Castigationes Et Notae In S. Hieronymi Chronicon.

1131B (675.) Divi Hieronymi presbyteri Chronicon. Hoc titulo placuit Hieronymi Chronicon insignire, quo commodius ab Eusebiano discerneretur, licet ea in re chirographos aut vulgatorum primos, Ven. et Lut., non imitemur, in quibus nullus praemittitur titulus; distinguuntur vero tantum verbis illis, Hucusque, etc., usque subjecimus, majusculis litteris, 1131C et miniatis descriptis. At in B., H., Pet., titulus praemissus erat, Divi Hieronymi presbyteri ad Chronicon Eusebii adjectio; in Fa., Hactenus Eusebius, deinceps Hieronymus hucusque historiam, etc.; in Peta., Hucusque historiam scripsit Eusebius Pamphili martyris contubernalis, cui nos ista subjecimus. Hinc Hieronymus. Idem in Fux., nisi quod post verbum subjecimus, sequitur quasi ad latus, Hieronymus presbyter.

(Ibid.) In civitate Siccae. In civitate deest in Lo., Fre., Peta., Al., ut etiam apud Hieronymum lib. de Scriptor. Eccles.; At in Vi., O. pro Siccae legitur Siceae; in Fa., Syceae: meminit Siccae Sallustius de Bell. Jugurt.; estque civitas Africae Ptolemaeo, et Procopio, unde Siccenses populi Africae apud Trebellium.

(Ibid.) Ad credulitatem. Ad crudelitatem, L., V. Sed prius magis convenit huic loco.

(Ibid.) Somniis compelleretur. Somniis impelleretur 1131D Vi., O., Sa.

(Ibid.) Ab episcopo. Limatius juxta L., A., Lo., M., P., Pi., Fre., Mar., quam ut olim ab episcopis: intelligit enim episcopum civitatis Siccae. Porro quae hic dicuntur, alii cum an. 20 Constantini componunt, ut O., V., Pi., Fa. et editi; alii cum an. 21, ut Lo., Peta., Fux.

(Ibid.) Drepanam . . . . Luciani, etc. Lucani, Fa.; Liciani, Vi., Pi., O., mar. Sed scriptura nostra est aliorum mss., Nicephori, et aliorum. At iste Lucianus passus est martyrium vel sub Diocletiano et Maximiano (ut ait Athanasius in Decret. contra Arianos); vel, quod magis credo, sub Maximino (ut scribunt Hieronymus lib. de Scriptor. Eccles., Eusebius lib. IX cap. 6); vel, sub Maximiano, scilicet Galerio, ut Suidas et Menolog. Graec.

(Ibid.) Ibi conditi. Sic restituendum censuimus ex A., Fa., L., M., Peta., Fux., Lo., Lod., Vi., O., septem Vatican., P., Al., tribus mss. Fab. et Beda; cum in reliquis ibi conditam legatur manifesta depravatione, 1132B ut in Mar. ibi condidit. Vicus enim, cui nomen Drepanum, seu Drepana, non erat antea civitas; sed eum Constantinus hoc ipso anno 21 sui imperii cinxit muris. Primum, in gratiam matris suae Helenae, a qua et denominavit Helenopolim, teste etiam Socrate lib. I cap. 17, Sozomen. lib. II cap. 2, sicut et ab ejusdem nomine Pontum Polemoniacum 1132C (de quo supra circa an. Christi 67) nuncupavit Helenopontum, teste Justiniano constitut. 28. Deinde, quia Helena rediens a sacra peregrinatione Hierosolymitana, ibidem construxerat basilicam magnificam ac superbam in memoriam hujus Luciani martyris, summae apud loci illius incolas venerationis, ob stupendum illud miraculum, quo corpus illius, alligato lapide, in mare demersum cum esset, delphini dorso ad illius vici littus delatum fuerat: ut constat ex ejusdem actis apud Metaphrastem in Lipomano et Surio tom. I, die 7 Januarii, et ita apud Menolog. Graec., die 15 Septembris. Haec demum instituuntur in membranis, ut in Peta., Pi., Vi., O., Fux., Fa., Mar., an. 21 Constantini objiciantur, quibus sunt impressi adjungendi, ut Lo., an. 22; nec ex alio auctore potest colligi, cui potius sit assentiendum.

(Ibid.) Appellavit. Nuncupavit, L., A., M., P., Lo., Peta., O., Fux., Mar., Vi., Lod., Beda.

(677.) Olymp. 277. In codicibus Vi., O., desideratur, 1132D ut dixi, enumeratio olympiadum; sed in caeteris exstat. Observandum enim est ludos Olympicos, ut colligitur ex Zosimo, prohibitos celebrari a Constantino anno Christi 313, quo anno, seu an. 7 Constantini, a die XI kalend. Octobris, quo Maxentius occubuit, coepit (ut docet Onuphrius accuratissime) in eorum locum succedere ratio numerandi per Indictiones, vel etiam anno Christi 307, a die VIII kalend. Octobris, quo coepit imperium Constantini, sicut contendit ocellus temporum Scaliger lib. V de Emendat. tempor. pag. 471. Itaque Hieronymum numerare olympiades non ratione ludorum, sed tantum quinquennii annorum, quia illa ratio numerandi per intervallum quadriennii certissima est, vel etiam ratione lustrorum, quae Romae fiebant quolibet quinquennio.

(Ibid.) In Antiochia Dominicum, etc. Occupant ista strigam anno 21 Constantini oppositam in Peta., Fux.; in Lo., Vi., O., Pi., et Fa. 22: quod idem habent 1133A impressi. Cedrenus videtur referre ad an. 23. Describit quidem Eusebius orat. de Laudib. Constantini, et lib. III de Vita ejusdem cap. 29, structuram et ornatam hujus octangulae, et praecipuae basilicae urbis Antiochiae auctore Constantino, quod tandem an. 5 Constantii videbimus absolutum et dedicatum. Sed non ipse exprimit tempus nec annum incoepti operis. Dictum est autem Dominicum, seu Κυρίακον, quia veteres Christiani sic vocabant templum, seu potius (ut loquamur Christiana lingua ex praescripto Augustini et aliorum) Ecclesiam. At aureum propter sui excellentiam, et pleraque sacra vasa ex auro confecta.

(Ibid.) Constantinus uxorem suam Faustam interficit. Exsultant ab L. et Pi., quibus assentiuntur Sozomen. lib. I cap. 5, et Evagrius lib. III cap. 40, dum acerrime contendunt rem esse ab ethnicis, in odium religionis effictam. Nihilominus absit ut hinc amandemus, cum caeteri libri idem habeant, et confirmetur, non solum testimonio Zosimi, Victoris, et 1133B Eutropii historicorum Ethnicorum; sed etiam Zonarae, Suidae, Pauli Diaconi lib. XI Hist. Miscell., Gregorii Turonensis lib. I cap. 35, Sidonii lib. V epist. 8, atque patrocinio Artemii praefecti Augustalis, et martyris. Nam cum ipse ageret apud Julianum apostatam causam religionis Christianae, et Julianus illi exprobraret iniquum Constantini judicium contra filium et uxorem, probavit aequissimam a Constantino in eos latam sententiam fuisse; sicut videre licet apud Metaphrastem in Surio tom. V, die 20 Octobris. Libri tamen qui haec habent, alii anno 21 Constantini credunt, ut Peta., Fux.; alii 22, ut Lo., O., Vi., Fa., editiones, et Marian., apud quem castigabis Pausiam, pro Faustam; alii an. 24, ut Contractus, quem eadem labe infectum purgabis.

(Ibid.) Donatus agnoscitur, etc. Oberrant libri: nam Peta., Vi., O., Fux., Fa., Mar. assignant an. 22 Constantini, quibus conformes editi; alii 23, ut Lo. et Contractus; sed auctor non tam habet rationem 1133C anni quam temporis.

(Ibid.) Post Tyrannum. Sic ex L., A., M., V., Vi., O., P., Pi., quinque Vatic. et trib. mss. Fab., Mar. et praecedentibus, ubi ejus fit mentio pro Tiramnum, ut in impressis: vel Tyramnum, ut in Lo., Fa., Peta., Lod.; de quo vide quae supra.

(Ibid.) Philogonius. Sic pro Philogonus, ut in Ven., Lut., B., Pet.; vel Phylogonius cum y, ut in Fux.; vel Pythagonus, ut in H., Ba., So., secuti 7 Vatic., L., A., M., P., Lo., Pi., Lod., Mar., Peta., Contractum et Chrysost. orat. de B. Philogonio, Theodoret. l. I cap. 3 Histor. Eccles., et alios.

(Ibid.) Cui succedit. In L., A., M., V., Va., P., Lo., Mar., cui successit.

(Ibid.) Occupaverunt. Obtinuerunt A., L., M., P., Lo., Peta., Mar.

(Ibid.) Eustathius. Eustachius Vi., O., Fa.; sed vulgata caret omni dubio, cum sit omnium veterum praeter alia mss.

(Ibid.) Eulalius. Sic reponendum monent A., L., 1133D Peta., M., quatuor Vatic., P., Lo., Mar., O., Vi., Pi. et tres mss. Fab. Theodor. l. I c. 21, Nicephor. in Chron., Niceph. l. XI c. 2, et alii quamplurimi, pro Eulabius ut olim; vel ut in Al. et tribus Vatic. Culabius.

(Ibid.) Placillus. Lucillus, Vi., O. Apud Socratem l. II cap. 9, Sozom. l. III cap. 6, Placitus; Nicephor. Constantinopol., Phacellius; apud Nicephorum Callist. l. XI c. 2, Phlacitus.

(Ibid.) Meletius. Hoc nomen cum saepius repetatur in hoc supplemento Hieronymi, libri dissident in scriptura a seipsis, et inter se. Nam in Pi., L., P., modo Militius, ut in A., B.; modo Melitus, ut etiam in Peta., Fux., Mar.; at vero in Al., Melitus; in V., O., Miletius. Sed nemo dubitare potest quin vulgata sit anteponenda, cum ita habeant Athanasius, Basilius, Hieronymus, Theodoretus, Socrates, et alii, quoties fit mentio episcopi Antiocheni. Haec enim 1134A potest notari differentia inter eum et episcopum Aegypti in Lyco seu Thebaide, a quo Meletianorum haeresis, seu potius secta, ut iste dicatur semper Μελίτιος, seu Μελήτιος, ut apud Epiph. haeres. 68. Alter, Μελέτιος ut plurimum (nam etiam aliquando Μελίτιος ut apud Socratem l. III c. 25), quod licet observare apud Epiph. haeres. 73, ubi de Meletio et haeres. 78, ubi de Melitio; et apud Athanasium disput. I contra Arianos, ubi de Meletio, et apolog. 2, ubi de Melitio, et alios plures.

(Ibid.) Euzoius. Sic pro Euzoicus, ut in editis ex Lo., Vi., O., L., Peta., Fux., A., Pi. et Socrat l. I c. 9, Sozom. l. VI c. 5, uterque Nicephorus, et ipse Hieronym. adversus Luciferia. Nam ille adeo omnibus cognitus est, ut signifer Arianae haereseos dictus sit: Euzovius 4 Vatic.; Euzoieus 3 reliqui Vatican.; Euzotus Mar.

(Ibid.) Digessi, quod eos hostes. Pro, ut antiquitus, digessi, eo quod hostes, ex L., A., M., Va., P., Lo., Vi., O., Pi. Annectuntur demum ista omnia vel anno 1134B 22 Constantini, ut in Vi., Peta., O., P., Fa., Fux., Mar., quibus insistunt cusi; vel an. 23, ut Lo.

(Ibid.) Juvencus presbyter, etc. Habet ista 24 annos Constantini in Lo. et Mar.; sed in caeteris, 23. Nam praeter excusos, sic Peta., Vi., O., Fux., Fa.

(Ibid.) Porphyrius, misso ad Constantinum insigni volumine exsilio liberatus. Cujus argumenti fuerit liber, non constat aliunde: tamen cum Auctor testetur pro mercede illorum librorum meruisse ab exsilio revocari, verisimile est, ut summo judicio colligit pater historiae Baronius, nil aliud complexum illo libro, nisi confutationem eorum, quae scripserat contra religionem Christianam, et ipsum Constantinum. Is enim, exemplo Arii, quem recantata palinodia receptum audierat, pertaesus exsilii, et cum attigisset extremam senectam, hunc librum scripsit. Quod etiam videtur significare Eunapius in Vitis philosophorum, dum de eo loquens, multas, inquit, reliquit observationes libris a se editis repugnantes. 1134C Verum, ut vir Gentilis, frigide attingit quae res Christianorum spectant. Codices autem omnes docent revocatum ab exsilio Porphyrium an. 23 Constantini, ut Peta., Pi., Vi., O., Fux., Fa., quin et impressi. Soli Lo. et Mar. dissentiunt, qui an. 24, et Contract., qui an. 25.

(Ibid.) Alexandrinae Ecclesiae XIX ordinatur episcopus Athanasius, etc. Sic tam ex L., Al., A., M., V., O., Va., Vat., P., Lo., Vi., Pi., Fa., Peta., Mar., Contract. et trib. mss. Fab., quam ex ratione episcopi praecedentis, qui dicitur XVIII, et subsequentis, qui dicitur XX, pro Eccles. XXXVI ordinatur ut olim. Nec remorari nos debet dissidium illud codicum, dum Lo., Mar., Contractus opponunt an. 25 Constantini, et caeteri an. 24, ut Peta., Pi., Vi., O., Fux., Fa., una cum editis, quorum haud dubio lectio receptior: sic enim propius accedunt ad ordinationem Petri, successoris Athanasii, circa an. 10 Valentis, si verum est Athanasium ann. 47 integris sedisse, ut testantur Cyrillus epist. I, et Socrat. l. 1134D IV c. 20, Sozomen. l. VI c. 19, Rufin. l. II c. 3. Dixi propius, quia non omnino constant anni illi 46 ab an. 24 Constantini usque ad 10 Valentis. Verum si adjumento fuisset aliquod exemplar, reposuissem ad an. 21 aut 22: suspicor enim libros omnes foedatos hoc loco, cum minus probabile sit, Hieronymum ignorasse Athanasium successisse Alexandro, et hunc vita functum, quinque mensibus nondum exactis, post conc. Nicaenum, ut scribunt Athanasius Apologia I, Theodoretus l. I Hist. c. 26; a quibus non longe abest Epiphanius haeresi 59, cum docet Alexandrum decessisse eodem anno, quo Arius damnatus est in concil. Nicaeno. Verum si conc. Nicaenum celebratum est, coss. Paulino et Juliano, ut diximus, et illi concurrant cum anno vigesimo Constantini, necesse est Athanasium auctoritate jam dictorum ordinatum anno 21. Adde quod hoc modo mors Athanasii optime collocatur ad an. 9 Valentis: qua de re suo loco.

1135A (677.) Qui ab Arianis persecutus ad Constantinum refugit. Ista omnino delenda erant juxta Fa., Fux., Peta., L., A., M., V., Va., Vat., Lo., Vi., O., P., Pi. et tres mss. Fab., quia locutio illa, persecutus ab Arianis, minus pura est, nisi codices impressi, et nonnulli mss. atque veritas historiae, ut testatur Athanasius Apolog. 2, aliter sentire coegissent.

