IN CAPUT I MICHAEAE

ENARRATIO.

" Verbum Domini. " " Michaeas iste " qui contra duas et decem tribus prece phetat, ut dicit Hieronymus, secundum " Hebraicam veritatem, sextus est in or" dine Prophetarum, et quasi in medio " sive in corde positus, profundiora, con-" tinet mysteria. " Dividitur, autem in partes duas, titulum scilicet, et tractatum, ibi, V. 2 : " Audite, populi omnes. "

Titulus tria continet, scilicet ad quem et a quo facta est revelatio, quorum regum temporibus, et contra quos.

" Verbum Domini, " quod quamvis ad suscipientes ipsum multa verba sint, tamen quantum ad fontem primum, unum est : sicut objectum vultus unum est, formae autem in speculis multis multae apparent : et quia auctoritatem habet a fonte veritatis, et secundum quod unum est, propter hoc dicit: " Verbum Domini quod factum est. " Hoc ideo dicit, quia seipsum ad effectum deducit, sicut dicit Psal. cxlviii, 5 : Dixit, et facta sunt. " Ad Michaeam. " Praepositio hic notat appropinquationem verbi ad rationem hominis. Deut. xxx, 14, et ad Romam x, 8 : Prope est verbum in ore tuo, et in corde tuo. Auctorem autem instrumentalem describit nomine, et patria : nomine Michaeam, quod interpretatur humilitas.

Matth. XI, 29 : Discite a me, quia mitis sum, et humilis corde. Jacob. IV, 6 : Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. A patria, cum dicit : " Morasthiten. " Morasthis autem parvulus viculus est Palaestinae juxta Eleutheropolim urbem, et interpretatur haereditas. Ad Roman. viii, 17 : Haeredes quidem Dei, cohaeredes autem Christi. Hieronymus : "Humili cohaeredi Christi fit revelatio. "

Et subdit quorum temporibus :

" In diebus Joathan, " qui bonus fuit, " Achaz, " qui malus, " et Ezechiae," qui inter tres optimus, " regum Juda, " hoc est, duarum tribuum, de quibus satis in prologo dictum est. Ad Roman. I, 14: Sapientibus, et insipientibus debitor sum.

Et subdit contra quos :

" Quod vidit, " scilicet verbum : " Vidit, " id est, intellexit. Exod. xx, 18 : Cunctus populus videbat voces. Daniel, x, 1 : Intelligentia est opus in visione. Quamvis enim in omnibus sensibilibus viribus animae, sensibile vocis differat a sensibili visus, tamen haec duo ad intellectum relata nihil differunt : in intellectu enim ad rem referuntur : una autem res est ostensa sub forma propria, et signo vocis in nomine proprio designata. " Super: " oppressionem notat. Psal. XXXVII, 5 : Sicut onus grave gravatae sunt super me. " Samariam, " terram scilicet decem tribuum, quae laicos significat. 1 : Pereat Samaria ! quoniam ad amaritudinem concitavit Deum suum . " Et Jerusalem, " id est, terram duarum tribuum, quae idola a decem tribubus sus- ceperat. Isa. I, 21: Quomodo facta est meretrix civitas fidelis, plena judicii ?Haec ergo dicta sint de titulo. Hieronymus : " Sub Ozia coeperunt prophetare Osee, " Amos, Isaias. Sub Joathan,filio Oziae,in-" cepit prophetare Michaeas, prophetavit " etiam sub Achaz, et sub Ezechia, sub " quo decem tribus captivatae sunt ab As-" syriis. Et quia primum Samaria metro-" polis decem tribuum captivata est, " deinde Jerusalem, prophetiae imponi-" tur titulus, primum de Samaria, se-" eundo de Jerusalem. " Item, Hieronymus : " Quomodo apud nos quasi ad " virtutis auspicium imponuntur vocabu-" la, verbi gratia, victoris, casti, pii, " probi : sic et apud Hebraeos Michaeas, " et Abdias, et Zacharias, caeterorumque " similia ex virtutum vocabulo liberis a " parentibus imposita sunt. "

