Apparatus Ad Notas.

0725A Augustum et plane divinum opus tractandum suscipimus, a mundi fabrica usque ad ann. Christi 446, cujus dignitas quanto magis hactenus imminuta et depressa variarum sordium colluvie, tanto nunc augustior videri debet, ubi decorem pristinum recepit. Ad cujus cognitionem et explicationem quo facilius accingeremur, idem praestandum duximus, quod iis, qui dum veterum monumenta perlustrant, ut cujus fuerint, intelligant, inscriptiones, signa et cenotaphia contuentur et examinant: sic nos ab inscriptione libri et notione auspicaremur: ut quoniam nomina et appellationes sunt quaedam rerum imagines, ex illis facilior et tutior ad totius libri intelligentiam via muniretur.

Notandum ergo est imprimis, variis titulis seu nominibus Chronicon Eusebii insigniri. Aliis enim dicitur Chronica in singulari femineo, sicut Hieronymo in Danielem, quem locum in Chronica Eusebii, quam ante annos plurimos in Latinam linguam vertimus, diligens lector poteris invenire. Idem habent Isidorus, 0725B Idacius, Contractus, Beda, Marianus, Vincentius, Palmerius, Trithemius, et alii. Si quando enim hujus Chronici meminerunt, utuntur hujusmodi loquendi formula, vel simili, Eusebius usque ad hoc tempus produxit suam Chronicam. Unde Isidorus Chronica Graece dicitur, quae Latine series temporum, qualem apud Graecos Eusebius Caesariensis episcopus edidit, etc.

Aliis Chronicae Chronicarum, ut Greg. Turon. De supputatione vero hujus mundi evidenter Chronicae Eusebii Caesariensis episcopi ac Hieronymi presbyteri proloquuntur.

Aliis Χρονικὸν ut Hieronymo ipsi, cum Eusebii, ait is, Caesariensis Χρονικὸν in Latinum verterem, etc. Item, Eusebius scripsit Χρονικὸν, id est, temporum Breviarium. Aliis Chronicon, ut eidem Hieronymo, Ego, inquit, scripsi Chronicon: sic Gennadius, Hieronymus scripsit Chronicon: sic Freculphus et alii, et hoc est usitatius.

0725C Aliis Chronicum, ut Gelasio Eusebius scripsit Chronicum. Idem usurpant Idacius et Antoninus.

Aliis Chronica, Chronicorum, inter quos eminet Augustinus, Nostri qui Chronica scripserunt, prius Eusebius, postea Hieronymus: et Beda, Eusebius composuit Chronica, et paulo post, juxta Chronica Eusebii. Aliis Chronici Chronicorum, in plurali, ut Adoni, circa an. 4085, Chronici signant, dum de hoc libro loquitur: quod idem praestat Contractus.

Aliis liber Χρονικὼν, seu Chronicorum ut Gennadio ab initio et Nicephore. Aliis, libri Chronicorum, ut Bedae, Adoni. Cur autem potius libri quam liber, 0726A vide quae diximus p. 224. C. D. Alii cum hunc librum citant, Eusebius, inquiunt, in Chronicis, ut Hieronymus in Danielem, Cassiodorus, Cedrenus, Beda, Vincentius, Antoninus, et vulgus scriptorum. Nonnumquam vocatur simpliciter Chronicon, sine adjectione nominis auctoris. Severus enim Sulpitius non semel ita scribit legitur, inquit, in Chronicis, dum refert aut citat aliquid ex hoc Chronico. Idem Comestor, Antonin., et alii. Ut enim nomine Poetae intelligimus κατ᾽ ἐξοχὴν apud Graecos Homerum, apud Latinos Virgilium, et nomine Philosophi Aristotelem, sic nomine Chronici, hoc Eusebii et Hieronymi opus.

Aliis historia Chronica, ut Augustino, supputatio, ut loquitur is, quam secutus est Eusebius in historia sua Chronica, perspicua veritate subnixa est. Aliis historia Chronicorum, ut Vincentio. Aliis historia temporum, ut Paulino ep. 35, inter epistolas Augustini. Aliis Annales ut Freculpho, Eusebius in Annalibus. Aliis historia de cunctis temporibus eidem Paulino 0726B ibid. Aliis liber temporum; sic scribit Hieronymus, in libro temporum praefatus sum. Sic etiam Marcellinus.

Aliis Χρονικοὶ Κανόνες, ut Eusebio ipsi in praefat. lib. I Histor. Eccles., ἤδη μὲν οὖν τούτων καὶ πρώτερον ἐν οἷς διετυπωσάμην Χρονικοῖς κανόσιν, quae Christophorsonus vertit cum libros de ordine temporum componerem. Musculus retinuit voces Graecas, licet Latinis litteris. Idem apud Cedrenum qui citat Eusebium ἐν τοῖς χρονικοῖς κανόσι, quae interpres reddidit, in tabulis annalibus.

Idem etiam apud Suidam, ubi interpres, annales regulas; Augustin. lib. de Mirabil. reddit, Chronicos canonicos; Hieronymus temporum canones, ut praefat. de locis Hebraic., Eusebius post temporum canones, quos non Latina lingua edidimus. Sic idem testatur Hippolytum episcopum scripsisse canones temporum usque ad an. I Alexandri imperatoris, ut Dionysius Halicarnass. laudat κανόνας temporum, quos scripsit 0726C Eratosthenes, quod interpres reddidit regulas: et Plutarchus in Solone meminit Chronicorum: sic enim apud eum leges Χρονικοῖς λεγομένοις κανόσιν, quod noster Amiotus reddidit Gallice, tables qu'on appelle Chroniques; Lapus interpres Latinus, annalibus canonibus nuncupatis. Aliis dicitur Chronicorum canonum multiplex historia, ut Adoni initio sui Chronici. Immo etiam ipsi Hieronymo, qui enumerans Eusebii volumina, edidit, inquit, Chronicorum canonum omnimodam historiam, et eorum ἐπιτομὴν, et de se loquens, scripsi Chronicon omnimodae historiae; et apud Suidam, Εὐσέβιος ὁ Παμφίλου ἐξέδωκε πολλὰ 0727A τεύχη Χρονικῶν κανόνων παντοδαπῆς ἱστορίας καὶ τούτων ἐπιτομήν. Idem apud Sophronium interpretem Graecum Hieronymi.

Et quoniam propria ac primaeva appellatio videtur ista, ut dicantur Chronici canones, seu canones Chronicorum, non levis oritur difficultas, quae sit horum genuina interpretatio. Cum enim illa vox canon tam apud theologos, et jurisconsultos, quam apud alios ad varia significanda applicetur, cujusmodi exemplorum pleni sunt thesauri utriusque linguae, non leve dubium emergit quae sit hoc loco ejus propria significatio. Nos quo brevius expediamus, putamus Chronicos canones nil aliud esse, quam tabulas aliquas, id est diversa spatia dimensa lineis ac laterculis, quae continent numeros sibi oppositos ex adverso, quibus indicantur tempora seu anni divisorum regum invicem concurrentes seu concordantes, et ex quorum collatione seu comparatione colligitur canonica seu regularis, et certa temporum supputatio et collectio. Per lineas intelligo illa lineamenta 0727B recta a summo ad imum, quas vulgus columnas vocat, et quas Hieronymus in praefat. appellat lineas numerorum, aut numeri seu ordines numerorum aut numeri (ut auctor incertus in canones Evangel. vocat figuras columnarias), quaeque continet seriem, seu, ut idem Hieronymus loquitur, tramitem regnorum et ordinem numerorum cujusque regni. Per laterculos, illas lineas transversas, seu collaterales a dextra ad sinistram, quas ipse Hieronymus vocat virgulas, et nos aliquando etiam strigas, et quae continent non ordinem seu seriem regni seu regnorum, sed unicum numerum seu annum cujusque ordinis regnorum: ita ut illi omnes numeri, qui sunt in singulis laterculis, si simul considerentur, et invicem comparentur ut oppositi, vocentur canones. Alter enim alteri lucem affert et fidem conciliat. At historia, quae est sita ad illum laterculum, et quae peculiariter pertinet ad unum ex numeris illius laterculi, dicitur convenire et concordare in illo canone, seu 0727C in illo concursu et compositione annorum diversorum regum. Ex illa enim oppositione exsurgit regula certa supputationis temporum, ex qua tandem fit unio et conciliatio calculi Biblici cum calculo ethnicorum, quam tamquam praecipuum scopum et finem hic liber sibi proponit.

Hinc Hieronymus tria distinguit ut necessaria ad canones Chronicos, lineas quae continent seriem annorum seu numerorum: virgulas quae sunt intertextae illis numeris: et historiam, quae assignatur, seu ut ille loquitur, applicatur uni ex illis numeris, seu etiam certo tempori vel anno illius virgulae seu laterculi. Itaque in canone Chronico non tam consideranda est series, seu ordo rectus numerorum, seu annorum, quam oppositio numerorum seu annorum diversorum ordinum.

Hinc fit ut Hieronymus vocet Chronicon Eusebii, omnimodam historiam canonum Chronicorum; at suum, Chronicon omnimodae historiae. Neque enim istud continet, ut superius, tot concurrentes numeros, 0727D seu annos diversorum regum, sed solam seriem numerorum, seu annorum imperatorum. At historia apud Eusebium ita se habet ad canones Chronicos, ut pendeat ab illis, id est a comparatione diversorum temporum, seu annorum, qui in singulis columellis, et laterculis jacent. Ipsi enim canones sunt veluti bases quaedam, super quas universa historiae moles consurgit: sed apud Hieronymum historia pendet non a temporibus seu a comparatione temporum, sed a tempore, id est a serie per annos imperatorum: ita ut res gestas contineat sola serie annali, non autem cum serie canonica seu per canones, sive per ordinem diversorum annorum, eorumque comparationem, sicuti fit apud Eusebium, si minus ubique, saltem in majori parte libri. Ideo Hieronymus, ut diximus, non vocat suum supplementum Chronicon historiae canonum, sed tantum Chronicon historiae. Jam enim multo ante desierant 0728A varii ipsi canones apud Eusebium. Hinc intelliges, quo sensu scribat Hieronymus initio suae appendicis, Huc usque historiam scribit Eusebius, non quod vocet Chronicon Eusebii historiam, ut autumat vir doctissimus, quia, inquit, Eusebius in suo Chronico scripserit prolixiorem rerum gestarum narrationem (quae postea a librariis mutilata est) quam simplex Chronicon postulat; sed quod nomine historiae intelligat illam partem Chronici Eusebiani, quae res gestas continet. Significat autem Eusebium non deduxisse usque ad annum 20 Constantini canones Chronicos, desierant enim multo ante ab anno 2 Vespasiani, sed solummodo historiam Chronicam, id est quae est comparata seu applicata cum sola unius generis serie per imperatores. Intelliges etiam quo sensu idem Hieronymus scribat ad calcem ejusdem supplementi, Colligitur omnis canon ab Abraham, etc., cum in aliis epochis seu collectionibus, videlicet A secundo anno Darii, etc., et aliis hujusmodi, non utatur voce canonis: idem enim est quasi diceret, Colligitur tota 0728B et universalis supputatio facta per seriem annorum ab Abraham, et per comparationem cum annis modo Assyriorum, modo Medorum, modo aliorum regum, modo imperatorum illis succedentium, quae habet vim certissimae normae seu canonis. At si canon idem esset ac simplex supputatio temporum, eodem vocabulo usus fuisset in aliis collectionibus seu articulis.

