rex regum, et Dominus dominantium. Apocal.XIX, 18 : Habet in vestimento, et in femore suo scriptum : Rex regum, et Dominus dominantium.

Hieronymus objicit contrarietatem ex Matth. 11, 6, ubi dicitur : Nequaquam minima, hic autem," Parvulus es. " Sol vit antem sic : " Dictum est quod par-" vulus fuit viculus quantitate, necc quaquam autem parvulus dignitate. Si " tunc vellemus hoc quod hic dicitur : " Parvulus es in millibus Juda, inter-" rogative legere sic : Parvulus es, " hoc est, parvulus es in millibus ? Qua-" si diceret : Non. Quia ex te mihi egre- " dietur. Tunc concordaret prophetia " cum Evangelio, et in hoc sensu videtur " ab Evangelista inductum esse. "

Et subdit de modo generationis a Patre :

" Et egressus ejus, " per divinam scilicet generationem, supple, est " ab initio, " hoc est, a Patre qui omnium initium est, et qui principium est totius divinitatis, ut dicit Augustinus. In ipso enim est initium Filii per generationem activam, et initium Spiritus sancti per activam spirationem, qui sunt dies aeternitatis. Sunt enim prima lux omnia illustrans, qui nec principium durationis habent nec finem. Psal. CIX, 3 : In splendoribus sanctorum, ex utero ante luciferum genui te. Eccli. XXIV, 6 : Ego feci in caelis ut oriretur lumen indeficiens. Sap. VII, 26 : Candor est lucis aeternae, et speculum sine macula Dei majestatis, et imago bonitatis illius. Et cum sit una lux trium, tamen propter distinctionem personarum et attributorum, pluraliter significantur, cum dicitur : " A diebus aeternitatis. " Luces enim singularium personarum in Christo homine apparuerunt, Pater scilicet in potentia, Joan, XIV, 10 : Pater in me manens ipse facit opera : Filius ipse in sapientia, Eccli, i, 5 : Fons sapientiae verbum Dei in excelsis: Spiritus sanctus in distributione charismatum et gratiarum, Joan, I, 16 : De plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia. Eccli. xliii, 4 : Tripliciter sol exurens montes, radios igneos exsuflans. cuit.

Et subjungit de ortu ex matre, et de conversione facta ad ipsum :

" Propter hoc, " quia scilicet talis est liberator, " dabit eos," supple, Deus nunc, hoc est, Judaeos tradet in manus hostium et contrariorum, ut afflictis per paenam dulcior et appetibilior sit liberatio. Psal. XLIII, 12 : Dedisti nos tamquam oves escarum, et in gentibus dispersisti nos. Et hoc est quod sequitur : " Usque ad tempus, in quo parturiens pariet. " Parturiens parere dicitur Beata Virgo, vel Ecclesia, quia sola peperit perfectum : omnes autem aliae quasi informes genuerunt. Et quia sola, sicut sine concupiscentia concepit, ita sine dolore peperit. Isaiae, LXVI, 7 et 8 : Antequam parturiret, peperit: antequam veniret partus ejus, peperit masculum. Quis audivit umquam tale ? et quis vidit huic simile ? Jerem.XXXI, 22 : Creavit Dominus novum super terram, foemina circumdabit virum. Haec est generatio quarta, de qua dicitur, Genes. XV, 16 : Generatione quarta revertentur huc. Humanas enim generationes quatuor legimus : Adae de terra, formante Deo : Evae virginis de Adam virgine, item Deo formante : Abel et Cain de Adam et Eva corruptis, quae sicut, dicitur, Genes v, 1, non fuit ad imaginem Dei perfectam , sed ad imaginem Adae corruptam. Quarta autem fuit Christi virginis deVirgine Maria, non ad imaginem hominis, nec ad imaginem Dei, quia praepositio ad notat diversitatem et remotionem, sed fuit generatio ipsius Dei imaginis. Unde sicut in integritate natus est ex Patre, sic in integritate natus est ex matre. Ad Hebr. I, 3 : Qui cum sit splendor gloriae, et figura substantiae ejus. Ad Coloss. i, 15 : Qui est imago Dei invisibilis.

