IN CAPUT VIII AMOS

ENARRATIO.

" Haec ostendit mihi Dominus Deus. " Tangit hic similitudinem attractionis suppliciorum. Et habet partes duas. Primo enim ostendit, qualiter continuo attrahuntur supplicia. Secundo, qualiter ipsa destructio fiet, infra, IX, 1, ibi, " Vidi Dominum stantem super altare.

Prima dividitur in duas. Primo enim ponit similitudinem : secundo, similitudinis explanationem, ibi, V. 4 : " Audite hoc, qui conteritis pauperem. "

In prima duo dicuntur, similitudo scilicet, et instructio Prophetae ad similitudinis intellectum.

" Haec ostendit mihi Dominus Deus. " Osee, xii, 10 : Ego visionem, multiplicavi, et in manu prophetarum assimilatus sum. " Et ecce uncinus .pomdrum. " Hieronymus : " Per uncinum intelligi-" tur abbreviatum tempus captivitatis.

" Sicut enim uncino post excussionem " arboris modici fructus attrahuntur, " remanentes in summitatibus ramuscu-" lorum ; ita post tot concussiones et " comminutiones non restat, nisi ut af" trahantur reliqui, et de arbore naturali " abrupti in vasis ponantur hostium, et " ad terram hostium transportentur. " Psal. xx, 11 : Fructum eorum de terra perdes, et semen eorum a filiis hominum.

" Et dixit, " instruens scilicet me : " Quid tu vides, Amos ? " Hoc est, considera, ut intelligas quid significet quod vides. Daniel. x, 1 : Intelligentia opus est in visione. " Et dixi, " ut occasionem, darem instrueiiti : " Uncinum pomorum, " supple, video. Per poma enim significatur fructus vanitatis hujus mundi. Sap. v, 9 et 10 : Transierunt omnia illa tamquam umbra, et tamquam nuntius praecurrens, et tamquam navis, quae pertransit fluctuantem aquam. Sicut enim pomum odore suo resolvitur, sic pompa mundi et vanitas, dum in auras spargitur, dissipatur.

" Et dixit Dominus ad me, " instruens scilicet me de significatione. Isa. l, 5 : Dominus Deus aperuit mihi aurem, ego autem non contradico. " Venit finis super populum meum Israel, " captivitatis scilicet, vel interfectionis. Ezech. VII, 2 : Finis venit, venit finis super quatuor plagas terrae. Et iste est finis consumptionis, non consummationis. Isa. XVI, 4 : Finitus est pulvis, consummatus est miser : defecit qui conculcabat terram. " Non adjiciam ultra, " supple, sicut feci, " ut pertranseam eum, " dissimulando scilicet, ne percuterem. Job, XXIV, 23 : Dedit ei Deus locum paenitentiae, et

ille abutitur eo in superbiam. Ad tem- pus enim Deus dissimulat, sed peccato-

rem non transit quin feriat: non enim pertransit nisi eos qui signum Thau habent in fronte. Ezech. IX, 6 : Omnem super quem videritis thau, ne occidatis. Exod. XII, 23 : Transibit Dominus percutiens aegyptios : cumque viderit sanguinem in superliminari, et in utroque poste, transcendet ostium domus, et non sinet percussorem ingredi domus vestras et laedere.

Effectum autem subjungit significationis uncini :

" Et stridebunt cardines templi in die illa, dicit Dominus Deus. " Cardines templi in quibus volvitur ostium templi ad intrandum et exeundum, vocat principes, et pontifices, et reges, per quos est introitus vel exitus in Synagogam, vel Ecclesiam : et hi tunc stridebunt, eo quod lugebunt. Thren. II, 9 : Defixae sunt in terra portae ejus, perdidit et contrivit vectes ejus : regem ejus et principes ejus in gentibus. Et haec dicit Dominus, quem nihil latet. Ad Hebr. IV, 13 : Omnia nuda et aperta sunt oculis ejus, ad quem nobis sermo.

