IN CAPUT II MICHAEAE

ENARRATIO.

" Vae qui cogitatis inutile ! " In parte ista comminatur malum in comparatione ad studium Ninive contra proximum. Et habet duas partes, mali scilicet exaggerationem, et Prophetae compassionem, ibi, v. 11 Utinam non essem vir! "

Prima in tres. Primo enim malum exaggerat : secundo quaestioni populi respondet, ibi, v.4 : " Quomodo recedet ame ? " Tertio, exaggerato malo, paenam comminatur, ibi,v. 8 : "Desuper tunica. "

In prima tria sunt, scilicet culpae exaggeratio : pae nae interminatio, ibi, " Idcirco haec dicit Dominus. " Et magnitudinis paenae descriptio, ibi, " In die illa sumetur super vos parabola. "

In prima tria sunt, scilicet peccati maledictio, ad peccatum perpetrandum studiosa cogitatio, et omnium peccatorum in avaritia radicatio.

" Vae qui cogitatis inutile ! " Inutile vocat nocivum, hoc est, peccatum. Ad Roman.VI, 21 : Quem ergo fructum habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis ? Nam finis illorum mors est. Psal. IV, 3 : Ut quid diligitis vanitatem, et quaeritis mendacium ? Isa. I, 16 : Auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis. " Et operamini malum, " quod ante scilicet cogitastis, " in cubilibus vestris. " Notat peccata libidinis, quae mente primo tractantur, et postea in stupris et adulteriis committuntur. Unde Hieronymus : " Cubilia ad quiescendum "data,stupris polluistis. " Genes. XLIX,4 : Ascendisti cubile patris tui, et maculasti stratum ejus. Apoc. II, 20 : Permittis mulierem Jezabel, quae se dicit prophet ten, docere, et seducere servos meos,fornicari, et manducare de idolothytis.

Amos, VI, 4 : Lascivitis in stratis vestris. Hoc est cubile meretricis. Prov, VII, 17 et 18 : Aspersi cubile meum myrrha, et aloe, et cinnamomo, quae scilicet libidinem incitant: Veni,inebriemur uberibus, et fruamur cupitis amplexibus, donec illucescat dies.

Et subdit de studio perficiendi: " In luce matutina faciunt illud, " hoc est, in publico et mane. Job, XXXIV, 14 : Mane primo consurgit homicida, interficit egenum et pauperem. In luce faciunt qui ad scandalum plurimorum peccant. Isaiae, III, 9 : Peccatum suum quasi Sodoma praedicaverunt, nec absconderunt. Jerem. III, 3 : Frons mulieris meretricis facta est tibi, noluisti erubescere. " Quoniam contra Deum est manus eorum, " hoc est, tota potestas qua possunt malignari. Job, XV, 26 : Cucurrit adversus Deum erecto collo, et pingui cervice armatus est.

Et subdit de peccatorum in avaritia radicatione :

"Et concupierunt agros " supple, alienos. II ad Timoth. VI, 10 : Radix omnium malorum est cupiditas. Contra quod dicitur, Exod. XX, 17 : Non concupisces domum proximi tui. Jacob.IV, 1 : Unde bella, et lites in vobis ? Nonne hinc ? ex concupiscentiis vestris, quae militant in membris vestris ? " Et violenter tulerunt, " hoc est, abstulerunt. Job, XXIV, 6 : Agrum non suum demetunt : et vineam ejus, quem vi oppresserunt, vindemiant. Simile factum est, III Regum, XXI, 16, ubi Naboth interfecto, Achab vineam ejus possedit. " Et domos rapuerunt, " alienas scilicet per rapinam suas esse dixerunt. Isa. v, 8 : Vae qui conjungitis domum ad domum, et agrum agro copulatis usque ad terminum loci ! " Et calumniabantur virum, " hoc est, per calumniam oppresserunt. Genes. XLIII, 18 : Introducti sumus, ut devolvat in nos calumniam, ei violenter subjiciat servituti et nos, ei asinos nostros. Isa.