(Ibid.) Constantinopolis dedicatur, etc. Dedicationem hanc alii observant factam an. 20 Constantini, ut Cedrenus; alii an. 24, ut Peta. et Fux.; reliqui an. 23, ut Pi., Fa., O., Vi., Lo.: quibus adjunge editiones: nihilominus Cassiodorus sequitur priores, dum eamdem rem ascribit 24 consulatui post initium imperii Constantini, et consulatui 4 post ejus Vicennalia. Nec facile est judicare ex aliis scriptoribus, cui potius assentiaris. Licet enim Marcellinus Comes indictione 5, Mavortio solo consule, computet a conditu urbis Constantinopolis, usque ad illum consulem, quo coepit imperare Justinianus, annos 197: tamen non ita constat etiam inter doctiores chronologos, 1135B quo anno Christi, inciderit annus 24 vel 25 Constantini, nec etiam quo ejusdem anno inciderit primus annus Justiniani. Variant enim in utroque, modo duobus annis, modo tribus, modo quatuor, modo quinque; verbi gr., peritiores constituunt an. 1 Justiniani ad an. 527 Christi; at ipse Marcellinus eumdem facit an. 530, ut ex his colligitur, quae dicit indict. 3 de annis a sede Petri. Suidas numerat a monarchia Augusti ἀπὸ τῆς Αὐγούστου Καίσαρος μοναρχίας (id est a pugna Actiaca), modo ut in verbo Constantinopolis, τξ′ Χρόνοὑς, annos 360, modo, ut in verbo Constantinus, an. 362, Δύο δὲ καὶ ἑξήκοντα καὶ τριακοσίων. Sed quanta sit diversitas in constituendo anno pugnae Atticae, tam ratione annorum imperii Augusti, quam annorum ante Christum, non est quod repetamus. Cum autem ipse Suidas numerat a natali urbis Constantinopolis usque ad imperium Constantini et Basilii Porphyre-genitorum ann. 308, error in numeris est manifestus, cum illi regnare 1135C coeperint anno Christi 998. Zonaras contribuit hunc annum natalem anno ab orbe Πεντακισχιλιοστοῦ ὀκτακοσιοστοῦ τριακοστοῦ ὀγδόου, id est an. 5838, sicut etiam facit Cedrenus, apud quem ἔτει ἀπὸ κτίσεως κόσμου 'εωλη′ an. 5838. Sed quia jure potest dubitari quotus annus ab orbe sit Zonarae annus Christi, propter varias supputationes, quas quisque fere veterum sequitur, nil certi potest definiri, quis illi animi sensus. Si autem velis, ut existimat vir eruditissimus, Zonaram secutum communem supputationem Graecorum, prout cernitur in VI synodo, in Menologio Graec. et in Cyclo Paschali, juxta quam annus primus Christi est ab orbe 5508, non computato ultimo extremo, qui includitur in annis Christi, fit ut secundum Zonaram annus primus urbis Constantinopolis sit annus Christi 331. Zonaras tamen non videtur (pace tanti viri dixerim) numerasse annos urbis secundum illam vulgarem supputationem, immo potius secundum illam eamdem, qua utitur ipse Cedrenus, videlicet, ut non nisi 5505 antecesserint 1135D annum 1 Christi, secundum quam illis adde annos 333 Christi, qui secundum calculum Hieronymi concurrunt cum an. 24 Constantini, perficies supradictam summam 5538. Nicephorus autem l. VIII c. 26, Cedrenus, Gregorius presbyter in orat. de Nicaen. conc., referunt perfectionem et dedicationem hujus urbis ad an. 20 Constantini; sed merito reprehenduntur a viris valde doctis. Ex hac diversitate fit, ut annus Christi 1558, qui est Onuphrio annus urbis Constantinopolitanae 1228, sit accuratissimo Scaligero 1229. Cum ergo videam tantos viros differre uno anno, et simile esse dissidium inter libros hoc loco, satius est, ut maneat vulgatus situs ad an. 25 Constantini, maxime quia ita placet magno Baronio.

(Ibid.) Metrodorus. Medrodorus, A.; Metodorus, Vi., O.; Metrorus, Mar.; sed inepte, ut constat ex aliis exempl. Socrat. l. I c. 19, Zonar. tom. III. Observandum porro ad 25 Constantini scriptum ad oram 1136A codicis Peta., Apud Gallias Aureliani ordinatur episcopus Evurtius. Certum autem Metrodorum floruisse aliquot annis: ut minus mirum propterea videri debeat, si ad varios haec disponant annos libri, ut Peta., Fux. ad 24 Constantini; Pi., Lo., O., Vi., Mar. et impressi ad an. 25.

(Ibid.) Marcus XXXII Romae, etc. Hunc Peta., Pi., Fux., Fa., Contract., cum vulgatis collocant ad an. 25; Lo., Vi., O. ad an. 26; quorum nobis partes sequendae: hic enim annus est 22 Silvestri, sumpto initio numerandi ab anno 5 currente Constantini. Adhaec situs hic propius accedit ad Marianum, qui determinat haec ad consulatum Nepotiani, et Secundi (qui tamen in Fastis Facundus appellatur); hunc autem comparat cum 28 Constantini, cui favent Fasti Goltzii, cum illos reponunt ad 1087: hi enim additi ad 1264 ab Abraham, qui conditam Urbem praecedit, conficiunt 2351, cum quo concurrit apud Auctorem ille an. 28 Constantini. Stabilivit Onuphrius 1136B hunc situm, dum eos consules opposuit an. 3 olymp. 278. Hic enim pariter annus apud Auctorem respondet anno 28 Constantini, licet apud Onuphrium an. 31 ejusdem.

(Ibid.) Edicto Constantini gentilium templa subversa sunt. Haec sunt cum judicio accipienda, non quod Hieronymus intelligat ubique fana gentilium et idolorum fuisse edicto Constantini subversa. Nam repugnat universae historiae illius saeculi, quae testatur complurima templa variis in locis tunc intacta, postea a successoribus imperatoribus prostrata fuisse; sed quod tunc plura coeperint everti Constantini edicto, ut de templis Veneris et Aesculapii constat apud Euseb. l. III de Vit. Const. cap. 53. Illa demum desunt in Pi. Reliqui ita se habent, ut Peta., Fux., ad an. 25 Constantini referant; Fa., Vi., O., Mar. et cusi ad an. 26; Lo. ad ann. 27.

(Ibid.) Romani Gothos in Sarmatarum regione. Et Sarmatarum regionem A. et tres mss. Fab., quibus favet Victor lib. de Caesar. et loco quem mox citabimus, 1136C sed omnia alia exemplaria conveniunt cum editis; itemque Oros. l. VII c. 28, Zonar. tom. III, Diacon. l. XI Hist. miscel. Porro victoriam hanc quo certiorem habeas, non est praetereunda temporis circumstantia, quae est anima historiae; nam licet Lo., Fa. et impressi an. Constantini 27 assignent, reliqui tamen coeunt, ut 26 tribuant Vi., Lo., O., Peta., Fux., Pi., 3. mss. Fab.

(Ibid.) Constans filius Constantini. Sic Constans ex A., Au., M., uno Vatic., P., Lo., Fux., Mar. et 3 mss. Fab., pro Constantinus, ut in impressis, Vi., O., L., Lo. et uno Vatic.; sive Constantius, ut in quinque Vatic., Pi., Al., Lod. Nemo, credo, revocabit in dubium, quin nostra scriptio sit purior, qui meminerit ipsum Eusebium jam ante retulisse creationem Constantii et Constantini filiorum in Caesares ad an. 10 et 20 Constantini. Ex membranis nostris non ita certus peti potest annus, cum alii anno 26 aggregent, ut Fux.; alii an. 27, ut Peta., Pi., Vi., O., Fa., Mar., 1136D 3 mss. Fab., Contract. et impressi; alii an. 28, ut Lo. Favet Victor. lib. de Caesaribus, dum scribit: Gotthorum Sarmatarumque stratae gentes: filiusque cunctorum minor Constans nomine Caesar fit, etc., abhinc consumpto fere biennio fratris filium, cui ex parte Dalmatio nomen fuit, Caesarem jussit; itaque an. 28 et non an. 30 Constantini, ut vult Eusebius in Historia, sicut supra diximus. Siquidem Dalmatius fit Caesar an. 30, ut ait Hieronymus. Si autem Eusebius esset auctor horum, non dubitassem rejicere ad ipsum an. 30 eadem ratione, qua creationem Constantini filii majoris reposuimus circa an. 20 Constantini. Sed quia ipse Hieronymus potuit potius Victorem imitari, ut in multis ipsissima illius verba refert, maluimus religiosiores in retinendo, quam temerarii in mutando videri.

(Ibid.) Pestilentia et fame, etc. Dira haec divinae irae supplicia saevisse docent Fa., Peta., Pi., Fux., 1137A Vi., O., una cum excusis an. 27 Constantini: at Lo. an. 28. Cui potius haereas, non liquet aliunde.

(Ibid.) Sarmatae Limigantes, dominos suos, etc., expulerunt. Sic reposuimus pro Sarmatae Litigantes, ut in editis et nonnullis mss.; sed quam accommodate ad rei veritatem? Loci enim difficultas tanta est, ut cum animum nostrum diutius torsisset, majores tamen procellas et aestus excitatura foret, nisi subvenissent mss. codices L., Pi., Peta., tres mss. Fab., M., P., Fux., quamvis in hoc Fux., Sarmatae et Limigantes. Nostra lectio confirmatur ex affinitate dictionis, quae in aliis exempl. reperitur, licet mendose. Nam in A. legitur Limicantes, ubi diversum a primo c pro g, quarum lubrica est inter se mutatio. In Lo., Al., eliminantes; in Vi., O., legitur dimicantes, quae lectio a nostra differt in litteris D et c, pro L et g, et est sex Vatic. Nam in septimo idem reperies quod in excusis, nisi quod pro dominos suos, legendum exhibeat corrupte divinos suos. Sed quod nos magis movet, est auctoritas Ammiani, quae l. 1137B XVII et XIX, loquens de Constantii imperio, saepe facit mentionem Sarmatarum, quos vocat Limigantes, eosque facit incolas in ea parte Sarmatiae quae Secundam prospectat Pannoniam; neque non semel attingit hanc ipsam conjurationem servorum contra dominos, de qua hoc loco Hieronymus.

(Ibid.) Arcaragantes. Ardaragantes, P., A.; Argantes, A.; Argaragantes, M.; Ardaracantes, L. Praeter haec motum hunc Sarmatarum describunt libri circa an. 28 Constantini, ut Peta., Pi., Vi., Fux., O., Fa. et cusi; dissidet Lo. qui circa an. 29.

(Ibid.) Calocerus. Melius cum unico l, quam ut olim Callocerus, idque ex praescripto Peta., Lo., Vi., O., Fa., sex Vatic., Fux., Mar. et 3 mss. Fab., et quia ita habent Victor lib. de Caesaribus. Orosius l. VII c. 28, quibus accedit Caloceros in Pi. Minus conveniunt libri, cui anno haec sint assignanda. Nam Peta., Fux., anno 28 Constantini opponunt; Fa., Vi., O., Pi., Mar., an. 29, ut et cusi; Lo. an. 30.

1137C (Ibid.) Molitus opprimitur. Pro molitur et opprimitur, ex L., A., M., V., P., O., Vi., Pi., Fa. et trib. mss. Fab., quibus accedit moliens opprimitur in Lo. et Mar.

(Ibid.) Monachum. Deest in A., Au., M., V., Va., Vat., Fa., Peta., Fux., P., Lo., Vi., Fre., Mar., O.: tamen retinuimus ob auctoritatem vulgatorum, et quia nemo dubitare potest fieri mentionem Antonii monachi, cum idem de eo testatur Athanasius in ejus vita; et quoniam non parum facit ad illustrationem rei temporis circumstantia, scito Peta., Fux., aggregasse ad an. 29 Constantini; caeteros Pi., Lo., O., Vi., Fa. et editos, ad an. 30.

(679.) Tricennalibus Consta. Dalmatius Caesar appellatur. Dalmaticus tres mss. Fab., sed male. Ex superioribus autem liquido constat annumeranda haec an. 30 Constantini, quod et faciunt Lo., Pi., Vi., O., Fux., Fa., Contractus et impressi; quamvis Peta. an. 29 ascribat, quod et facit Cedrenus. Sed istis adversatur vox Tricennalibus.

1137D (Ibid.) Pater. Olim Pather, sed scripsimus sine h, juxta Lo., Pi., Vi., O., Fa., Peta. et tres mss. Fab., et quia sic etiam pingitur apud Ausonium de profes. Burdeg. quibus proxime accedit Hieron. ad Hedibiam, dum eum vocat Paterium. Unus est hic codicum consensus, ut indicent ista ann. 30 Constantini evenisse.

(Ibid.) Eunomia virgo Christiana. Desiderantur in A., V., P., Lo., Vi., O., Fre., Peta., Fux. et trib. mss. Fab. At in sex Vat. ita leges, Nazari filia Christiana virgo in eloquentia patri coaequatur, cui nomen Eunomia fuit, nisi quod in duobus, post Nazarii additur Rhetoris; in tertio deest vox virgo. non secus ac in Mar.; in septimo leges ut in editis. Licet autem a veritate non abhorreant, adjectitia tamen suspicor. Totam sententiam collocant ad annum 30 Constantini, praeter impressos, Fa., Lo., Pi., Peta., Fux., Vi., O., Mar.

1138A (Ibid.) Vir disertus praefectus praetorii. Pro vir disertus praetor, ut olim, restitui praefectus praetorii, secutus L., A., M., V., P., Pi., Vi., O., Al., Lo., Fre., Fa., Fux. et tres mss. Fab., nisi quod L., Pi., M., Lo., Mar. habent praetorio pro praetorii, sed de hac scriptura vide paulo post. Quod attinet ad circumstantiam temporis, non est quod diu laboremus, cum omnes membranae, editiones, et Mar. ad an. 30 Constantini congerant.

(Ibid.) Eustathius . . . . Hieros. Martyrium constructum est. Eustachius Pi., Vi., L., O., Fa. Apud alios auctores illius est altum silentium. Quare autem hoc templum in honorem gloriosissimi sepulcri Salvatoris constructum, ex quinque, quae ipse Constantinus aedificari jussit Hierosolymis, nuncupatum fuerit Martyrium, explicat Cyrillus Hierosolymitanus Catech. 14, quasi testimonium et monimentum resurrectionis Christi. Hoc ipsum vocatur basilica Constantiniana Actio. 4 conc. Nicaen. 2, ubi describitur cohonestata multis ornamentis, et praecipue 1138B sacris imaginibus Deiparae Virginis et sanctorum, sicut etiam testatur Damascenus l. III de Imaginibus. Eusebius autem l. III de Vita Constantini c. 24 et seqq., et l. IV cap. 40 et seqq., pluribus describit illius templi aedificium et splendorem; cujus erectionem seu dedicationem libri aliquot anno 30 Constantini objiciunt, ut Fux., Fa., Vi., O., Pi., quos editi imitandos sibi proposuerunt: alii anno 31, ut Lo., Peta. Sed rectius priores teste Eusebio, qui l. IV de Vit. Constant. cap. 4, hoc idem tribuit anno trigesimo Constantini, et quo ipse dedit Tricennalia.

