IN CAPUT V AMOS

ENARRATIO.

" Audite verbum istud. " Exaggerat hic magnitudinem mali per planctum.

18. Vae desiderantibus diem Domini !ad quid eam vobis? dies Domini ista, tenebrae, et non lux.

19. Quomodo si fugiat vir a facie leonis, et occurrat ei ursus : et ingrediatur domum, et innitatur manu sua super parietem, et mordeat eum coluber.

20. Numquid non tenebrae dies Domini, et non lux : et caligo, et non spendor in ea?

21. Odi, et projeci festivitates vestras , et non capiam odorem coetuum vestrorum.

22. Quod si obtuleritis mihi holocautomata, et munera vestra, non suscipiam : et vota pinguium vestrorum non respiciam.

23. Aufer a me tumultum carminum tuorum : et cantica lyrae tuae non audiam.

24. Et revelabitur quasi aqua judicium, et justitia quasi torrens fortis,

25. Numquid hostias et sacrificium obtulistis mihi in deserto quadraginta annis, domus Israel ?

26. Et portastis tabernaculum Moloch vestro, et imaginem idolorum vestrorum, sidus Dei vestri, quae fecistis vobis.

27. Et migrare vos faciam trans Damascum, dicit Dominus, Deus exercituum nomen ejus.

I autem in duas partes. Primo enim ostendit, quod sit plangendum, et quid plangendo quaerendum. Secundo, removet malum modum quaerendi Dominum, ibi, v. 21 : " Odi, et projeci festivitates vestras. "

Prior adhuc in duas dividitur. In prima plangit paenam damni : in secunda paenam sensus, ibi, v- 18 : " Vae desiderantibus diem Domini ! "

Adhuc prior istarum in tres dividitur. In prima enim ostendit, quid plangendo quaerendum sit. Secundo, comminatur non quaerentibus, ibi, v. 6 : " Quaerite Dominum, et vivite : ne forte. " Tertio, docet qualiter quaerendum, ibi, v. 14 : " Quaerite bonum, ei non malum. "

Prior istarum in tres dividitur. Dicit enim quia, et quid . plangendum est, et quid quaerendum, ibi, v. 4 : " Quaerite me. " Et quid non quaerendum, ibi, v 5 : " Et nolite quaerere Bethel. "

In primo tria sunt, scilicet quia plangendum, et quid plangendum in culpis, et quid plangendum in paenis.

" Audite, " interiori auditu. Prov. XX, 12 : Aurem audientem, et oculum videntem, Dominus fecit utrumque. " Verbum istud : " hoc enim solum salvare vos potest. Jacob, II, 21 : In mansuetudine suscipite insitum verbum, quod potest salvare animas vestras. Eccli. xlv, 2 : In verbis suis monstra placavit. " Quod ego., " in figuram et exemplum vestri. Ezech. XXIV, 24 : Erit Ezechiel vobis in portentum. " Levo super vos, " oppressionem scilicet vestram significando. Psal. XXXVII, 5 : Sicut onus grave gravatae sunt super me. " Planctum. " Planctus est vox querula causas doloris ingeminans. Jerem VI, 26 : Lucium unigeniti fac tibi, planctum amarum. Planctus levatur, quando usque ad. caelum et Deum tollitur. Simile, Isa. XXXVII, 4 : Leva ergo orationem pro reliquiis, quae repertae sunt. Genes. XXIX, 11 : Elevata voce flevit. Jerem. XXXI, 15 : Vox in excelso audita est lamentationis, lucius et fletus Rachel plorantis filios suos, et nolentis consolari, quia non sunt . " Domus Israel. " Hoc enim ad praecedens refertur, quia vocativi ca- sus est. Si autem legitur in nominativo, tunc ad sequens refertur.

Et subdit quid plangat in culpis : " Cecidit, " casu scilicet culpae, et maxime per idololatriam. Isa. XIV, 12 : Quomodo cecidisti de caelo, lucifer, qui mane oriebaris ? corruisti in terram ? Psal. XXXV, 13 : Ibi ceciderunt qui operantur iniquitatem. " Et non adjiciet ut resurgat. " Hieronymus : " Per seipsum: per " se enim cadit, sed. per Deum resurgit, " si resurgit. " Vel, " non adjiciet ut resurgat " ad pristinae statum dignitatis : statum enim immunitatis peccati non potest recuperare.