Et quia quarta generatio reducit, ideo sequitur :

" Et reliquiae fratrum ejus " hoc est, qui reliqui fuerunt, quos gladius et fa- mes non consumet, et error infidelitatis non obcaecabit, " convertuntur. " Fratres autem vocat Judaeos, quia ex eis secundum carnem natus est. Joan. XX, 17 : Dic fratribus meis : Ascendo ad Patrem meum, et Patrem vestrum. Ad Hebr. III, 11 et 12 : Non confunditur fratres eos vocare, dicens : Nuntiabo nomen tuum fratribus meis. " Ad filios Israel, " hoc est, ad fidem Patriarcharum et Prophetarum, qui fide et operibus praenuntiaverunt Christum, et credendum esse in eum. Sic enim corda patrum sunt in filiis per fidei unitatem, Luc. I, 17 : Ut convertat corda patrum in filios , et cor filiorum ad patres eorum. Isa. x, 21 : Reliquiae convertentur: reliquiae, inquam, Jacob ad Deum fortem,''

" Et stabit, " rectitudine scilicet vitae, doctrinae, et judicii. Joan. I, 26 : Medius vestrum stetit, quem vos nescitis. Cantic. II, 9 : En ipse stat post parietem nostrum. Solus enim in rectitudine stetit post corporis parietem : " et pascet " conversos scilicet ad se verbo, et exemplo, et temporali subsidio. Joan. VI, 5 : Unde ememus panes, ut manducent hi ? Sap. XVI, 20 : Angelorum esca nutrivisti populum, tuum, et paratum panem de caelo praestitisti illis sine labore, omne delectamentum in se habentem, et omnis saporis suavitatem. Et hoc est quod sequitur : " In fortitudine Domini. " Panis enim ille confortat virtute Domini. Act.IX, 19 : Cum accepisset cibum, confortatus est. Psal. CIII, 15 : Panis cor hominis confirmat. In fortitudine hujus cibi ambulavit Elias quadraginta diebus et quadraginta noctibus usque ad montem Dei Horeb . " Et in sublimitate nominis Domini Dei sui. " Hoc dicit, quantum ad perfectionem sapientiae. Matth. VII, 28 et 29 : Admirabantur turbae super doctrina ejus.Erat enim docens eos, sicut potestatem habens. Act. VI, 10 : Non poterant resistere sapientiae, et Spiritui qui loquebatur. Joan. VII, 46 : Numquam sic locutus est homo, sicut hic homo. " Et convertentur. " Alia littera, " haereditabunt. " Isa. xlv, 22 : Convertimini ad me, et salvi eritis, omnes fines terrae. " Quia nunc magnificabitur, " potestate scilicet, et veneratione, " usque ad terminos terrae, ut scilicet in toto mundo sit potestas et veneratio ipsius. Isa. XXIV, 16 : A finibus terrae laudes audivimus, gloriam justi. Psal. LXXI, 8 : Dominabitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrarum Isa. XLIX, 6 : Dedi te in lucem gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae.

Et subdit de effectu pacis :

" Et erit iste pax, " hoc est, causa pacis. Ad Ephes.II, 14 : Ipse est pax nostra, qui fecit utraque unum. " Cum venerit Assyrius in terram nostram. " Assyrius interpretatur sustollens vigilias, et significat diabolum qui semper vigilat ad nocendum. I Petr. v, 8 : Adversarius vester diabolus tamquam, leo rugiens circuit, quaerens quem devoret. Gregorius : " Sicut non dormitabit necc que dormiet qui custodit Israel , ita " non dormitabit neque dormiet qui inice pugnat Israel, " Hic intrat in terram nostram, quando potestatem accipit in nos. Job, IX, 24 : Terra data est in manus impii. cc Et quando calcaverit in domibus nostris. " Domus nostrae sunt cor, condenda, spiritus, sensus, corpus, et hujusmodi : in quibus calcare diabolus dicitur, quando vestigia pedum suorum imprimuntur. Isa. VII, 25 : Erit in pascua bovis, et in conculcationem pecoris. Psal. lv, 3 : Conculcaverunt me inimici mei tota die. cc Et suscitabimus super eum. " Connumerat se membris

Christus, et quod ipse facit, attribuit sibi in membris : et dicit se suscitaturum, quia in praelatione non vivit, sed mortuus est, qui a Deo ad praelationem non vocatur. Deuter. XVIII, 15 : Prophetam de gente tua et de fratribus tuis sicut me, suscitabit tibi Dominus Deus tuus. Jerem. XXIII, 5 : Suscitabo David germen justum. " Septem pastores, " qui Sanctos significant Veteris Testamenti, qui hebdomadi, hoc est, septenario serviebant. Septimum enim diem, septimam septimanam, septimum mensem, et septimum annum observabant. " Et octo primates homines. " Septuaginta : " Octo "morsus hominum, " hoc est, patres Novi Testamenti, qui octoadi, hoc est, octonario deserviunt, ut mordeant per reprehensionem, et expellant verbo Dei Assyrium. Hieronymus inducit illud Eccle.XI, 2 : Da partes septem, necnon et octo. Verbis enim et exemplis patrum Veteris Testamenti et Novi, et pascuntur fideles, et expellitur diabolus.