(Ibid.) Constantinus extremo vitae suae tempore ab Eusebio Nicomediensi episcopo baptizatus in Arianum dogma declinat, a quo usque in praesens tempus Ecclesiarum rapinae, et totius orbis est secuta discordia. Habent hoc idem Idac., Mar., septem Vaticani, et omnes libri una cum Contracto; excipio Al., ubi pro Constantinus, legitur Constantius; et unum ex Vaticanis, ubi baptisatus martyrium (pro in Arianum) 1138C dogma declinat; et Mar., ubi Constantius filius Constantini Magni extremo, etc. Excipio etiam Lo., ubi ex una sententia fiunt duae, spatiis, et velut laterculis distinctae: prior, Extremo vitae tempore ab Eusebio Nicomediensi episcopo baptisatus; posterior et valde diversa ab aliis libris, Eusebius in Arianum dogma declinat, a quo usque in praesens tempus Ecclesiarum rapinae, et totius orbis est secuta discordia. In quibus, dum librarius studet liberare Constantinum a macula haereseos, incidit in maximam absurditatem, tribuens Eusebio episcopo Nicomediensi, quod imperatori soli convenire arguunt illa verba, Ecclesiarum rapinae et totius orbis, etc. Caeterum tota sententia, sicut ferunt vulgati, habetur fere iisdem verbis apud Isidorum in Chronico, eumque solum, ni fallor: prima vero pars confirmatur aliquo modo testimonio Socratis lib. I cap. 39, Sozomeni lib. II cap. 34, Theodoreti lib. I cap. 31, Freculphi lib. III cap. 20, Mariani, et Eusebii lib. IV de Vita Constant. cap. 24, 61 et 62, et post eum Ambrosii 1138D in orat. de Obitu Theodos., dum tradunt Constantinum circa finem vitae baptismate ablutum. Invaluerat enim tunc pravus usus, ut plerique baptismum usque ad extremum vitae different, quo certiores essent de peccatorum omnium expiatione, et salute animae: ut videre licet apud Augustinum, Chrysostomum et alios illius saeculi, qui in morem illum acerrime invehuntur. Nihilominus non videtur valde probabile Constantinum catechumenum, seu adhuc a Sathana possessum (nam ille, ut loquitur Cyrillus catech. mystago. 1, in aqua salutis suffocatur), potuisse interesse tum conciliis ecclesiasticis, tum divinis mysteriis, quae quotidie per episcopos et sacerdotes in comitatu peragebantur, sicut eum fecisse non solum in Festis Paschae, sed saepe alias testatur Eusebius lib. IV de Vita Constantini cap. 46 et alibi. Nam certum est ex innumeris testimoniis non licuisse illis sacris interesse, nisi baptizatis, et nota est historia 1139A Numeriani imperatoris infidelis expulsi ab ecclesia per Babylam episcopum apud Nicephorum lib. VI cap. 36, et lib. X cap. 28, et Constantii celebrantis concilia non in ecclesia, sed in palatio, ut narrat Severus lib. II, quia adhuc ut catechumenus non poterat interesse illis, quae fiebant in ecclesia, et inter sacra. Quod tamen non ita assero, ut nesciam illud non habuisse locum in Theodosio Magno, quem constat interfuisse conciliis et mysteriis privilegio episcoporum, et tamen eumdem sub finem vitae fuisse baptizatum testatur Ambrosius. Itaque ejus rei fidem relinquo apud suos auctores, sicut facit Sigonius lib. IV de Occidentali Imperio: supradicti autem scriptores non attingunt, per quem Constantinus baptisma sit consecutus, an per Catholicum episcopum, an per Arianum. Quod per Arianum, hoc tanquam figmentum Arianorum refellunt Nicephorus lib. VII cap. 45, Cedrenus, Anastasius Bibliothec. ms. ex Theophane Graeco historico, Antonius 1139B Florentinus, Martinus Polonus, et alii plerique, qui consentientes Ecclesiae universali (ut loquitur Nicephorus lib. VIII cap. 54) multis confirmant Constantinum a solo Silvestro salutari lavacro expiatum. Quod pertinet ad alteram partem, videlicet Constantinum incidisse in Arianismum, solus Lucifer ex veteribus lib. I de Regibus apostaticis, idem sentire videtur; hinc forsan suspicionis ausam captans, quod episcopos catholicos ut Athanasium, et alios in exsilium amandarit circa ultimos ejus annos. Sed hoc factum non provenit ex fide corrupta, sed quia ipse artibus et fallaciis Eusebianorum deceptus (qui licet simularent se Catholicos, Arianis tamen occulte favebant) existimabat ex eo effecturum, ut hoc pacto Athanasius liber esset ab eorum crudelitate, qui illi per insidias imminebant, sicut loquitur Athanasius epist. ad solitariam vitam agentes, ubi non solum de suo exsilio illum excusat, sed etiam tuetur ab hac labe haereseos, quando post obitum Constantini exprobrat Constantio, quod exemplum patris non consectetur, 1139C sed sinat se ab haereticis seduci, ac vocat Constantinum felicis memoriae et religiosissimum. Idem facit Epiph. haeres. 69, dum comparans Constantium cum Constantino patre, illum incusat, quod non secundum fidem patris processit, sed deviavit. Hilarius quoque lib. I ad Constantium, ubi vocat Constantium pietatis paternae haeredem rebellem, et Theodor. lib. II Hist. cap. 5, dum introducit Athanasium excitantem Constantem filium Constantini ad patris imitationem, et dum profert litteras ipsius Constantis hortantis Constantium fratrem, ut haereditatem pietatis paternae integram inviolatamque servaret. His adde, quod sacra antiquitas venerata est Constantinum, ut orthodoxum, et religiosissimum Dei cultorem, et Ecclesia Graeca eum semper coluit ut sanctum, ac memoriam recolit die 21 Maii. Jam vero lectio codicis Al., quae refert integram sententiam ad Constantium, videtur posse confirmari auctoritate Damasi, ubi ait (in Actis Felicis papae tomo primo Conciliorum pag. 440) Felicem papam declarasse Constantium (filium Constantini) 1139D haereticum, et secundo rebaptizatum ab Eusebio Nicomediensi prope Nicomediam in Aquilone (lege in Acyrone) villa, et propter hoc ab ipso Constantio martyrio coronatum: a quibus non longe abest Athanasius de Synod., dum ait Constantium morientem non a piis viris, sed ab Euzoio Ariano episcopo Antiocheno, saepius ob Arianam haeresim deposito baptizatum: cui accedit Severus lib. II, dum testatur ipsum Constantium fuisse catechumenum tempore concilii Mediolanensis paulo ante ejus obitum celebrati: et licet possit quis conjicere Constantinum, vel etiam Constantium fuisse forsan primo a Catholicis baptizatum, sed postea in ultimis diebus rebaptizatum ab Arianis, quia mos Arianorum erat rebaptizare eos, qui a Catholicis fuerant baptizati, ut ait August. lib. de Haeres. et constat ex multis aliis scriptoribus; non video tamen, quomodo possit dici Hieronymum haec intellexisse de Constantio, cum 1140A omnes libri fidem faciant totum istum paragraphum collocatum ad an. 31 Constantini, nullo autem modo ad tempora Constantii: nisi dicas Arianos jam ab ipso initio Chronici in lucem editi, haec quae dicebantur de Constantio, transposuisse in ultimum annum Constantini, atque pro Constantius posuisse Constantinus. Ex quibus omnibus satis colligitur, quam acri et maturo judicio lumen Historiae ecclesiasticae tom. III Annal. pag. 210, excludat hunc paragraphum tanquam adulterinum, et ab alio appositum, atque totius Ecclesiae catholicae consensione, et usu continuato improbatum et rejectum. Unde cum diu deliberassem num haec abscinderem, vicit solita religio, ne quid mutarem sine libris. Neque tamen praetereundum omnes codices tam scriptos quam cusos haec comparare cum an. 31 Constantini, praeter Fux. et Fa., qui cum an. 30.

(679.) In Ancyrone. In Acironiae, Lod.; in Acyronae, Lo.; in Acyrone, Pi., Peta., L. et Cassiodor.; in Acinore, Vi., O.; in Apcyrone, in trib. mss. Fab., 1140B in Achyrone, Mar.; sed rectior vulgata. Eadem apud Ammianum Marcell. lib. XXII vocatur Ancyra apud Nicomediam. Apud Victorem libro de Caesar., Achyrona cum spiritu; apud Idacium corrupte in Aquiloni, ut etiam apud Damasum, ut dictum supra.

(Ibid.) Anno aetatis suae 66. In Fux. 63. Sed forsan illa nota 3 est corrupta pro 5, quod fuit facile propter similitudinem. Nam licet alii libri habeant 66: tamen Rufinus lib. I. cap. 11, Sozomen. lib. II cap. ult., et Socrat. lib. I cap. 40, volunt Constantinum defunctum anno aetatis 65, et imperasse ann. 31. Verum Eutropius et Cassiodorus nostram lectionem amplectuntur: ipse auctor lib. I de Vita Constantini cap. 1, scribit eum adeptum imperium an. aetatis 30: Χρόνῳ μὲν βασιλείας τρισὶ δεκάδων περιόδοις τελείαις καὶ προσέτι λῷον τιμήσας, τούτων δὲ διπλήσιον τοῦ παντὸς βίου τὴν ἐν ἀνθρώποις περιορίσας ζωὴν, Deus Constantini regni tempus ad amplius triginta annorum curricula plene expleta confectaque, cum summo honore illi 1140C propagavit. Quo annorum spatio duplicato, totius vitae orbem, quem inter homines peragrabat, quasi termino quodam circumscripsit. Ex quibus videtur tribuere Constantino annos vitae tantum 60. Victor libro de Caesaribus addit duos annos supra sexaginta.

(Ibid.) Villa publica. Via publica Lod., sed corrupte, ut constat ex aliis exemplar. et Eutropio. Caeterum non est praetereundum libros extremum hunc actum Constantini non eodem pacto numerare, cum alii 30 ejus annum connotent, ut Peta., Fux.; alii 31, ut Lo., Pi., Vi., O., Fa., quibus et impressos adde, et hi carent dubio.

(Ibid.) Diebus 12. Diebus 13, Au., P., M., A., Peta.; diebus 23, Lo. et Cassiodor.

(Ibid.) Ablavius. Sic pro Abladius ex fide P., Pi., Vi., O., quinque Vat., trium mss. Fab., et auctoritate Trebellii in Claudio, Zosimi lib. II, Eunapii in Aedesio et lib. I de Episc. et Cler., in Cod. Theodosiano. Cui lectioni accedit Ablabius in L., Peta., 1140D Fux., A., Lo., M., Al., Mar., sicut Cassiodorus novus (nam antiquus Ablavius) et Fasti tam Goltzii quam aliorum, dum collocant illum consulem (nam credo esse unum et eumdem) ad an. 23 Constantini: item Ammian. lib. XX, ubi forsan legendum Ablavius per v sicut legitur apud eumdem lib. XVII. Cum autem apud Graecos scribatur Ἀβλάβιος (quasi dicas Innocentius), ut apud Zosimum lib. II, Socrat. lib. VII cap. 12, et littera β reddatur modo per b, modo per v, utrumque ferri potest. Observabis autem respondere ista in omnibus sive membranis, sive editis, an. 1 Constantii, qui firmatur auctoritate Zosimi lib. II.

(Ibid.) Praefectus praetorii. Praefectus praetorio, Vi., O., Pi., Al., V., Va., L., A., M., P., Lo., Mar., et hoc frequentius est apud jurisconsultos. Tamen cum hoc nomen officii saepius repetatur in hoc Chronico, et jam receptum sit ut in vulgatis ubique, et in iisdem mss. aliquando legatur praetorio, sitque frequens 1141A apud Ammianum Marcellinum, Hieronymum, Trebellium, Spartianum, et historicos, nil muto.

(679.) Sapor rex Persarum, etc. Designant haec circa annum primum Constantii Fux., Pi., Vi., O., Fa. et impressi; at Lo. et Peta. ad annum 2. Firmantur vulgati auctoritate Theodoreti, dum in Philotheo in Jacobo Nisibita tradit Saporem statim post obitum Constantini Nisibin obsedisse, quod etiam ipse pluribus narrat lib. II Histor. cap. 30.

(Ibid.) Dalmatius Caesar, etc. Observa Dalmatii mortem opponi anno primo Constantii in omnibus libris, ut Peta., Pi., Vi., O., Fux., et impressis: ni obstaret Lo., qui circa annum secundum refert, sicut etiam vult Cedrenus, et post eum Contractus; sed illa verba Auctoris, an. imperii sui 3, firmant vulgatum situm, quibus conveniunt illa Victoris lib. de Caesaribus, confestim post mortem Constantini Dalmatius interficitur. Caeterum illustr. Baronius tom. III conjicit pro Caesar reponendum Censor, quod confirmat 1141B ex rescripto Constantini ad Dalmatium ex Zosimo lib. II, unde efficit Dalmatium titulo tenus, Caesaris dignitatem fuisse consecutum: verum cum viderem lectionem receptam in editionibus, stabiliri auctoritate Eutropii, Victoris, et consensu exemplarium, illaesa et immota permansit.

(Ibid.) Anno imperii sui tertio. Desunt in A., M., P., Lo., Peta., Fux., Mar., sed ferri possunt, cum non sint contraria veritati historiae.

(Ibid.) Jacobus Nisibenus. Nisibinus Fux., ut et apud Zosimum et Contract.; Nizibicus, Lo., L., Pi., Lod.; Nizibinus, Ado; Nisibus, Rhegino; sed primum caret dubio, praecipue quia ita habent alia exemplar., et constat ex Gennadio in catalog. Script., Adone, Theodoreto, Nicephoro, Gregorio Turonensi, et aliis, hunc Jacobum fuisse Nesibenae, vel Nesibe, seu Nisibe, seu etiam Nisibis (nam ita varie scribitur apud bonos auctores) urbis in Mesopotamia episcopum, ideo dictum Nisibenum, seu Nesibenum; sic cum vocat Gregor. Turonens. Eusebii sectator lib. I 1141C cap. 37, et alii appellant Nisibitam: hinc castigabis Freculphum, in quo Jusibenus. Quomodo autem Nisibis urbs saepius liberata sit precibus sancti hujus episcopi etiam mortui, plura Theodoretus lib. I cap. 7, et lib. II cap. 30, Nicephorus lib. VIII cap. 14, lib. XV cap. 22, Gennadius in catalogo Scriptorum Ecclesiast. Caeterum illum solus Lo. opponit an. 2 Constantii, quem imitatur Contract.; caeteri vero an. 1, ut Fux., Fa., Peta., Pi., Vi., O. et impressi.

(681) Ex hoc loco . . . . Constantii regis. Constantii imperatoris Fa., quinque Vatic., L., Lod., Pi.; verum prius in aliis mss. et Mar., ut intra paulo post circa an. Christi 364. Insuper assignant haec an. 2 Constantii Peta., Pi., Vi., O., Fux., Fa. et impressi; anno 3, Lo.

(Ibid.) Omnes non suae partis. Omnes suae partis, sine non, Al. Sed utrumque potest admitti salva rei veritate, sed diverso respectu. Nam si vox suae referatur ad Constantium, retinendum illud non, si 1141D ad Athanasium, delendum.

(Ibid.) Constantinus bellum fratri inferens jux. Aqu. Al. occiditur. Bellum frisiis, Lod., L., Pi,. sed valde corrupte, ut ex Eutropio lib. X et aliis constat. Nam sine dubio per fratrem intelligit Constantem, cui Constantinus bellum intulit. Collocatur autem haec caedes in Lo. ad an. 4 Constantii: Anastasius vero Bibliothecarius ms. scribit ex Theophane contigisse anno ejus tertio, cui conformes sunt membranae reliquae, ut Fux., Vi., O., Pi., Fa., Peta., editiones et etiam Contr. atque Marianus et alii: a quibus stat Victor lib. de Caesaribus, dum ait triennio post mortem Constantini caesum hunc imperatorem Constantinum filium: tamen situs codicis Lo. firmatur auctoritate Zosimi his verbis, Constans incautum fratrem opprimere volens inimicitias toto triennio dissimulat: cui convenit Socrat. lib. II cap. 5, dum ista suggerit, coss. Acyndino et Proclo, qui erat an. 4 Constantii, sicut notant Fasti Onuphrii Panvini, et ipsius Cassiod. 1142A lib. IV Hist. Tripar. cap. 9. Licet in Chronico constituat illum consulatum ad annum primum Constantii. Sed quanta sit apud eum perturbatio consulum in annis Constantini et filiorum, et quomodo praeterierit duos consulatus, sciunt qui vel minimum sunt versati in Fastis consularibus. Nec est omittendum Socrat. lib. II cap. 4, Sozom. lib. III cap. 2, Cassiod. lib. IV Hist. Tripar. cap. 3 et 4, ad eumdem annum et consulem constituere hujus Constantini mortem et Eusebii Caesariensis Auctoris nostri.