Hinc quoque fit ut cum basis, et fundamentum historiae, ac praesertim historiae Chronicae sit circumstantia temporis seu anni: fundamentum etiam canonum Chronicorum sit concursus, et oppositio diversorum numerorum seu annorum, in quibus inest numerus illius anni, ad quem historia illa pertinet: cumque praecipua libri Chronici ratio consistat non in exhibenda, seu (ut loquitur Hieronymus) explananda historia, vel exponenda re aliqua, quae accidit, sed in anno designando, quo illa contigit: proinde dum ex principali causa petitur nomen, scilicet 0728C a canone Chronico, et non ab historia, fit ut liber vocetur potius Chronicon seu canones Chronici, quam historia Chronica, seu annalis.

Hinc unio seu concordia quatuor evangelistarum, quae ab Eusebio describitur per hujusmodi lineas rectas, et transversas, quae complectuntur certos, et diversos numeros invicem sibi oppositos, quibus indicantur diversa capita, in quibus ipsi evangelistae conveniunt, canones Evangelici dicuntur apud Hieronymum tom. IX, ubi praecipue est consideranda non series, sed oppositio numerorum seu capitulorum, quae conficit illam unionem seu conciliationem.

Eo sensu videntur Graeci vocem hanc κάνων mutuati ab Hebraeis, cum apud eos , cana, idem sit ac basis; titubat enim historiam, dum minus certa est temporis circumstantia: non autem ut vult vir eruditus a , quod calamum mensurae significat, unde originem sumpsit vox Gallica canne. Itaque omnium optime Budaeus canones Chronicos interpretatur 0728D annos συγχρόνους: et hallucinantur viri docti, non solum qui exponunt canones Chronicos nil aliud esse nisi supputationem temporum, quae omnium historiarum sit veluti norma, sed etiam qui hanc expositionem caeteris praeferunt.

Caeterum non levis nata est difficultas, censendusne sit hic liber, quem aggredimur, sola historia omnimoda Chronicorum canonum, vel ipsum Chronicon; an etiam sola eorum Epitome, an vero utrumque, cum Hieronymus, Sophronius, et Suidas testentur, Eusebium scripsisse, et historiam omnimodam Chronicorum, et eorum Epitomen, atque illud ( et) unum ab altero distinguat. Joannes Curterius in epistola, quam praefixit fragmentis Eusebii in editione librorum Historiae Ecclesiast. Eusebii, anno 1571, asserit solam Epitomen nobis superesse, Chronicos autem canones excidisse, argumento sumpto ex illis fragmentis, quae citantur ab Anastasio episcopo Nicaeno lib. quaest. in S. Scripturam ex Eusebio in Chronicis, 0729A sicut habetur tom. VI Sacrae Bibliothecae p. 238 primae editionis. Et quia illa non habentur in nostris Chronicis Eusebii, sed illa fragmenta commentitia esse manifestissime apparet ex eo, quod cum praecipuum fundamentum eorum sumatur ex eo, quod Eusebius in Chronicis dicat Christum natum esse anno ab orbe 5500 evoluto et impleto; certum tamen est, quantum testantur tam omnes libri hujus Chronici, quam alii plerique auctores, Eusebium hoc in Chronicho sensisse, Christum natum an. orbis 5199. Neque ulla ratione recipiendum videtur eumdem Eusebium sibi fuisse contrarium in re tam seria, et quae est basis totius Chronici, et historiae, ut unum scripserit in Epitome, et alterum in Chronico: unde argumentum est aut illa fragmenta falso fuisse imposita Eusebio nostro, aut Chronicon illud ab Anastasio citatum tribuendum esse alteri ejusdem nominis, quam Eusebio Caesariensi, sicut in epist. 39, quae est inter epistolas Augustini, fit mentio Chronici Eusebii Constantinopolitani. Licet ibi mendose 0729B scriptum videatur Constantinopolitani pro Caesariensis, ut jam diximus in praefatione.

Illi tamen opinioni videtur favere Trithemius, dum lib. de Script. Eccles. Eusebii opera enumerans, vocat hoc ipsum opus Eusebii non Chronicon, sed Epitomen Chronicae; sic enim ille, Epitomes Chronicae liber unus cum hoc initio, Moysen gentis Hebraicae, etc. Etenim ab iisdem verbis incipit praefatio Eusebii in hoc suo Chronico.

Vir doctissimus existimat Chronicon quod exstat, non esse illam ab Eusebio confectam Epitomen, nec Hieronymum illam vertisse: sed esse verum Chronicon historiae, factum ab Eusebio, et translatum ab Hieronymo, licet in aliam formam redactum et mutilatum. Quod sit Chronicon, seu historia Chronicorum canonum et non Epitome, probat hac ratione, quia Hieronymus in praefatione loquitur de historia permixta Chronico, et initio appendicis nominat Eusebii opus, historiam. Addo quod quae ipse 0729C Hieronymus, epist. 101, testatur se scripsisse in praefatione ad Chronicon Eusebii praemissa, reperiuntur eadem in praefatione, quae hic habetur. Quod autem fuerit in aliam formam mutatum, hoc satis, inquit, dignoscitur ex ipsa lectione et comparatione tam praefationis Hieronymi quam formae editorum. Sed quod sit mutilatum et decurtatum a librariis, idem vir doctissimus vult probare ex eo, quod ipsi librarii: Pertaesi varietate ejusmodi distinctionum, litterarum et colorum, quae Hieronymus requirit in praefatione, multa ex eodem Chronico subduxerint; et colligit hoc argumento, quod si non nisi quae exstant, fuerant ordine temporum disponendae, cur adeo fuit laborandum Hieronymo, ut tot lineis, tot coloribus adhibitis differentiis auditorem fatigaret, quae tamen adeo necessaria fuisse testatur librarius, si taedio victus aliquid praetermiserit, intexeret non tam Chronicon quam labyrinthum erroris. Quamobrem ob paulo prolixiorem rerum gestarum narrationem, quam simplex Chronicon postulat, ejusmodi opus Eusebii 0729D idem Hieronymus in exordio suae appendicis historiam nominat.

Nos tamen sentimus cum Ludovico Vive in August. lib. XVIII de Civitate Dei cap. 8, utrumque exstare et Chronicon, et Epitomen, et hoc ipsum esse illud opus, quod habemus prae manibus, et quod vocatur ab Hieronymo et aliis Chronicon Eusebii. Quod enim sit illud ipsum, hoc certissime demonstratur ex eo, quod in eodem legatur idem quod et Hieronymus epist. 101, et in Daniel cap. IX, Cedrenus saepe, Aug. lib. I de Mirab. Scrip. cap. 28, et plerique alii referunt ex Chronico Eusebii, seu ex canonibus Chronicis. Quod sit etiam illa Epitome, nec ipsa fuerit liber distinctus a Chronico, colligitur ex eo, quod nullus umquam veterum id dixerit, neque usquam legatur citata sola Epitome, nisi dum idem refertur quod habetur in Chronico.

Insuper si quis accurate examinet τὰς δυνάμεις τῶν 0730A ῥημάτων, titulus hic Chronicon Eusebii complectitur, et historiam canonum Chronicorum, et Epitomen eorumdem, id est compendium tam historiae, quam ipsorum canonum: cum etiam Hieronymus et alii distinguunt historiam canonum Chronicorum ab eorum Epitome, illis verbis non tam exprimunt titulum libri, quam ipsius descriptionem per periphrasim; quia historiam, id est rem gestam brevi narratione exhibet agglutinatam, velut basi ac suo fundamento ipsis canonibus succincte descriptis. Nam in prima et majori parte libri complectitur in singulis columellis breviter et per notas, annos singulorum regum, per quos fit non solum deductio, sed, quod est praecipuum, comparatio temporum. Quid enim brevius et compendiosius pingi potest et dici in canonibus, quam si non tantum ipsos solos numeros ne quidem scribas, sed compendiose exprimas per notulas, sed etiam solas notulas cum notulis compares sine ulla alia scriptura, atque si seriem annorum ab Abraham per solas decadas, seu potius notulas decennales apponas, 0730B sicut fuit primum institutum Eusebii.

Posset etiam forsan dici per illam Epitomen canonum intelligi eam brevem seriem temporum quam ante Chronicos canones, seu annum 43 Nini, et primum Abrahae Eusebius praemisit, facto initio ab Adamo; sed prior sententia magis placet.

Quid enim aliud significat ipse Hieronymus, cum loquens de hoc Chronico explicat, ut dixi, illud nihil esse aliud quam Breviarium temporum, nisi quia in eo breviter Eusebius attingit singulas historias et singulos annos regum? Quid aliud etiam ipse Eusebius, dum in Prooemio lib. I Historiae Eccles. ait se constituisse Epitomen eorum, quae continent libri sui Historiae Ecclesiasticae, cum Chronicos canones componeret: ἤδη, inquit, κανόσιν ἐπιτομὴν κατεστησάμην· πληρεστάτην δ᾽ οὖν ὅμως μὲν οὖν τούτων καὶ πρότερον ἐν οἷς διετυπωσάμην Χρονικοῖς αὐτῶν ἐπὶ τοῦ παρόντος ὡρμήθην τὴν ὑφήγησιν ποιήσασθαι. Quae sic reddidit Musculus: Cum Chronicos canones componerem, 0730C Epitomen istorum constitui. Verum plenissimam illorum narrationem in praesenti adornare cogitavi. At Christophorsonus multo clarius: Jam vero in illis libris, quos de temporum ordine conficiebamus, quaquam istas res breviter strictimque percensuimus, etc.

Eusebius enim distinguit libros Historiae Ecclesiasticae a Chronico, quod in illis plenius, in hoc brevius; in illis singillatim, in hoc summatim, et ut ipse loquitur per Epitomen, et ita Chronicos canones et Epitomen idem opus esse docet manifestissime.

Unde tantum abest ut officiat auctoritas Trithemii, ut potius confirmet nostram sententiam. Neque enim facit Chronicon diversum ab Epitome, sed unicum tantum exprimit: et dum alii vocant Chronicon, ipse nuncupat Epitomen Chronicae, quibus significet idem esse et Chronicam et Epitomen.