" Et pascent terram, Assur in gladio. " Terra Assur terra diaboli est, ubi scilicet homines diaboli vel diabolici habitant. Gladius autem est gladius Spiritus sancti, quod est verbum Dei . Pascere autem depascere est hoc est, lacerare et vastare : lacerabunt enim comminationibus, et vastabunt increpationibus, sicut dictum est Petro, Act. x, 13 : Occide, et manduca. Osee, VI, 5 : Occidi eos in verbis oris mei. " Et terram Nemrod, " supple, pascent " in lanceis suis. " Lancea zelum animarum significat, in quo zelo perfodiuntur animae conversorum per verbum Dei. Job, XVI, 14 : Circumdedit me lanceis suis, convulneravit lumbos meos. Vulneratur enim lanceis qui zelo animarum perfoditur. II Regum, XXIII, 6 et 7 : Praevaricatores quasi spinae evellenlur universi, quae non tolluntur ma- nibus: et si ciuis tangere voluerit eas, armabitur ferro et ligno lanceato, acumine scilicet zeli. Joel, III, 10 : Concidite aratra vestra in gladios, et ligones vestros in lanceas. Tunc enim tempus est praeliandi in verbo gladii Domini, et compungendi conscientias ad paenitentiam. Nemrod autem interpretatur tyrannus vel tentatio descendens, et significat eos qui tentationem diaboli sustinuerunt, et tyrannide ejus oppressi sunt. De una enim terra, sicut dicitur Genes. x, 8, 9 et seq., exivit Nemrod et Assur, quia Assur fuit de filiis Nemrod. Nemrod enim, sicut ibidem dicitur, coepit esse robustus venator coram Domino.

" Et liberavit ab Assur, " supple, terram nostram, " cum venerit in terram nostram, " conculcando scilicet et tentando. Luc. I, 14 : Ut sine timore de manu inimicorum, nostrorum liberati, serviamus illi. II ad Corinth. I, 10 et 11 : De tantis periculis nos eripuit, et eruit : in quem speramus quoniam et adhuc eripiet, adiuvantibus et vobis in oratione pro nobis. " Et cum calcaverit in finibus nostris. " Haec est vera littera, ut dicit Hieronymus, et haec falsa : " Et conculcaverit in monte sancto nostro. " Montem enim sanctum nostrum Christum non conculcavit Assur ; sed nos humiles , conculcat, quando ungularum suarum vestigia nobis imprimit in tentatione, et peccato. Psal. lv, 3 : Conculcaverunt me. inimici mei tota die.

" Et erunt reliquiae Jacob. " Tangit hic Christi successorum in Apostolis et Apostolicis viris foecunditatem et audaciam, et ideo duo dicunturhic, primo," In medio populorum. " Secundo, " In gentibus. "

" Et erunt reliquiae Jacob. " De Judaeis scilicet conversis " in medio populorum multorum. " Populi multi dicuntur omnes diversitates populorum ex quibus aliqui conversi sunt ad Dominum. Isaiae, l, 9 : Nisi Dominus exercituum reliquisset nobis semen, quasi Sodoma fuissemus. " Quasi ros a Domino, " hoc est, missus a Domino ad foecunditatem scilicet cordium seminatorum per verbum Dei. Job, XXIX, 19 : Ros morabitur in messione mea. Osee, XIV. 6 : Ero quasi ros, Israel germinabit sicut Ulium Isa. XXVI, 19 : Ros lucis ros tuus, et terram gigantum detrahes in ruinam. Cantic, y, 2 : Caput meum plenum est rore. " Et quasi stillae super herbam. " Stillae snnt ordinata eloquia, corda infundentia. Psal. lxiv, 11 : In stillicidiis ejus laetabitur germinans. Job, XXIX, 22 : Super illos

stillabat eloquium meum. Herbae autem sunt corda recenter virorem virtutis emittentia. Deut, xxxii, 2 : Quasi imber suber herbam, et quasi stillae super gramina. " Quae non exspectat virum, " hoc est, auxilium viri. A Deo enim accipit incrementum. I ad Corinth, III, 7 : Neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat : sed qui incrementum dat, Deus, " Et non praestolatur filios hominum. " Non enim separat in homine, sed in solo Deo. Jerem, xvii, 5 : Maledictus homo qui confidit in homine, et ponit carnem brachium suum. Econtra, v. 7 : Benedictus vir qui confidit in Domino, et erit Dominus fiducia ejus. Psal. cxlv, 2 et 3 : Nolite confidere in principibus : in filiis hominum, in quibus non est salus. Omnia enim virtute Dei faciebant Apostoli.