(Ibid.) Juxta Aquileiani Alsae. Sic correximus ex L., Au., M., V., Lo., Lod., Peta., O., Pi., Vi., Fux., Va., Vat., P. et tribus mss. Fab., pro juxta Aquileiae Alsam, ut in vulgatis et apud Albertum; vel juxta Aquileiam Alse, ut in Fa. et septem Vatic. Nam etiam constat ex Aurelio in Epitome; Constantium fuisse projectum in fluvium, cui nomen Alsa, non longe ab Aquileia. Convenientius Rufinus lib. I cap. 15: Constantino non longe ab Aquileia apud Alsam fluvium a 1142B militibus interfecto, etc.; et eo sensu Eusebius vocat Aquileiam Alsae, hoc est, quae adjacet Alsae fluvio, ut etiam testatur Plinius lib. III cap. 18. Praeterea insolens est, ut flumina ab urbibus denominationem sumant, sicut proprium est urbibus.

(Ibid.) Vario eventu. Opponunt ista ex adverso an. 4 Constantii Lo., M.; at Contractus an. 5. Caeteri an. 3, ut Peta., Pi., Fux., Vi., O., Fa., Mar., cum quibus concurrunt vulgares; a prioribus stamus propter notam numeralem, quae apposita est e regione superioris paragraphi.

(Ibid.) Multae Orientis urbes terraemotu, etc. Unanimes editiones an. 4 Constantii ista credidere, ut Lo., Peta., Pi., Vi., O., Fux., Fa., nec dissentiunt Contractus et impressi: Socrates tamen lib. II cap. 10 sub finem, loquens de hoc terraemotu, comparat illum cum an. 5 Constantii imperatoris, et Consulatu Marcelli, seu Marcellini et Probini: plures alii meminerunt ejusdem terraemotus, ut Oros. lib. VII cap. 29, Greg. Nazianz. orat. de Rebus suis, Ephrem lib. II 1142C de Vitis Patrum apud Surium tom. II. Verum circumstantiam temporis non observant.

(Ibid.) Audaeus. Audaeus in Lod., Mar., Vinc.; Audeus, Vi., O., Pi., Lo., Contract.; Audens, Fa. Apud Epiphan. haeres. 70, Αὔδιος; Theodor. lib. IV Eccles. Hist. cap. 10, Αὐδαῖος. Unde non levis firmitudo vulgatae lectioni accedit, quam alii mss. et Mar. habent,

(Ibid.) In Syriacoele. In L., Pi., in Syria, absque coele; apud Mar. in Coelesyria; sed prima tutior est. Exstat enim in septem Vaticanis, et aliis mss. Est autem eadem regio, quam Scriptura sacra I Machab. X, et II Machab. III et IV, Ptolemaeus et alii Coelesyriam vocant; de qua Strabo lib. XVI: Tota regio ultra Seleucidem et Arabiam recedens Coelesyria appellatur; sita, ait Apuleius, supra Euphratem in Libya, ita dicta a profunditate. Nam κοῖλος cavum significat. Hinc Mela lib. I inter sex partes Syriae nominat eam, quae dicitur Coele, seu Coele, sicut Curt. lib. IV; et Plinius, dividens Syriam in undecim partes, 1142D unam facit hujus nominis Coelen, cujus urbs praecipua erat Antiochia. De voce autem Syriacoele, pro Coelesyria, Philo lib. de Legatio., Hieron. in Ezechiel. lib. XIV cap. 17, et Daniel. XI, et lib. Quaest. in Gen., Joseph. lib. I de Bell. Judaic. cap. 3, Plin. lib. VI cap. ultimo: usitatius tamen dicitur Caelesyria, seu Celesyria.

(Ibid.) Audaeus . . . . Audaeana. Audiana, Vi., Lo., Lod., O., Peta., Pi., Fa.; apud Epiphanium haeres. 70, Αὐδιανοὶ εἶτ᾽ οὖν Ὠδιανοί. Ad extremum dicerem istam periodum objici in omnibus libris an. 4 Constantii, cum ita habeatur in impressis, et praeterea in Peta., Pi., Vi., L., O., Fux., Fa., Mar.; sed impedit Lo., qui opponit anno 5: nil interest quod elegeris.

(Ibid.) Franci a Constante perdomiti, etc. Ascribenda docuere anno 4 Constantii Vi., O., Pi., Fa. et impressi. At an. 5, Lo., Peta., Fux., M., Mar., Contract.; quibus adhaeremus: nam propius accedunt 1143A ad testimonium Socratis, qui lib. II, cap. 9 et 13, recitat haec contigisse an. 6 Constantii, seu iisdem consulibus, sub quibus caedes Hermogenis patrata, de qua proxime Cassiodorus haec ipsa verba refert circa quintum consulatum post mortem Constantini, cum tamen nominat consules Leontium et Salustium, qui, ut videre est in Fastis, et colligitur ex Socrate et aliis, est octavus consulatus: hac postrema ratione istud esset referendum ad an. 8 Constantii.

(681.) Hermogenes . . . . . Constantinopoli, tractus a populo, etc. Sic pro Constantinopolim, ex Al., V., P., Vi., O., Lo., Pi., Fa., Mar., Contract.: quorum verborum is sensus est: non quod Constantinopolim perductus sit, sed quod cum in eum ibi populus insiluisset, captum et interfectum fune traxerit; sic enim Socrates lib. II cap. 13, fune per urbem tractus est: quod idem habent Sozom. lib. III cap. 7, et Nicephor. lib. IX cap. 7. Praeterea consignari ista variis annis observandum est. Nam Vi., O., Pi., Fa. 1143B an. 4 Constantii, sicut impressi. At Lo., Peta., Fux., Mar., an. 5: quibus adhaesimus; siquidem viciniores sunt iis, quae scribit Socrates lib. II cap. 13, nimirum evenisse sub consulatu Constantii III et Constantis II. Hunc enim Marianus et Onuphrius in Fastis ascribunt an. 6 Constantii: sicut etiam infertur ex loco cit. lib. IV Hist. Trip. cap. 9, ubi superiores consules ponuntur an. 5 Constantii.

(Ibid.) Antiochiae Dominicum aureum dedicatur. Respondent haec an. 5 Constantii in Peta., Pi., O., Vi., Fux., Fa., Mar. et impressis. At in Lo. an. 6. Sed rectius priores, teste Athanasio lib. de Synod. Fuerunt numero, qui Antiochiam tempore Encaeniorum (hujus templi) convenerant, nonaginta (Sozomen. lib. III cap. 5, Hilar. lib. de Synod., numerant nonaginta septem, coss. Marcellino et Probino, indict. 14, praesente ibidem Constantio impiissimo imperatore), dabat enim tunc imperator sua Quinquennalia: cum quo convenit Socrates lib. II, cap. 8. Nam agens de consessu illius concilii Antiocheni, nominat eosdem 1143C consules, et observat agi tunc annum 5 a morte Constantini patris, nisi quod pro Marcellino legit Marcello; vide quae dicta sunt superius de inchoatione illius templi circa an. Christi 331.

(Ibid.) Macedonius. . . . ab Arianis episcopus. Sic pro ab Arianis episcopis ex L., Lo., P., A., Peta., M., V., P., Lod., Fux., Fa., Mar. Nam Macedonius in sede episcopali (Constantinopolitana) magis a populo Ariano et secundum praesidis, quam ecclesiasticum canonem, collocatur, ut testantur Socrat. lib. II cap. 16, Sozom. lib. III cap. 9, idque anno 5 Constantii, si Peta., Pi., Vi., O., Fux., Fa. et impressis credimus. At si Lo. et Mar. an. 6, sicut etiam infertur ex supradicto loco Socratis lib. II cap. 13, cum hoc etiam constituat sub iisdem consulibus, ut videtur accidisse initio anni. Licet autem Macedonius saepius fuerit ejectus et restitutus sedi Constantinopolitanae; tamen Hieronymus hic videtur loqui de eo tempore, quo primum Ariani, Eusebio Nicomediense 1143D defuncto, introducunt Macedonium, et catholici Paulum: quod accidit eodem anno, quo caesus est Hermogenes, de quibus consule eruditissimos Annales summi Baronii. Illa enim historia apud scriptores est tot ambagibus involuta: ut vix possis te sine hujus Tehsei filo ab illis expedire.

(Ibid.) Paulus crudelitate praefecti Philippi (nam fautor Macedonii partium erat) et Arianorum insidiis strangulatur. Haec voluere Pi., Vi., O., Fux., Peta., Fa., excusi, anno 5 Constantii; Lo. an. 6. Sozom. lib. III cap. 8. Socrates lib. II cap. 12, dum haec consequenter referant post dedicationem hujus Ecclesiae Antiochenae, videntur significare contigisse eodem anno caedem Pauli. Verum quod neutro anno illa accederit, sed multo posterius, evidenter constat ex eo, quod cum quater amandatus esset in exsilium (teste Athanasio epist. ad solitar. et aliis), restituitur post Sardicense concilium litteris Constantis imperatoris, teste Socrate lib. II cap. 18, quod concilium celebratum 1144A est anno 11 Constantii. Tandem ait Athanas.; A Philippo praeside in exsilium missus est circa deserta Tauri, quo in loco per Eusebianos laqueo strangulatus vitam finiit. Idem etiam describit in Apologia de sua fuga, illius Pauli necem per Philippum praesidem procuratam, quae videtur contigisse anno 15 Constantii, ut colligitur ex eodem Athanasio et ex Socrat. lib. III cap. 30 et Sozom. lib. IV cap. 2. Philippus hic videtur idem cum eo, cujus mentionem facit Zosimus lib. II, qui a Constantino ad Maxentium legatus missus est.

(Ibid.) Maximinus. Maximianus, Fa., V.; Maximus, Vi., O., Vincent., sed prior scriptura retinenda sine dubio ex aliis mss. et Athanasio, Adone, Mariano, et Contracto.

(Ibid.) Trevirorum. Triverorum, M.; Treberum, P., Peta.; Trevorum, L., Pi.; Treverorum, Lo., Vincen., Ado, cum aliis exemplar. quae habent nostram lectionem. Consentiunt Marianus, Contractus, Dio lib. XL, Vopiscus, Ptolemaeus, Trebellius, Prosper infra ad an. 1144B 388, sed etiam ipse Hierony. epist. 6, licet lib. de Script. Eccles., utatur etiam voce Treveris. In Epitome Livii utrumque habetur, et Treveris et Treviris. Notitia imperii scribit Triberis; Ptolemaeus Τριβοροί; Tacitus, Salvianus, Ado, Treveris, et hoc usitatius videtur.

(Ibid.) Athanasius Alexandriae episcopus cum a Constantino quaereretur ad poenam, honorifice susceptus est. Haesi aliquandiu sequendine libri Lo., Vi., O., Peta., Vincen., Mar., cum suaderent legendum a Constantio, sicut vult Lupus in Vita Maximini, et certum est ex Socrate lib. IV cap. 18, et aliis, Constantium, licet fuisset tunc temporis valde adversus Athanasio, eum tamen honorifice suscepisse, post acceptas litteras commendatitias Constantis fratris. Nihilominus retinenda est antiqua lectio, cum auctor hic agat de profectione Athanasii Treverim sumpta occasione ex iis, quae de Maximino dicenda erant, remque explicet non ut praesentem, sed jam ante praeteritam: constat etiam semel tantum Athanasium 1144C Treveros in exsilium amandatum a Constantino patre, ut ipsemet testatur: non fuit temere a veteri lectione recedendum. Sic enim is Apologia 2, loquens de Constantino: Emicuit ira Caesaris adeo, ut post tot atroces minas nos in Gallias relegarit; et epist. ad solitariam vitam, etc.: Pater Constantinus calumnia Eusebianorum Athanasium in Gallias ad tempus amandavit. Hoc idem testatur Constantinus filius in suis ad Alexandrinos litteris quae in eadem Apologia referuntur: Athanasius ut sub me ageret jussus, atque ita in hac urbe (Treveri) commoratus est, ut omnibus rebus necessariis abundaret. Hinc etiam Theodoretus lib. I cap. 30: Subjeceruntque imperatori (Constantino patri) minatum esse Athanasium frumenti se curationem impediturum esse, quibus fide habita, imperator in urbem eum Galliarum relegavit, nomine Treverim, eratque annus ille imperii tricesimus. Adde quod Constans nondum litteris suis Athanasium Constantio commendarat, ut planum fiet ex iis, quae subjungit 1144D Auctor; sed haec quo demum notiora essent, notantur ad an. 6 Constantii in Vi., O., Peta., Pi., Fux., Fa. et impressis; in Lo. ad annum 7.

(Ibid.) Sapor Persarum, etc. Persecutionem a Sapore in Christianos commotam Pi. refert ad an. 6 Constantii; Peta., Vi., O., Fux., Fa., Mar. ad an. 7: quibus conformes sunt editione; at demum Lo. ad an. 8. Theodor. lib. I Hist. cap. 24, Cedren. in Vita Constant., Sozomenus lib. II cap. 8, videntur referre hanc persecutionem ad an. 21 Constantini, nisi dicas duas fuisse diversis temporibus licet per eumdem. Verumtamen nullus reperitur, qui scripserit sub Constantino, apud quem fiat vel minima mentio alicujus persecutionis commotae per hunc Saporem regem Persarum, vivo Constantino; immo ipse videtur hac in re reveritus majestatem et pietatem Constantini; adeo ut ad eumdem legatur misisse legatos et dona ampla tamquam foederis et amicitiae signa, Eusebius lib. IV de Vita Constantini cap. 8.

1145A (Ibid.) Neocaesarea . . . . ac episcopo. Ac episcopis, Vi., O., Fa. Volebat vir doctus legendum episcopio, quo intelligitur domus episcopalis; sed obstant libri mss. et Mar. et illa verba, caeterisque qui, etc.: quibus Auctor intellexit diversos, qui erant in Ecclesia, alios ab episcopo fuisse servatos. Magna fuit illius Ecclesiae praerogativa, ut quamvis illa civitas non his temporibus solum, sed saepe alias fuerit prostrata terraemotu, ipsa tamen semper manserit incolumis; quinetiam cum edicto Diocletiani omnes ecclesiae sunt dirutae, illa tamen intacta permansit propter merita, ut creditum est, sui episcopi S. Gregorii, qui propter multitudinem miraculorum cognominatus est Θαυματουργός, id est, patrator miraculorum, quique illam ecclesiam construxerat, sicut testantur Theodorus in Collect. lib. II, Gregor. Nissenus in Vita illius Gregorii. Ipsa etiam cathedra episcopalis habuit semper viros in fide catholica celebres (quod rarum in aliis) a tempore illius Gregorii usque ad sanctum Basilium, ipso teste epist. 66. 1145B Porro subversionem hanc Peta. Pi., Vi., O., Fux., Fa., Mar., rejiciunt ad an. 7 Constantii; a quibus non absunt impressi; Lo. ad an. 8; nec quaeras apud alium auctorem, quod sit certius, cum nullus, quod sciam, meminerit.

(Ibid.) Titianus . . . praefecturam praetorii. Praefecturam praetorio Fux., Lo., L., M., A., Pi. Verum in Vi., O., Fa., praefecturam praetoriam. Incertiora sunt, quae de temporis circumstantia dici debent. Nam in Fa., Fux. et excusis conferuntur cum an. 7; in Peta., Pi., Vi., O., cum an. 8; in Lo. cum an. 9, quem maluimus sequi propter succedentem notam, quae an. 10 debet opponi.