Quod etiam clarius indicat Cedrenus. Nam postquam profitetur se numerare reges Syriae post Alexandrum ex τοῖς Χρονικοῖς κανόσι Eusebii, sicuti ipsi 0730D reges in illis etiam hodie leguntur, Eusebius, inquit, ἐν ἐπιτομῇ τάδε φησὶν, id est: compendiose haec dicit.

Nec obstant, quae de varietate colorum et linearum ab Hieronymo requiruntur. Cum enim totum opus fuisset ab initio ita compactum, ut tota historia simul in unum, et subsequenter esset: numeri vero mutuo essent sibi oppositi in diversis columellis Assyriorum, Aegyptiorum, Hebraeorum, etc., historiae nulla ratione distingui poterant, ut discerneretur ad quod regnum et ad quem annum regis quaelibet historia deberet referri, nisi lector varietate colorum juvaretur. Alias enim evenisset, ut quod erat assignandum Hebraeis, tribueretur Assyriis, ut explicabimus paulo post, et sic potius fuisset confusio quam ordo temporum. Universa enim historia titubat, ubi confuse de temporibus scribitur, ait Eusebius lib. X de Praeparat. cap. 3.

Denique tantum abest, ut Chronicon Eusebii pervenerit 0731A ad nos mutilatum, quin auctius multo fuit, scilicet accessione eorum, quae in magna exemplarium parte deesse observavimus, ac praecipue quae diversa littera notavimus: nec est ullus pene liber vetus qui plures contineat versiculos, quam habeant editi, aut certe rarissime: ubi tamen fere semper glossema seipsum prodit. Cuspinianus existimat pariter Chronicon Eusebii esse mutilum et laceratum; primo in numeris pene undique, et hoc esse verum quemque intelligere, qui annos consulum numerarit ad Octavianum. Secundo quod desit in illo consulum series, quam ab Eusebio autumat appositam fuisse. Totus, inquit, Eusebius est corruptus: cum enim columnas pingat regum Macedonum, Assyriorum in columna consulum, ne verbo quidem consules describuntur, qui ordine omnes sine dubio sunt ab Eusebio scripti: quod hinc licet conjectare, quod cum Eusebius desit, et Prosper Chronica continuavit, ordine recensentur consules.

Illi utcumque videtur favere Marianus, dum ait 0731B ab anno 13 Ptolemaei Soteris, et ad consulatum Nepotis IV et Luctatii et Urbis 650 (nam corrupte legitur 560), Eusebium scribere sub his consulibus natum fuisse Pompeium Magnum. Ex iis enim videtur habuisse aliquod exemplar Chronici Eusebii, in quo descripti essent consules per seriem. Verum opinio Cuspiniani levi nititur fundamento. Ego enim libere affirmarim, nullum propemodum desiderari numerum in ratione temporum, seu serie annorum, ex qua conficitur supputatio temporum per canones, seu per collationem annorum diversorum regum. Quod manifestissime demonstratur ex eo, quod numeri, qui deducuntur per seriem, totidem annos conficiunt, nec plus nec minus ab Abraham usque ad annum 30 Christi, videlicet 2044, vel etiam ab Abraham usque ad annum 14 Valentis, scilicet 2395, quot praescribit Eusebius in praefatione, et quot ex multis aliis locis constat fuisse ex ejus et Hieronymi mente.

0731C Quod spectat ad ordinem consulum, si Eusebius consules inseruisset, haud dubie veterum quispiam meminisset, vel citando vel referendo: quin etiam Eusebius et Hieronymus (Hic enim magnam partem rerum Romanarum sibi vendicat in praefatione) alicubi mentionem fecissent horum Fastorum, seu ordinis consulum, praecipue ubi agitur de Christi ortu, vel ejus baptismo, ut quemadmodum quoto anno Augusti, sic quibus consulibus Christus natus et baptizatus esset, designarent: ac demum dum ad calcem libri Hieronymus colligit annos, qui fluxerunt ab Abraham, a prima olympiade, a Dario, a Salomone, et aliis similibus epochis, qui fieri posset ut illam ab initio consulum praeteriisset?

Nec est quod te in sententiam Cuspiniani adducat titulus ille consulum, qui in omnibus libris legitur ab olymp. 67, usque ad olymp. 183, seu ad annum primum Julii Caesaris; nam auctor non ibi meminit consulum, quod eorum seriem proponat, sed ut in locum praecedentium regum Romanorum doceat 0731D consulum potestatem successisse; et praecipua quae deinceps referentur, ad Romanos spectare. Praeterea si ad singulos annos conscripsisset ambos consules, quid erat necesse, dum loquitur de ortu Virgilii, exprimere illum accidisse coss. Pompeio et Crasso, vel ubi ait L. Accium natum Mancino et Serramo coss.? Illa enim peculiaris expressio satis indicat, in caeteris non adhibitam fuisse consulum successionem. Ad haec cum designat unicum consulem, ut loquens de re gesta sub consulatibus Marcelli et Ciceronis, cur non etiam ambos accivisset, vel etiam cur adjecit hoc gesta sunt tempore, quasi ordo ipse consulum non satis demonstraret ipsam temporis circumstantiam? Deinde cum Cassiodorus scripserit suum Chronicon (quod nil pene continet praeter ordinem consulum) post Hieronymum annis 178, et testetur se collegisse illud ex Livio, Aufidio, et Paschali, nonne citius meminisset Eusebii quam aliorum, 0732A cum alioquin crebro ejusdem referat sententias integras?

Sed hic mirari satis nequeo prodiisse hoc tempore viros doctos, qui negarunt hoc opus esse Eusebii, totumque Hieronymo vindicandum velint. Levis sententia, sed levior ratio: quia, inquiunt, eum et librorum de Demonstratione, et de Praeparatione, ac Historiae Ecclesiasticae, et caeterorum operum Eusebii, Graeca autographa exstent, nullum Chronici Eusebiani hactenus repertum sit. Certius enim est, quam ut probatione egeat, plurima exstare et Athanasii, et Basilii, Chrysostomi, et aliorum quamplurimorum opera edita Latine, quorum non inveniantur prototypa, in quibus inepta esset illa ratio. Adde quod sic omnium saeculorum scriptores, quorum mentio superius a nobis facta, erroris convincantur, dum illi omnes hoc Chronicon, ex quo aliqui nonnulla, alii ferme omnia decerpsere, Eusebio, non Hieronymo solum acceptum ferant. Denique cum se Hieronymi partes suscepisse profiteantur, frustra illi tribuunt, 0732B quod is sibi non arrogat; imo ille non solum passim Chronici Eusebii meminit, ut lib. de Scriptoribus Ecclesiasticis, de Optimo genere interpretandi, in Danielem et alibi, sed ea quae ex illo citat, eadem et ipsissima verba in ipso reperiuntur.

Jam vero quoniam multi aegre ferunt, antiquam formam hujus Chronici fuisse immutatam a librariis, et hoc negari non potest, sciendum est illam non aliam fuisse quam eam, quae a S. Hieronymo in Praefatione praescribitur, quaeque in codicibus Victorino, Oisellino, et tribus Vaticanis quodammodo observata cernitur. In illis enim ab Abraham usque ad olymp. 67 (nam deinceps conveniunt cum aliis libris, ut tota historia sese consequatur in eadem columna, cujus titulus consulum aut imperatorum, nec sit canonibus, seu numeris intermixta) singulae columellae, sive Assyriorum, sive Sicyoniorum, sive Hebraeorum, sive aliorum, nil continent praeter notulas numerales, quibus comparantur et deducuntur 0732C per seriem successionis anni regum, seu patriarcharum, qui συγχρόνοι seu contemporanei fuerunt, sine alia scriptura, quam solius nominis regis, aut patriarchae, a quo numeri illi initium sumunt: tota vero historia in unam columnam ita confertur, ut quaeque, sive quilibet paragraphus, aut versiculus sit oppositus e regione illius laterculi, qui continet illum annum, cui debetur ipse versiculus: et quia nonnumquam accidit, ut cum sunt plures versiculi ad unum et eumdem laterculum pertinentes, ipsi collocentur non solum ad latus illius laterculi, cum ibi non sit satis spatii, sed etiam intra illum laterculum et insequentem, dum divelluntur ab invicem, quo locus detur versiculo, Hieronymus dicit in praefatione: Virgulas rebus pariter ac numeris esse intertextas, non quod ipsi laterculi contineant in se, seu intra se utrumque (habentur enim intra se solos numeros), sed quod inter se habeant; ut verbi gratia inter laterculum, qui continet an. 75 Abrahae, 27 Zameis, 3 Thelasion, et 75 Aegyptior., et proximum 0732D qui continet ann. 76 Abrahae, 28 Zameis, 4 Thelasion, et 76 Aegyptior. in Vi. et O. (sicut etiam vides in impressis), habentur omnia haec Abraham cum septuaginta, etc., usque ad patres eorum anni 430, ubi autem contingit, ut plurimi versiculi includantur inter duos laterculos, tunc columellae sequentes in quacumque parte paginae occurrat illa inclusio, habent eumdem titulum Assyriorum et Hebraeorum, etc., qui erat initio paginae. Et notandum quod Hierony. in praefatione vocat priorem membranam, et posteriorem membranam idem, quod nos priorem paginam, et posteriorem paginam, vel etiam folium rectum et folium versum.

At quoniam hoc pacto cum diversi anni diversorum regum habeantur in uno et eodem laterculo, et dum in unoquoque eorum habenda est ratio diversarum columnarum, prout continent diversos numeros, seu annos diversorum regum deductos per scriem, facile erat lectorem decipi in assignanda qualibet 0733A historia ad suam propriam columnam et sedem, seu ad proprium annum illius laterculi, seu regis, ad quem spectat: verbi gratia jubilaeus, qui est referendus ad an. 51 Abrahae, ut vides in editis, poterat referri ad an. 7 Apis regis Sicyoniorum, vel ad an. 41 Semiramidis reginae Assyriorum, vel etiam ad an. 51 dynastiae Aegyptiorum, cum illi quatuor numeri sese contueantur, et sint positi e regione in eodem laterculo, ad quem situs est ille versiculus: Principium 41 jubilaei secundum Hebraeos, etc. Propterea introducta fuerat illa diversitas colorum in singulis columnis, seu ut loquitur Hieronymus, numeris linearum, ut statim in ictu oculi ex illa dignosceretur annus illius laterculi, ad quem ille versiculus esset referendus. Licet enim ut plurimum quaeque historia aut versiculus quilibet prae se ferat aliquid, potest dignosci (praeter laterculum, qui discernitur ex situ) columna regis et ipsius numerus, seu annus ad quem refertur, ut videre licet in hoc exemplo de jubilaeo, qui est proprius Hebraeorum: tamen fieri 0733B potuit, vel ut omnes lectores id ipsum non ita caperent, vel ut historia difficilior aut obscurior situ occurreret, in quo errare poterant: adeo ut illo modo esset necessarium prius pervenisse ad lectionis notitiam, ut loquitur Hieronymus in praefatione, quam didicisse ordinem legendi, quod est contra naturam disciplinarum. Ideo librarii taedio victi propter hanc colorum varietatem, excogitarunt illam nostram formam, ut ad eamdem columellam, seu ordinem regni et ad eumdem annum cujusque laterculi, quem antiquus color significabat, constituerint quamque historiam, utque pro illo magno spatio seu unica illa columna, quae continebat omnia, quae spectabant ad historiam, illa penitus sublata ex columellis columnas ampliores effecerint, ut possent capere aut singulos versiculos, aut saltem eorum prima verba, et ita eorum quilibet sisteret in unoquoque laterculo ad eumdem annum illius regni et regis (quod erat Chronici proprium) quem prius varietas coloris indicabat.