Et hoc explanat, subdens : " Multimorientur, " propter peccatum scilicet. Ad Rom. VIII, 10 : Corpus quidem mortuum est propter peccatum. Mortuus enim est qui principium vitae (quod est Deus) in se non habet. " In omni loco projicietur, " hoc est, spargetur, " silentium, " ut scilicet nihil in quo vita est, audiatur. I Reg. II, 9 : Impii in tenebris conticescent. Osee, IV, 5 et 6 : Nocte tacere feci matrem tuam. Conticuit populus meus, eo quod non habuerit scientiam.

" Audite hoc. " Explanat hic similitudinis inductionem per tria : per peccati scilicet exprobationem, per prosperitatis et consolationis ablationem, ibi, " Occidet sol in meridie, " et per defectus et mortis inductionem, ibi, " Ecce dies veniunt. "

In prima harum duo dicit, scilicet peccati exprobrationem, et condemnationem, ibi, " Juravit Dominus. "

" Audite hoc, " id est, quid significet hoc audite. Job, XII, 11 : Nonne auris verba dijudicat, et fauces comedentis, saporem. " Qui conteritis pauperem, " bona scilicet pauperum diripiendo. Isa. III, 15 : Quare atteritis populum meum, et facies pauperum commolitis ? " Et deficere facitis egenos terrae. " " Defi-" ciunt enim egeni quando sua subtrahun-" fur, " sicut dicit Hieronymus. Hoc faciunt clerici nostri temporis, qui bonas consuetudines vocant inventiones ad extenuandos pauperes. Prov. XXX, 14 : Generatio, quae pro dentibus gladios habet, et commandit molaribus suis,ut comedat inopes de terra, et pauperes ex hominibus.

" Dicentes, " per avaritiam scilicet, " Quando transibit messis ? " Messis hic non dicitur tempus messium, sed fructus : et optant ut fructus messium transeant, ut sua carius vendant, quae scilicet de anno In annum propter caristiam reservaverunt, contra hoc quod dicitur, Levit. XXV, 356et seq. : Si attenuatus fuerit frater tuus, et infirmus manu, et susceperis eum quasi advenam et peregrinum, et vixerit tecum, ne accipias usuras ab eo, nec amplius quam dedisti: time Deum tuum, ut vivere possit frater tuus apud te. Pecuniam tuam non dabis ei ad usuram, et frugum superabundantiam non exiges, ab eo scilicet. Frugum autem superabundantiam quaerit qui multo majoris vendit quam emit. Et hoc est quod sequitur : " Et venumdabimus merces, " hoc est, ad voluntatem nostram vendemus, quando pauperes scilicet necessitate famis compulsos emere oportet, sicut illi volunt qui habent granum, vel vinum. " Et sabbatum, " supple, quando transibit? Et intelligit de sabbato terrae, quando terra non seminabatur : tunc enim sequenti anno caristia fuit . Et hoc est quod sequitur : " Et aperiemus frumentum, ''" ut scilicet carius vendamus. Unde,

Proverb. XI, 26 : Qui abscondit frumenta, maledicetur in populis : benedictio autem super caput vendentium. Frumenta abscondit in tempore, qui antea novum bono foro emit, et usque ad tempus caristiae abscondit. In tempore autem vendit, qui frumenta requirentibus vendit, non elevato ultra communem ac justam aestimationem pretio.

Et hoc subditur :

" Ut imminuamus mensuram, " hoc est, mensuram parvam pro majori quam videlicet magnam emimus, vendamus : " et augeamus siclum, " magis scilicet pretium In pondere accipiendo. Contra quod dicitur, Levit. xix, 35 et 36 : No- Iite facere iniquum aliquid in judicio, in regula, in pondere, in mensura. Statera justa, ei aequa sint pondera, justus modius, aequusque sextarius, " Et sup-ponamus stateras dolosas, " majori scilicet emendo et minori vendendo. Proverb. XI, 1 : Statera dolosa, abominatio est apud Dominum : et pondus aequum, voluntas ejus. Michaeae, VI, 10 : Adhuc ignis in domo impii thesauri iniquitatis, et mensura minor irae plena.