(Ibid.) Athanasius ad Constantis litteras. Ad Constantii litteras Lo.; ad Constanti litteras, Pi.; a Constantis litteras, Fa.; sed in istis duobus advertis mendum manifestum. Nam lectio Lo. potest utcumque defendi, quia certum est ex Athanasio Apolog. ad Constanti., epistol. ad solit. vit. agentes, et Nicephoro 1145C lib. IX cap. 21, Athanasium evocatum per litteras Constantii: tamen quia, testibus Socrate lib. II cap. 18, et ipso Athanasio ibidem et Apolog. ad Constantium, Constans egit per litteras apud Constantium fratrem, ut eum restitueret; alioquin ei indixit bellum; lectio vulgata videtur potius retinenda. Porro M. una cum Contracto haec appingit anno 9 Constantii; Lo. anno 10; caeteri an. 8, ut Pi., Vi., O., Fa., Fux., Peta., Mar. Verum magis in partes Lo. propendeo: propius enim historiae veritatem attingit, qua constat Athanasium litteris Constantis reversum Alexandriam non multo post concilium Sardicense, sicut testantur Socrates lib. II cap. 18, et Athanas. Apolog. ad Constantium. Jam vero concilium illud celebratum fuisse coss. Rufino et Eusebio, et an. 11 Constantini, tradunt Sozom. lib. III cap. 12, Socrates lib. II cap. 20.

(683.) Dyrrachium corruit, etc. Corruisse narrant Vi., O., Pi., Fa. et editi an. 8 Constantii; Peta., Fux., Mar. an. 9; Lo. et Contract. an. 10: quem 1145D sequimur propter notam praecedentem, quam collocavimus ad an. 10, et quia omnium librorum unanimis est consensus, singulos paragraphos sese consequi hoc loco, et fere semper eodem ordine, licet non sub iisdem notis.

(Ibid.) Magnis reip. expensis in Sol. Syr. portus, etc. Ut minus dubites, observato annum, non quem indicant praeter editos, Pl., Vi., O., Fux., Fa., Peta., M., hoc est anno 9 Constantii; sed quem Lo. an. 11, quem sequimur propter rationem jam dictam in praecedentibus notis. Si sequendus est ordo Cassiodori, prout habent ejus libri, in quibus hoc ipsum iisdem verbis profertur, circa consulatum Rufini et Eusebii, qui est in illis nonus annus, post mortem Constantini, dicendum est eum favere prioribus; sed si spectemus veram rationem consulum, juxta quam illi consules concurrunt cum anno 11 Constantini, rectius liber Lo.

1146A (Ibid.) Portus. Porticus A.; sed corrupte. Diximus autem antea circa an. Christi 167, ex Plinio, Seleuciam esse sitam ad flumen Tigrim. Hinc intellige cur ibi portus fuerit necessarius.

(Ibid.) Rursum Sapor, etc. Nisibis obsidionem opponunt Lo. anno 11 Constantii; Fa. an. 10; in quo habet imitatores excusos. At Peta., Pi., Vi., O., M., Fux., anno 9. Sed sequendus Lo. propter superiora, aut nulla librorum ratio habenda in ordine versiculorum.

(Ibid.) Eusebius Emisenus. Additum est episcopus in L., A., V., Vi., Pi., Lo., Sa., pro Eusebius Emisenus, vel Eusebius Emesenus, ut in Fa. Varietas vero haec librorum varietate situs augetur. Nam Peta., M., Pi., Vi., O., Fux., Fa., Mar. an. 10 consignant, quod et faciunt editi; at Lo. an. 12.

(Ibid.) Solis facta defectio. Defectio haec non levem anni peperit obscuritatem, cum in aliis an. 10 Constantii respondeat, ut in Peta., Pi., Fux., Fa. et cusis, qui firmantur Cedreni assensu. Cassiodori 1146B quoque si habeatur ratio, quod ipse hoc idem refert circa consulatum 10 post mortem Constantini, sed ad annum 12, si illi consules, Philippus et Sallia seu Sallea, quos nominat illo anno, fuerunt anno 12, ut habent Fasti, et colligitur ex locis citatis Socratis et Sozomeni: et sic etiam notat Lo. ad eumdem an. 12; contra Vi., O., Mar. ad an. 11, quos sequimur, quia Socrates lib. II, cap. 20, comparat hanc defectionem cum Coss. Rufino et Eusebio, qui concurrunt cum an. 11 Constantii, ut diximus ex iisdem Socrate et Sozomeno, et observat Onuphrius in Fastis, et in Chronico Ecclesiastico. Ammianus initio lib. XX facit mentionem alterius eclipsis, tempore Constantii, sed annis 13 serius, cum eam referat ad Consulatum Constantii X et Juliani III. Vide accuratissimam observationem doctissimi Josephi Scaligeri lib. V de Emendat. tempor. pag. 479.

(Ibid.) Bellum Persicum . . . . apud Singaram. Sic pro Singarum ut in vulgatis, et apud Eutropium Vineti. 1146C At in editione Wecheliana, Singaram. Paeanius, ἐν Σιγγάροις. Secuti sumus L., A., M., V., Lo., Vi., O., Fa., Peta., Va., Vat., P., Pi.: de qua urbe Plin. lib. V cap. 24, Stephanus de Urbibus, Σίγγαρα πόλις Ἀραβίας; Ammian. lib. XVIII, Sozom. lib. VII cap. 18. Ptolemaeo mons est Mesopotamiae. De Singaro urbe vix uspiam leges. Obscurior est temporis rei gestae circumstantia, cum Vi., O., Fux. commendent an. 11 Constantii, ut et impressi. At vero Peta., Pi., anno 10; Lo. an. 12. Socrates lib. II, cap. 26, refert hoc bellum sub consulatu Sergii et Nigriani, et anno 4 post synodum Sardicensem, quam diximus celebratam an. 11 Constantii ex eodem Socrate lib. II cap. 20; itaque an. 15 Constantii. Nihilominus ille consulatus constituitur a Cassiodoro anno 12 Constantii, et forsan Hieronymus in hoc secutus est eumdem auctorem, quem Cassiodorus.

(Ibid.) Bizabdae. Bizabde, Pi., A., Lo.; Byzabdae, O., Vi.; Bizabde, Fux.; Bizalde, Peta.; Abizabde, P., et saepe assumpta a praepositione praecedenti Bezabda. 1146D Ammiano lib. VIII et XX, Bizabda; Pomp. Laeto, et Cuspiniano.

(Ibid.) Amida. Amidae, P.; Amide, Vi., O.; Amicle. Fa.

(Ibid.) Hierosolymorum. Hierosolymarum, L., A., Lo., Pi.

(Ibid.) Maximus quadragesimus . . . moritur. Horum situm castigandum pronuntiat Annalium Ecclesiast. parens tom. III Annal. pag. 356. Nam contendit obitum Maximi evenisse anno 15 Constantii, et non 11, ut olim; eo quod idem Maximus habuerit concilium Hierosolymis, una cum Anastasio, anno 14 Constantii. Itaque cum aliquot libri, ut Peta., Pi., Vi., O., Fux., Fa., praeter editos, haec ascribant eidem anno 11 Constantii, et Lo. anno 12, huic nos adjunximus, quo propius ad tanti viri, quem omnes pii et probi jure colunt et observant, sententiam accederemus, quantum licuit per exemplaria.

1147A (683.) Moritur: post quem. Sic ex A., L., Lo., Vi., Pi., Peta., M., Va., O., septem Vat., P., Fa., pro moritur primus post quem: nam dictio illa primus, erat inversa, ac e suo loco mutata, ut cernis ex sequenti nota.

(Ibid.) Invadunt, id est Cyrillus. Interjecimus id est, ex L., A., Vi., Pi., M., V., O., Va., Vat., Lo., P., Peta., Fux., pro invadunt Cyrillus. Ad haec vox primus, quam superiori nota expunximus, huic loco reservanda videbatur vice id est, ne penitus inutilis esset; sic enim illustrissimus Baronius referens hunc locum tom. III, pag. 536, pro id est habet primum; nec dubito quin ex aliquo chirographo: id tamen a nobis recipiendum fuit, de quo certius constabat per libros.

(Ibid.) Cyrillus Irenaeus. Pro Irenaeus in Fa. Humeus; in Vi., O. et Lo., Hyreneus; in Peta. et Fux., Hirenius; in Pi., Hiereneus.

(Ibid.) Post mortem ejus ita ei ab Acacio. Sic reponendum docuerunt L., M., P., Lo., A., Vi., O., 1147B Pi., Fux., sex Vatic., pro post mortem ei ab Acacio, ut in impres. et aliis mss.

(Ibid.) Ab Acacio. Ab Agapio, Lo.; ab Achatio, Vi., O.; ab Acatio, L., Pi., Fux., Fa.; Accacio, Peta. Nostrae orthographiae auctores habemus Hieronymum lib. de Script. Eccles., Socratem lib. II cap. 4 et 40. Sozom. libro III cap. 14, Ἀκάκιος: nec obstat quod apud Eusebium lib. VII Histor. cap. ult. fiat mentio Agapii episcopi Caesareae. Nam hic multis annis ante illum decesserat.

(Ibid.) Arianis episcopis. Arianis deest in P., Vi., O., L., Pi., et vox episcopis in A., M., P., Lo., Fux., Peta.: tamen neutrum repugnat veritati historiae.

(Ibid.) Ministravit. Administravit L., A., V.; sed prius praestat; proprium enim diaconi ministrare, cum τὸ διακονεῖν nil aliud significet.

(Ibid.) Pensatus Heraclium, quem. Suadentibus L., A., M., V., Va., Pi., Vi., O., Vat., P., Lo., Peta., Fa., 1147C Fux., abdicavimus vocem in, cum vulgati sic haberent, pensatus in Heraclium quem.

(Ibid.) Regradavit. Degradavit Lo.

(Ibid.) Liberius XXXIV Rom. etc. In Liberii sede praefigenda liberiores sunt codices. Nam Peta. revocat ad an. 11 Constantii; Fux., V., O., Pi., Fa., septem Vatic. et impressi ad an. 12; Lo. ad an. 13; Mar. ad an. 14. Praeferendi caeteris cusi: sic enim stabilito hoc situ, anni 17 Marci et Julii antecessorum complentur, et propius acceditur ad mentem Onuphrii, qui vult hunc Liberium sedisse an. 13, mens. 4, dieb. 17; sed Baron. an. 15, mens. 4, die 1, et Mar. an. 15, mens. 7, dieb. 3, licet Anastasius Biblio. velit tantum an. 10, mens. 7, dies 3.

(Ibid.) Quo in exsilium ob fidem truso . . . quasi victor intraverat. Vulgati habent, quo in exsilio, sed sic restituendum docuerunt L., A., Al., M., P., Vi., O., Peta., Pi., Lo., Lod., Fux., sex Vatic., Sa., Albertus, et sic refert illust. Baronius tom. III, pag. 536. Ne autem 1147D mireris, si sex istas lineas collocaverimus sub Liberio post illa verba, ordinatus episcopus, cum olim ita foedissime essent transposita, ut sequerentur proxime illa antecedentia, in presbyterum regradavit, quasi dicta essent de Hilario Hierosolymitano episcopo, cum de Liberio sint accipienda. Nihilominus hac in re secuti sumus veritatem historiae, et fidem supradictorum exemplarium, septem Vatic., trium mss. Fab. et Contracti, quibus consonant, quae leguntur apud Socrat. lib. II cap. 36, et Theodoret. lib. II cap. 17, Sozom. lib. IV cap. 15, qui omnes testantur Liberium ab exsilio revocatum post annum, vel post biennium (ut ait Athanas. in epist. ad solitar.), expulso Felice a populo Romano tumultuante. Illustr. Baronius summo judicio subodorabatur latere hic mendum: nam dum haec, ut erant olim, refert tom. III, pag. 536, subdit, sed, ut puto, multa mendose leguntur.

1148A (685.) Pejeraverunt. Perjuraverunt, L. A., P., Pi., Lod.; curaverunt, unum ex Vaticanis.

(Ibid.) In haereticam pravitatem. In haeretica pravitate, A., L., V., P., Vi., O., Pi., Lo., Fa., Peta., septem Vaticani, Mar.; sed utrumque recidit in eumdem sensum. Quod autem Liberius dicitur hoc loco subscripsisse haereticae pravitati, hoc ipsum confirmat Hiero. lib. de Script. Eccles., in Fortunatiano, quem vocat detestabilem, quod Liberium ad exsilium per gentem primus sollicitavit et fregit, et ad suscriptionem haereseos compulit. Cui quodammodo suffragantur Athanas. epist. ad solit. vit. ag., dum ait, Liberium minis mortis ad subscriptionem adductum fuisse, et Hilar. ad Constantium, ubi damnat ipsum Constantium, quod majore impietate remiserit Liberium, quam relegaverit. Nihilominus certum est formulam fidei, cui subscripsit Liberius, quae fuit una ex tribus, quae fuerunt editae in Sirmiensi concilio, seu potius conventiculo, non damnasse in Filio nomen consubstantialitatis cum Patre, sed tantum 1148B illud silentio praeteriisse: siquidem asseverabat Filium esse ejusdem cum Patre substantiae, quod idem est ac dicere esse Filium Patri consubstantialem. Tamen quia haeretici in alium sensum vocem substantiae inflectebant, ideo a patribus judicatum est majoris ponderis esse dicere Filium consubstantialem quam ejusdem substantiae; licet autem illa professio videri posset catholica, tamen quia carebat voce illa consubstantialitatis, quam majores adversus Arianos magna semper constantia defenderant, quo Liberius erat illustrior persona, rumor magis increbuit contra eum. Nam qui in Oriente degebant, crediderunt Liberium non tantum verbum consubstantialitatis rejecisse, sed etiam asseverasse Filium Patri omnino dissimilem, ut ait Sozom. lib. IV cap. 14; qui vero in Occidente, ipsum Constantio adhaesisse, et haereticum evasisse, tum quod visus est prodere fidem Nicaenam, omittendo vocem consubstantialitatis. tum etiam quia subscripsisset in causa contra Athanasium, 1148C et communicasset cum Arianis, quorum communionem antea abhorrebat: nullo tamen modo videtur revera habendus haereticus, quia semper perseveravit in fide catholica, sicuti pluribus confirmat magnus Baronius tom. III Annal., apud quem reperies, praeter alia testimonia, litteras Liberii, ex quibus superiora confirmantur. Propterea non desunt inter veteres, qui eum ab omni suspicione haereseos penitus liberent, asserantque eum Constantio imperatori Ariano semper constanter restitisse, et praecipue tempore conc. Ariminensis: sic Socrates l. II c. 17, l. IV c. 29; Sozom. l. IV c. 11, l. VI c. 23; Theodor. l. II c. 15, 16, 17; Rufin. l. I c. 22 et 27, l. II cap. 10; Niceph. l. IX cap. 33, 35, 36 et 37, ubi inter caetera docet falsum rumorem haereseos, contra Liberium ab Eudoxio Ariano sparsum fuisse. Hinc Ambros. l. III de Virgi. vocat Liberium virum sanctae memoriae; Basil. epist. 74, virum beatissimum; Epiph. haer. 75, beatum; et in Martyrologio Bedae VIII kal. Octob. recensetur inter sanctos.

1148D (Ibid.) Magnentio. Magnetio sex Vatic., P., Fa. et primae editiones, tam hic quam aliis in locis. Auctor marginis impressorum Basileae et Parisiis, notaverat legendum Maxentio. Verum perperam: primum enim comprobatur ab aliis mss., Contract. et Mar., tam hic quam in sequentibus, a Vopisco, Zonara tom. III, Eutrop. l. X, Rufino l. I c. 19, Athanas. Apol. ad Constantium, Zosimo l. II, Socrate passim, et Fastis. Praeterea superius jam nobis occurrit obitus Maxentii, ita ut de eo nullo modo possint haec dici.