0733C Eusebius vel Hieronymus poterat (dices) hanc formam instituere, et non lectorem exponere illi periculo, ut dum taedium fugit, labyrinthum erroris intexat: poterat quidem, sed antiqua visa est commodior, tum quod servata ea methodo, quidquid erat spatii, melius completur, et liber minus fit crassus: tum quod vetus illa ratio canonum hoc prae se ferebat, ut inter columellas nil ascriberetur (sic enim oculus seriem annorum citius dignoscit, et quod praecipuum est in ratione Chronologiae, facilius discernit conformitatem seu comparationem, quae est in annis singulorum regum), utque universa historia obtineret proprium, et distinctum locum a canonibus, seu columnis. Ideo necesse fuit illi recurrere ad subsidium colorum, sicut etiam idem faciendum jubet in canonibus Evangelicis Eusebii. Licet autem antiqua forma retenta fuerit in supradictis quinque mss. pro ratione diversarum columellarum, quae nihil habent praeter notulas numerales, et ratione unicae columnae, seu certi spatii, quo continet totam 0733D historiam; tamen exacte in illis observata non fuit varietas colorum. Quamvis enim colores caerulei, virides et rubri habeantur in illis quinque: non tamen ita apposite, ut color historiae idem sit cum colore anni, seu numeri, ad quem ipsa refertur; sed ac si color esset introductus pascendis oculis, non animis; quod tamen Hieronymus docet non in eum finem factum. Itaque semper etiam in illis quinque erratum est in non observandis coloribus, sicuti praescripserat Hieronymus: ex mutatione autem illius antiquae formae, et transpositione seu mixtione versiculorum per diversas columnas, et dum cessavit varietas colorum, nata est non minor fere varietas, ut videlicet quod hic librarius in serie Atheniensium collocat, ille in serie Macedonum, quod is e regione anni 51, verbi causa, Abrahae, alter e regione an. 7 Apis, et ita de caeteris, sicut docent notae in plerisque locis.

0734A Diu autem ancipiti animo apud me agitatum, restituendumne mihi esset hoc Chronicon non solum in eam formam, quam habent codices Vi. et O. et tres Vatic., sed etiam ad primigeniam, ut quod antea colorum varietate (quam exhibere aut imitari nequibant typographi) vel diversorum typorum formis, aut diversis alphabeti elementis notarem, ac distinguerem, majorem chirographorum partem, et universaliorem auctorum consensum sequendo: ubi tamen litteraria et viva oracula consului, eaque mihi responderunt rem et invisam, et censuris nimiis obnoxiam fore, nil mutare proposui.

Praeterea non est quod de Eusebio quis conqueratur, quod ea epocha ab Abraham, qua is praecipue utitur, nulli sit usui in lectione veterum ad annos investigandos, et invenienda tempora, cum nullus eam adhibeat, sed potius omnes scriptores computent per annos ab Urbe, sive consulares, et id genus; brevi enim methodo per illam supputationem ab Abraham, pervenies ad unamquamque anni rationem secundum 0734B quamlibet aeram, quae potest occurrere apud quoscumque auctores. Ut, verbi causa, si vis scire quoto anno Abrahae, vel olympiadis, vel alterius epochae res aliqua contigerit juxta annum ab Urbe, observato cum quo anno vel olympiadum, vel ab Abraham concurrat annus primus epochae Urbis, adde superiori anno Abrahae, qui est 1264, summam illam annorum, de qua mota est quaestio; quod inde componetur, indicabit annum, quem investigas: verbi gratia legis apud Titum Livium et alios, anno ab Urbe 302 decemviros creatos esse Romae; consulito Eusebium, et scies primum annum ab Urbe incidere in proximum annum, post annum 1264 ab Abraham: huic summae aggregato 302, prodibit inde 1566 ab Abraham: et eo anno dices rem illam contigisse. Inde quoque assequeris, non solum quoto anno olympiadis, sed etiam quo anno ante Christum. Laboras similiter, ut scias quotus sit a Christo centesimus annus Julianus, discens ex notis hujus initium petendum 0734C a 4 anno Julii Caesaris, qui ortum Christi annis 43 praecedit, subduc a 100, superest 57, quo dices incurrere centesimum annum Julianum.

Investigaturus praeterea in quem annum ab Urbe incidat centesimus annus Graecorum, de quo saepe in libris Machabaeorum, primum revocato in memoriam, unde numerandi initium petendum sit, sicut diximus de annis ab Urbe, aeram vero Graecorum comperies inchoari ab anno insequente annum ab Abraham 1704: illi si adjunxeris centum, efficies 1804. Rursus ab ea summa deduc 1264, quod reliquum erit, indicabit tibi, quoto anno ab Urbe evenerit ille centesimus annus epochae Graecorum. Idem statuito de caeteris aeris sive anni Antiochenorum, sive anni Edessenorum, aut Laodicenorum: ubi enim ex hoc Chronico, vel ex notis illius, aerae initium habueris, quam quaeris, haud dubie praescripta methodo caetera assequeris, ut quoto anno ab Urbe, vel quotae olympiadi, vel alii calculo objiciatur.

Ad extremum non est praetereundum, quare potius 0734D Eusebius per annos ab Abraham et per olympiades, quam per annos ab Urbe, vel per aliam epocham suum Chronicon deduxerit: cujus rei non alia reddenda ratio, quam quod cum esset Graecus, et Christianus, et Graecis ac Christianis scriberet, ut demonstraret sacrorum librorum antiquitatem, et veritatem per rationem historiae, quodque praecipuum est in historia, per chronologiam et circumstantiam temporis, docere debuit quam conformes essent calculus Biblicus, et is quem veteres scriptores ethnici sequebantur, quod fit per Abraham et succedentes patriarchas ac reges, et initam jam supputationem per olympiades receptam inter Graecos: neque enim Graeci per annos ab Urbe vel consulum numerabant, sed tantum per olympiades ut plurimum. Quod si dixeris ab Hieronymo saltem, qui ut plurimum quae ad historiam Romanam pertinent, adjunxit huic Chronico, debuisse depingi annos ab Urbe et alios: potuit 0735A is, fateor; quid si tamen consulto praeteriit, quia animadvertit cum superiore methodo quemvis brevi momento hoc ipsum posse assequi, neve etiam tot supputationum appositionem librarium et lectorem oneraret?