" Audite, populi omnes. " Hic incipit prophetia, quae in duas partes dividitur, in quarum prima inclinat ad timorem et spem : quae duae virtutes paenitenti necessariae sunt. In secunda, contestatione judicii divini inducit ad paenitentiam, infra, VI, 1, ibi, " Audite quae Dominus loquitur. "

Prima in duas : primo enim comminando inducit ad timorem: secundo, promittendo elevat ad. spem, infra,IV, 1, ibi, " Et erit : In novissimo dierum. "

In primo tria sunt: primo enim exaggeratur malum comminatum in comparatione ad culpam idololatriae : secundo, comminatur malum, in comparatione a studio injuriae contra proximum, infra, II, 1, ibi, " Vae qui cogitatis inutile ! " Tertio, comminatur iterum malum in comparatione ad violentiam principum et calumniam judicum, infra, III, 1, ibi, " Audite, principes Jacob. "

Istud autem capitulum in duas partes dividitur : primo enim exaggerat malum quantum ad culpam et paenam: secundo, magnitudinem mali quantum ad plan- ctum, ibi, v. 8 : " Super hoc plangam, et ululabo. "

In prima tria sunt : primo enim ex magnitudine dicendorum reddit attentos : secundo, paenam refert ad culpam, ibi, " In scelere Jacob. " Tertio, exaggerat paenam, ibi, " Et ponam Samariam. "

" Audite, populi omnes. " Quod enim ad omnes pertinet, ab omnibus est audiendum. Sap. VI, 8 : Pusillum et magnum ipse fecit, et aequaliter cura est illi de omnibus. " Et attendat, " corde scilicet, " terra, " hoc est, terreni, per metonymiam. Deut. XXXII, 1 : Audite, caeli, quae loquor, audiat terra verba oris mei. " Et plenitudo ejus, " terrae scilicet, hoc est, omnes qui sunt in terra. Septuaginta : " Audite populi omnes, et auscultet " terra, et omnes qui sunt in ea. " " Et sit Dominus Deus, " potestate scilicet eminens, et divino intellectu cuncta dispiciens, " vobis, " hoc est, contra vos, " in testem. " Psal. XLIX, 7 : Testificabor tibi: Deus, Deus tuus ego sum. Ipse enim est testis et judex, Apoc. III, 14 : Haec dicit : Amen, testis fidelis, et verus, qui est principium creaturae Dei.

" Dominus de templo sancto suo. " Refert hic paenam, et culpam, primo ostendens Dei judicium in paenam, secundo subinferens culpam.

" Dominus de templo sancto suo, " supple, egredietur, in quo scilicet in propitiatu gratiam faciens hactenus quievit: modo autem extra templum extendens majestatem, idolatrias et idola opprimet. Isa. XXVII, 4 : In praelio gradiar super eam, succendam eam pariter. Ezech. XI, 8 : Gladium inducam super vos, ait Dominus Deus.

Et hoc est quod sequitur :

" Quia ecce Dominus. " Adverbium demonstrandi vicinitatem temporis significat. Isa. XIV, I : Prope est ut veniat tempus ejus. " Egredietur de loco suo. "

" Locus, secundum Hieronymum, imc( mensitas bonitatis et dulcedinis ejus " est : " extra quem locum egreditur, quando peccatis provocatur. Isa. XXVI, 21 : Egredietur Dominus de loco suo, ut visitet iniquitatem habitatoris terrae contra eum. Zach. XIV, 3 : Egredietur Dominus, et praeliabitur contra gentes. " Et descendet, " visitando scilicet, singulorum opera discutiens. Genes. XVIII, 21 : Descendam ei videbo, utrum clamorem qui venit ad me, opere compleverint. " Et calcabit super excelsa terrae, " vel conterens, loca eminentia idolorum conculcando, vel excelsa mundi dejiciens et pedibus Assyriorum vel daemonum conculcans. Amos, IV, 13 : Gradiens super excelsa terrae : Dominus Deus exercituum nomen ejus. Isa. XXVIII, 3 : Pedibus conculcabitur corona superbiae ebriorum Ephraim.