(Ibid.) Magnentio apud Augustodunum arripiente imperium, Constans . . . . interficitur. Apud Augustrounum Fa.; apud Augustidunum. Vi., Fux., O.; apud Augustudunum, Pi. Denique, licet Peta. et Mar. aggregent ista ad an. 12 Constantii, Lo. ad 15, frequentiores tamen sunt, qui ad ann. 13. ut editi, ad quos accedunt Fux., Vi., M., O., Pi., Fa.; Socrates autem l. II c. 26, et Cassiod. in Chron. accensent ista 1149A consulatui Sergii et Nigriani, quem Socrates, ut colligitur ex l. II c. 20, et Sozom. l. III c. 12, componunt cum anno 14 Constantii, sicut faciunt Fasti, Onuphrius, et Baronius, sed ipse Cassiodorus cum an. 12: tamen si illi restituantur duo anni, quos ipse praeteriit, hoc pacto conveniet cum caeteris. Quibus adhaesissemus, si affulsisset aliquis liber, et nisi obstassent illa Auctoris verba (si tamen sunt illius), imperii sui anno 13, et nisi Constans ipse coepisset imperare una cum Constantio fratre; haec enim si mutationem recipere debeant, ordo subsequentium valde perturbabitur. Nam licet hujus Constantis caedes inciderit in mense Febr. illius consulatus, qui est 14 post mortem Constantini patris, et jam imperasset a die XI kal. Jun. consulatus Titiani et Feliciani, qui erat 15 consulatus retrogradiendo annos 13, mens. 7, et aliquot dies; tamen quia coepit regnare cum Constantio eadem die et eodem anno; quae ratio ut idem annus qui habetur 13 imperii Constantii non dicatur etiam an. 13 Constantis? vel quae 1149B causa ut ille annus, qui esset an. 14 imperii Constantis, non sit etiam an. 14 Constantii? Adde quod auctor forsan aliter sensit de die ortus et occasus imperii Constantis, quam ferant Fasti et vulgus historicorum.

(Ibid.) Cui Helena. Cui Helene, Vi. O., Pi., Lo.; cui Helena, Lod., sicut habent Victor., Oros. l. VII c. 29, Zonar. tom. III, Zosim. l. II., Ἑλένη. Porro nostra lectio est Eutrop. l. X, Cassiod., Mar., et aliorum librorum.

(Ibid.) Imperii vero sui an. 13. Desunt in A., Au., Peta., M., P., Fux., Mar.; sed non dissident a Victore in Epito. et aliis, licet apud Eutropium (ex quo haec sumpta videntur fere ad verbum) et apud Zonar. et Cedrenum dicatur mortuus anno 17 imperii; sed dicendum est hos tres comprehendere annos, ex quo, ut Caesar, regnavit cum patre. Nam, ut ait Victor in Epito., Caesar triennio fuerat.

(Ibid.) Vetranio. Veteranio, L., Lo., Lod., Pi., P.: 1149C sic etiam Ammian. initio l. XV et XXV, Eutrop. l. X, nisi quod in codice Fuldensi, teste Sylburgio, legitur Vetranio. At Paeanius, Zonaras tom. III, et Zosim. l. II, Som. l. IV c. 4, Βρεταρίων; Cassiod. l. V Hist. Tripar. c. 4, Betranio; sed Latinis scriptoribus de Latinorum nominum orthographia, potius credendum, quam Graecis aut Graecorum interpretibus: ideo prima lectio est receptior ex mss., tam hic quam in sequentibus, et ex Freculpho, Orosio l. VII c. 29, Aurel. Victore lib. de Caesaribus et in Epitome, Britanio Nicephoro l. IX, c. 28. At in Fa., uno loco Veturianus, in altero Vetranio.

(Ibid.) Victorinus, etc., usque docet. Desiderantur in L., Peta., A., M., P., septem Vatic., Lo., Pi., Vi., O., Fa., Mar., Fux. et trib. mss. Fab.; nec injuria, nam paulo post reperiuntur sub an. 20. Tamen noluimus delere, propter iidem codicum impressorum et aliquot mss., satisque fuit notasse diversis typis, ut suspecta.

(Ibid.) Romae populus, etc. Haec in editis et in Lo. 1149D jacent ex adverso an. 15 Constantii; in Fa. an. 14; in Peta., Pi., V., O., Fux. an. 13: quos sequimur, quia certum est praecessisse cladem Magnentii, quae sequenti anno contigit. De hoc ipso vide Zosim. l. II.

(Ibid.) Magnentianos. Suadebant exemplaria L., A., Lo., Peta., P., M., V., Vi., O., Pi., ut apponeremus Magnentiacos, seu Magnetiacos ut in Fa. Verum cum prius legatur apud Eutrop. l. X, et alios, quis mutationi locus?

(Ibid.) Heraclida. Heracliada Fa., Lo.; Eraclida Vi., O.; Heraclio Al. Athanasius epist. ad solitar. et alii meminerunt quidem Heraclii comitis, missi Alexandriam contra Athanasium a Constantio, sed qui diversus videtur ab hoc.

(Ibid.) Nepotiani caput, etc. Codices circumtulere caput hoc per varias sedes. Nam Peta., Pi., Fux. ad an. 13 Constantii; Vi., O., ad an. 14; tres mss. Fab. ad an. 15; Lo. Fa. et impressi ad an. 16. Maluimus 1150A priores sequi, quia contigit ipso anno primo Magnentii, ut testantur Socrates l. II c. 25, Zosimus, Victor, Eutropius l. X, Diaconus, et alii, et ut aiunt Eutropius, Diaconus et Victor in Epitom., Nepotianum 28 die Magnentius oppressit.

(Ibid.) Caput pilo. Caput pila Al., sed mendose: sciunt omnes quanta sit utriusque differentia.

(Ibid.) Vetranioni apud Naisum. Olim et in nonnullis mss. et Mar. depravate apud Narsum. Sed nostram emendationem praeferendam docuerunt L., A., V., P., Lo., Peta., Lod., Pi., O., Vi., apud Naysum, ut in Fa. Naisi urbis Pannoniae meminit Zosimus l. I et III. Item Athanasius Apol. ad Constantium. Eadem videtur quae apud Ammian. Marcellin. l. XXI Naessum dicitur. Adde quod Narsi urbis nulla exstant vestigia apud ullum bonum auctorem. Neque praetereundum difficile posse codices conciliari in assignanda his sede, cum aliqui circa an. 13 Constantii reponant, ut Peta., Fux., Mar.; alii circa an. 14, ut Pi., Vi., O.; alii circa an. 15, ut tres mss. Fab.; alii 1150B circa an. 16, ut Lo.; alii circa an. 17, ut Fa. et impressi. In hac varietate nos quasi mediam viam sequentes haec reposuimus ad an. 14 Constantii. Nam licet viderentur collocanda ad an. 13, quia certum est Vetranionem eodem anno creatum Augustum, quo Constans caesus est, et Victor scribat eum non multos post dies a Constantio fuisse regno exutum: tamen quia ex Zosimo l. II et aliis colligitur, ut observat Baronius, Vetranionem non ita subito exstinctum, sed multo post, propterea placuit magis illa sedes ad an. 14.

(Ibid.) Magnentius Mursae. Nursae Al., Murse Vi., Mursiae O. In Fastis Onuphrii et apud Victorem in Epit., apud Mursiam. Apud Cassiod. l. V Hist. Tripart. c. 10, in Mirsam, seu, ut in posteriore editione, in Mursam, seu, ut habet ms., in Missam. Severus l. II habet uno loco apud Morsam, et altero Mursiae. Orosii vetus editio apud Myrsam, recentior apud Mursam. Paeanius vitiose ἐν Μούργῃ littera γ pro σ. 1150C Verum vulgatae favent alia exemplaria tam hic, quam paulo post cum Freculpho, Mariano, Socrate l. II c. 32, Eutropio l. X, Zosimo l. II, qui etiam compellat hanc Μούρσαν, Mursam (nam quin sit quaedam urbs in Pannonia ejus nominis, nemo contendit), ubi devictus est Magnentius, esse urbem in Pannonia, quem sequitur Sigonius l. V de Occid. imper. At Socrates et Cassiod. in Hist. Tripart. munitionem in Gallia a Lugduno iter tridui distantem: sicut etiam sensisse videtur Ortelius: utrinque rationes afferri possunt, quas Notarum brevitas non patitur. Ad extremum haec habentur circa an. 17 Constantii in Fa. et vulgatis: licet Vi., O., Mar. circa an. 13; Fux., Pi., Peta. circa an. 14; tres mss. Fab. circa an. 15; Lo. circa an. 16. Nos selegimus annum 14, quia, teste Eutropio, ut diximus, Gallus Caesar creatus est (de quo agetur in sequenti versiculo et anno) post victoriam de Magnentio.

(Ibid.) Gallus Constantii patruelis, Caesar factus. Iste Gallus vocatur in antiquo Cassiodoro Constantius 1150D junior; in recentiori, Constans Caesar; in codice Theodosiano saepe Constans, aliquando tantum Caesar; in Fastis Constantius Gallus. Dicitur autem ab auctore et Victore patruelis Constantii, quia erat filius una cum Juliano Apostata, Constantii fratris Constantini Magni, a patre Constantio Chloro, ut habet Hist. Trip. l. V c. 5 et 12, et constat ex Zosimo, Victore et aliis. Ideo vocatur a Socrate l. II c. 28, Constantii Ἀνεψιὸς. Erudite et summo cum judicio illust. Baronius tom. III Annal. ad an. Christi 450 et 451 judicarat Gallum creatum Caesarem an. 15 Constantii, et interversum in hoc esse Hieronymi Chronicon, nullum posse dubitare, quo Galli Caesaris creatio recensetur anno 17 Constantii. Siquidem in M. Pi., Vi., O., L. et trib. mss. Fab. an. 15 Constantii notatus est ad latus hujus paragraphi Gallus Constantii, etc., licet apud Mar. an. 13, in Lo., an. 16, in Fa. et editis an. 17, in Vi., Fux., O., Contract. ann. 14. 1151A Sed placuit priores sequi. Inter varias enim et dissentientes opiniones de anno quo hic Gallus creatus est Caesar, duae inter caeteras eminent, quae veritati magis videntur suffragari: prior quae hoc tribuit an. 14 Constantii, altera quae an. 15. Prior videtur firmari auctoritate Diaconi et aliorum, qui volunt Constantium Gallum factum Caesarem mox post caesum Constantem propter occupatum imperium a Magnentio, Vetranione et aliis, quorum occasione totum imperium videbatur periclitari, et ille an. 14 est Hieronymo 13, propter jam dictam rationem. Posterior stabilitur auctoritate Victoris, Eutropii, Zosimi, qui conveniunt in hoc ut scribant Gallum Caesarem factum fuisse post exspoliatum Vetranionem: immo etiam Eutropius vult post Magnentium victum. Nam ipse, eodem ordine, quo auctor, et iisdem fere verbis, refert hunc et omnes superiores versiculos. Adde quod non nisi in Quinquennalibus, Decennalibus et similibus spectaculis Caesares solerent dici, ut ante praemonuimus.

1151B (685.) Gallus Judaeos, etc., multis hominum millibus. Multis Romanorum militibus L., P., Pi., O., sed mendose: praeterea non ita certo convenit inter codices, cum Fux. et Peta. anno 14 Constantii opponant; Vi., Pi., O., tres mss. Fab., Contract. et Mar. an. 15, Lo. 16, Fa. et impressi an. 17.

(Ibid.) Nonnulli nobilium Antio. a Gallo interfecti. Ante haec praemittuntur immediate in A., M., P., Fux., Peta.: Jubilaeus secundum Hebraeos; sed videat lector quomodo constare possit: cum enim jubilaeus spatium 50 annor. coerceat, initium nonnisi in quinquagesimum primum, vel 101 annum cadere potest. At an. 19 Constantii concurrit (ut vides hoc loco) cum an. 2370 ab Abraham et an. 51 ab Abraham incipiebat initium 41 jubilaei, teste Eusebio supra; hinc si subducas a 2370 singulos jubilaeos, seu 50 annos, supererunt an. 19. Nisi dicas Hebraeos, de quibus loquitur, aliam et diversam rationem numerandi vel deducendi annos inire solitos ab ea quam Auctor 1151C persequitur: unde nec mirum si quinquagenarius Hebraeorum non concurrat cum quinquagenario Eusebii: quia tamen illorum supputatio omnino est ignota, utpote a nullo veterum explicata, liberum de ea re cuivis judicium permittimus. Non est praetereundum caedem hanc nobilium referri ad varios Constantii annos, ut in Vi., O., Pi., Peta., Fux., tres mss. Fab., ad an. 15; in Lo. ad an. 16; in Fa. et impressis ad an. 17. Sed priores sequimur non solum propter majorem numerum librorum, sed etiam propter notas subsequentes.

(Ibid.) Syriae populis . . . . apparuit. Desiderantur in A., L., M., Peta., Lo., septem Vatic., P., Pi., Vi., Fa., O., Fux. Sed Cedrenus consignat ad an. 19 Constantii, quod tamen non videtur verisimile; nam hoc accidisse circa victoriam contra Magnentium et Galli adventum (de quo auctor hic) in Antiochiam, et post cladem Magnentii, de qua supra, sed mensibus tribus et aliquot diebus ante ejus obitum, qui, teste Diacono 1151D l. XI, contigit 18 kal. Septembr., colligitur ex Actis S. Arthemii (seu Artemii) Martyris sub Juliano apud Surium tom. V, die 19 Octob. ex Metaphraste: Cum, inquit, expugnatus esset Magnentius, signum crucis maximum mirifice apparuit, adeo ut admirabili splendore superaret lucem diei; visum est Hierosolymis circa horam diei tertiam, cum esset dies festus qui dicitur Pentecoste, pertingens a loco qui dicitur Calvaria usque ad montem Oliveti. Idem clarius significant Socrates l. II c. 28, Sozom. l. IV c. V, Hist. Tripar. l. V c. 5, Diaconus, lib. XI: Gallo ad Antiochiam, inquit Diaconus, veniente, circa Orientem signum apparuit in coelo die Pentecostes: columna namque sub specie crucis in coelo visa est speciem luminis habens extensam a Golgotha usque ad montem Olivarum, etc. Jam vero rem totam pluribus describunt praeter citatos, Cedrenus, Nicephorus, Glyca IV par. Annalium, Gelasius, Cyzicenus l. I de Actis synod. Nicaen. c. 6, Alexander Monachus Hist. de inventio. 1152A crucis, sed praecipue ipse Cyrillus episcopus Hierosolymitanus, ut testis oculatus, epist. ad Constantium Imperat. in fine Cath. Mystago., cujus verba digna sunt quae legas, cum ratio notarum ea transcribere hoc loco non patiatur. Ejus signi crucis magnitudinem refert etiam Nicephorus l. IX, c. 32: Occupaverat, inquit, coelo incumbens circiter quindecim stadia: longitudo ejus, quantum colligere licuit, a Calvariae monte ad eum, qui dicitur Oliveti, pertingebat; latitudo autem quae longitudini ei proportione conveniret. Quae res ita fuit notissima omnibus, ut multis infidelibus occasionem dederit religionem Christianam profitendi, sicut testantur ipsi scriptores: atque ut Christiani deinceps in Ecclesia Orientali, hoc insigne miraculum anniversaria celebritate recolerent die 7 mensis Maii, ut videre licet in eorum Menologio seu Rituali, εἰς τὰς ζ′ ἡ ἀνάμνησις τοῦ ἐν τῷ οὐρανῷ φανέντος σημείου σταυροῦ ἐν τῇ πόλει Ἱερουσαλὴμ, περὶ ὥραν τρίτην τῆς 1152B ἡμέρας, ἐπὶ Κωνσταντίου βασιλέως, ἀπὸ τοῦ ἁγίου Κρανίου ἐκτεταμένου, δι᾽ ἀστέρων, ἕως τοῦ ἁγίου ὄρους τῶν ἐλαιῶν, die septimo mensis Maii commemoratio ejus, quod in coelo apparuit, signi crucis in civitate Hierosolymitana, circa horam tertiam diei, sub Imperatore Constantio, extensi a sacro monte Calvariae per stellas, usque ad sanctum montem Olivarum. Ad ultimum ne quis existimet diversum esse signum ab eo quod Auctor refert apparuisse Syriae populis, nemo nescit Judaeam nomine Syriae contineri: numerant enim Plin. l. V c. 21, et Mela l. I c. 11, et alii, inter duodecim regiones Syriae, quae sunt Palaestina, Judaea, Coele, Phoenice, Damascena, Babylonia, Mesopotamia, Sophene, Comagene, Adiabene, et Antiochia.