Haec dicta sint de Chronicis Eusebii et Hieronymi. Nunc operae pretium fuerit quaedam de Prosperi Chronico subjicere; nam tria prostant Chronica nomine Prosperi diversa. Est vulgatum, quod hactenus fuit subtextum Hieronymi Chronico, cum hoc titulo in omnibus editionibus, Prosperi Aquitanici, nulla facta mentione S. Episcopi Regiensis. At in Fa. et Lo. nullus est titulus: in Fa. tamen sub finem habetur, Hic finit Prosper post Hieronymum. Rursus in hoc Chronico instituta est enumeratio consulum ab Ausonio, usque ad Valentinianum VI. Alterum est editum a diligentissimo et antiquitatis studioso Henrico Canisio J. C. cum hoc titulo, Chronicon Tironis Prosperi, quod vocat Ulricianum, ubi deducuntur quoque consules, sed ab Ausonio ad Ardabirem; nec est alteri 0735B dissimile, nisi quod est compendiosius, ut videre licet in notis. Tertium est editum a Pithoeo J. C. cum hoc titulo, Chronicon Prosperi Tironis Aquitani, cui exstat exemplar persimile tam in bibliotheca Victorina, quam in Oisellina, statim post Hieronymi Chronicon, nisi quod in his duobus postremis habetur solum nomen Prosperi, videlicet in initio, Quae sequuntur Prosper digessit, et ad calcem, Hucusque Prosperi chronographia. Alterius similis exemplaris ms. nisi quod est paulo auctius, meminit Joseph. Scaliger l. VI de Emendat. tempor. poster. editio. p. 574. Est autem Pithoeanum hoc aliis brevius, et sine ulla consulum adjectione; sed tantum cum serie annor. per imperatores ab ann. 1 Theodosii Mag. usque ad an. 5 Valentiniani, seu ad Romam captam per Geisericum; omninoque non solum dissimile aliis duobus Chronicis vulgato et Ulriciano, et verbis et sententiis, sed etiam diversum et oppositum in multis, licet habeat nonnulla, quae videntur sumpta ex vulgato. 0735C Nihilominus tamen vir ille eruditus contendit illud esse solum germanum Chronicon Prosperi, idque duplici nomine: primum eo quod desinat in captam Urbem a Vandalis, et ideo videatur esse membrum amplioris ejus, quod ipsius nomine ab orbe condito ad captam a Vandalis Romam Gennadius presbyter se legisse testatur: sed his satisfacit liber Lodonensis, in quo habetur Chronicon sub nomine Prosperi episcopi Regini, quod incipit, Adam cum esset annor. 230, genuit Seth. Seth cum esset annor. 205, genuit Enos. Enos autem, etc., et persequitur usque ad descriptionem Urbis captae per Geisericum et consulatum Valentiniani VIII et Anthemii. Nam cum illud contineat omnia pene, quae sunt in Chronico Eusebii et Hieronymi, post illam ultimam periodum Hieronymi, lacrymabile bellum in Thracia, etc., et illa postrema verba, sepultura quoque caruit, continet etiam omnia eadem, quae sunt in vulgato, nisi ubi peccavit librarius, et praeter illa alia quae sunt a Consulatu Valentiniani VI usque ad Urbem captam a Vandalis. Accedit 0735D Contractus, qui postquam multa desumpsit ex Prospero vulgato, addit circa ann. Christi 450, quo Roma capitur a Geiserico, Hucusque Prosper suam Chronicam perduxit. Adeo ut non minus de eo Chronico Lodonensi intelligendus sit Gennadius, quam de altero Pithoei: et de hujusmodi libro Lodonensi videtur locutus Gesnerus, dum ait, Alicubi legitur exstare librum Prosperi de temporibus ab Adamo, usque ad saeculum suum. Quod spectat ad alteram rationem Pithoei scilicet, Non antiquorum modo exemplarium fidem, sed et Sigeberti, Marianique testimonia asserere illud Chronicon Prospero, fateor Sigebertum, seu Sigibertum (utrumque enim legitur) habere nonnulla, licet pauca, quae leguntur in illo Prosperi Pithoei, ut verbi gratia dum anno Christi 402 scribit: sanctus Martinus hoc anno obiit secundum Prosperum, qui scripsit eum obiisse anno 5 Arcadii et Honorii, sed idem multo plura refert quae ad verbum respondent 0736A vulgato, sicuti sunt verbi gratia, ea quae leguntur circa annos 385, 386, 396, 404, 418, 427, 433 et alios. Quod attinet ad Marianum, utique et in singulis fere annis habet aliquid depromptum ad verbum ex Prospero vulgato. Pro quo etiam facit auctoritas editorum, et quod Cassiodorus, Isidorus, Marianus, Sigebertus, Contractus, et alii multa referunt ad verbum ex illo Chronico, vel dum profitentur se sua colligere ex Prospero, vel etiam dum silent a quo. Pithoeanum vero videtur fuisse illis omnibus penitus ignotum, aut saltem majori parti; sicut etiam Marcellino comiti, qui scripsit circa an. Christi 530. Nam licet ipse bis mentionem faciat Prosperi tam circa consulatum Theodosii XVI et Fausti, quam Vibiani et Felicis, qui est Christi 464, et biennium ante ejus obitum, ac multa proferat quae ad verbum sunt eadem cum iis, quae in vulgato Prospero habentur, nihil habet eorum quae sunt in Pithoeano. Idem potest dici de Victore Tunnunensi, qui scripsit circa an. Christi 560, 0736B dum initio sui Chronici ita scribit, a decimo octavo consulatu Theodosii junioris Victor episcopus Tunnunensis Eccles. Africae historiam prosequitur, ubi Prosper reliquit. Cum enim meminit consulatus XVIII Theodosii, docet Prosperum deduxisse suum Chronicum per seriem consulum, qua caret codex Pithoeanus. Video tamen viros eruditissimos, in quibus est V. C. Joseph Scaliger, existimare duo illa genera Chronicorum, et vulgatum, et Pithoeanum esse revera Prosperi Aquitanici episcopi regiensis, sed nullo modo assentiri eis possum, quod multa legantur in utroque inter se penitus contraria, nec sit vero simile ex eodem ore calidum et frigidum manasse. Exempli gratia (et hoc erit instar omnium) in pontificibus Romanis, vulgatum constituit initium Syricii ad an. 6 Theodosii, at Pithoeanum ad an. 12; vulgatum tribuit Syricio annos 17, Pithoeanum an. 7; vulgatum ponit initium sedis Innocentii papae ad an. 7 Arcadii et Honorii, Pithoeanum ad an. 3; vulgatum dat Innocentio 0736C 15 annos, et aliquot menses, et dies, illique constituit Zosimum successorem: Pithoeanum tribuit Innocentio annos 24, et ei substituit Sixtum pro Zosimo; vulgatum post Innocentium nominat Zosimum, Bonifacium, Sixtum et Leonem: Pithoeanum autem solos Sixtum et Leonem; vulgatum constituit initium Leonis ad. an. 17 Theodosii: Pithoeanum ad ann. 16; vulgatum numerat Leonem XLIII episcopum: Pithoeanum XL. Omitto ejusmodi alia multa, quorum discrepantias lector per se ipsum poterit advertere. Praeterea in Pithoeano habentur ista ad ann. 4 Theodosii: Priamus quidam regnat in Francia, quantum altius colligere potuimus. At quomodo homo Francus, seu Aquitanicus potuit ignorare, aut dubitare de rege Francorum? Adde quod illius auctor prodit se esse Hispanum, ubi subdit: Prudentius lyricus poeta noster Hispanus. Sed forsan potest dici duos fuisse diversos auctores hujus nominis, Prosperi, et utrumque Aquitanicum, quorum alter episcopus Regiensis fuerit 0736D cujus sit vulgatum Chronicon; alter nomine Prosperi Tironis Aquitani, seu Tironis Prosperi (nam prius illud est in exemplari Pithoei, alterum in exemplari Ulriciano) seu etiam Tironis simpliciter (ut apud Marianum) cui sit tribuendum Chronicon Pithoei. Augetur haec nostra suspicio auctoritate Mariani, dum anno Christi 378 meminit utriusque Tironis et Prosperi. Excerpta (scribit in modum tituli et indicis) ex Chronicis Tironis et Prosperi Chronicae Eusebii temporibus praetermissis. Cum enim disjungit Tironem a Prospero, manifeste docet esse diversos scriptores, et ambos scripsisse Chronicon: dixi tamen forsan, quia nihil animadverto in Mariano, quod sapiat Prosperum Pithoei, sed tantum vulgatum. Sit ergo nostrum vulgatum S. Prosperi episcopi Regiensis, licet in nonnullis auctum, sicut notae indicant suo quoque loco, et ipse character cursivus, ut loquuntur, seu Italicus, quo illa sunt nunc edita, et etiam in nonnullis decurtatum, scilicet in his quae desiderantur 0737A in calce: quorum licet pars habeatur in Chronico Pithoei, sed non tota, ut manifeste patet ex toto ipso Chronico integro, quod quia brevi favente Deo opt. max. edendum curabimus, ne quam novitatem inducerem, eousque distuli additionem eorum, quae in hoc Chronico circa finem desiderantur. Conjicio autem Prosperum illum, qui forsan, ut dixi, est auctor Chronici Pithoei, non aliunde suum opus exorsum, quam ab iis, in quae desierat Hieronymus; econtrario hunc Prosperum qui est auctor Chronici, seu vulgati supplementi ad Hieronymum, incoepisse suum Chronicon ab Adam: unde si in vulgato, et Ulriciano Prospero reperiatur ordo consulum, non est quod miretur eruditus Pithoeus, licet desint in Eusebio et Hieronymo. Nam ipse codex Lod. ostendit Prosperum in suo Chronico auspicatum fuisse enumerationem consulum a passione Christi, sumpto initio a C. Eusio Gemino et C. Rebellio Gemino coss., eosque deinceps persecutum usque ad calcem, id est usque ad consulatum Valentiniani VIII et Anthemii; quae 0737B non multum profecto est diversa a Fastis Cassiodori, adeo ut probabile fiat, aut hunc exscripsisse suos consules ex illo Chronico Prosperi, aut utrumque ex aliquo alio auctore, et forsan ab Aufidio, vel a Paschali, ex quibus suos consules sumpsisse se testatur ipse Cassiodorus. Quod dictum sit obiter, ut satisfaciam Onuphrio, qui lib. II Fastor. existimat non videri verisimile fuisse librum quempiam Fastorum, ex quo Cassiodorus illa consulum nomina eo ordine digesserit, quia adeo perverse, inepte, et praepostere positi sunt, praecipue a Tiberio ad Diocletianum, ut portento simile videatur. Ipsa etiam verba, quae in exordio Chronici apponuntur, Hucusque Hieronymus presbyter ordinem praecedentium digessit annorum; nos quae secuta sunt adjicere curavimus, vel ut habent Vi. et O.: Hucusque Hier. presb. ord. praec. diges. anno quae sequuntur Prosper digessit, quodammodo indicant Prosperum nil minus, dum suum Chronicum aggreditur, ita praefatum, sed sequentia addita ad Hieronymum 0737C a librariis, ut excisa ex aliquo tractatu longiori, et ita non videntur errare qui putant Prosperum scripsisse supplementum ad Chronicon Prosperi, et Chronicam integram ab Adam usque ad mortem Valentiniani. Quamvis autem Hieronymus initio sui operis, eodem praeludio utatur, dispar tamen est ratio: siquidem cum is Chronicon Eusebii verterit, necnon auxerit, nihil mirum si nulla praemissa praefatione suum consequenter subjungat. Quae causa cum Prospero defuerit, minus probabile est eum inde dicendi initium captasse. Praeterea si eadem fuisset mens nostro Prospero, quae Hieronymo, ut ille additamentum assueret ad Hieronymum, sicut hic ad Eusebium, cur non eamdem methodum Hieronymi iniisset, sicut Hieronymus illam Eusebii, scilicet per annos imperatorum, olymp. et ab Abraham? Cur etiam consules addidisset? Series enim consulum certissimum est argumentum, hoc Chronicon, seu supplementum esse partem, seu continuationem alterius majoris voluminis, ubi Fasti consulum superiorum 0737D haberentur, sicut liber Lod. ostendit perspicue, dum illud subjicit integrum. Accidit autem nostro Prospero, quod evenisse videmus Palmerio: postquam enim pars Chronici Palmerii fuit subjuncta Chronicis Eusebii, Hieronymi, et Prosperi, factum est ut antecedentia, quae erant ab Adam usque ad tempus, in quo desinit Prosper, ob eam causam perierint, vel saltem aegre et difficile reperiantur, licet essent valde desideranda, si verum est quod testatur Gesnerus, Palmerium diligenter perlustrasse Chronicam Eusebii, eamque emendasse et intitulasse.

Quod ergo auctor hujus Chronici, seu appendicis habuerit nomen Prosper, nulla dubitandi occasio relinquitur, sed an idem ille sit, qui cognominatur Aquitanus, non ita planum ex libris: solus Gennadius ex veteribus hoc asseverat, quem imitantur Trithemius, Petrus de Natalibus, et alii recentiores.

Praeterea an ille auctor, qui dicitur Prosper et cognominatur 0738A Aquitanicus, fuerit episcopus, jure dubitare quis posset: nam in nullis editionibus hunc praefert titulum: deinde si fuisset episcopus, qui fieri potuit ut Victor Tunnunensis, cum esset episcopus in Africa, et scriberet centum annis post, praetermitteret titulum episcopi, dum Chronici Prosperi mentionem faceret? neque mihi persuadere possum Gennadium presbyterum Massiliensem, de episcopo suo pene contemporaneo et vicino (siquidem verum est eum fuisse episcopum in provincia; Massiliensis enim episcopatus confinis est Regiensi) scripsisse tam abjecte et humiliter, Prosper homo Aquitanicae regionis sermone scholasticus, etc., nulla facta mentione episcopatus, cum mox subjungat eumdem scripsisse librum Chronicorum. Marcellinus quidem iisdem verbis utitur circa consulatum Viviani et Felicis, sed quoniam idem ante annos 25 dixerat Prosperum, Regiensem episcopum, scripsisse contra librum Cassiani (quod tamen Gennadius tribuit ipsi homini Aquitanico), videtur duos constituere, quorum alter fuerit 0738B episcopus, alter simpliciter appelletur Aquitanicus: sed non constat quem illorum faciat auctorem Chronici, licet multa habeantur apud eum exscripta ad verbum ex hoc Chronico. Praeterea Ado proxime ante ann. Christi 475 facit mentionem Prosperi Aquitanicae regionis, notarii Leonis papae. Sed subticuit an idem sit auctor Chronici.