Et hoc videtur notare quando addit : " Virgo Israel. " Hieronymus : " Non " negat posse resurgere, sed non resurget virgo : quia semel aberrans a gre" ge, et si reportetur humeris pii pasto-" ris, non habet eamdem gloriam cum " eo qui numquam aberravit. " Quod intelligitur de gloria quae est de dignitate, et non de gloria quae est remuneratio beatitudinis aeternae. Dignior enim et purior et felicior status est numquam peccasse, quam peccasse et paenituisse. Jerem. VIII, 4 : Numquid qui cadit, non resurget? Litteraliter dicere vult, quod populus sicut meretrix per idololatriam cecidit, et sicut meretrix propter inexplebilem sitim fornicandi non surgit : ita nec populus. Ezech. XVI, 25 : Divisisti pedes tuos omni transeunti. " Projecta est in terram suam. " Loquitur ad modum fornicariae, quae in pulverem et sordes dejicitur. Eccli. IX, 10 : Omnis mulier, quae est fornicaria, quasi stercus in via conculcabitur. Isaiae, li, 23 : Dixerunt animae tuae : Incurvare, ut transeamus : ei posuisti ut terram corpus tuum, et quasi viam transeuntibus. " Non est qui suscitet eam, " a morte scilicet peccati, Psal, LXXXVII, 11 : Num-

quid medici suscitabunt , et confitebuntur tibi? Solus enim Deus vitam gratiae reparare potest: suscitant tamen Sancti per intercessionem, sicut Moyses populum mortuum per idololatriam suscitavit . Sed tales suscitato res modo defecerunt. Isa. lxiv, 7 : Non est qui invocet nomen tuum : qui consurgat, et teneat te.''

Et bene dico quod cecidit, Quia haec dicit Dominus Deus, " qui non nisi verum dicit. Ad Roman. iii, 4 : Est autem Deus verax : omnis autem homo mendax. " Urbs, de qua egrediebantur mitte, " viri scilicet, vel familiae, " relinquentur in ea centum, " hoc est, decima pars tantum. Si autem in urbe, quae praesidium fortitudinis est, hoc fit, in villis et in campis nullus remanebit. Jerem. xlii, 2 : Derelicti sumus pauci de pluribus. " Et de qua, " scilicet urbe, " egrediebantur centum, " viri scilicet, vel familiae, " relinquentur in ea decem, " quod iterum est decimatio, " in domo Israel, " hoc est, in familia decem tribuum. Isa. VI, 13 : Adhuc in ea decimatio : et convertetur, et erit in ostensionem sicut terebinthus. Et ex hoc videtur quod decima relicta sit. Cui contrarium videtur esse quod dicitur, Ezech. v, 2 et 3, ubi dicitur: Tertiam partem igni combures in medio civitatis, juxta completionem dierum obsidionis : et assumes tertiam partem, et concides gladio in circuitu ejus: tertiam vero aliam disperges in ventum, et gladium nudabo post eos. Et sumes inde parvum numerum, et ligabis eos in summitate pallii tui.

Videtur autem secundum hanc supputationem, quod non remanserit ibi nisi pars tertia, qua rursus in partes aequales divisa, altera quidem in summitate ligata pallii, altera vero vel in ignem abjecta, vel in omnem ventum dispersa (ut ibidem Propheta inquit) remanet pars sexta totius. Nam partis tertiae pars dimidia, sexta est. Videtur ergo quod sexta relinquitur et non decima.

Ad hoc dicendum, quod in Ezechiele reliquiae non numerantur nisi secundum plagas, obsidionis scilicet, gladii, et captivitatis ; et pars captiva non tota rediit, propter quod pars partis illius reservari dicitur. Hic autem per decimationem intelligitur paucitas relictorum ad perfectionem denarii secundum aliquem modum pertinentium. Hieronymus hic in Glossa dicit et in originali, quod " uni-" tas quae indivisibilis est, significat uni" tatem innocentium semper Deo adhae-" rentium mente virginea et integra. " Inducit hoc Apostoli II, ad Corinth. XI, 2 : Despondi vos uni viro virginem castam exhibere Christo. Et Cant. VI, 8 : Una est columba mea. Et his attribuit millenarium, qui perfectus in cubum, numerus est decalogi et virtutis, deducens perfectionem ad felicitatis perfectissimum statum. Opus enim inducit in virtutem, et virtus perducit ad beatitudinem : sicut denarius ductus in se crescit in centenarium, et perductus in centenarium, augetur in millenarium. Isa. lx, 22 : Minimus erit in mille. Minimus enim unus et indivisus est. Et intendit dicere, quod qui cadit a millenario, perfectae scilicet felicitatis, si resurgat, vix resurget ad centenarium et non ad millenarium. Et hoc intelligitur, quia jam amisit felicitatem quantum ad id quod condecorat eam, quod est dignitas indivisionis a Deo : stat tamen in centenario, hoc est, in perfectione virtutis, quam centenarius significat qui quadratus numerus est et perfectus. In virtutibus enim cardinalibus perfectio dicitur ad virtutem : quae quidem quatuor sunt, fortitudo, temperantia, justitia, et prudentia. Cadens ergo a centenario virtutis, licet non statim resurgat ad perfectionem eamdem, sed primo quidem ad perfectionem decalogi, quae est perfectio operis : per opus ta-

mcyi paulatim ascendit ad virtutem, et per virtutem ad felicitatis perfectionem .