Et hoc est quod sequitur :

" Et consumentur montes, " altiores scilicet principes, " subtus eum, " hoc est, sub pondere pedum judiciorum ejus. Malach. IV, 3 : Calcabitis impios, cum fuerint cinis sub planta pedum vestrorum. Judic. v, 21 : Conculca, anima mea, robustos. " Et valles scindentur, " plebeII scilicet, et inferiores. Glossa, " ut " nihil mali lateat in eis, " unde scindi est corda aperiri. Dan. XIII, 55 : Angelus Dei accepta sententia ab eo, scindet te medium. " Sicut cera, " quae esca ignis est, " a facie, " hoc est, a praesentia " ignis. " Isa. LXIV, 1 : Utinam dirumperes caelos et descenderes : a facie tua montes defluerent. Sicut exustio ignis tabescerent. Psal. LXVII, 3 : Sicut fluit cera a facie ignis, sic pereant peccatores a facie Dei. " Et sicut aquae, quae decurrunt in praeceps, " supple, deficient. II Beg. XIV, 14 : Omnes morimur, et quasi aquae dilabimur in terram. Unde igni comparatur ira judicis, aquae autem mortalis infirmitas hominis.

Et refert paenam ad culpam, subdens : " In scelere, " hoc est, pro scelere " Jacob, " hoc est, decem et duarum tribuum, " omne istud, " supple, fiet. Isaiae, l, 4 : Vae genti peccatrici, populo gravi iniquitate, semini nequam, filiis sceleratis ! " Et in peccatis, " hoc est, pro peccatis " domus Israel. " Glossa, " qui Deum se videre mentiuntur. " Ad Tit .I, 16 : Confitentur se nosse Deum, factis autem negant.

Et hoc probat convincens eos proprio testimonio : " Quod scelus Jacob ? " hoc est, quod posset esse apertius et majus scelus, " nonne Samaria? " hoc est, idololatria vitulorum positorum in Dan et in Bethel, quae sunt loca Samariae. Et Samaria quae custodia interpretatur, Praelatos significat, qui per malum exemplum aliis sunt causa sceleris. Osee, v, 1 : Laqueus facti estis speculationi. " Et quae excelsa Judae ? " duarum scilicet tribuum, " nonne Jerusalem ? " a qua scilicet per malum exemplum Sacerdotum et principum derivatum est peccatum in totum populum. Ezech. VIII, 10 : Universa idola domus Israel depicta erant in pariete. Sicut et nunc a clero peccatum derivatur in populum. Isa. XXII, 17, de Sobna praeposito templi, qui per malum exemplum ruina fuit populi, cui dicitur : Ecce Dominus asportari te faciet, sicut asportatur gallus gallinaceus, et quasi amictum, sic sublevabit te.

Et subdit de poena :

" Et ponam Samariam. " Et tangit paenae dilatationem per ruinas civitatum et villarum, et ignis exustionem, subdens causam quae est turpe lucrum idololatriae.

"Et ponam Samariam, " terram decem tribuum, " quasi acervum lapidum in agro, " ut scilicet muris ruentibus, non aedificia, sed acervi lapidum appareant : sicut in loco ubi plantanda est vinea, primo colliguntur lapides in acervos magnos, ut in fundo libero vites plantentur. Et hoc est quod sequitur : " Cum plantatur vinea. " Isa. xxv, 2 : Posuisti civitatem in tumulum, urbem fortem in ruinam, domum alienorum, ut non sit civitas. " Et detraham in vallem lapides ejus. " Civitates in montibus aedificatae erant, et ruentibus civitatibus, lapides murorum non in cacumine montium remanserant, sed ad praecipitia vallium submissi sunt, ne de facili mons posset reaedificari. " Et fundamenta ejus revelabo. " Hieronymus : " Tanta erit " subversio urbis, ut non solum aedificia " corruant, sed etiam fundamenta usque " ad extremum lapidem effodiantur. " Isa. XIV, 22 : Perdam Babylonis nomen, et reliquias, et germen, et progeniem, dicit Dominus. Psal. CXXXVI, 7 : Dicunt : Exinanite, exinanite usque ad fundamentum in ea.