(Ibid.) Magnentius Lugduni, etc. Aggregantur haec ad an. 16 Constantii in Lo., M., Peta., Pi., Vi., tribus mss. Fab., O., Fux., et apud Mar. ac Contract.; at in Fa. et impressis ad an. 18, ex quibus quia alterutrum fuit seligendum, potior visus est priorum situs, quia praeter fidem, quae majori numero debetur, 1152C urget auctoritas Victoris in Epitome et Diaco. l. XI, dum tradunt Magnentium regnasse mensibus 42; vel, ut loquitur Zosim. l. II, tribus annis et sex mensibus; vel, ut ait Eutrop. l. X, an. 3, mens. 7. Si tamen sperassem auxilium alicujus libri, libenter reposuissem ad an. 17. Primo, quia, ut diximus, Magnentius suscepit purpuram consulatu 14 post mortem Constantini, et proinde illi tres anni et semis convenientius coincidunt in illum an. 17 Constantii: facit etiam auctoritas Socratis l. II cap. 32, et Diaconi l. XI, dum scribunt Magnentium occubuisse in consulatu Constantii VI et Galli Constantii II, XVIII kal. Septemb. Unde ex primo emendabis alterum, apud quem pro expiravit Magnentium, anno imperii Constantii sexto et Galli Constantii Consulatus anno secundo, legendum est, expir. Magn. anno imperii Constantii XVI, consulatu Constantii VI et Galli Constantii II. Adde quod ille consulatus est in Fastis Onuphrii, et in ejusdem Chronico Eccles. ut etiam apud illust. Baronium annus 17 imperii Constantii: et licet sit 1152D Cassiodoro consulatus 15 post Constantinum, tamen erit 17, si illi restituas duos consulatus, qui ab ipso seu a librariis fuerunt praetermissi. Praeterea ex l. V de infirmandis iis quae sub tyran., l. 15 Cod. Theod., ubi infirmantur ea quae tyrannus, scilicet Magnentius statuerat data III non. Novemb. Mediolani, Constantio VI et Constantio II coss.: sic enim legendum, et non Constantio V, Constante coss., et haec emendatio Constantio pro Constante, est saepe necessaria in illo codice. Item ex l. V de Paganis et sacrificiis, l. 16 cod. Theod., quae data est IX kal. Decemb., Constantio VI et Caes. II coss., qua abolentur sacrificia nocturna Magnentio auctore permissa. Ex illis, inquam, duabus legibus discimus, illo anno seu consulatu Magnentium penitus exstinctum, cum antea Constantio non pateret aditus Mediolani, quia Magnentius ibi dominabatur, ut in toto Occidente, teste Socrate et aliis.

1153A (Ibid.) Caesarem miserat. Nemo non videt ita purius legi quam Caesar miserat, ut in editis, idque ex fide P., L., Vi., Lo, M., Fa., Peta., O., Fux., Ven., Mar., Lut. et auctoritate Zosimi l. II: Μαγνέντιος Δεκέντιον γένει συναπτόμενον ἐπὶ φυλακῇ τῶν ὑπὲρ τὰς Ἀλπεῖς ἐθνῶν ἀναδείκνυσι Καίσαρα.

(Ibid.) Gennadius Forensis. Foro Juliens pro Forensis in Al. et Fux.; in Peta., Forensis. Assignatur autem hic versiculus in Peta., Pi., Vi., O., Fux., Mar. et tribus mss. Fab. an. 16 Constantii; in Lo., an. 17; in Fa. et impressis an. 18. Secundos sequimur, quia notae praecedentis et subsequentis sententiae hoc arguunt, praesertim si annus 18 vindicet sibi, ut decet, periodum illam Gallus Caesar, etc.

(687.) Minervius Burdegalensis. In Pi., Lo., pro Minervius legitur Minervivius; in Vi., O., Minervus, sed corrupte. At pro Burdegalensis, in P. Burdegalinsis; in A., Lo., Burdigalensis, quae scriptura per i in secunda syllaba non videtur improbanda. Nam Burdigalam saepius appellat Ausonius, ut dum loquitur 1153B de hoc, quem vocat Tiberium Victorem Minervium in opusc. de professo:

Primus Burdigalae columen dixere Minervi.
Et docet fuisse suum praeceptorem Suidas, similiter Ptolemaeus in Geograph. et Strabo. l. IV: Biturigum gens, ἔχει δὲ ἐμπορεῖον Βουρδίγαλα; apud Martial. l. IX, epigram. 33, Burdigalus pro Burdigalensis; Paeanius Eutropii metaphrastes Graecus Βουρίδγαλοι, pro Burdegalenses. Certum est tamen Eutropium, Prosperum, vetus Itinerarium, Ammianum, Gregorium Turonensem, Severum Sulpitium, Pontium Paulinum tam in epistolis quam in Eucharistico, Isidorum, Fortunatum, Sidonium, Sigebertum, Eginardum, et auctores posteriores dixisse potius Burdegalam, quam Burdigalam, adeo ut istud videatur magis proprium Graecorum, licet Silburgius notet codicem Eutropii Fuldensem habere Burdigalam per i; unde etiam vernacula pronuntiatio Bourdeaux, ad priorem magis accedit: Bourdegalim, 1153C seu, ut habent antiquae lectiones et mss., Burdegalum, inquit Isidorus l. XV Orig. c. 1, appellatam ferunt, quod Burgos (posterior editio perperam Murgos) Gallos primum colonos habuerit, quibus ante cultoribus adimpleta est; ubi forsan pro Burgos legendum Buturigos, seu Bituriges. Constat enim ex Plinio l. IV c. 19, et Strabone l. IV, Burdegalenses vocatos Bituriges cognomine Ubiscos, seu Ἰοσκοὺς, seu, ut apud Ausonium et in antiquis inscriptionibus, Vibiscos et Viviscos; seu etiam Οὐιβισκοὺς, ut apud Ptolemaeum ab illis populis Galliae qui Bituriges Libri seu Cubi a Plinio dicuntur, et qui illam regionem habitarunt; at si retinere placet vocem Burgos, non est absurdum dicere temporibus Isidori Biturigos vocatos fuisse Burgos, per contractionem, seu syncopen, sicut hodie vulgo vocari videmus Borges. Ridicula prorsus et sibilo digna est etymologia Domitii in Martialem, dum sine ratione et teste vult Burdigales dici quasi Bardigalos, id est stultos Gallos.

(Ibid.) Florentissime. Insignissime Vi., O., L., Pi., 1153D Sa. Praeterea hunc paragraphum codices varie disponunt. Nam Vi., O., Pi., Peta., Fux., L., tres mss. Fab. reponunt ad annum 16 Constantii; Lo. ad annum 18; Fa. et excusi ad an. 19. Nos Lo. imitamur, quia sequens sententia debet reponi ad annum 18, et parum interest de anno, cum sententia agat de tempore.

(Ibid.) Gallus Caesar occiditur. Haec ad varios annos distrahuntur; nam Pi. ad an. 16 Constantii; Vi., M., O., Peta., Fux., Mar., tres mss. Fab., Contract. ad an. 17; Fa. et editi ad an. 19; Lo. ad an. 18. Nos hunc sequimur, quia Consulatus Constantii VII et Galli III, sub quo Gallus hic interimitur, ut aiunt Sozomenus lib. IV cap. 7, et Socrates lib. II cap. 34, sine dubio annumeratur anno 18 Constantii, ut constat ex Fastis Onuphrii, et Chronico ejusdem Ecclesiastico, et ex Annalibus illustr. et piissimi Baronii, et ex menda quae reperitur apud Cassiodorum, ubi ille consulatus 1154A est 16 propter omissos duos consulatus, de quibus saepe dictum est. Adde quod quadriennium, quo Ammianus lib. XIV, ait eum imperasse, incidit in an. 18.

(Ibid.) Sollicitatus. Sollicitus L., Au., Pi.; sed corrupte: significat autem Constantium variis artibus Gallum ad se pellexisse, ac demum interfici curasse, ut testantur Ammianus, Zosimus, Victor, Socrates et alii.

(Ibid.) In Istria. Restituendum monebat Histriae, et cum aspiratione, numerus exemplar. L., A., M., Pi., Vi., O., P., trium Vatic., Peta. et trium mss. Fab., Mar., Antonin. ex Eusebio, et ipsa menda, quae habetur in Lo. et Vincen., ubi historiae, et in Fa. in quo historie sine diphthongo. Nihilominus propter caeterorum codicum auctoritatem, et quia Ammianus lib. XIV, et Plinius lib. III cap. 5, et alii, sine spiritu pingunt, nil mutavimus. Nam etiam ratio utrumque ferre potest, cum regio dicta sit Istria ab Istro amne, qui modo cum spiritu, ut apud Procopium, Notitiam 1154B imper. Rom. et alios; modo sine spiritu, ut in ipsa Notitia, apud Strabonem, Plinium, Ptolemaeum, Zonaram, Mar. et alios, et hoc est communius.

(Ibid.) Occiditur. In L., Pi., subjungitur anno imperii sui 3. Verum desunt in aliis, et sane Eutropius lib. X ait anno imperii sui 3, mense septimo. Ammianus lib. XIV ait Gallum mortuum, cum quadriennio imperasset.

(Ibid.) Silvanus in Gallia. Cum antea vulgati scriberent Sylvanus per y, visum est illud tollendum, quia sic volunt omnes libri et auctores, ut Victor in Epito. Σιλβανός, apud Socratem lib. II cap. 32, et Sozom. lib. IV cap. 7. Adde quod cum idem nomen sit commune apud veteres scriptores, nonnullis consulibus et episcopis, et aliis, semper pingitur cum i. At pro in Galliae, legitur in Gallias in Lo., Vi., O., Fa.; sensus utrumque potest ferre, sed prius magis placet: incerta vero est anni observatio: nam Vi., O., Peta., Fux. et tres mss. Fab. notant ad an. 17 Constantii; 1154C Fa., cui se vulgati conformant, ad an. 19; Lod. ad an. 18: quem caeteris praeferimus, cum omnes scriptores testentur Silvanum hunc interemptum post Gallum.

(Ibid.) 29 die exstinctus est. Pro 29 in L., A., Au., Peta., P., Lo., Vi., Pi., O. legitur 28. Eutropius, ante diem 30.

(Ibid.) Victorinus . . . in foro Trajani. In foro Trajano Peta., Mar.; in foro Trojano, Lo.; in foro Romano, Fa.; sed forum Trajani erat diversum a Romano, et Trojanum forum est figmentum. Porro viros hos insignes claruisse observant Vi., O., Pi., Peta., Fux., tres mss. Fab., Mar. an. 17; Lo. an. 19; Fa. una cum impressis anno 20, quibus consentit Albertus, qui haec componit cum anno Christi 360, qui est e regione illius anni 20. Cassiodorus haec ipsa et iisdem verbis refert sub consulatu Arbeti et Loliani, quem facit 17 post mortem Constantini; sed Fasti et Onuphrius in Chronico et Baronius faciunt eum annum 19: nihilominus conveniunt, si restituantur in Cassiodoro 1154D duo anni praetermissi, ut dixi in aliis; cum tamen omnes libri conveniant, ut haec, et quae succedunt, sese proxime consequantur. Duce ergo Lo. anno 19 consignavimus.

(Ibid.) Paulinus et Rhodanius, etc. Emendavimus ex fide L., M., V., Lo., septem Vatican., Sa., Fa., So., Lod., Pi. et trium mss. Fab. et Rufini lib. I cap. 20, pro Rhadianus, ut in editis; vel, ut in A., Vi., Peta., O., Rodanius, sublata aspiratione; vel, ut in Fux., Rhodianus; vel, ut in P., Throdianus; sed crediderim illud T sumptum et temere repetitum ex praecedenti conjunctione et, ut saepe observavimus in similibus; vel, ut in Pi., Rodanus, vel etiam Rhodanus. Apud Mar. Rhodianus; Sozomen. lib. IV cap. 9, Ῥοδανιός. Idem et etiam Rhodianus apud Severum Sulpit. lib. II. Hic erat episcopus (teste eodem Severo) Tholosanus. Sic enim apud eum legendum pro et Dosanus: in Menologio Graec. die 20 Martii fit mentio 1155A martyris Rodiani, sed dubito an sit idem. Porro haec, ut olim exsules, ad varias sedes propelluntur. Nam in Peta., Fux., uno Vatic., Mar., tribus mss. Fab. ad an. 17 Constantii; in Vi. ad an. 18; in Lo. ad an. 19; in Fa., sex Vatican. et excusis ad an. 20. Nos imitamur secundos ad an. 18, propter annum necis Galli jam observatum; et quia in omnibus libris hi paragraphi, qui sequuntur usque ad calcem, ordine sibi succedunt. Severus lib. II videtur exsilium hoc rejicere in annum quo devictus est Magnentius, et quo hi Paulinus et Rhodanius damnati sunt exsilio in conciliis Arelatensi et Biterrensi; vel saltem in eum annum quo Constantius imperator Mediolani agebat: ubi etiam celebratur concilium in quo Rufinus lib. I cap. 20, et Socrates lib. II cap. 30, volunt hos duos episcopos in exsilium trusos cum Eusebio Lucifero, Dionysio et Hilario. Qui annus concurrit cum consulatu Constantii Augusti VI et Constantii Galli II, ut constat ex subscriptione legum diversarum, quae sunt in codice Theodosiano, quemque consulatum Fasti 1155B Onuphrii opponunt anno 17 imperii Constantii. Quia tamen Severus multa simul congerit, quae diversis annis contigerunt, vix quidquam ex eo certi de anno haberi potest.

(689.) Alcimus. Alchimus Lo., Peta. et tres mss. Fab., Mar., Vi., O.; Alcinus Fa. Nostra lectio est etiam Ausonii lib. de profess. Burdig. et Sidonii lib. VIII epist. 11. Pete quae supra diximus de eodem nomine, dum ageremus de Alcimo pseudopontifice Judaeorum. Observato editos a caeteris ferme membranis dissidere. Nam major pars opponit an. 18 Constantii; Peta., Pi., Vi., O., Fux., Lo., Mar., tres mss. Fab. anno 19; vulgati et Fa. an. 20. Nos primis adhaeremus.

(Ibid.) Petrus Caesaraugustae orator insignis docet. Desunt in A., Lo., M., quatuor Vaticanis, P., Fa., Peta., Fux. et tribus mss. Fab., Marian. At Vi., O., Pi., V., consignant anno 18; editi anno 20; duo Vaticani 22. Sequimur priores.

(Ibid.) Donatus, a quo, etc. Varii anni his appinguntur. 1155C Nam in Vi., Pi., O., Peta., Fux., Mar., tres mss. Fab. an. 18; in Lo. 19; in Fa. et excusis anno 20. Satius est primos imitari propter numeros tam praecedentes quam subsequentes, qui habentur in serie. Neque enim aliunde sciri potest, cui anno ex illis potius ascribenda sint. Si autem credimus concilio primo Carthaginensi in initio, et Optato lib. II et III, ista videntur potius referenda ad annum 12 vel 13 Constantii, dum testantur Constantis (sic enim legendum apud Optatum pro Constantini ex concilio Carthaginen.) et imperatoris jussu Ecclesiam Africanam paci et unitati redditam fuisse, Donatistis in exsilium missis; et quia nusquam legimus illos restitutos, nisi per Julianum Apostatam.

(Ibid.) In Africa. Non habentur in L., O., Vi.; sed consentiunt cum aliis mss., Mar., et cum antecedentibus, sicut apparet ex variis locis Optati, Augustini, et Scriptorum Ecclesiasticorum: de qua re, utpote 1155D cuivis notissima, plura dicere supersedeo.