" Quia haec dicit Dominus domui Israel. " Tangit hic quid in planctu quaerendum sit. " Quaerite me, et vivetis, " quia ego sum fons vitae, per gratiam scilicet, et gloriam, et etiam per naturam. Act. XVII, 28 : In ipso enim vivimus, et movemur, et sumus :

Et subdit quid non quaerendum : " Et nolite quaerere Bethel, " ubi scilicet idolum posuit Jeroboam . Mystice autem Bethel quaerit, qui stipendia vel praebendam in domo Dei quaerit, et non domum Dei. Joan, VI, 26 : Amen, amen, dico vobis : quaeritis me, non quia vidistis signa, sed quia manducastis ex panibus, et saturati estis. Bethel etiam quaerit, qui praetextu domus Dei omnia credit sibi licere, sicut mali religiosi. Jerem, VII, 4 : Nolite confidere in verbis mendacii, dicentes : Templum Domini, templum Domini, templum Domini est. " Ei in Galgalam nolite intrare. " Ibi enim idola etiam posita fuerunt, sicut saepe dictum est. Galgala autem interpretatur revelatio, ad quam intrant qui bona quae faciunt, ostentant. Matth, vi, 5 : Non eritis, sicut hypocritae., qui omnia opera sua faciunt, ut videantur ab hominibus. " Et in Bersabee non transibitis. " Bersabee puteus septem interpretatur, propter septem agnas quibus confirmatus est puteus. Interpretatur etiam puteus juramenti, quia ibi inter Isaac et Abimelech firmatum est foedus pacis . Et propter hoc etiam venerabilis fuit locus, et posita ibi idola. Spiritualiter autem significatur, quod ad abundantiam non est intrandum. Psal. LXI, 11 : Divitiae si affluant, nolite cor apponere.

Et subjungit causam :

" Quia Galgala captiva ducetur, " in infernum scilicet, vel in Assyrios. Isa. v, 13 : Captivus ductus est populus meus, quia non habuit scientiam. " Et Bethel inutilis erit, " profanata scilicet, per idololatriam et malam vitam. Jerem, vn, 11 : Numquid ergo spelunca latronum facta est domus ista, in qua invocatum est nomen meum in oculis vestris ?

Ex hoc concludit :

" Quaerite Dominum, et vivite. " Joan, i, 4 : In ipso vita erat, ei vita erat lux hominum. Deuter, IV, 4 : Vos qui adhaeretis Domino Deo vestro, vivitis universi. " Ne forte comburatur ut ignis, " hoc est, ut materia ignis, " domus Joseph, " hoc est, regnum decem tribuum, quod vocat Joseph, quia Jeroboam, primus rex Israel, erat de genere Joseph, id est, de Ephraim, qui fuit filius Joseph. Ignis vero vocat consumptivam tribulationem. Psal. CXXXIX, 11 : In ignem dejicies eos : in miseriis non subsistent. " Et devorabit, " supple, ignis, " et non erit qui exstinguat Bethel, " accusativi casus. Judith, XVI, 21 : Dabit ignem, et vermes in carnes eorum, ut urantur, et sentiant usque in sempiternum. Maxime enim punientur qui in domo Dei pereunt.

Quod autem digni sunt comminatione, subdit :

" Qui converlitis in absinthium judicium. " Tripliciter : vel causam scilicet profetando per calumniam, vel in pretio judicando, vel innocentem opprimendo per sententiam iniquam. Thren, in, 15 : Replevit me amaritudinibus, inebriavit me absinthio. " Et justitiam in terra relinquitis. " Isa. v, 23 : Vae qui justificatis impium pro muneribus, et justitiam justi aufertis ab eo ! Isa. LIX, 14 : Conversum est retrorsum judicium, et justitia longe stetit.

Et ne hoc parum sit, subdit : " Facientem Arcturum, " supple, relinquitis omnium Creatorem Deum. Arcturus enim sunt septem stellae micantes in minori ursa, quae super nos semper volvuntur et numquam occidunt, et significant universitatem Sanctorum, qui non occidunt per peccatum. " Et Orionem. " Alia translatio, " astra fulgentia. " Est autem Orion constellatio meridiana lucidis valde stellis, aestate tecta, radiis solis hieme orta AdminBookmark hoc est, de sub radiis solis, et significat martyres in persecutionis hieme ortos, et mundi tenebras illuminantes. Significat etiam patientes in tribulatione, lucem suae claritatis expandentes Litteraliter tamen sensus est : Qui stellas facit in diversa claritate a polo arctico, hoc est, aquilonari, usque ad polum antarcticum, hoc est, meridionalem. Job, IX, 9 : Qui facit Arcturum, et Oriona, et Hyadas, et interiora austri. Psal. cxlvi, 4 : Qui numerat multitudinem stellarum, et omnibus eis nomina vocat. " Et convertentem in mane tenebras, " hoc est, noctem in diem, " et diem in noctem mutantem, " hoc est, vicissitudinem noctis et diei facientem. Genes, viii, 22 : Nox et dies non requiescent. Spiritualiter autem tenebrae mutantur in mane, quando tristitia praesentis vitae in auroram mutatur felicitatis aeternae. Joan. XVI, 20 : Tristitia vestra vertetur in gaudium. Psal. XXIX, 6 : Ad vesperum demorabitur fletus, et ad matutinum laetitia. Diem autem mutat in noctem, quando claritatem praesentis saeculi in tenebras commutat inferni. Job, III, 4 : Dies ille vertatur in tenebras : non requirat eam Deus desuper, et non illustretur lumine.