Et quod intentione avaritiae hoc fecerint, subdit :

" Ut possideamus in argento egenos. " Necesse est enim ut et seipsos consumpta substantia vendant in servos et ancillas. Genes. XLVII, 18 et 19 : Non celamus dominum nostrum quod deficiente pecunia, pecora simul defecerunt : nec clam te est, quod absque corporibus et terra nihil habemus. Cur ergo moriemur te vidente? et nos et terra nostra tui erimus. " Et pauperes pro calceamentis, " supple, possideamus. Calceamentum autem vocat conculcationem ab usu, quia conculcatur calceamentum. Et sensus est: Ut possideamus pauperes ad conculcandum. Mich. VI, 11 et 12 : Numquid iustificabo stateram impiam, et saccelli pondera dolosa? In quibus divites ejus repleti sunt iniquitate, et habitantes in ea loquebantur mendacium, et lingua eorum fraudulenta in ore eorum." Et quisquilias frumenti vendamus ? " Sap. II, 10 : Opprimamus pauperem justum, ei non parcamus viduae. Quisquiliae enim sunt paleae immixtae frumento quas pauperes emere coguntur, propter famis necessitatem. Lucae, XVI, 21 : Cupiens saturari de micis, quae cadebant de mensa divitis.

Cujus peccati subjungit detestationem : " Juravit Dominus, " hoc est, in sua veritate statuit, " in superbiam, " hoc est, contra superbiam, " Jacob, " hoc est, decem tribuum. Glossa inducit illud I Petri, v, 5 : Deus superbis resistit .

" Si oblitus fuero, " supple, per indulgentiam, " usque in finem, " hoc est, usque ad ultimum, " omnia opera eorum, " peccatorum scilicet. Job, XIV, 17 : Signasti quasi in sacculo delicta mea. Sap. I, 19 : In cogitationibus impii interrogatio erit : sermonum autem illius auditio ad Deum veniet.

" Numquid super isto, " supple, peccato tam crudeli, et tam nefando, " non, " supple, merito, " commovebitur terra, " hoc est, terreni concutientur commotione conturbationis. Isa. XXIV, 3 : Dissipatione dissipabitur terra, et direptione praedabitur.

Et hoc explanat, subdens :

" Et, " idest, ideo " lugebit omnis habitator ejus. " Habitator terrae est qui mente inhabitat terram. Isa. XXIV, 6 : Propter hoc maledictio vorabit terram, et peccabunt habitatores ejus : ideoque insanient cultores ejus, quia et relinquentur homines pauci. " Et, " id est, ideo " ascendet quasi fluvius universus, " supple, habitator terrae, hoc est, sicut Nilus obstructas in ostiis cumulis arenarum, super ripas ascendens, operit terram : ita isti cumulis divitiarum quasi ascendentes inundant super pauperes. Isaiae, VIII, 8 : Ibit per Judam, inundans, ei transiens , usque ad collum veniet. Multos enim suffocant pauperes, quasi ad collum stringentes, sicut dicitur, Matth. xviii, 30 : Abiit, et misit eum in carcerem, donec redderet debitum. Hoc enim malus servus fecit conservo. Et dicitur, ibidem, v. 28, quod tenens suffocabat eum, dicens : Redde quod debes. " Et ejicietur, " de divitiis scilicet, per captivitatem, vel mortem, sicut ejiciuntur cumuli arenarum, obstruentes Nilum. Isa. XXII, 19 : Expellam te de statione tua, et de ministerio tuo deponam te. " Et defluet quasi rivus aegypti, " hoc est, sicut Nilus remotis cumulis arenarum defluit in mare : ita isti per mortem ablatis divitiis, defluent in amaritudinem aeternam.

II Reg. XIV, 14 : Omnes morimur, et quasi aquae dilabimur in terram, quae non revertuntur. Fsal. LVII, 8 : Ad nihilum devenient tamquam aqua decurrens.

" Et erit. " Tangit hic laetitiae in tristitiam conversionem.