" Et omnia sculptilia ejus, " Samariae scilicet, " concidentur. " Avaritia enim auri et metalli quod erat in idolis, cupidos fecit hostes ut conciderentur idola et dividerentur raptoribus. Eccli. XXVII, 3 : Conteretur cum delinquente delictum. Et subdit de ignis combustione : " Et omnes mercedes ejus comburentur igne. " Mercedes vocat opes, quas, ut putabant, idola conferebant pro mercede hominibus, ut colerentur ab eis : sicut dixerunt Cererem conferre fruges, aesculapium herbas, Bacchum vinum, et caeteros hujusmodi. Osee, II, 12 : Corrumpam vineam ejus, et ficum ejus, de quibus dixit : Mercedes hae meae sunt, quas dederunt mihi amatores mei. Haec enim igne comburentur, vel aeterno, vel temporali ab hostibus. Job, xv, 34 : Ignis devorabit tabernaculam eorum qui munera libenter accipiunt. I ad Corinth. III,13: Uniuscujusque opus quale sit, ignis probabit. " Et omnia idola ejus ponam in perditionem, " hostibus scilicet omnia conflaniibus. Isa. II, 17 et 18 : Elevabitur Dominus solus in diella: et idola penitus conterentur. Et post pauca, v. 20 : In die illa projiciet homo (idola argenti sui, et simulacra auri sui quae fecerat sibi.

Et subdit causam turpis lucri : " Quia de mercedibus meretricis congregata sunt. " meretricem vocat terram decem tribuum, fornicationi idolorum se exponentem pro opibus quas idola conferre putabant. Isa. I, 21 : Quomodo facta est meretrix civitas fidelis ? Ezech. XVI, 25 : Divisisti pedes tuos omni transeunti. " Et usque ad mercedem meretricis revertentur . " Hic meretricem vocat Niniven, ubi fuit sedes regis Assyriorum, quae etiam spe mercedis temporalis cum idolis fornicabatur. Et est sensus, quod divitiae quas congregaverant colentes idola, ad terras idolorum illorum cum ipsis hostes deducerent. Jerem. v, 19 : Sicut servistis deo alieno in terra vestra, sic servietis alienis in terra non vestra. Haec moraliter ad malos vel haereticos referuntur, quorum divitiae quas custodiunt quotidie ruunt, sicut dicitur, Apoc. XVIII, 2, de Babylone : Cecidit, cecidit Babylon. Et ipsi mali ut duri corde in praeceps in vallem inferni detrahuntur. Micli. III, 12 : Jerusalem quasi acervus lapidum erit. Isti lapides de Ecclesia abjicuntur, ne alios scandalizent. Isa. LXII, 10 : Planum facite iter, eligite lapides. Eccli, XXI, 11 : Via peccantium complanata lapidibus, et in fine illorum inferi, et tenebrae, et paenae. Et loco illorum plantatur vinea de viris sanctis et virtuosis, quia, sicut dicit Boetius, " prius exstirpanda sunt vitia ut inseran-" tur virtutes. " Jerem. II, 21 : Ego plantavi te vineam electam, omne semen verum. Fundamenta malorum per confessionem revelanda sunt, assertiones haereticorum, divitiae avarorum, deliciae libidinosorum, et honores ambitiosorum. Job, XX, 15 : Divitias, quas devoravit, evomet, et de ventre illius extrahet eas Deus. Haec est domus fundata super arenam, cujus ruina facta est magna . Sculptilia figmenta cordis sunt ad venerationem idolorum conficta, quae in morte conterentur. Sap. xiii, 10 : Infelices sunt, et inter mortuos spes illorum est, qui appellaverunt deos opera manuum hominum, aurum et argentum. Mercedes horum igne comburentur vel charitatis in paenitentia, vel inferni in paena. Isa. I, 31 : Erit fortitudo vestra ut favilla stuppae, et opus vestrum quasi scintilla : et succendetur utrumque simul, et non erit qui exstinguat. Idola horum perduntur, quia vanitates eorum, quas pro diis dilexerant, pro nihilo reputabuntur. Jerem, x, 14 et 15 : Falsum est quod conflavit, et non est spiritus in eis. Vana sunt, et opus risu dignum : in tempore visitationis suae peribunt. Quae habent, de mercede meretricis sunt, quia nisi a Deo fornicati essent, talibus non inhaererent. Psal. lxxii, 27 : Perdidisti omnes qui fornicantur abs te. Haec ad prostibulum meretricis revertuntur, quia mortuis dominis, aliorum concupiscentiis ea quae relinquunt, exponuntur. Job, xviii, 15 : Habitent in tabernaculo illius socii ejus, qui non est, scilicet diaboli. Socii ejus sunt ambitiosi, et vani, et avari, qui in ruinis hominum habitant, ut ea quae relinquunt, possideant. Propter hoc praecipitur, Deut, XXIII, 18 : Non offeres mercedem prostibuli, nec pretium canis, in domo Domini Dei tui, quidquid illud est quod voveris.