Verumtamen ad illud Gennadii, et proinde Marcellini, qui ejus verba est imitatus, potest dici, eum ita locutum de Prospero, tum quod hic scripsisset Chronicon, cum nondum esset episcopus, tum quod Gennadius illi esset infestus, propter haeresim Pelagianam, quam tuebatur, et cujus Prosper fuerat acerrimus oppugnator; hoc enim significant ejus verba, dum scribit Prosperum infamasse opuscula collatoris, id est Cassiani, quae, inquit, Ecclesia Dei (sic vocat Ecclesiam seu potius sectam Pelagianorum) probat. Deinde quod tunc temporis, et eo aevo fuerit episcopus dictus Prosper, satis constat partim 0738C ex Sidonio, qui facit mentionem Prosperi episcopi Aurelianensis, et ex actis concil. Vasensis, et Carpentoractensis, in quibus leguntur haec: Prosper episcopus subscripsit, et Prosper constituit et subscripsit, et Prosper episcopus subscripsit: partim ex ipso Marcellino, qui, ut dictum est, meminit Prosperi episcopi Regiensis. Praeterea quod Prosper episcopus Regiensis, qui vivebat circa illa tempora, fuerit et dictus sit Aquitanicus, seu Aquitanus, satis constat ex Martyrologio Romano, atque ex Antonio Flaminio, Surio, Antonino, Trithemio, Petro de Natalibus, Sigonio et aliis. Quod etiam idem ille fuerit in sanctorum numerum relatus, eique dicatus sit dies septimus ante calendas Julii, quo obiit, atque ejus memoria et reliquiae summa colantur veneratione apud Regium in Aemilia, testantur pene omnes illi qui proxime citati sunt, ac praesertim Sigonius Mutinensis, qui ut vicinus Regiensibus loquitur ut de re sibi notissima.

At quod hic S. Prosper Aquitanicus episcopus 0738D Regiensis sit ille idem, qui hoc Chronicon scripsit, testantur quidem Trithemius et Petrus de Natalibus, sed ex veteribus nullus.

Postremo cum in diversis regionibus sint plura oppida nominis Regium, et inter ea duo praecipua, quae ad rem praesentem faciunt, unum in Gallia, vulgo Ries, alterum in Italia, quod Ptolomaeo est Ρήγιον λεωίδιον, et utrumque episcopali sede nobilitatum, non levis oritur difficultas, ut dijudicemus an Prosper Aquitanicus episcopus Regensis, ut pingunt Marcellinus, Honorius et Sigonius, vel Regini, ut habet codex Lodonensis, vel Reginensis, ut est apud Gesnerum: vel Rhegynensis, ut legitur apud Petrum de Natal.; vel Rhegiensis, ut apud Trithemium, Dinamium; vel ut est in Martyrologio Romano: Episcopus apud Regium, cui simile quid habet Gennadium, dum loquens de Fausto appellat eum Episcopum apud Regium Galliae (sic enim haud dubie legendum est, et 0739A non ut refert etiam postrema Hieronymi editio, apud Regium Galliae) fuerit episcopus in Gallia, vel in Italia: illust. Baronius, noster Scaliger et alii plerique docti, cum quibus idem nobis aliquando judicium, sentiunt fuisse episcopum Regiensem in Gallia, sive in Aquitania, ut quidam eorum: sive in Provincia, ut rectius caeteri, cum Regium Galliae sit in Provincia, non in Aquitania. Ad cujus rei probationem ea ab illis affertur ratio, quod cum Prosper subscripserit conciliis Vasensi, et Carpentoractensi, conciliaque illa fuerint provincialia, nec ut plurimum nisi ex eadem provincia, aut vicinis urbibus episcopi illuc convenerint; proinde necesse videtur Prosperum, qui illis subscripsit, ex Regio potius Galliae, quam Italiae prodiisse. Verum quid obstat quin ille Prosper sit idem cum Prospero episcopo Aurelianensi, sicut autumat ipse Baronius in Martyrologio, vel certe alius quispiam ex eadem provincia metropolitana: quin etiam cum in conc. illo Vasensi, post illa verba Prosper episcopus subscripsit, statim subjungatur, 0739B Aquitanus episcopus subscripsit, nec sit probabile unum cognominari Aquitanum, alterum vero nominari, maxime cum eorum subscriptiones proxime sese consequantur: hinc necessario videtur fieri in illo conc. Prosperum, et Aquitanum duos esse. Neque enim error ullus librarii subesse potest, quasi legendum esset Prosper Aquitanus episcopus subscripsit, cum certum sit episcopos in subscriptionibus conciliorum non usos nisi nomine proprio. Adde quod minus est rationi consentaneum, concludere Prosperum episcopum Regiensem fuisse episcopum in Gallia, ex eo quod episcopus Regiensis fuerit natione Aquitanicus, et quia Regium est episcopatus in Gallia. Hoc enim nil aliud est, quam diversas personas confundere ob similitudinem nominis. Quis vero probet hujusmodi ratiocinationem, fuit Romae tempore Ausonii familia Paulinorum, ergo familia Paulini, quae a Vasate civitate est oriunda (teste Eucharistico Paulini) quaeque tunc Burdegalae florebat, 0739C Romana fuit? Optaram equidem Prosperum Gallum totum posse in Gallia retineri: verum nobis satis superque est, quod omnium pene ore sit Aquitanicus. Neque video quid cogat nos credere omnes Aquitanos potius fuisse constitutos episcopos in Gallia quam in Italia; praesertim cum facilius fuerit Leoni papae, cujus Prosperum ferunt fuisse amanuensem, dare episcopatum in Aemilia Longobardiae, quam in provincia Galliae: neque ullus sit qui Prosperi Regiensis episcopi monumentum referat esse in Gallia, sicut plures testantur esse in Italia; atque de hoc multa exstent firmiora testimonia, de altero non nisi merae conjecturae habeantur. Vix denique credi possit duos fuisse eodem tempore Prosperos, et utrumque episcopum Regiensem, unum in Gallia, alterum in Italia. Adde quod videtur Regiensem dici a Regio Italiae, et Regensem a Regio Galliae, sicut observat Ortelius, et de hac videre licet apud Usuardum et Bedam in Martyrologio, et Notitiam provinciar.; seu Reiensem, ut apud Sidonium Carm. 16, et lib. VI, epist. 125; 0739D seu apud Reios, ut lib. IX, epist. 9. Quapropter si expendamus non solum ea, quae a diversis auctoribus singillatim dicuntur de Prospero scriptore hujus Chronici, sed etiam colligamus in unum omnes circumstantias, fit manifestum ex superioribus Prosperum Aquitanicum scripsisse Chronicon, et hoc vulgatum; eumque fuisse episcopum Regiensem in Italia: nihilominus supremum judicium erudito lectori relinquo.

Porro duo nobis praestanda censuimus, alterum ut inter omnes editiones aliquam eligeremus, quam praecipue emacularemus, alterum ut eamdem tam cum aliis editionibus, quam cum mss. et diversis auctoribus conferrem. Illud quidem, ut, quoniam artium proprium est circa certam aliquam materiam versari, eamque perficere et excolere; sic nos suscepta Eusebii castigatione editionem Henrici Petri Basileae, mense Martio an. 1529, inter caeteras elegimus, 0740A ut supra monuimus: tum quia prior venit in manus nostras, tum quia castigatior visa est: ut si caeterorum errata plerumque non attingam, istius praecipue habitam a me rationem memineris, ad cujus normam alias componas. Hanc vero, quo res esset accuratior, contulimus cum omnibus editionibus, quae potuerunt ad nos pervenire; ut cum Veneta, Lutetiana, Basiliensibus quinque, Sonniana: item cum membranis Vaticanis septem, Aurelianensi, Avenionensi, Lemovicensi, Parisiensibus tribus, Alcobaciensi et id genus, sicut ex catalogo, quem ordine Alphabetico subjicimus, planius fiet, quae quoniam studio brevitatis elementis quibusdam, seu notis distinximus, quae sit horum significatio, paucis accipe.

A. indicat Aurelianense exemplar manuscriptum, habens Chronic Eusebii, et Hieronymi, sine Prospero: communicatum olim a Petro Daniele Aurelianensi, viro eruditissimo, et librorum veterum scrutatore 0740B studiosissimo, cujus tam honorifica mentio apud Turnebum, Pithoeum, Canterum, Lambinum, et alios plerosque, quod quia fuerat sumptum ex illa celebri quondam Bibliotheca monasterii S. Benedicti Floriacensis ad Ligerin, quod decem leucis ab Aurelia distat: ideo nuncupatur a nobis Aurelianense ob vicinioris urbis celebritatem. Videtur autem scriptum ann. Domini 629, cum initio libri haec habeantur majusculis litteris: In an. 5 Childeberti regis Francorum, Pipino jubente, ab Adam sunt anni 5 millia 900. Fuit pascha 10 cal. April. Ascensio Domini fuit cal. Maias per cyclum numerum ann. 140. Repetitio a capite cycli. Ad calcem autem haec legantur: Et a 14 Valentis usque hodie, indictione 12 die calend. Martias imperatore Heraclio, sunt anni 248. Fiunt omnes anni ab Adam usque hic 5824.

Av. Avenionense ms. continebat eadem Chronica, sed distincta per capita et sine lineis, columnis, aut serie numerorum a viro non indocto commodatum.

0740C Al. Alcobaciense ms. quod in celebri bibliotheca monasterii Alcobaciensi in Hispania exstat: quodque cum Andreas Schottus Antuerpiensis soc. Jesu professor, et idem antiquitatis diligentissimus indagator, quique tot exquisitae suae eruditionis edidit testimonia, contulisset Toleti die 12 Julii an. 1583, variae lectiones ab eo observatae in historia, et nullomodo in chronologia, tam ex Chronicis Eusebii et Hieronymi, quam Prosperi, et ad Simonem Barravium J. C. Tholosanum, virum summae doctrinae, et totius antiquitatis peritissimum, missae, in manus nostras devenerunt opera Frontonis Ducaei Burdigalensis nostri, ejusdem societatis professoris, cujus singularem eruditionem, et summum in antiquitate pervestiganda judicium testantur ejus gravia scripta, et gravissima commendatio virorum doctissimorum, inter quos phoenix hujus saeculi Baronius pluribus in locis suorum Annalium. Hujus codicis ms. meminit saepe Vasaeus in Chronico Hispaniae, ejusque ope receperat 0740D se idem facturum, quod nunc praestamus, ut videre licet ex iis, quae scribit p. 446: Eusebii, inquit, Caesariensis Chronicon multis mendis, quibus scatebat, repurgatum, et lectioni sincerae restitutum, ex veterum codicum, et praecipue Alcobaciensis collatione propediem in lucem dabimus, Christo opt. max. conatus meos adjuvante, simul cum Chronico D. Hieronymi et Prosperi Aquitanici, quod utinam illi per fata praestare licuisset.