" Qui vocat aquas maris, " in altum scilicet, per nebulas et nubes, " et effundit eas super faciem terrae, " in pluviis scilicet. Job, xxxviii, 28 : Quis est pluviae pater? vel quis genuit stillas roris? Spiritualiter Deus vocat aquas maris, quando profundum sapientiae suae ponit in cor hominis : effundit autem super faciem terrae, quando per doctrinam compluit et rigat corda simplicium. Psal. CXLVI, 8 : Qui operit caelum nubibus, et parat terrae pluviam. Job, XXXVIII, 34 : Numquid elevabis in nebula vocem tuam, et impetus aquarum operiet te? " Dominus est nomen ejus. " Psal. LXVII, 5 : Dominus nomen illi, supple, est. Esther, XIII, i 1 : Dominus omnium es. Dominus enim est qui omnium habet potestatem.

" Qui subridet vastitatem, " hoc est, qui subridendo infert paenam vastitatis, " super robustum, " hoc est, super eum qui in robore alios oppressit. Isa XXXIII, 1 : Vae qui praedaris, nonne et ipse praedaberis? Robur enim hominis irridet fortitudo divina. Psal.XXXVI, 13 : Dominus autem irridebit eum, quoniam prospicit quod veniet dies ejus. " Et depopulationem super potentem affert. " Depopulatio dicitur praeda populi, qua nihil relinquitur : quia quod non placet uni, placet alteri. Isa. XXI, 2 : Qui depopulator est, vastat. Similiter fit de peccatore, quia bona diripiunt parentes et amici, corpus vermes, et animam daemones. Psal. LXXV, 6 : Dormierunt somnum suum : et nihil invenerunt omnes viri divitiarum in manibus suis. Hanc paenam affert super potentem : ut quod aliis fecit, ipse patiatur. Apoc. XVIII, 6 : Reddite illi sicut et ipsa reddidit vobis, et duplicitate duplicia secundum opera ejus.

Quomodo autem hoc fecerint, subdit, et suppletur quia

" Odio habuerunt corripientem in porta. " Judicium enim exercebatur in portis publice, et XXIX, 1 : Viro, qui corripientem dura publice, et corripiens in porta est corripiens publice, de perversa sententia. Prov.cervice contemnit, repentinus ei superveniet interitus. " Et loquentem perfecte abominati sunt. " Glossa : " Per-" fecte loquitur qui non odio, sed sicut

" Deus praecipit, ex dilectione corripit, " III Reg. XXII, 8 : Ego odi eum, quia non prophetat mihi bonum, sed malum. Sapient. II, 12 : Contrarius est operibus nostris, et improperat nobis peccata legis, et diffamat in nos peccata disciplinae nostrae. Et post modicum, v. 15 : Gravis est nobis etiam ad videndum.

" Idcirco, pro eo. " Tangit paenam per iniqua judicia deprimentium pauperes : et est paena damni, ut hoc amittant quod illicite rapuerunt. " i ro eo quod diripiebatis pauperem. " Pauper diripitur, quando substantia pauperis diripitur. Sap. II, 12 : Circumveniamus justum, quoniam inutilis est nobis, et contrarius est operibus nostris. Isa. III, 14 : Rapina pauperis in domo vestra. " Et praedam electam tollebatis ab eo. " Electam dicit, quia pretiosa quaeque abstulerunt, vilia quaedam vix relinquentes. Prov. I, 13 : Omnem pretiosam substantiam reperiemus, implebimus domos nostras spoliis. Thren. I, 10 : Manum suam misit hostis ad omnia desiderabilia ejus. Jerem. li, 34 : Replevit venirem suum teneritudine mea. " Domos quadro lapide aedificabitis. " Septuaginta : " Polito, " " et non habitabitis in eis. " Haec enim paena justa est. Deuter, XXVIII, 30 : Domum aedifices, et non habites in ea. Avari domos aedificant, qui divitias colligunt per rapinam. Ditare enim domum aedificare est. Habacuc, II, 9 : Vae qui congregat avaritiam malam domui suae, ut sit in excelso nidus ejus ! Propter hoc, Isa. V, 8 et 9 : Vae qui conjungitis domum ad domum, et agrum agro copulatis usque ad terminum loci! numquid habitabilis vos soli in medio terrae? In auribus meis sunt haec, dicit Dominus exercituum. Nisi domus multae desertae fuerint, grandes et pulchrae, absque habitatore. Quadrum in lapide dicitur firmum et solidum et politum,