" Super hoc plangam. " Exaggerat hic magnitudinem mali per planctum, et habet tres partes. Describit enim primo habitum plangentis : secundo, quid plangat, ibi, " Et transite vobis. " Tertio, qualiter, ibi, " In Geth. "

In prima quatuor sunt, scilicet quod planget, quod habitum plangentis assumet, et modum planctus exponit, et causam planctus subjungit.

" Super hoc, " hoc est, propter hoc malum " plangam. " Sancti enim plangunt miserias peccatorum : sicut David, Saul et Jonathan . Jerem. IX, 1 : Plorabo die ac nocte interfectos filiae populi mei. " Et ululabo, " quod canum vel luporum est, et magnitudinem planctus significat. Isa. LXV, 14 : Clamabitis prae dolore cordis, et prae contritione spiritus ululabitis.

Et subdit de habitu plangentis :

" Vadam spoliatus, " vestibus scilicet, ut significem terram in proximo spoliandam opibus et rebus, " et nudus, " ut significem terram cito denudandam. Ezech. XII, 11 : Quomodo feci, sic fiet illis : in transmigrationem, et in captivitatem ibunt. Et ibidem, v. 6 : Portentum dedi te domui Israel. Isa. XX, 3 et 4 : Sicut ambularit servus meus Isaias nudus et discalceatus , trium annorum signum et portentum erit super aegyptum et super aethiopiam : sic minabit rex Assyriorum captivitatem aegypti, et transmigrationem aethiopiae, juvenum et senum, nudam et discalceatam, discoopertis natibus ad ignominiam aegypti.

Et subdit explanationem modi planctus per metaphoram:

" Faciam planctum velut draconum. " Draco hic intelligitur magnae longitudinis et magnitudinis in corpore, qui (ut dicunt naturales) non veneno, sed fossura dentium interficit, de quo dicit Hieronymus, quod " dum vincitur ab " elephante, prae magnitudine doloris si-" bilum magnum, et stridorem emittit. " Et est sensus : Tantum plangam, quod prae magnitudine doloris, acumine vocis potius sibilum draconis et stridorem, quam humanam vocem videar emittere. Thren. I, 2 : Plorans ploravit in nocte, et lacrymae ejus in maxillis ejus. " Et luctum quasi struthionum. " Struthio, ut dicitur Job, XXXIX, 14 et 15, in pulvere ponit ova sua, et obliviscitur quod pes hominis vel bestia conculcet ea . Et est sensus, quod sicut struthio derelicta ova perdit, ita ego plangam filios derelictos et perditos. Septuaginta sic : " Propter hoc planget atque lugebit, " ibit discalceata et nuda, faciet plan-" ctum quasi draconum, et luctum quasi " filiae Sirenarum. " Isa. xiii, 22 : Sirenes in delubris voluptatis.