Et subdit de audacia, et determinat audaciam in Idololatriis et in idolis :

" Et erunt reliquiae Jacob, " hoc est, Apostoli et Apostolici viri, " in gentibus, " dispersi scilicet propter praedicationem, " in medio populorum multorum, " ut omnes scilicet diversitates populorum ad Dominum convertantur, " quasi leo in jumentis silvarum, " hoc est, in jumentis silvestribus. " Leone " enim rugiente (ut dicit Hieronymus)

" animalia silvestria figunt gressum : ita " praedicantibus Apostolis et Apostolicis " viris, silvestres homines gradum fixe-" runt, et ad leonem rugientem treme-" bundi conversi sunt. " Amos, iii, 8 : Leo rugiet, quis non timebit ? Amos, I, 2 : Dominus de Sion rugiet, et de Jerusalem dabit vocem suam. " Et quasi catulus leonis in gregibus pecorum. " Catuli leonis successores sunt Apostolorum qui pecorinos homines a peccatis converterunt. I Machab, iii, 4 et 5 : Similis factus est leoni in operibus suis, et sicut catulus leonis rugiens in venatione. Et persecutus est iniquos perscrutans eos. " Qui, " scilicet leo vel catulus leonis, " cum transierit, " discursu scilicet praedicationis, " et conculcaverit, " superbos scilicet humilitate paenitentiae. Eccli. XXIV, 11 : Excellentium ei humilium corda virtute calcavi. " Et ceperit, " tenendo scilicet per consensum fidei et devotionem. Isa. v, 29 : Rugitus ejus ut leonis, rugiet ut catuli leonum : et frendet, et tenebit praedam : et amplexabitur, et non erit qui eruat. " Non est qui eruat. " Tanta enim devotione adhaerebunt Domino, quod nec prosperis nec adversis separabuntur ab eo. Joan, x, 28 : Non rapiet eos quisquam de manu mea. Proverb, xxx, 30 : Leo fortissimus bestiarum, ad nullius pavebit occursum.

Et apostrophat, ad Deum convertens sermonem :

" Exaltabitur manus tua, " supple, sic o Deus, " super hostes tuos, " ut manui tuae subjiciantur, hoc est, operibus et praeceptis. 1 Petr, v, 6 : Humiliamini sub potenti manu Dei, ut vos exaltet in die visitationis, Isa. XXVI, 11 : Domine, exaltetur manus tua, et non videant: videant, et confundantur zelantes populi : et ignis hostes tuos devoret. Et hoc est quod sequitur : "Et omnes inimici tui interibunt , " ab inimicitia scilicet et si non a natura : convertentur enim ad amicos. Psal. LXVIII, 3 : Sicut fluit cera a facie ignis, sic pereant peccatores a facie Dei. Item, ibidem, v. 23 : Dixit Dominus : Ex Basan convertam, convertam in profundum maris Quia ex confusione peccatorum, convertit in arn aritudineni paenitentiae,

" Et erit in, die illa, dicit Dominus. " Tangit hic destructionem idolorum in ritu et idolis.

" In die illa, " quando clara erit lux scilicet veritatis. Psal. CXVII, 24 : Haec est dies, quam fecit Dominus. " Auferam equos de medio tui, " hoc est, de corde tuo quod in medio tui est. In aegypto equis abundaverant, et illos semper desideraverunt,qui lascivos impetus et ad concupiscentiam significant. Isa.XXXI, 1 : Vae qui descendunt in aegyptum ad auxilium, in equis sperantes ! Psal. XXXI, 9 : Nolite fieri sicut equus et mulus. Tobiae, VI, 17:Hi namque qui conjugium ita suscipiunt, ut Deum a se, et a sua mente excludant , et suae libidini ita vacent, sicut equus et mulus, in quibus non est intellectus, habet potestatem daemonium super eos. Osee, XIV, 4 : Super equum non ascendemus. Amos, II, 15 : Ascensor equi non salvabit animam suam. " Et disperdam quadrigas luas, " quae scilicet fiunt cogitatione, libidine, consensu, et opere. Vel consensu, opere, consuetudine, praesumptione peccati. Vel forte quatuor passionibus inordinatis. Josue, XI, 6 : Equos eorum subnervabis, et currus igne combures.