LII, 4 : Assur absque ulla causa calumniatus est eum. " Et domum ejus, " hoc est, familiam ejus : ut non tantum subIIcerent patremfamilias, sed etiam filios et filias ejus acciperent in servos et ancillas. IV Regum, IV, 1 : Ecce venit creditor ut tollat duos filios meos ad serviendum sibi. " Virum, " supple, calumniabantur, " et haereditatem ejus, " quae scilicet extra domum ad sustentationem filiorum pertinebat. III Regum, XXI, 3 : Propitius sit mihi Deus, ne dem haereditatem patrum meorum tibi. Thren. v, 2 : Haereditas nostra versa est ad alienos, domus nostrae ad extraneos.

Et subdit paenam, et magnitudinem paenae exaggerat per parabolam et modum vastationis :

" Idcirco haec dicit Dominus : Ecce ego cogito, " disponendo scilicet, et adducendo. Isa. 2 : Ipse sapiens adduxit malum, et verba sua non abstulit. " Super familiam istam, " supple,pessimam, " malum " paenae. Deut.XXXII, 20 : Generatio perversa est, et infideles filii, I sa. XXXI, 2 : Consurget contra domum pessimorum. " Unde non auferetis colla vestra, " hoc est, auferre non possi- tis. Hoc maxime videtur intelligi de cap-

tivitate Romana. Eccli. XXIV, cellentium et humilium colla propria virtute calcavi. Eccli. Xl, 1 : Occupatio magna creata est omnibus hominibus, et jugum grave super filios Adam. Et ex sermone isto videtur quod liberandi non sint, sed condemnati ad perpetuam servitutem. Osee, XI, 7 : Jugum imponetur eis simul, quod non auferetur. Et ibidem, v.4 : Ero eis quasi exaltans jugum super maxillas eorum. " Et non ambulabitis superbi, " poena scilicet captivitatis, vel paenitentiae vos humiliante. Isa, II, 17 : Incurvabitur sublimitas hominum, et humiliabitur altitudo virorum, et elevabitur Dominus solus in die illa.

" Quoniam tempus pessimum est, " propter scilicet paenae magnitudinem. Matth. XXIV, 21 : Erit enim tunc tribulatio magna, qualis non fuit ab initio mundi usque modo. Daniel. XII, 1 : Veniet tempus quale non fuit ab eo ex quo gentes esse coeperunt usque ad tempus illud.

Et exaggerat per parabolam, subdens : " In die illa sumetur super vos parabola, " ut scilicet ex poena vestra aliis fiat parabola correctionis. Psal. lxviii, 12 : Factus sum illis in parabolam. Sic Isaias parabolam sumpsit super regem Babylonis . Sic Ezechiel contra regem Tyri . " Et cantabitur canticum, " supple, miseriae vestrae, " cum suavitate dicentium, " qui scilicet laetabuntur in paenis nostris. Thren. I, 21 : Omnes inimici mei audierunt malum meum : laetati sunt, quoniam tu fecisti. Job, 9 : Nunc in eorum canticum versus sum, et factus sum eis in proverbium. Psal. lxxviii, 4 : Facti sumus opprobrium vicinis nostris, subsannatio et illusio his qui in circuitu nostro sunt.''

Et subdit de modo vastationis in se et in signo. Et est sermo prophetae recognoscentis paenam judicis.