" Vineas plantabitis amantissimas, " quae scilicet vobis continuo gaudia mundi germinent. Deuter. XXVIII, 39 : Vineam plantabis, et fodies: et vinum non bibes, nec colliges ex ea quippiam: quoniam vastabitur vermibus. Isa.XVI, 10 : In vineis non exsultabit neque jubilabit: vinum in torculari non calcabit qui calcare consueverat. Cujus causa dicitur, Prov. XIV, 13 : Risus dolore miscebitur, et extrema gaudii luctus occupat. Et hoc est quod sequitur : " Et non bibetis vinum earum. "

Et subdit causam, ut justior sit condemnatio :

" Quia cognovi multa scelera vestra. " Scelus est crimen accusatione dignum. Et non solum multa, sed " et fortia peccata vestra. " Et dicuntur fortia secundum Glossam, ad provocandam iram Dei. Isa. I, 4 : Vae genti peccatrici, populo gravi iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis ! I Reg. XVII, 28 : Ego novi superbiam tuam, et nequitiam cordis tui.

" Hostes justi. " Neutrius generis, hoc est, justitiae. Michaeae, m, 9 : Qui abominamini judicium, et omnia recta pervertitis. Psal. XXXV, 5 : Adstitit omni viae non bonae: malitiam autem non odivit. " Accipientes munus, " vendentes scilicet sententias et judicia. Deuter. XVI, 19 : Non accipies personam, nec munus : quia munera excaecant oculos sapientum, et mutant verba justorum. Isa. I, 23 : Omnes diligunt munera, sequuntur retributiones. " Et pauperes, " supple, qui munera non habent, " deprimentes in porta. " Hoc enim in judicio, quia in portis judicium exercebatur. Deuter. XVI, 18 et 19 : Judices et magistros constitues in omnibus portis tuis, quas Dominus Deus tuus dederit tibi, per singulas tribus tuas : ut judicent populum justo judicio, nec in alteram partem declinent. Isa. I, 23: " Pupillo non judicant, et causa viduae non ingreditur ad eos.

Et subinfert de obstinatione : " Ideo, " supple, quia obstinati estis in talibus malitiis, " prudens, " propheta scilicet intelligens, " in tempore illo, " scilicet obstinatae malitiae, " tacebit, " a redargutione scilicet peccatorum, videns quod non emendat, sed potius ad deteriora provocat. Psal. xxxviii, 2 et 3 : Posui ori meo custodiam, cum consisteret peccator adversum me. Obmutui, et humiliatus sum, et silvi a bonis. Et hoc est quod subdit : " Quia tempus malum est. " Glossa : " Quia nullus est qui velit " audire recte judicantem. " II ad Timoth. IV, 4 : A veritate quidem auditum avertent, ad fabulas autem convertentur. Ad Ephes. v, 16: Redimentes tempus, quoniam dies mali sunt.

" Quaerite bonum. " Tangit hic qualiter quaerendum est, et dividitur in duo. Primo docet quaerere, secundo plangere.

" Quaerite bonum : " neutrius generis, vel bonum Deum. Luc. xviii, 19: Nemo bonus nisi solus Deus. Isa. lv, 6 : Quaerite Dominum, dum inveniri potest. Ad Galat. IV, 18 : Bonum aemulamini in bono semper. " Et non malum, " supple, quaerite, neutrius generis: vel mundum, ut dicit Glossa, qui in maligno positus est .Eccli, vu, 1 et 2 : Noli facere mala, et te non apprehendent. Discede ab iniquo, et deficient mala abs te. Isa. I, 16 et 17 : Quiescite agere perverse, discite benefacere. " Ut vivatis. " Ipse enim fons et principium vitae est. Joan. x, 10 : Ego veni ut vitam habeant, et abundantius habeant. " Et erit Dominus Deus exercituum vobiscum, " in consensu scilicet voluntatis, et in adjutorio operis. Isa. VII, 14: Vocabitur nomen ejus Emmanuel, hoc est, Nobiscum Deus . Ruth, II, 14 : Dominus vobiscum. " Sicut di-xistis, " hoc est, sicut olim in patribus promisistis. Exod. XIX, 8 : Cuncta quae locutus est Dominus, faciemus, scilicet erimus obedientes.

" Odite malum. " Psal. cxviii, 113: Iniquos odio habui, et legem tuam dilexi. " Et diligite bonum. " Bonum enim solum diligibile est. Eccli. XXIV, 24: Ego mater pulchrae dilectionis. Pulchra enim dilectio est, quae non diligit nisi bonum. Sap. VI, 22 et 23 : Diligite sapientiam, ut in perpetuum regnetis: diligite lumen sapientiae omnes qui praeestis populis. " Et constituite in porta judicium, " rectum scilicet. Isa. XVI, 5 : Sedebit super illud in veritate in tabernaculo David, judicans et quaerens judicium, et velociter reddens quod justum est. Job, vi, 29 : Loquentes id quod justum est, judicate. " Si forte misereatur Dominus Deus exercituum. " Forte dicit, non quia dubium sit, sed quia proprio libero arbitrio poterant nolle converti, vel quia Deus forte misericordia liberante non miserebitur, quamvis certum sit quod semper miseretur misericordia relaxante. Thren. iii, 22 : Misericordiae Domini, quia non sumus consumpti : quia non defecerunt miserationes ejus. " Reliquiis, " quae superfuerunt gladiis Assyriorum vel daemonum. Isa. xxxvii, 4 : Leva orationem pro reliquiis, quae repertae sunt. " Joseph, " hoc est, decem tribuum, quarum primus rex fuit de Joseph .