Et subdit causam :

" Quia desperata est plaga ejus, " hoc est, quia desperatio et impoenitentia non permittunt redire ad paenitentiam. Jerem, x, 19 : Vae mihi super contritione mea, pessima plaga mea ! Jerem. 12 : Insanabilis fractura tua, pessima plaga tua. Et signum hujus subdit : " Quia venit, " per exemplum scilicet et imitationem, peccatum Samariae " usque ad Judam, " hoc est, usque ad duas tribus. " Tetigit portam populi mei. " Hic si per portam intelligantur sensus corporis, per quos velut per portam intratur ad interiora spiritus, notatur idololatriae crimen tam fuisse commune et publicum, ut omnium sensui esset expositum et obvium. Unde et videtur ad litteram, quod idola juxta portas ponebant, quae intrantes et exeuntes de civitate venerarentur. II ad Timoth. ii, 16 et 17 : Multum enim proficiunt ad impietatem, ei sermo eorum ut cancer serpit. " Usque ad Jerusalem, " ita scilicet quod etiam in templo idola colerentur, sicut dicitur Ezech. viii, 6 et seq. Isa. lvii, 8 : Juxta me discooperuisti, et suscepisti adulterum. Hanc malitiam Praelatorum in Ecclesia videmus dilatatam etiam usque ad religionem, ut verum sit quod dicitur, Isa. I, 6 : A planta, pedis usque ad verticem non est in eo sanitas.

Et subdit de habitu timentis, qui prae timore mutire non audebat:

" In Geth nolite annuntiare. " Geth metropolis est Philisthinorum, unde fuit Goliath Gethaeus, quem David interfecit . Et est sensus : Philisthaei nesciant malum nostrum, ne laetentur : derisio enim inimici poena sustinentis est. II Reg. I, 20 : Nolite annuntiare in Geth, neque annuntietis in compitis Ascalonis : ne forte laetentur filiae Philistiim, ne exsultent filiae incircumcisorum. Plagae enim occultandae sunt, ne per exemplum ad alios deriventur. " Lacrymis ne ploretis, " aperte scilicet, ne hostes lacrymis ad deteriora provocentur. Psal. XXXVIII, 2 et 3 : Cum consisteret peccator adversum me, obmutui, et humiliatus sum, et silui a bonis. Isa. XXIX, 4: Humiliaberis, de terra loqueris, et de humo audietur eloquium tuum : et erit quasi pythonis de terra vox tua, et de humo eloquium, tuum mussitabit. Et est hoc argumentum, quod peccata Praelatorum, vel Cleri, nec nuntianda nec plangenda sunt in publico, ne alii scandalizentur. " In domo pulveris, " hoc est, ruinosa et in pulverem redacta, in quibus potius antra quaedam quam domus remanent, "pulvere vos conspergite, " hoc est, cinere ruinarum. Et est sensus : In plateis et in publico, conspersione pulveris signa tristitiae non ostendite propter causas supradictas, sed in occulto. Isa. II, 19 : Introibunt in speluncas petrarum, et in voragines terrae, a facie formidinis Domini, et a gloria majestatis ejus, cum, surrexerit percutere terram. Moraliter autem in domo pulveris, hoc est, hujus terrenae habitationis, se pulvere conspergit, qui se semper pulverem fore meditatur. Job, VII, 21 : Ecce, nunc in pulvere dormiam. Genes. III, 19 : Pulvis es, et in pulverem reverteris.

Et subdit quid plangat :

" Et transite vobis, " hoc est, tali habitu timoris et tristitiae transite vobis, hoc est ad utilitatem vitae, in captivitatem, quia melius est ut saltem captivi vivatis, quam ab hostibus interficiamini. Judith, III, 2 : Melius est ut viventes serviamus Nabuchodonosor,regi, magno, et subditi simus tibi, quam morientes cum interitu nostro ipsi servitutis nostrae damna patiamur. " Habitatio Saphir, " quod pulchra interpretatur. Samaria enim quondam in pulcherrimo fuit loco habitationis. " Confusa ignominia, " supple, nunc. I Machab. I, 42 : Secundum gloriam ejus multiplicata est ignominia ejus. Osee, IV, 7 : Gloriam eorum in ignominiam commutabo . Hoc de transitu paenitentis planum est exponere.