" Depopulatione vastati sumus. " Ty- rannus enim rapiens, aliquid relinquit, depopulatio populi nihil. Jerem. IV, 29 et 30 : Universae urbes derelictae sunt, et non habitat in eis homo. Tu autem, vastata, quid facies ? Et hujus ponit signum : " Pars populi mei commutata est. " Hieronymus, hoc est, " templum " meum quod in vobis et non in aliis " gentibus habebam, mutabitur in rui-" nam. " Posset tunc dici, quod intransitiva constructio est, inter obliquum et rectum, et est sensus : Pars quod est populus meus, commutata est et cultu, et moribus, et dominatu, quia ad alienos dominos transivit. Thren, v, 8 :

Servi dominati sunt nostri : non fuit qui redimeret de manu eorum. Joan, viii, 34 : Qui facit peccatum, servus est peccati.

" Quomodo recedet a me. " Removet hic falsas rationes et consolationes populi, et sunt duae : una quod transitorium sit flagellum : secunda quod tanta sit misericordia Dei, quod malum non immittet. Prima tacita est, et est ac si dicat: Vos dicitis quod transitoria est tribulatio, et quod recedet tribulator ; ego vero per affectum connumerans me populo, respondeo : " Quomodo recedet a me ? " hoc est, a sorte mea, Assyrius scilicet vel Romanus, vel diabolus, " cum revertatur " iterata tyrannide, " qui regiones nostras dividat, " hoc est, suis satellitibus sorte distribuat. Simile, lsa. xxviii, 15 : Dixistis enim : Percussimus faedus cum morte, et cum inferno fecimus pactum. Flagellum inundans cum transierit, non veniet super nos. Et post pauca respondet, v. 18 : Delebitur faedus vestrum cum morte, et peccatum vestrum cum inferno non stabit: flagellum inundans cum transierit, eritis ei in conculcationem. Isa. I, 7 : Regionem vestram coram vobis alieni devorant, et desolabitur sicut in vastitate hostili.

" Propter hoc " scilicet quia talem falsam consolationem tibi promittis, " non erit tibi mittens funiculum sortis, " in restituenda tibi haereditate, " in coetu Domini, " hoc est, in coetu revertentium de captivitate. Hoc significatum est,II Esdrae, xiii, 3, ubi qui non invenerunt genealogiam scripturae suae, separati sunt ab haereditate Domini .

" Ne loquamini loquentes. " Secunda consolatio, ubi sibi impunitatem ex misericordia Dei promittebant.

" Ne loquamini loquentes. " Isa. III, 12 : Popule meus, qui te beatum dicunt, ipsi te decipiunt, et viam gressuum tuorum dissipant. " Non stillabit super istos, " supple, ira Dei, per temporalem paenam : quia sicut stilla post stillam, ita paena post paenam ordinate inducitur. Job, XXIX, 22 : Super illos stillabat eloquium meum.

Et quod dixit, exponit subdens : " Non comprehendet confusio, " per paenam scilicet : hoc est enim contra hoc quod dicitur, Matth. 41 : Malosmale perdet.

" Dicit domus Jacob, " impunitatem scilicet in peccatis sibi promittens, quod est lactare peccatores. Proverb.I, 10 : Fili mi, si te lactaverint peccatores, ne acquiescas eis.

" Numquid abbreviatus est spiritus Domini ? " Ratio est populi ad confirmandam falsam consolationem, et est sensus : Numquid spiritus Domini omnibus largus in bonitate, brevis et restrictus erit nobis? Quasi dicat : Non : et ideo salvabit nos. Fundatur super illud Isa. LIX, 1 : Ecce non est abbreviata manus Domini ut salvare nequeat, neque aggravata est auris ejus ut non exaudiat. Et addunt aliam rationem : " Aut tales sunt cogitationes ejus ? " quales scilicet hominum, ut antiquam retineat iram. Isa. lv, 9 : Sicut exaltantur caeli a terra, sic exaltatae sunt viae meae a Viis vestris, et cogitationes meae a cogitationibus vestris.