" Et erit, " certitudinem notat futuri quod praedicitur, " in die illa, dicit Dominus Deus, " clarae scilicet justitiae, " occidet sol in Meridie, " hoc est, quando clarius deberet lucere. Sol autem est vel intelligentia veritatis, vel splendor prosperitatis. Sap. v, 6 et 7 : Sol intelligentiae non est ortus nobis. Lassati sumus in via iniquitatis. " Et tenebrescere faciam terram, " hoc est, terrenos, " in die luminis, " quando scilicet lumen laetitiae et veritatis magis desideraretur. Isaiae, XIII, 10 : Obtenebratus est sol in ortu suo, et luna non splendebit in lumine suo. Joel, II, 31 : Sol convertetur in tenebras, et luna in sanguinem." Et convertam festivitates vestras, " hoc est, laetitias mundanas, " in luctum " temporalis, vel aeternae captivitatis. Malachiae, II, 3 : Dispergam super vultum vestrum stercus solemnitatum vestrarum. " Et omnia cantica vestra, " quae de vanitate scilicet mundi sunt, " in planctum, " supple, convertam. Thren. v, 15 : Versus est in luctum chorus noster, Amos, v, 23 : Aufer a me tumultum carminum tuorum : et cantica lyrae tuae non audiam. Et subdit de signis tristitiae : " Et inducam super omne dorsum vestrum saccum, " qui scilicet asper, et humilis est, Tali enim habitu tempore tristitiae utebantur antiqui. Job, XVI, 16 et 17 : Saccum consui super cutem meam, et operui cinere carnem meam. Facies mea intumuit a fletu, t palpebrae meae caligaverunt. " Et super omne caput calvitium, " supple, inducam, evulsis pilis prae tristitia. Ezech. XXIX, 18 : Omne caput decaluatum est. Isaiae,

vii 20 : In die illa radet Dominus in novacula conducta, in his qui trans fluvium sunt, in rege Assyriorum, caput et pilos pedum, et barbam universam, I Esdrae, IX, 3 : Cumque audissem sermonem istum, scidi pallium meum, et tunicam evelli, et capillos capitis mei et barbae, et sedi maerens. " Et " supple, sic, " ponam eam, " terram scilicet, " quasi luctum unigeniti, " scilicet, ut unusquisque tam amare lugeat, sicut consuevit lugeri unigenitus. Jeremiae, VI, 26 : Luctum unigeniti fac tibi, planctum amarum. " Et novissima ejus, " scilicet in Romana captivitate, vel inferni, supple, ponam " quasi diem amarum, " propter scilicet paenae temporalis, vel aeternae amaritudinem. Sophoniae, I, 14 : Vox diei Domini amara, tribulabitur ibi fortis. Haec poenitentibus conveniunt sub eisdem auctoritatibus, qui gaudia peccatorum in luctum convertunt, suavitatem deliciarum in sacci a speritatem, caput mentis radunt a pilis malarum cogitationum, et ponunt sive fundant se in luctum, quasi unigenitum lugeant, hoc est, spiritum suum, et novissimam mortis, vel inferni amaritudinem quotidie prae oculis habent. Eccli. VII, 40 : In omnibus operibus tuis memorare novissima tua, et in aeternum non peccabis.

" Ecce dies veniunt. " Hic tangit responsionis et consolationis divinae ablationem, sub metaphora famis. Et ideo ponit metaphoram, secundo explanationem, tertio defectum consequentem.

" Ecce dies veniunt, " clarae scilicet justitiae, " dicit Dominus, " qui non mentitur, " ei mittam famem. " Verbum missionis notat, quod ipsa fames quantum ad demeritum eorum diu venire debuerat: " in terram, " terrenos scilicet Judaeos. Psal. CIV, 16 : Vocavit famem, super terram : et omne firmamentum panis contrivit. Genes, xli, 56 : Crescebat quotidie fames in omni terra.

Et explanat metaphoram : " Non famem panis, " materialis scilicet, " neque sitim aquae, " materialis scilicet, " sed audiendi verbum Dei, " hoc est, responsa et oracula facta per prophetas, quos modo contemnitis. I Reg. III, 3 : Sermo Domini erat pretiosus, hoc est, rarus. Josephus enim dicit, quod " in ultima " captivitate responsum per Prophetas " habere non poterant. " Nec mirum, quia Dominum prophetarum occiderunt. Isa. XXIX, 10 : Claudet oculos vestros, Prophetas et principes vestros, qui vident visiones, operiet. Ezech. XIV, 3 : Viri isti posuerunt immunditias suas in cordibus suis, et scandalum iniquitatis suae statuerunt contra faciem suam, numquid interrogatus, respondebo eis ? Quasi diceret, Non. I Regum, XXVIII, 15 : Deus recessit a me, et exaudire me noluit, neque in manu prophetarum, neque per somnia,