Et ne causari possent, quod duae tribus sic non transeunt in. captivitatem, subdit :

" Non est egressa quae habitabat Saanan, " quod interpretatur in exitu : et secundum Hieronymum intelligitur de Samaria, quae jam in foribus captivitatis habitabat, et propria voluntate transire noluit. Posset tamen dici, quod intelligitur de duabus tribubus, hoc est, de Judaea, quae propter simile peccatum etiam in exitu habitabat, licet tunc cum decem tribubus non egrederetur. Jerem. XV, 1 et 2 : Ejice illos a facie mea, et egrediantur. Quod si dixerint ad te : Quo egrediemur ? dices ad eos : Haec dicit Dominus : Qui ad mortem, ad mortem : et qui ad gladium, ad gladium : et qui ad famem, ad famem : et qui ad captivitatem, ad captivitatem. " Planctum domus Asel ," quod interpretatur vicinae vel ex latere : et est domus Asel genitivi casus, et singularis numeri, " accipiet ex vobis, " ut sicut fuistis primi in culpa, quae ex vobis transiit in Judam, ita sitis priores in paena. Unde planctus domus vicinae planctus est decem tribuum, quae vicinae per generationem unius patris, et per vi- cinitatem loci sunt ad duas tribus, et similem causam planctus ab eis et post eos acceperunt. Et hoc est quod sequitur : " Quae stetit sibimet, " hoc est, cum vos per idololatriam caderetis ,illa in cultu et praesidio Dei stetit ad utilitatem suiipsius. Deuter.IV,4 : Vos qui adhaeretis Domino Deo vestro, vivitis universi. Jerem. XVII, 13 : Recedentes a te in terra scribentur.

Et bene dico, quod accipiet planctum ex vobis,

" Quia, " supple, licet antiquitus staret ut fortis, tamen modo per peccatum " infirmata est in bonum, " hoc est, ad bonum faciendum. 1 Reg. II, 5 : Quae multos habebat filios, infirmata est. Quod signatum est, II Paralip.XVI, 12, ubi dicitur, quod Asa multa fortia et bona fecit in juventute, in senectute autem doluit pedes, et nec tunc quaesivit Dominum. Ad Galat. III, 3 : Sic stulti estis, ut cum spiritu coeperitis, nunc carne consummemini. " Quae habitat in Maroth, " quod interpretatur amaritudo, et intelligit de Juda quae in angustia futurae captivitatis jam tunc habitabat. Thren.III, 15 : Replevit me amaritudinibus, inebriavit me absinthio. Et bene dico, quod planctum accipiet ex vobis : " Quia, " supple, per ordinationem Dei, " descendit " ad vos " malum " captivitatis, " a Domino " omnia disponente, " in portam Jerusalem, " hoc est, ita ut etiam portae Jerusalem obsideantur ab hostibus. Amos, II, 6 : Si erit malum in civitate, quod Dominus non fecerit. Isa. 2 : Ipse sapiens adduxit malum, et verba sua non abstulit.

Quod autem sit illud malum explanat, subdens :

" Tumultus quadrigae stuporis, " hoc est, sonitus quadrigarum exercitus Ba- bylonis stuporem inducens. Isa. v, 28 et 29 : Rotae ejus quasi impetus tempestatis. Rugitus ejus ut leonis. Quadrigae autem fuerunt ad arma et victualia portanda exercitui, " Habitanti Lachis. " Ibi enim fuit Sennacherib antequam veniret Jerusalem, sicut dicitur, Isa. XXXVII, 8 : Reversus est Rapsaces, et invenit regem Assyriorum praeliantem adversus Lobnam. Audierat enim quod profectus esset de Lachis. Quare autem praecipue Lachis timuerint, subdit : " Principium peccati est filiae Sion, " ipsa scilicet Lachis. Qualiter autem hoc sit, subdit : " Quia in te, " o Lachis, " inventa sunt scelera Israel, " hoc est, decem tribuum. Hieronymus : " Quia ab Israel venit idololatria ad Lachim, et a Lachis in lu"dam. " 1sa. III,5 : Irruet populus, vir ad virum, et unusquisque ad proximum suum. II ad Timoth.III, 13 : Mali homines, et seductores proficient in pejus, errantes, et in errorem mittentes.