Et subdit responsionem Domini contra praesumptionem eorum:

" Nonne verba mea, " per Prophetas scilicet dicta, " bona sunt, " hoc est consolatoria, et multa bona promittentia,

" cum eo, " bono scilicet viro " qui recte graditur ? " Hieronymus : " Bonus " quidem sum, sed non malis, sed eis " qui recte gradiuntur. " Zach. I, 13 : Respondit Dominus Angelo, qui loquebatur in me verba bona, verba consolatoria. Psal. LXXII, 1 : Quam bonus Israel Deus, his qui recto sunt corde !

" Et e contrario, " contra me scilicet saeviendo, " populus meus " supple, quondam, " in adversarium consurrexit, " contra me scilicet. Propter quod, Jerem. III, 6 et seq., dicitur : Aversatrix Israel.., praevaricatrix soror ejus, Juda, quia adversatur Deo suo. Jerem. XII, 8 : Facta est mihi haereditas mea quasi leo in silva : dedit contra me vocem.

In quo autem adversetur, subdit, pec-: cata improperando :

" Desuper tunica pallium sustulistis. " Tunica a tegendo dicta operimentum nuditatis est : pallium vero exterius vestimentum, quod tollebant solum tegimen nuditatis propter confusionem relinquentes. Job, XXIV, 7 : Nudos dimittunt homines indumenta tollentes, quibus non est operimentum in frigore. Cant. v, 7 : Tulerunt pallium meum mihi custodes murorum. Quod etiam Praelatis convenit per calumniam populum spoliantibus.

Et subdit :

" Et eos, qui transibant simpliciter, " hoc est, sine dolo et fraude negotia sua agentes, " convertistis in bellum, " per advocatos scilicet, et cavillationes. Psal. LXVII, 31 : Dissipa gentes, quae bella vo-lunt. Advocati enim sunt qui omne rectum pervertunt. Amos, v, 7 : Convenitis in absinthium judicium, et justitiam, Domini scilicet, in terra relinquitis. Isa. v, 23 : Justificatis impium promuneribus, et justitiam justi aufertis ab eo.

Nec hoc solum, sed" Mulieres populi mei ejecistis, " vel in captivitatem mittendo propter peccatum, vel a viris suis separando per calumniam. Et hoc est quod sequitur : " De domo deliciarum suarum, " hoc est, in quibus quondam delicate vivebant cum maritis et pueris. Malach.II, 11 et 12 : Contaminavit Judas sanctificationem Domini, quam dilexit, hoc est, matrimonium, et habuit filiam dei alieni. Disperdet Dominus virum, qui fecerit hoc, magistrum et discipulum de tabernaculis Jacob. Haec est lingua tertia advocatorum, de qua dicitur, Eccli.XXVIII, 19 : Lingua tertia mulieres viratas ejecit, et privavit illas laboribus suis. Prima enim lingua expositio veritatis est in conquerente. Secunda lingua responsio veritatis est in judice. Tertia lingua justitiae perversio est in cavillatore. " A parvulis earum, " quos scilicet nutriendos ad laudem meam susceperunt, " tulistis, " hoc est, abstulistis, " laudemlmeam, " hoc est, materiam laudis meae," in perpetuum. " Ejecti enim et spoliati beneficIIs,Deunm jam non laudant, sed potius murmurant et blasphemant. Isa. LII, 5 : Jugiter tota die nomen meum blasphematur, scilicet per vos inter Gentes . Econtra autem de bonis dicitur in Psal. VIII, 3 : Ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem. ''Hieronymus : " Per matronas, urbes Judae me-" taphorice captae intelliguntur. "

Ex omnibus his infert comminationem, subdens:

" Surgite, " supple, ergo, " et ite, " m captivitatem, " quia non habetishic, " in domibus et in terra vestra, " requiem. " Jerem. XVI, 13 : Servietis ibi diis alienis die ac nocte, qui non dabunt vobis requiem. Thren. v, 5 : Cervicibus nostris minabamur, lassis non dabatur requies.