" Et perdam civitates terrae tuae, " aedificatas scilicet contra Deum infidelium congregationes. Josue, XI, 11 et 12 : Ipsam urbem peremit incendio. Et omnes per circuitum civitates, regesque earum cepit, percussit atque delevit, sicut praeceperat ei Moyses,famulus Domini. " Et destruam omnes munitiones tuas, " de- fensiones scilicet quibus in errore te defendas. II ad Corinth. x, 4 : Arma militiae nostrae non carnalia sunt, sed potentia Deo ad destructionem munitionum, consilia destruentes. " Et auferam maleficia de manu tua. " Maleficia sunt veneficia quibus homines decipiuntur in operibus necromanticis et idolorum. Exod. XXII, 18 : Maleficos non patieris vivere. Deuter. XVIII, 10 et 11 : Ne inveniatur in te qui sit maleficus, nec incantator, nec qui pythones consulat. " Ei divinationes non erunt in te, " quibus scilicet per responsa daemonum, et alias artium illicitarum conjecturas futura tibi prophetabas. Numer. XXIII, 23 : Non est augurium in Jacob, nec divinatio in Israel.

" Et perire faciam sculptilia tua. " Sculptile est quod homo fingit ad venerandum, sive hoc sit de divitiis, vel deliciis, et honoribus. Exod. XX, 4 : Non facies tibi sculptile, neque omnem similitudinem. " Et statuas tuas de medio tui, " supple, conteram. Statuae sunt idola sive cordis statua, quae sibi praeponit homo ad adorandum in vita, et quae veneratur sicut idola, sicut ille dives, Luc. XII, 19, qui dixit : Anima, habes multa bona posita in annos plurimos. Genes. XXXV, 2 : Abjicite deos alienos qui in medio vestri sunt, et mundamini, ac mutate vestimenta vestra. De medio autem tui dicit, quia in corde statuuntur quod in medio est Osee, II, 2 : Auferat fornicationes suas a facie sua, et adulteria sua de medio uberum suorum. " Et non adorabis ultra opera manuum tuarum. " Osee, XIV, 4 : Nec dicemus ultra : DII nostri opera manuum nostrarum. Opera manuum suarum adorat qui operibus suis gloriatur, et quaerit honorari. Job,XXXI, 27 : Si... osculatus sum manum meam ore meo.

" Et evellam lucos tuos de medio tui. " Lucus dicitur quasi minime lucens, et est locus arboribus amoenis et umbrosis consitus, ubi (sicut dicit Vitruvius in Architectura) " Veneri sacrificabatur ut " amoenitate ad libidinem incitaret, et " umbrositate turpitudinem tegeret. " Deuteron. XVI, 21 : Non plantabis lucum, et omnem arborem juxta altare Domini Dei tui. Lucum plantat qui amoena mundi diligit, et in concupiscentiis obscoenis ambulat. Judicum, VI, 25 : Destrues aram Baal, quae est patris tui: et nemus, quod circa aram est, succide. Jerem. II, 20 : Sub omni ligno frondoso prosternebaris meretrix. " Et conteram civitates tuas, " hoc est, impias impiorum congregationes. Psal. LIV, 10 : Vidi iniquitatem, et contradictionem in civitate. Josue, VI, 17 : Sit civitas haec anathema. Isaiae, XXV, 2 : Posuisti civitatem in tumulum, urbem fortem in ruinam.

" Et faciam in furore. " Furor est in interminatione aeternae paenae. Psal. VI, 2, et XXXVII, 2 : Domine, ne in furore tuo arguas me. " Et in indignatione, " quantum ad gratiae subtractionem, Thren. II, 4 : Effudit quasi ignem indignationem suam. Psal. XXIX, 6 : Ira in indignatione ejus, et vita in voluntate ejus. " Ultionem, " ut scilicet furore puniantur, et indignatione bonis priventur. Deuter. XVIII, 19 : Ego in tempore ultor existam. Psal. XCIII, 1 : Deus ultionum Dominus. Joel, III, 4 : Cito velociter reddam vicissitudinem vobis super caput vestrum, " In omnibus gentibus, quae non audierunt " per obedientiam scilicet vocem meam. Ad Hebr. II, 2 : Omnis pravaricatio , et inobedientia accepit justam mercedis retributionem.