Et subdit, quod propter hoc punientur auctores culparum:

" Propterea dabit, " hoc est, dari disponet Dominus per Assyrios, " emissarios, " hoc est, latrunculos et vastatores, " super haereditatem Geth, " hoc est, territoria posessa a civitate Geth, quae metropolis est Philisthinorum. Ex illa enim urbe propagata dicitur esse idololatria in Israel. Et hoc est quod sequitur : " Domus mendacii, " hoc est, super domos mendacii sive idoli, quod mentitur divinitatem. Joan. VIII, 44 : Cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur, quia mendax est et pater ejus. " In deceptionem regibus Israel. " Ex Allophylis enim reges Israel decepti, idololatriam induxerunt. Ad Galat. III, 1 : 0 insensati Galatae ! quis vos fascinavit non obedire veritati ? III Reg. XXII, 21 et 22, dixit spiritus mendax : Ego decipiam eum, scilicet Achab,... et ero spiritus mendax in ore omnium prophetarum ejus.

Et quia sic deceptoribus consenserunt, ideo subdit :

" Adhuc haeredem adducam tibi, " hostem scilicet qui tuam haereditatem suam fecit, " quae habitas in Maresa, " quae civitas est Samariae, et haereditas interpretatur, eo quod illa primo consensit in idololatriam. Thren. v, 2 : Haereditas nostra versa est ad alienos : domus nostrae ad extraneos. Lucae, XII, 20 : Stulte, hac nocte animam tuam repetunt a te : quae autem parasti, cujus erunt ? Eccle. v, 12 et 13 : Est et alia infirmitas pessima, quam vidi sub sole : divitiae conservatae in malum domini sui. Pereunt enim in afflictione pessima. " Usque ad Odollam veniet : " quae civitas est decem tribuum, et saeculum interpretatur, ut dicit Hieronymus, eo quod, ibi gloria saeculi in summo fuit. Et hoc est quod sequitur : " Gloria Israel. " Hieronymus : " Quia gloriosa est in urbibus " Israel. " Et nota quod falsa est littera, quae dicit " usque ad Goliam, " quae tabernaculum interpretatur. Apoc. XVIII, 7 : Quantum glorificavit se, et in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum.

Et subdit qualiter plangendum sit : " Decalvare, " evulsis scilicet pilis, ut significes quosdam de populo penitus evellendos a capite, " et tondere, " ut significes aliquos spolio esse decurtandos. Ezech. v, 1 : Et tu, fili hominis, sume tibi gladium acutum, radentem pilos : et assumes eum, et duces per caput tuum, et per barbam tuam. " Super filios deliciarum tuarum. " Filii deliciarum sunt nutriti in deliciis, et ad ultimam infelicitatem et miseriam devenerunt. Thren. IV, 5 : Qui vescebantur voluptuose, interierunt in viis : qui nutriebantur in croceis, amplexati sunt stercora. " Dilata calvitium tuum sicut aquila, " quae mutando se, pennam post pennam abjicit, donec tota deplumetur. " Quoniam captivi ducti sunt ex te, " supple, filii tui le- vlter sicut pennae cadentes. Baruch., IV, 12 : Nemo gaudeat super me viduam, ei desolatam : a multis derelicta sum propter peccata filiorum meorum. Isa. li,

20 : Filii tui projecti sunt, dormierunt in capite omnium viarum sicut oryx illaqueatus pleni indignatione Domini, increpatione Dei tui.