Quare autem non sint hic habituri requiem, subdit, supple, quia, " Propter immunditiam ejus, " populi, scilicet in peccatis et idololatras, " corrmnpetur, " supple, terra, faetore scilicet cadaverum, " putredine pessima, " per gladium scilicet regis Babylonis, vel extremae condemnationis. Amos, IV, 10 : Percussi in gladio juvenes vestros usque ad captivitatem equorum vestrorum : et ascendere feci putredinem castrorum vestrorum in nares vestras. Isaiae, XXXIV, 7 et 8 : Inebriabitur terra eorum sanguine, et humus eorum adipe pinguium, quia dies ultionis Domini, supple, est. Septuaginta sic : " Duces populi mei " projicientur de domibus deliciarum " suarum, propter malas adinventiones " suas ejecti sunt. " Hieronymus : " Ec-" clesiae principes qui deliciis affluunt, et " inter epulas atque lascivias pudicitiam " se servare credunt, propheticus sermo " describit, quod ejiciendi sint de spa-" tiosis domibus, lautisque conviviis et " multo labore epulis conquisitis, et eji"ciendi propter malas cogitationes et " opera sua. Et si vis scire quo ejicien-" di sint, Evangelium lege, Matth. XXV, " 30 : In tenebras scilicet exteriores : illic " erit fletus et stridor dentium. An non " confusionis et ignominiae est, Jesum cru-" ciftxum magistrum pauperum atque esu"rientem fartis praedicare corporibus, et ((jejuniorum doctrinam rubentes buccas, "tumentaque ora proferre ? "

" Utinam non essem vir ! " Tangitur hic compassio Prophetae in tribus, affectu scilicet compassionis, praedicatione veritatis, et promissione consolationis.

" Utinam non essem vir, " scilicet non fractus mollitie falsitatis, sed viriliter stans veritatis vigore. I ad Timoth. II, 14 : Adam non est seductus, mulier autem seducta in praevaricatione fuit. " Habens spiritum. " Hieronymus : " Ubi-" cumque in Veteri vel Novo Testamento, " spiritus sine additamento ponitur,in bo-" nam partem accipitur."" Et mendacium potius loquerer, " hoc est, utinam spiritu meo, qui falli potest, hoc dicerem, et non a Spiritu veritatis ! Et sic excluditur objectio quorumdam, dicentium non debere sanctum virum optare se Spiritum Dei non habere. Cum verbis enim ad animam pertinentibus non valet hujusmodi processus, volo hoc, ergo non volo contrarium ejus quod cum ipso stare non potest. Unde voluit et Spiritum Dei habere, et tamen hoc quod dixit, a Spiritu Dei non dicere. Simile, Apostolus ad Roman.IX, 3 : Optabam ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis. Jerem. XXVIII, 2 et 6, cum Hananias pseudopropheta diceret : Contrivi jugum regis Babylonis, et quod referenda essent vasa Domini in Jerusalem, ait Jeremias ad Hananiam : Amen, sic faciat Dominus : suscitet Dominus verba tua, quae prophetasti, ut referantur vasa in domum Domini.

Et subdit de praedicatione veritatis : " Stillabo tibi in vinum. " Ac si dicat, infra, Mich. III, 8 : Ego repletus sum fortitudine spiritus Domini, qui est spiritus veritatis, stillabo, hoc est, ordinate prophetabo, in vinum, compunctionis scilicet et amaritudinis (Psal. lix, 5 : Potasti nos vino compunctionis, et Psal. LXXIX, 6 : Potum dabis nobis in lacrymis) " et in ebrietatem. " Hieronymus : ". Quia Propheta sum et Spiritu " Dei loquor, et a divinitate missus prae-" dico veritatem, propterea stillabo tibi " sermonem meum in meracum, vinum " quod te inebriet et corruere faciat. " Jerem. XXV, 27 : Bibite, et inebriamini, et vomite : et cadite, neque surgatis a facie gladii, quem ego mittam inter vos, " Et erit super quem stillatur, " supple, sive velit sive nolit, " populus iste. "

II ad Corinth. XIII, 8 : Non possumus aliquid adversus veritatem, sed pro veritate.