B. Basiliensem primum excusum Basileae, cum Chronicis Eusebii, Hieronymi, Prosperi, Palmerii, et aliorum, ab Henrico Petro anno Domini 1529, mense Martio, ad imitationem editionis Venetae vel Parisiensis, de quibus postea, nisi quod caret minio, et hoc est quod a nobis susceptum fuit emendandum, et quod cum ms. et editis conferendum. Primum enim in manus nostras venerat, et reliquis castigatius visum est.

Ba. Basiliense 2, excusum Basileae, cum iisdem 0741A Chronicis ab eodem Petr. an. 1536, mense Martio priori illi et typorum forma, et paginae magnitudine pene simile, auctius tamen est duplici indice. His annumerarem tertium, cujus Gesnerus in Epitome suae Bibliothecae facit mentionem, aitque editum fuisse per eumdem Henricum Petrum an. 1542, quia tamen ad nos non pervenit, et est verisimile non esse caeteris dissimile, illud idcirco praetermittimus.

Fa. Fabritianum ms. elegantissime descriptum litteris nigris vermiculatis, et lazuleis, continens tria Chronica Eusebii, Hieronymi, et Prosperi. Hoc habet singulare quod vice annorum ab Abraham atque a Christo, habet annos ab orbe condito per decadas, nullumque est quod propius accedat ad edita, tam quoad historiam, quam quoad chronographiam: quod demum acceptum ferimus D. Nicolao Fabro senatori Parisiensi v. c. qui pietate, eruditione et antiquitatis intelligentia velut jubar caeteris praelucens, piis omnibus ac litteratis est charus et commendatus, in quibus est summus Baronius 0741B variis in locis: hoc is benevole, quo nos et studiosos omnes arctius sibi astringeret, mittendum dedit.

Fux. Fuxense ms. habens sola Chronica Eusebii et Hieronymi, quod nobis e celebri bibliotheca collegii Fuxensis Tholosani prodiit, et singulari munere alumnorum illius, et diligentia Joannis Sabaterii senatoris Tholosani, charissimi sororis filii ad nos pervenit.

H. Henricianum seu Basiliense 3, excusum Basileae, ab eodem Henrico Petro ann, 1570, una cum operibus Eusebii, ejusdem formae cum superioribus, cujus etiam meminit Gesnerus in Bibliotheca.

L. Lemovicense ms. cum solis Chronicis Eusebii et Hieronymi, datum olim utendum a Joanne Aurato poeta celeberrimo ac regio, Lutetiae litterarum Graecarum clarissimo professore.

Lo. Lodonense ms. cum tribus Chronicis Eusebii, Hieronymi, et Prosperi, missum ab erudito, et pio viro Alexandro Georgio, provinciali societatis Jesu 0741C in provincia Aquitanica, e bibliotheca eductum collegii Lemovicensis ejusdem societatis, antea casu repertum in officina bibliopolae Lemovicensis. Dictum autem a nobis est Lodonense, quod in ejus limine ista praeferuntur: Iste liber est fratris Petri Guidonis ordinis Praedicatorum, quem habuit ab avunculo suo episcopo Lodonensi.

Lo. Lodonense ms. Alterum cum superiore exemplari Lodonensi consultum, cum hujusmodi inscriptione, Chronica Prosperi Aquitanici et episcopi Regini, continens veluti epitome Chronici Eusebii et Hieronymi, unico contextu sine serie annorum: nonnulla etiam habet aliunde adjecta, sed plurima etiam in eo sunt omissa. Nam nihil aliud fere persequitur nisi ea, quae historiam Judaeorum, Romanorum, et Christianorum attingunt. Sed de eo plura, cum egimus de Prosperi libris.

Lut. Lutetianum impressum ab Henrico Stephano Lutetiae an. 1512, eodem pene modo et figura, et ut plurimum cum totidem nec pluribus verbis, et lineis 0741D in unaquaque pagina quam habeat editio Veneta: nisi quod in nonnullis vocabulis dissentiunt, culpa, credo, correctorum.

M. Meldense ms. cum duobus primis Chronicis, sine Prospero, olim commodatum a Rr. Joanne Tilio episcopo Meldensi, cujus manet celebris, et perennis memoria apud omnes pios et litteratos.

O. Oisellinum ms. cum Eusebio Hieronymo, et etiam cum Chronico nomine Prosperi, non quidem vulgato, sed Pithoeano; hoc habet singulare prae caeteris, ut in eo videas varietatem illam colorum rubri, caerulei, viridis observatam, sed non debitam, aut non cum eo judicio et ratione, quam Hieronymus praescribebat. Habet etiam historiam separatam a canonicis Chronicis, seu columnis numerorum, sicuti supra pluribus declaravimus. Oisellus J. C. et in suprema Parlamenti Parisiensis curia patronus celeberrimus et disertissimus atque laboriosus vetustatis 0742A scrutator, quique suae spectatae integritatis et eruditionis luculentum in Aquitania nostra dedit testimonium, cum advocati regii munere fungeretur, in illa amplissima decuria senatorum Parisiensium in Aquitaniam a rege ad jus dicendum missa ante annos 23, ne rempublicam litterariam thesauro illo fraudaret, liberaliter transcribendum communicavit.

P. Puteanum ms. continens Eusebii et Hieronymi Chronica sine Prospero, multis in locis propter vetustatem fugientibus litteris et lituris refertum, quod olim suppeditavit Claudius Puteanus v. c. dum viveret consiliarius regius in suprema curia Parisiensi, vir omni litterarum et virtutum genere praestantissimus, ac bono veterum auctorum natus.

Pet. Petrinum, seu Basiliense quartum editum per eumdem Henricum Petrum Basileae, mense Martio ann. 1549, una cum Eusebii operibus, quod in omnibus fere respondet editioni anni 1529, serie, numero linearum et paginarum, necnon typorum forma.

Peta. Petavinum ms. minio illustratum cum Chronicis 0742B Eusebii et Hieronymi, sine Prospero, quod D. Paulus Petavius v. c. in suprema Parisiensi curia senator regius eruditissimus, et sedulus antiquitatis indagator, ac veterum librorum promptuarium, pro suo erga litteratos studio, Parisiis ad nos perferendum dedit. Hoc exemplar prae caeteris propius accedit ad Fux.

Petavii Fragmenta ms. Schedae aliquot antiquissimae membranaceae unius aut alterius ms. Eusebii et Hieronymi, quae, codice carie et vetustate consumpto, superstites remansere, ejusdem v. c. Paulii Petavii beneficio ad nos delatae.

Pi. Pithoeanum ms. cum Chronicis Eusebii et Hieronymi sine Prospero, a Francisco Pithoeo J. C. actore causarum celebri in suprema curia Parlamenti, diligentissimo conservatore antiquitatis, viro multis nominibus commendando, atque inter caetera non solum quod habuerit fratrem litteratissimum illum quondam Pet. Pithoeum jurisconsultum, antiquitatis 0742C indagatorem sagacissimum, quem non minus sanguinis propinquitate, quam morum et doctrinae similitudine attingit; sed quod pro sua summa eruditione solus a rege Christianissimo selectus fuerit ex immenso illo fonte totius doctrinae et eruditionis choro advocatorum Parisiensium, qui collationis Fontis Eblaudi inter episcopum Ebroicensem et Mornaeum Plesseum arbiter sederet cum regni cancellario, et aliis primariis viris, ut ad hoc nostrum opus symbolam suam conferret, hunc codicem nobis liberaliter communicavit.

Pi. quoque indicat in notis ad Prosperum, fragmenta Fastorum Consularium, quae habentur ad calcem ejus codicis Pithoeani.

Reg. Regium ms. quod olim exstabat in bibliotheca Christianissimae Catharinae Medicaeae reginae Matris, habens Chronica Eusebii et Hieronymi et annos mundi, sed non ab Abraham, et cujus varias lectiones idem Fronto Ducaeus observatas, veluti benevolentiae 0742D et eruditionis suae surculum, ad nos transmisit.

S. Sozomeni Pistoriensis Chronicon ms. in quo ad verbum descriptum est Chronicon Eusebii, usque ad olymp. 183, in his quae pertinent ad historiam, nam desideratur series annalis: nos legimus in Vaticana Bibliotheca, et Gesnerus in sua Bibliotheca testatur, eum scripsisse historiae universalis immensum volumen.

S. Savaronicum Chronicon Eusebii, Hieronymi, et Prosperi, excusum Basileae an. 1536, quo continentur Dittographiae, quas v. c. Joannes Savaro Claromontensis in Montisferrandi subsidiorum curia senator, et vice-cancellarius excerpsit ex duobus mss. Ille ubi rescivit nos in excolendo Eusebio occupari, ut suum studium, quo erga venerandam antiquitatem afficitur, cujusque tam celebre in expurgando Sidonio populari suo testimonium dedit, magis comprobaret, ex Arvernis ad nos humaniter transmisit.

0743A So. Sonnianum impressum a Michaele Sonnio Lutetiae an. Domini 1587, cum caeteris operibus Eusebii, ubi cum typographus assereret virum doctum castigasse pluribus in locis Chronica Eusebii, et Hieronymi, et cum praefixus titulus praeferret libros Eusebii restitutos opera Joannis Dadrei Parisiensis theologi, rogatus ille per litteras a nobis, ut indicaret, num quo manuscripto usus esset, rescripsit pro sua in nos benevolentia se quidem commentarios Grynei in lib. de Praepar. Evang. purgasse ac praecidisse nonnulla, quae catholicorum aures poterant offendere: caetera vero non attigisse, sed typographo esse tribuenda. Postquam autem ad nos pervenit codex Victorinus, cognovimus mutationes, quae reperiuntur in hac Sonniana editione, ex illo codice ut plurimum desumptas, licet non satis feliciter ubique.

Tres mss. Fab., seu 3 mss. Fab. ejusdem Nicolai Fabri v. c. Chronicon Eusebii, excusum Basileae an. 1529, plurimis et variis lectionibus ditatum, quas is 0743B summa diligentia excerpserat, et notaverat collatione facta cum tribus mss. quorum tertium habuerat a Jacobo Cujacio jurisconsultorum nostri saeculi coryphaeo. In eo desideratur, quod pluribus in locis, nil sit annotatum: opus suis numeris absolutum videri poterat, si perfecisset, ut coeperat, tantus est in viro illo ingenii splendor. Hoc quoque una cum suo superiore chirographo libentissime deferendum curavit pro sua spectata virtute.