" Propterea haec dicit Dominus Deus exercituum dominator, " hoc est, praepositus omnibus, dives in omnes et omnia continens. Isa.XVI, 1: Emitte Agnum, Domine, dominatorem terrae. Esther,

XIII, 9 : Domine, Domine, rex omnipotens, in ditione tua cuncta sunt posita. " In omnibus plateis planctus, " supple, erit. Platea dicitur a graeco AdminBookmark quod est latum : et plateae sunt loca, in quae multi conveniunt ad plangendum, et significant latas vias peccatorum quae plangendae sunt. Matth. VII, 13 : Lata porta, et spatiosa via est, quae ducit ad perditionem : et multi sunt qui intrant per eam, " Et in cunctis quae foris sunt, " hoc est, villis et campis, " dicetur vae, vae ! " bis scilicet, propter mortem corporis et animae. Ezech, ii, 9 : Scriptae erant in eo lamentationes, et carmen, et vae. Lamentationes poenitentibus, carmen innocentibus, et vae peccatoribus obstinatis. Ezech.XVI, 23 : Vae, vae tibi ! Apoc, VIII, 13 : Vae, vae, vae habitantibus in terra I " Et vocabunt agricolam ad luctum, " propter hoc scilicet, quia periit fructus laboris ejus. Jerem, XIV, 4 : Propter terrae vastitatem, quia non venit pluvia in terram, confusi sunt agricolae, operuerunt capita sua. Joel, I, 11 : Confusi sunt agricolae, ululaverunt vinitores super frumento, et hordeo, quia periit messis agri. Hoc spiritualiter interpretatur de Praelatis et praedicatoribus, qui agrum cordis sine fructu excolunt, " Et ad planctum, " supple, vocabunt " eos qui sciunt plangere. " Hieronymus, id est, " qui sciunt pertinentia ad concitan-" das lacrymas. " Jerem. IX, 17 : Vocate lamentatrices, et veniant, etc. Tales autem sunt sancti Praedicatores. Matth, v, 5 : Beati, qui lugent : quoniam ipsi consolabuntur. Isa. XXII, 12 : Vocabit Dominus Deus exercituum in die illa ad fletum, ei ad planctum, et ad calvitium, et ad cingulum sacci. Bernardus : " Ta" lem diligo Praedicatorem, qui mihi " planctum, non sibi plausum excitet. "

" Et in omnibus vineis erit planctus. " Vineae significant cogitationes et opera, in quibus necesse est plangere peccatores. Thren. I, 2 : Lacrymae ejus in maxillis ejus : non est qui consoletur eam. Et subdit causam : " Quia pertransibo in medio tui, " undique scilicet interficiens, " dicit Dominus, " sicut scilicet pertransivi per aegyptum percutiens primogenita aegyptiorum . Ezech. IX, 5 et 6 : Transite per civitatem sequentes eum, et percutite : non parcat oculus vester, neque misereamini. Senem, adolescentulum, et virginem, parvulum, et mulieres interficite.

" Vae desiderantibus ! " Tangit hic causam tanti planctus. " Diem Domini, " judicii scilicet particularis vel universalis, temporalis vel aeterni. Et loquitur de duabus tribubus desiderantibus captivitatem decem tribuum, ut dilatarent terminos suos. Loquitur etiam de praesumentibus de propria justitia, qui securos se fore putant in judicio. Loquitur etiam de desiderantibus judicium ut vindicentur de inimicis, quibus compati deberent et orare pro ipsis. Contra quod dicitur, Job, III, 24 et 25 : Antequam comedam, suspiro : et tamquam mundantes aquae, sic rugitus meus : quia timor, quem timebam, evenit mihi. Job, XXXI, 14 : Quid faciam cum surrexerit ad judicandum Deus ? et cum quaesierit, quid respondebo illi? " Ad quid eam vobis, " supple, desideratis : in districto enim judicio, nemo securus est. Unde et Isa. lxiv, 9, tremens petit : Ne irascaris, Domine, satis. I Petr. IV, 18 : Si justus vix salvabitur, impius et peccator ubi parebunt, " Dies Domini ista, " judicii scilicet. " Tenebrae, " angustiae scilicet, et tribulationis. Isa.XXXVII, 3 : Dies tribulationis, et correptionis, et blasphemiae dies haec. Sophon.I, 15 et 16 : Dies irae dies illa, dies tribulationis et angustiae, dies calamitatis et miseriae, dies tenebrarum et caliginis, dies nebulae et turbinis,dies tubae ei clangoris. " Et non lux, " laetitiae scilicet alicujus. Thren.III, 2 : Me minavit, et adduxit in tenebras, et non in lucem.