Et subdit de promissione consolationis.

" Congregatione congregabo, Jacob. " Vocativi casus est : " totum in te. " Hoc est : 0 Jacob, totum te qui verus luctator es virtutis, totum te congregabo congregatione. Congregatione congregatur, in quo est aliqua forma congregationis, sicut est forma charitatis vel spiritus, et ordo ecclesiasticus vel virtutis : in unum autem congregatur, qui non dispari cultu, sed uni Deo conjungitur. Psal. cv, 47 : Congrega nos de nationibus, ut confiteamur nomini sancto tuo. Ezech.XXXIX, 23 : Congregabo eos de terris inimicorum suorum. Et post pauca, v. 29 : Et scient quia ego Dominus Deus eorum, eo quod transtulerim eos in nationes, et congregaverim eos super terram suam, et non reliquerim quemquam ex eis ibi.

Et hoc est quod sequitur :

" In unum conducam reliquias Israel, " in cor unum scilicet et animam unam. Act. IV, 32 : Multitudinis credentium erat cor unum, et anima una. Isa. LXVI, 20 : Adducent omnes fratres vestros de cunctis gentibus donum Domino. " Pariter ponam illum quasi gregem in ovili, " hoc est, sub unius pastoris custodia in Ecclesia. Joan. x, 16 : Alias oves habeo, quae non sunt ex hoc ovili: et illas oportet me adducere, et vocem meam audient, et fiet unum ovile, et unus pastor. " Quasi pecus in medio caularum, " supple, ponam eum. Glossa inducit hoc Psal. XXII, 2 : In loco pascuae, ibi me collocavit. Caula ovium est, in qua pabula reponuntur. Genes. XXIV, 25 : Palearum quoque et faeni plurimumest apud nos, et locus spatiosus ad manendum. Ezech. XXXIV, 14 : In pascuis uberrimis pascam eas, et in montibus excelsis Israel erunt pascua earum : ibi requiescent in herbis virentibus, et in pascuis pinguibus pascentur. " Tumultuabuntur a multitudine hominum. " Hieronymus : " Tumultus est clamor ni-" miae multitudinis pari aspiratione emis-" sus. " Isaiae, lx, 5 : Tunc videbis,et afflues,et mirabitur et dilatabitur cor tuum, quando conversa fuerit ad te multitudo maris, fortitudo gentium venerit tibi.

" Ascendet enim, " pastor scilicet et dux, per verbum scilicet et exemplum, " pandens iter ante eos, " hoc est, planum iter faciens et patulum. Joan. x, 4 : Cum proprias oves emiserit, ante eas vadit: et oves illum sequuntur. " Divident, et transibunt portam, " hoc est, divident greges, scilicet hircos ab ovibus, et malos a bonis, et transibunt portam sacramentorum et virtutum, quae inducit in Ecclesiam. Ezech.XXXIV, 17 : Ecce ego judico inter pecus et pecus, arietum et hircorum. Matth. XXV, 32 : Separabit eos ab invicem, sicut pastor segregat oves ab haedis. " Et ingredientur per eam, " portam Ecclesiae, pastorem scilicet, qui est ostium et ostiarius. Joan. x, 9 : Ego sum ostium. Per me si quis introierit, salvabitur : et ingredietur, et egredietur, et pascua inveniet. " Et transibit rex, " hoc est, Praelatus " eorum coram eis, " in verbo scilicet et exemplo. I Petr. v, 3 : Forma facti gregis ex animo. " Et Dominus in capite eorum, " supple, transibit, tamquam omnium princeps. I ad Corinth. XI, 3 : Caput Christi, Deus. I Petr. II, 25 : Conversi estis nunc ad Pastorem, et Episcopum animarum vestrarum.