V., Va., Vat., Vatic. Istae litterae sunt indices manuscriptorum exemplarium, quae habentur in celebriori totius orbis Bibliotheca Romae in Vaticano. Legimus quidem nos cum ibi ageremus, tres codices cum Chronicis Eusebii, Hieronymi, et Prosperi, quos distinguendos duxeramus his tribus notis V., Va., Vat., ita ut V. indicaret primum exemplar, Va. secundum, Vat. tertium. Tandem tamen cum assecuti sumus multas et varias lectiones, quae habentur tam in illis, quam in caeteris quatuor, quod fuit paulo serius, et postquam multa ex nostris notis essent 0743C jam excusa, supersedimus ut plurimum ab illis tribus citandis, postrema hac Vat. contenti, cum additione tamen numeri librorum, ut sic habent quatuor, vel quinque, vel sex, vel septem Vatic. Porro variae eae lectiones congestae et observatae fuere opera et labore Henrici Spondani, viri eximia fide et eruditione, consiliarii regii, et supplicum libellorum in regia Navarrea magistri. Is enim pro sua in nos benevolentia, fideliter cum contulisset editionem Basileensem anni 1539, cum illis septem libris mss. accuratas illas observationes ad nos Roma transmisit, quibus etiam significavit quinque exemplaria habere omnia disposita sub variis columnis, eodem fere modo, quo habentur in impressis, licet saepe varient: at tria reliqua continere omnia sub unica columna praeter numeros, qui in singulis columellis notant seriem annorum regum et aliorum: ut crediderim illa tria esse hac in re similia Oisellino et Victorino codicibus de quibus supra.

Ven. Venetum editum ab Erhardo Ratdolt Augustensi, 0743D Venetiis an. 1483, idibus Septembris, omnium impressorum, ut opinor, antiquissimum, cum ars typographica non coeperit ante an. 1440. Hoc habet praecipuum, quod solum et unicum videtur omnium editorum primum excusum juxta plurima (nam aliae editiones ad illius instar editae sunt) ut loquitur typographus, exemplaria undique comparata. In eo multa sunt notata, ut anni mundi, et a Christo, olympiades, major pars tam titulorum, qui praeficiuntur singulis columnis, quam ipsorum regum, numerorum, et primae litterae cujusque historiae minio pinguntur: ita ut in hoc propius accedat ad formam praescriptam ab Hieronymo, quam omnes aliae editiones, ut etiam in aliis rebus suo loco notabitur. Quamobrem non mediocri fuit nobis adjumento: multa enim in posterioribus editionibus immutata in deterius, accurata ejus collatione et deprehendimus et restituimus. Quanti enim sint documenti primae editiones 0744A ad arguendam typographorum inscitiam, vel eorum qui oscitanter castigandos libros suscipiunt, sciunt hi qui in lectione manuscriptorum versati sunt.

Vi. Victorinum cum Eusebio et Hieronymo, et praeterea cum Chronico quidem nomine Prosperi, sed diverso a nostro vulgato, et eodem cum illo, quod edidit Pet. Pithoeus ut germanum, quodque habetur in Oisellino, cui est picturae ac colorum elegantia et varietate, necnon referendae historiae ratione extra columnas canonum non tantum simile, sed pene idem. Id vero ad nos pervenit depromptum ex insigni illa Bibliotheca monasterii Sancti Victoris, in suburbiis Parisiensibus, beneficio religiosissimi D. Joannis Hurtault, prioris ipsius coenobii, cum quo nobis in comitiis Blesensibus an. 1588 magna familiaritas intercesserat, cum esset unus ex delegatis cleri Parisiensis, et nos totius provinciae Auxitanae.

Denique praeter illa exemplaria sive mss. sive impressa, quo triumviros nostros cultiores haberes, placuit cum aliquot aliis auctoribus conferre, ut cum 0744B Eutropio, Orosio, Isidoro, Adone, Beda, Cassiodoro, Mariano, Othone, Freculpho, Cedreno, Lamberto Schafuaburgensi, Rheginone, Marcellino Comite, Contracto, Alberto abbate Stadensi, qui scripsit an. 1256, Idacio, Jornande, Vincentio, Martino Polono, (is scripsit an. 1278) Antonino, Historia scholastica Comestoris, Jacobo Bergomate, et aliis multis, quorum fit mentio in notis, ubi locus occurrit. Quid enim accomodatius, quam si fontem cum rivulis, vel vice versa, rivulos cum fonte comparemus? Accedit quod hi cum illos tres velut chronologorum principes habuerint, ad eorum exemplar plane sese composuerunt. Nam vel magna ex parte, expresso nomine, eorum testimonia adhibent, ut ex Eusebii Chronicis, seu ex Hieronymi Chronicis: vel si reticeant, nihilominus conceptis verbis eadem habent, quae illi tres, eosque imitantur, vel in sententiarum elegantia, vel in historiis disponendis inter se invicem, vel ad annorum numerum et situm. Proinde in 0744C his quae referant, habent non minorem auctoritatem, quam optima quaeque exemplaria: nam eorum lectio arguit codices Eusebianos, quibus usi sunt, ita habuisse. Non tamen omnia quae sunt Eusebii, apud illos requiras, cum plurima omiserint, nec idem judicium omissorum ac expressorum esse debeat: idcirco ut alias praemonuimus, infirma aut nulla peti poterit auctoritas aut probatio ex iis quae ipsi praetermittunt. Hinc etiam colligitur quod, nostris tribus scriptoribus castigatis, supradicti auctores, una et simul restituuntur, sed quia suis etiam notis nonnullos ex his auctoribus distinximus, eas ut intelligas, haec subjecimus.

Alber. indicat Chronicon Alberti abbatis Stadensis, ubi pleraque ad verbum ex tribus nostris Chronicis sunt transcripta: floruit circa an. Christi 1240.

Ad. Chronicon Adonis, Viennensis archiepiscopi, Eusebii et Hieronymi, flosculis illustratum: floruit circa an. Christi 879.

0744D Anton. Historialem summam Antonini, qui fuit archiepiscopus Florentinus, quippe videtur in Eusebium veluti commentarios edidisse, ejusque textum profert ad verbum aliquando sub nomine Eusebii in Chronicis, aliquando sub Hieronymi in Chronicis, etiam ubi de Chronico ipso Eusebiano agitur: aliquando vero sublato utriusque nomine: In Chronicis, inquit, dicitur, haec nostra significans. Porro mendoso usus videtur exemplari, tum quod annos ab orbe condito numeret, secundum Eusebii Chronicon, quos certum ab Eusebio praetermissos, tum quod dissimilem admodum enumerandorum annorum rationem persequitur, menti Eusebii oppositam, ut ex codicibus sive mss. sive cusis constare potest, et ex uno aut altero exemplo liquebit. Ait enim Cyrum orsum regnare juxta Eusebium an. ab orbe 2404, cum secundum Eusebium lapsi sint 4640. Idem videre licet in Cambyse, cujus regni primordia constituit secundum Eusebium an. mundi 3434, 0745A at secundum LXX et Bedam an. 4670, quae tamen postrema, revera ipsiusmet nostri Eusebii summa haberi debet. Item secundum Eusebium in Chron. Aristidem, ait, urbe ejectum an. Darii 29. circa 1534 ab Abrahamo, cum tamen impressi 2 Xerxis anno assignent. Verum nescio quomodo fiat, ut alibi concurrat cum nostra Eusebiana supputatione, dum scribit Theodosium coepisse imperare secundum Eusebium an. mundi 5586. Floruit circa an. Christi 1459.

Bed. Chronicon. seu de Ratione temporum magni illius venerabilis Bedae Angli, qui quamplurima, quae in his Chronicis habentur, ad sua derivavit. Floruit an. Christi 726.

Vincent. seu Vinc. Vincentius Belvacensis episcopus ordinis Praedicatorum, qui tam in Speculo naturali, quam historiali (in utroque enim quamplurima nostrorum Chronicorum refert iisdem pene verbis et eodem ordine) codicem videtur habuisse similem Victorino: scripsit circa an. 1350. Caeteri scriptores licet notis nonnumquam indicentur, quia tamen satis 0745B familiares, ideo a nobis praetermissi.

Singulare fuit in restituendo Prospero, quod in tanta illa exemplarium mss. copia, pauca admodum usui fuere numero tantum septem, nimirum tria Vaticana, quae legimus nos ipsi (Spondani enim Collectanea variantis scripturae desinunt in Hieronymo), duo Lodonensia, Fabricianum et Alcobaciense: quae nos quoniam iisdem notis insignivimus, quibus superius V., Va., Vat., Lo., Lod., Fa., et Al., ideo praecedentia erunt consulenda, ut de eorum significatione certior fias. Quae septem exempl. cum in aciem contra foedissima errorum monstra essent educenda, et numero imparia ad pugnandum viderentur, ad auxiliarios et socios recurrendum duximus, nimirum ad Cassiodorum, Hermannum Contractum, Marcellinum Comitem, Adonem, Sigibertum (qui scripsit an. 1200), Marianum, et caeteros, qui cum similia et 0746A iisdem plane verbis plerumque referant, aliquando quidem Prosperi nomine expresso, aliquando vero suppresso, classico ad signa sunt convocati, et veluti testes fidissimi, apud quos veritas erat deposita, ad ejus professionem sunt citati: et quo cuneus instructior esset, adjunximus ad mss. editos libros Chronicorum Prosperi, post an 1529, quos evulgandos curarunt Onuphrius Panvinius et Henricus Canisius Noviomagus, in quibusdam paulo emendatiores, quam antea, qui cum brevitatis causa notulis quibusdam indicentur, quaenam eae sint admonitum te imprimis volui.

On. significat Onuphrianum codicem Chronici Prosperi; inter Opera enim Onuphrii Panvinii, Venetiis impressum Chronicon an. 1558, cum aliquot aliis opusculis, ut cum Fastis, Comite Marcellino, et aliis.

Vulg. Vulgatum impressum Basileae post Chronica Eusebii, et Hieronymi, an. 1529, ad quod nostras correctiones accommodavimus.

0746B Can. Canisianum, id est, alterum Prosperi Chronicon editum Ingolstadii an. 1601, studio Henrici Canisii Noviomagi, quod ipse Vulgatum vocat, et est affine ei quod emendamus, nisi quod est correctius.

Ul. Ulricianum, hoc est Chronicon aliud Prosperi germanum priori, quod idem Canisius simul edendum curavit: vocatque Ultricianum, quod ejus autographum habuerit ex monasterio Augustano Ss. Afrae, et Udalrici, ubi Eusebii et S. Hieronymi Chronicis subjectum erat Chronicon cum hoc titulo: Incipit ex Chronicis Tironis Prosperi Chronicorum Eusebii temporibus praetermissis.

Mar. Marcellini Comitis, Chronicon, quod Prosperum serie consulum, ac verborum et sententiarum similitudine quam proxime imitatur; scripsit circa an. 530.