Et hujus ponit similitudinem: " Quomodo si fugiat vir a facie leonis. " Nabuchodonosor regem Chaldaeorum, leonem vocat. Jeremiae, IV, 7 : Ascendit leo de cubili suo, et praedo gentium se levavit. Quem cum effugerunt Judaei, fit quod sequitur : " Et occurrat ei ursus, " qui significat Assuerum regem Persarum et Medorum, qui sicut legitur Esther, III, 8 et seq., edictum dedit ut omnes Judaei simul interficerentur. Prov. XXXVIII, 15 : Leo rugiens, et ursus esuriens, princeps impius super populum pauperem. " Et, " supple, ursum effugiens, " ingrediatur domum, " supple, suaui, de captivitate revertens, " et innitatur, " hoc est, velit requiescere, " manu sua, " lassa scilicet, et fracta per captivitatem, " super parietem, " domus suae scilicet, de ruinis aedificatum, " et mordeat eum coluber, " Coluber dicitur colens umbras, quia in occultis et in antris habitat, et significat coluber Antiochum Epiphanem , qui Judaeis, postquam de captivitate redierunt, plurima mala intulit. Genes. XLIX, 17 : Fiat Dan, hoc est, judicium, coluber in via, cerastes in semita, mordens ungulas equi, ut cadat ascensor ejus retro. Haec tria significant sententiam leonis, Dei scilicet judicis, ursus infernum magno rictu gluttientem peccatores, serpens daemones de paena in paenam trahentes. De leone, Amos, III, 8 : Leo rugiet, quis non timebit? De urso, Osee, XIII, 8 : Occurram eis quasi ursa raptis catulis. De serpente, Eccli. X, 13 : Cum morietur homo, haereditabit serpentes, et bestias, et vermes.

Et hoc quod dixit, convincit per propriam confessionem:

" Numquid non tenebrae, dies Domini, et non lux? " Isa. l, 10 : Qui ambulavit in tenebris, et non est lumen ei. " Et caligo, " quae vaporibus et fumis inspissantibus aerem fit, et significat mentis caecitatem. Exod. X, 21 : Sint tenebrae super terram aegypti tam densae, ut palpari queant. " Et non splendor in ea, " justitiae scilicet, et gratiae vel cognitionis. Sap. v, 6 : Justitiae lumen non luxit nobis, et sol intelligentiae non est ortus nobis.

" Odi, et projeci. " Odi corde, et projeci opere, " festivitates vestras, " in quibus scilicet non ad me laudandum, sed ad concupiscentias explendas convenitis. I ad. Corinth. XI, 17 : Hoc autem praecipio, non laudans quod non in melius, sed in deterius convenitis. Jsa. I, 14 : Calendas vestras, et solemnitates vestras odivit anima mea. Malach. II, 3 : Dispergam super vultum vestrum stercus solemnitatum vestrarum, dum scilicet cor foetet et lingua laudat. " Et non capiam odorem coetuum vestrorum. " Isa. I, 13 : Iniqui sunt caetus vestri. Odor autem est thus et thymiama quod offerebant corde faetente. Isaiae, LXVI, 3 : Qui recordatur thuris, quasi qui benedicat idolo.

" Quod si obtuleritis mihi holocautomata, " quae scilicet tota incenduntur, et fuerunt de agnis pro mansuetudine innocentium, de vitulis pro labore activorum, de hircis pro gemitu poenitentium. " Et munera vestra, " quae non necessitate praecepti legis, sed libera voluntate offerebantur. I Paral. XXIX, 17 et 18 : Populum tuum qui hic repertus est, vidi cum ingenti gaudio, tibi offerre donaria. Domine, Deus Abraham, et Isaac, et Israel, patrum nostrorum, custodi in aeternum hanc voluntatem. Isa. I, 11 : Quo mihi multitudinem victimarum vestrarum, dicit Dominus? plenus sum : holocausta arietum, ei adipem pinguium,et sanguinem vitulorum, et agnorum, et

hircorum nolui, " Non suscipiam, " Malach. I, 10 : Non est mihi voluntas in vobis, dicit Dominus exercituum : et munus non suscipiam de manu vestra. A tempore enim quo Christus obtulit se in cruce, facta sunt haec mortua, et a tempore praedicationis Apostolorum facta sunt mortifera. " Et vota pinguium vestrorum, " hoc est, quae sponte vovetis ad offerendum, " non respiciam, " quia scilicet de rapina pauperum offertis. Genes. IV, 5 : Ad Cain, et ad munera illius non respexit. Eccli. XXXIV, 24 : Qui offert sacrificium ex substantia pauperum, quasi qui victimat filium in conspectu patris sui,

Et quia possent confidere in laudibus psalmorum, propter hoc subdit :

" Aufer a me tumultum carminum tuorum. " Tumultus sonus confusus est, qualis solet audiri in foro, ut dicit Glossa, et significat eos qui distincte voces non proferunt, nec resonantias notarum in cantibus Ecclesiae. Matth. XV, 8 : Populus hic me labiis honorat, cor autem eorum longe est a me Isa. XXIX, 13 : Appropinquat populus iste ore suo, et labiis suis glorificat me, cor autem ejus longe est a me. Jerem. XII, 2 : Prope es tu ori eorum, ei longe a renibus eorum. " Et cantica lyrae tuae non audiam. "

Lyram ponit pro omnibus instrumentis . musicalibus, quibus scilicet laus Dei et cantica Ecclesiae ad lasciviam protrahuntur. Isa.XXIII, 15 : Erit Tyro quasi canticum meretricis. Meretricio enim modo quidam cantant in Ecclesia. Unde sequitur, ibidem, v. 16 : Sume citharam, circui civitatem, meretrix oblivioni tradita : bene cane, frequenta canticum, ut memoria tui sit.