" Et commovebuntur, " pressi scilicet hac fame et siti, " a mari " orientali, scilicet Mortuo, " usque ad mare " Magnum, scilicet occidentale, " et ab Aquilone, quod est aliud latus terrae conjunctum Occidenti, " usque ad Orientem, " hoc est, ad latus meridionale quod conjungitur Orienti, " circuibunt, " ignorantes scilicet quid agant, " quaerentes verbum Domini, " responsa scilicet prophetarum. Psal. LVIII, 15 : Famem patientur ut canes, et circuibunt civitatem. " Et non invenient, " responsum scilicet. Osee, v, 6 : In gregibus suis, et armentis suis vadent ad quaerendum Dominum, et non invenient: ablatus est ab eis. Thren. II, 9 : Prophetae ejus non invenerunt visionem a, Domino. Haec sub eisdem auctoritatibus ad laicos referuntur, quaerentes a pastoribus Ecclesiae verbi Dei pabulum, et sapientiae potum, et non invenientes. Thren. IV, 4 : Parvuli petierunt panem, et non erat qui frangeret eis.

" Et subdit de consequente defectu, dicens :

" In illa die, " scilicet cum misero famem, " deficient virgines pulchrae, " a pulchritudine propter inediam famis. Thren. I, 4 : Virgines ejus squalidae, et ipsa oppressa amaritudine. " Et adolescentes, " supple, deficient " insiti. " Thren. IV, 5 : Qui vescebantur voluptuose, interierunt in viis : et qui nutriebantur in croceis, amplexati sunt stercora. Job, XVIII, 9 : Exardescet contra eum sitis. Et ibidem post pauca, vv. 12 et 13 : Attenuetur fame robur ejus, et media invadat costas illius. Devoret pulchritudinem cutis ejus, consumat brachia illius primogenita mors.

" Qui, " hoc est, quia illi " jurant in delicto Samariae, " hoc est, in idolo, quod est causa delicti. Sapient. xiv, 27 : Infandorum idolorum cultura, omnis mali causa est, et initium, et finis. " Et dicunt, " supple, jurantes, et ad modum antiquorum juramenta formantes : " Vivit Deus tuus, Dan ! " In Dan unum vitulorum Jeroboam posuit. Unde sensus est : Juro per vitam idoli quod est in Dan, a cujus vita suam vitam pendere putabant. Sapient.XIII, 17 et 18 : Non erubescit loqui cum illoqui sine anima est. Et pro sanitate quidem infirmum deprecatur, et pro vita rogat mortuum. " Et, Vivit via Bersabee ! " Hoc dicit propter duas tribus. Bersabee enim est in tribu Juda, ubi duae tribus idola coluerunt, sicut in antehabitis dictum est. Unde sensus est : Juro per vitam idoli quod est in Bersabee, pro cujus devotione viam hanc ad ipsum eundum suscepi, secundum quod dicitur, Jeremiae, v, 7 : Filii tui dereliquerunt me, et jurant in his, qui non sunt dii. " Et cadent, " a statu scilicet libertatis in captivitatem. Isaiae, lxiv, 6 : Cecidimus quasi folium universi, et iniquitates nostrae quasi ventus abstulerunt nos. " Et non resurgent ultra. " Amos, v, 1 : Domus Israel cecidit, et non adjiciet ut resurgat.

Iste defectus spiritualiter est, quando virgineae mentes ex defectu pabuli spiritualis et gratiae destituuntur, et juvenes in quibus aetas robusta deberet esse, eadem causa infirmantur. Et ad. hoc auctoritates inductae sufficiunt. Thren. I, 11: Omnis populus ejus gemens, et quaerens panem : dederunt pretiosa quaeque pro cibo ad refocillandum animam. Zachariae, IX, 17 : Quid bonum ejus est, aut quid pulchrum ejus, nisi frumentum electorum, et vinum germinans virgines ?