Et subdit de condemnationis judicio :

Et revelabitur, " in oculis scilicet omnium, " quasi aqua, " scilicetubique omnia operiens, " judicium, " scilicet quo redditur unicuique secundum sua merita. Isa.x, 22: Consummatio abbreviata inundabit justitiam. Eccli. XXIV, 43 : Factus est mihi trames abundans, et fluvius meus appropinquavit ad mare. " Et justitia, " qua quilibet est dignus poena vel praemio, supple, revelabitur, " quasi torrens fortis, " supple, qui cuncta rapit, et cui nihil resistit. Psal. CIX, 7 : De torrente in via bibet. Isa. LXVI, 12 : Ecce ego declinabo super eam sicut fluvium pacis, ei quasi torrentem inundantem gloriam gentium, quam sugetis.

Probationem autem eorum quae dixit, subdit :

" Numquid hostias, " de animalibus scilicet, " et sacrificium, " de aridis scilicet et liquidis, " obtulistis mihi in deserto, " per quod scilicet eduxi vos de aegypto, " quadraginta annis ? " Psal. XCIV, 10 : Quadraginta annis offensus fui generationi illi. " Domus Israel, " hoc est, familia decem tribuum. Quasi dicat : Non. Et dicit Hieronymus, quod " ex quo sacrificaverunt vitulo in deserto ," numquam sponte obtulerunt Domino, " sed paenis potius coacti, et ideo dicit " non obtulisse, quia invite fecerunt. " Hujus etiam alia causa est : Dominus enim hoc ex intentione numquam voluit, sed potius voluit sibi offerri quam idolis. Hoc dicitur eis qui in angaria portant crucem in claustris vel Ecclesiis, et Dominum ex devotione non invocant, nec laudant. Isa. XLIII, 22 et 23 : Non me revocasti, Jacob, nec laborasti in me, Israel. Non obtulisti mihi arietem holocausti tui, et victimis tuis non glorificasti me.

" Et portastis tabernaculum Moloch. " Moloch interpretatur rex eorum : et tabernaculum Moloch portat qui per superbiam, habitationem daemonis se facit. Job, XLI, 25 : Omnes sublime videt : ipse est rex super universos filios superbiae. Et hoc est quod, sequitur : " Vestro, " id est, regi vestro, " et imaginem idolorum vestrorum, " supple, portastis vobiscum per desertum,ut occulte illis offerretis. Contra quod dicit, Genes, XXXV, 2 : Abjicite deos alienos qui in medio vestri sunt, et mundamini. Peccatores enim vix ab imaginibus peccatorum separantur. " Sidus Dei vestri, " supple, portastis vobiscum. Et hoc dicit Hieronymus " sidus esse luciferi, vel hesperi, quod " adorabant." Propter quod, Jerem, XIX, 13, dicitur quod sacrificabant militiae caeli . Septuaginta sic habent : " Assumpsistis tabernaculum Moloch, et sidus dei vestri Rempham. " Et hanc translationem inducit Stephanus . Rempham autem interpretatur requies, quia in illo sidere requieverunt : propter fulgorem enim sideris numen putabant inesse divinitatis, unde in necromantia libri sunt inscripti de Sigillis planetarum, et Liber imaginum et speculorum et annulorum

Venerisque, omnia fiunt ad caeli imagines. Osee, XII, 8 : Dixit Ephraim : Verumtamen dives effectus sum, inveni idolum mihi. " Quae fecistis vobis, " fiduciam scilicet ponentes in. eis.

Et subdit paenam :

" Et, " supple, ideo " migrare vos faciam, " per captivitatem, " trans Damascum, " ubi scilicet sunt montes Medorum et Persarum in regno Assyriorum. Ezech. XII, 11 : In transmigrationem, et in captivitatem ibunt. Vel, trans Damascum, hoc est, ultra potantem sanguinem, usque ad daemones in infernum. In Actibus tamen Apostolorum, VII, 43, dicit Stephanus in Babylonem , et intelligit de duabus tribubus. " Dicit Dominus. " Confirmatio praeteritorum est. IV Reg. x, 10 : Non cecidit de sermonibus Domini in terram, quos loculus est. " Deus exercituum nomen ejus. " Daniel, VII, 10 : Millia millium ministrabant ei, et decies millies centena millia assistebant ei.