(Ibid.) Eusebius Vercellensis, etc. Editi una cum Fa. opposuere ista anno 20 Constantii, sed caeteri ut Lo. anno 19; Vi., Peta., O., Fux., Pi., Mar., tres mss. Fab. an. 18. Secundi magis probantur, cum Severus lib. II episcopos hos velit in exsilium pulsos, coss. Arbitione et Lolliano, quibus in Fastis Onuphrii respondet annus 19 Constantii.

(Ibid.) Julianus Frater Galli, Mediolani Caesar appellatur. Non reperiuntur in L., Pi. Eorum autem qui haec habent, alii cum 18 anno Constantii componunt, ut Vi., O., Peta., Mar., Contract., tres mss. Fab.; cum anno vero 19, P., A., Lo., Fux.; cum 20, Fa. et impressi. Propendeo in secundos, cum Ammianus lib. XXV testetur Julianum creatum Caesarem Arbitione seu Arbetione et Lolliano coss., quos Fasti Onuphrii collocant cum anno 19 Constantii. Insuper ad latus hujus versiculi in A. et P. iterum haec leguntur, 1156A Jubilaeus secundum Hebraeos: sed de rebus simillimis vide supra.

(Ibid.) Antonius . . . 105 aetatis. 100 aetatis L., Pi. Verum prius confirmatur auctoritate Athanasii in Vita Antonii, Adonis, Vincen., Alberti et Contracti in Chron. et ex fide aliorum exemplarium ac Ma. Assignatur his striga in M., Vi., O., Pi., Fux., Peta., Mar., tribus mss. Fab. opposita anno 19 Constantii; in Lo. an. 20, cum antea in editis et Fa. an. 21; apud Contractum anno 18. In primorum sententiam abimus, quia 105 annus, Antonii desinit in illum annum 19, seu Christi 359, inchoando a primo anno Decii, quo Antonius, ut dictum est, nascitur, id est a Christi 254. Adde quod Gregorius Turonensis lib. I, cap. 38, diserte scribit, Antonium transiisse anno nono decimo Constantii Junioris (sic enim legendum et non Constantini), centesimo aetatis suae anno, quod ex hoc loco prompsisse videtur, licet secutus mendosos libros, dum ait centesimo, pro centesimo quinto.

1156B (Ibid.) Explicavimus. Adjectum est in Pi., L., de compertis.

(Ibid.) Hilarius episcopus, etc. Hilarium non una, sed diversa habet sedes. Nam in Pi., Fux., Peta., Vi., O., Mar., H., tribus mss. Fab., opponitur an. 19 Constantii; in Lo. an. 20; in Fa., Contract. et editis an. 21. Priores sequimur. Ado recenset ista sub Joviano, quamvis dicat contigisse sub Constantio.

(Ibid.) Saturnini Arelatensis. Saturnini Alatenensis L., Pi. Sed prior lectio sine dubio amplectenda, tum propter illa exemplaria, et Fre., Mar., Vincent., Adonem, tum propter auctoritatem Hieronymi de Scriptor. Eccles., Adonis, et Sulpitii Severi lib. II, qui eadem referunt; sed praecipue, quia constat ex ipso Hilario lib. de Synod., et aliis, Saturninum Arelatensem episcopum fuisse antesignanum Arianorum et persecutorem Hilarii.

(Ibid.) Reliquiae Apostoli Timothei, etc. Quae vides 1156C in editis et Fa. an. 21 Constantii respondere, scito aliter in aliis disponi; cum in Lo. an. 20; in M., O., Pi., Fux., Peta., Mar., tribus mss. Fab. an. 19: quos amplectimur.

(Ibid.) Sarmata Amatas, etc. Consistunt haec in Vi. quidem, L., O., Pi., M., Fux., Peta., tribus mss. Fab. ad an. 19 Constantii; at in Lo., Vat. ad an. 20; in editis, sex Vatican. et Fa. ad an. 21. Priores nobis magis probantur.

(Ibid.) Amatas. Putarunt aliqui reponendum Amos, pro Amatas; sic enim annotatum est ad marginem B., H., Peta., Ba. et So., quod, inquit, auctores eum Amonem praecipuum inter discipulos Antonii numerent: quod licet sit verum, prius tamen legitur in A., M., P., Al., Fux., Peta., An.; seu Amathas in Lo., Fa., Lod., Vi., Pi., L., septem Vatican.: et ita Hieronymus. Praeterea idem in Vita Pauli Eremit. testatur pariter Amatham et Macarium fuisse discipulos Antonii.

(Ibid.) Liberius episcopus Rom. in exsilium mittitur. 1156D Diversa Liberio sedes est reposita. Nam in M., Vi., O., Pi., Fux., Peta., Contract., Mar., tribus mss. Fab. ad an. 19 Constantii; in Lo. ad an. 20; in editis et Fa. ad an. 21. Trahunt me ad se primi, propter illud Severi testimonium, de quo supra, dum scribit Liberium exsilio damnatum cum aliis coss., Arbitione et Lolliano, id est, ut ferunt Fasti, anno 19 Constantii.

(Ibid.) Episcopus Romanus. Malui quam episcopus Romanorum, ut olim, secutus L., M., P., Lo., Lod., Peta., Pi., Vi., O., Sa. Novum enim et inusitatum apud Hieronymum ut episcopum Romanae Ecclesiae vocet episcopum Romanorum, ut neque in aliis episcopum Alexandrinorum, seu Antiochenorum, et similium, sed Alexandriae, Antiochiae, etc. Agunt liberius hic codices, dum alii ad an. 19 Constantii revocant, ut Pi., Peta., tres mss. Fab., Vi., O., Fux.; ad an. 20 Lo., ad an. 31 Fa. et excusi.

1157A (Ibid.) Magnae Alemannorum copiae, etc. Copiae hae varia habuere stativa. Nam in M., Pi., Vi., O., Fux., Contract., Mar., Peta., 3 mss. Fab. ad an. 19 Constantii; in Lo. ad an. 20; in editis et Fa. ad an. 21; nil vetat, quin prioribus adhaereamus, maxime cum Cassiodorus hoc ipsum referat sub consulatu 19, seu an. 19, post mortem Constantini. Vide hanc historiam apud Victor. in Epit., et Ammian. lib. XVI circa finem.

(Ibid.) Apud Argentoratum. Apud Argentarium Lo., Fa. et quatuor Vaticani et Contractus in Chron. Eutropius lib. X nobiscum sentit, ut Cassiodorus in Chronicis; Aurelius Victor in campis Argentoratensibus apud Gallias. Idem tamen cum nostro auctore parem Alemannorum cladem apud Argentarium refert ad tempora Valentis, de qua postea. Diaconus lib. XII pro Argentarium legit Argentariam; in tribus Vaticanis Argentoratum, qui tamen habent in margine Argentarium: eadem manu in aliis quatuor Argentarium.

(Ibid.) Sarraceni in monasterium. Addidimus in, 1157B secuti L., Lo., Pi., Vi., O., Peta., V., Mar., cum antea legeretur, Saraceni monasterium, sicut etiam videbimus paulo post. Praeterea alterum r accersivimus, ut haberes Sarraceni, pro Saraceni, ne discederemus a Peta., Vi., O., Fux., Lo., Ammiano, Sozomeno, Socrate, Ptolemaeo, Plinio, Diacono, et aliis, licet Notitia imperii et alii scribant cum unico r. Non est tamen omittendum assignari his strigam oppositam anno 19 Constantii in Fux. et Peta., quos imitamur; anno 20 in Vi., O., Pi., tribus mss. Fab.; et anno 21 in Lo., vel anno 22 in Fa. et excusis. Nescio an exstet testimonium, quo alicui horum potius credamus.

(689.) Constantio Romam ingresso, etc. Tria hic observanda: primum, per Romam intelligi novam Romam, id est, Constantinopolim: nam, testibus Hieronymo et Procopio lib. I, ossa Timothei erant in illa urbe. Secundum, quod cum in impressis et Fa. reposita essent ex adverso anni 22 Constantii, 1157C fuerunt ex opposito an. 20 collocanda auctore Hieronymo, qui lib. de Scriptor. Eccles. refert reliquias S. Andreae fuisse Constantinopolim translatas an. 20 Constantii (sic enim legendum juxta veteres editiones et libros, et non Constantini, ut habent posteriores editiones), suadentibus praeterea membranaceis Fux., M., L., Peta., Pi., Mar. et tribus mss. Fab. Dissentiunt enim ab his nonnulli, ut Vi., O., Lo., tres mss. Fab., qui ad an. 21 reposuere. Tertium est, quod nonnulli recensendam putent vocem Constantino pro Constantio; sic enim Marianus Victorinus in dictum Hieronymi locum, quem alii viri doctissimi sequuntur. Nos a vulgata lectione firmiter stamus, cum non sit ullo modo verosimile ista in hunc locum relata fuisse a librariis, neque ab auctore (cujus rei fidem faciunt omnes libri), si non pertinerent ad Constantium, et facilius fuit addere litteram n in lib. de Scriptor. Ecclesiast., quam ista perturbare et hoc loco collocare. Adde quod idem docent de reliquiis Ss. Andreae et Lucae sub Constantio translatis, Cedrenus 1157D in Nerone, Nicephorus lib. X cap. 11, et Theodor. lib. II Collectaneorum, Freculphus lib. IV cap. 8 tom. II, Ado et Artemius martyr apud Metaphrasten et Surium die 28 Octobris. Illi enim Artemio haec provincia translationis a Constantio mandata fuit, et constat ex Ammiano lib. XVII, Artemium fuisse praefectum Constantinopoli. Nec obstat Constantium fuisse Arianum, et Arianos fuisse hostes sanctarum reliquiarum. Nam nec omnes Ariani reliquias sanctorum respuebant, neque Constantius ita erat alienus a fide catholica, quin vellet videri illius studiosus: unde Gregorius Nazianzenus in carmine de iracundia scribit eum fuisse religiosissimum principem inter omnes Imperatores, quos ipse noverit, et Ambros. Epist. 31, eum vocat augustae memoriae: legimus etiam apud Hilarium, lib. contra Constantium, ipsum dedisse litteras ad Synodum Sardicensem complectentes veram fidem de Homousio.

1158A (Ibid.) Nicomedia terraemotu, etc. Corruit Nicomedia, si credimus Fux., an. 20 Constantii; si Vi., O., Pi., Peta., an. 21: si Lo. et tribus mss. Fab., an. 22; si demum Fa. et impressis, an. 23. Socrates l. IV. cap. 10, asseverat hunc terraemotum accidisse anno 12 antequam Nicaea corrueret, cujus casum ascribit auctor anno 5 Valentis, sicut etiam Socrates coss. Valentiniano II et Valente II, quos Fasti collocant ad eumdem annum 5 imperii Valentis: quin idem ipse Socrates disertis verbis refert Nicomediensem motum Tatiano et Cerealio coss. die 28 Augusti, qui in Fastis vocantur Datianus et Neratius Cerealis, apud quos reponuntur ad an. 22 Constantii. Superest difficultas quod ille consulatus Valentiniani II et Valentis II sit ab altero undecimus consulatus, computando utrumque extremum. Itaque non duodecimus, ut vult Socrates.

(Ibid.) Nicomedia . . . ex parte vexatis. Ex parte versatis, Vi., O.

(Ibid.) Paulinus Trevirorum. Treverorum L., Au., Vi., Pi., O., P., Lo., Mar. De hoc supra ex Plinio, 1158B Caesare et aliis. Porro Paulini hujus mortem indicant contigisse Fux. an. 20; L., Pi., Peta., Contract., Mar. an. 21; Lo., Vi., O., tres mss. Fab. an 22; Fa. et impressi an. 23. Adjungimus nos tertiis, propter numeros proximos in serie. Nam firmitas aliunde sciri vix potest.

(Ibid.) Evantius . . . . . Cretus. Crestus in L., Va., P., Vi., Pi., Fux., O.; Chrestus in Lo., M., Sa., Peta. et uno ex ms. Fab.; Charistus A. et unus ex dictis mss. Fab.; Chyestus V.; Chiestu Fa.; Harestus Al. Quaenam sit caeteris praeferenda, difficile judicium: nusquam enim alias ejus fit mentio. Verumtamen quia video C initio, et s in medio reperiri, veram lectionem esse crediderim Chrestus. Deterremur tamen solita religione, ne nostras conjecturas venditare velle videamur. Porro si temporis circumstantiam exigis, habeto Fux. opponere an. 20 Constantii; Peta. an. 21; L., Lo., Pi., Vi., O., tres ms. Fab. an. 22; Fa. et impressos an. 23. Maluimus imitari majorem numerum, 1158C cum nil contrarium suadeat.

(Ibid.) Synodus apud Ariminum et Seleuciam, etc. Aeque ad hanc synodum collocandam discrepant codices. Nam Fux. una cum Mar. reponit circa an. 21; Vi., O., Pi., Peta., Contract., tres mss. Fab., circa an. 22; Lo., Fa. et cusi, circa an. 23. Sed absit, ut ab his postremis discedamus, cum testentur Socrates lib. II, cap. 39, et Sozomen. lib. III, c. 17 et 19, synodos has coactas Eusebio et Hypatio coss., quibus Fasti Onuphrii annum 23 Constantii appingunt. Quin etiam ipse Sozomenus subjicit, dum Constantinus 22 annum in imperio post obitum patris absolvisset.

(Ibid.) Ariminum. Emendavimus vulgatam scripturam, quae habet Aryminum; sed sine y scribendum docent non solum omnes mss., sed etiam Ptolemaeus, Plinius, Strabo, Athanasius, Hieronymus, Eusebius in Historia, Socrates, Sozomenus, denique omnes veteres.

(Ibid.) Honoratus ex praefecto, etc. Hoc ipsum referunt Cassiodor. lib. V Hist. cap. 35, Sozom. lib. IV 1158D cap. 23, Socrat. lib. II cap. 41, et hic ait electum praesidem Honoratum, suppresso proconsularium principatu, τὸν ἔπαρχον τῆς Κωνσταντινουπόλεως κατέστησεν Ὁνώρατον ὄνομα τὴν ἀνθυπάτων παύσας ἀρχὴν. Ejusdem Honorati ut Comitis, facit etiam mentionem Ammian. lib. XIV, initio. Varie referuntur haec a codicibus. Nam Vi., O., Peta., Pi., Fux., tres mss. Fab. an. 22 ascribunt; Lo., Fa. cum impressis an. 23; Cassiodorus haec eadem profert an. 22 Constantii, seu consulatu 22 post mortem Constantini. At vero idem ipse consulatus in Fastis an. 24 post ejus mortem habetur, quibuscum conveniet Cassiodor., si illi addantur duo consulatus omissi in Constantio.

(Ibid.) Gratianus qui nunc, etc. Ortum Gratiani describunt Peta., Fux., Mar., tres mss. Fab. circa annum 22 Constanti. At Lo., Vi., O., Pi., Fa. circa 23; quibus favent editi; nec video cur ab illis sit discedendum. Nam si obiit anno Christi 387, ut dicit 1159A Prosper, idque annos 24 natus, ut aiunt plerique, annus ille 24 incipit ab hoc anno Christi 363.

(689.) Hilarius cum apud, etc. Peta., Mar., Fux. et tres mss. Fab. indicant an. 22 Constantii evenisse; Vi., Pi., O. an. 23; Lo., Fa. et impressi 24. Itaque in re incerta nil muto.

(691.) Macedonius Constantinopoli, etc. Pergunt Peta., Mar., tres mss. Fab. et Fux. assignare an. 22 Constantii; Vi., Pi., O. an. 23; Lo., Fa. et excusi an. 24. Nil prohibet quin istis adhaereamus.

(Ibid.) Omnes . . . . regis. Legis, Au. Utrumque est tolerabile propter edictum imperatoris Constantii, de pace inter Catholicos et Arianos: contra quod Lucifer scripsit libros duos: De non conveniendo cum haereticis; et: De non parcendo in Deum delinquentibus; et vocat illud edictum Constantii sacrilegum. Ad haec in Pi., Fux. et tribus mss. Fab., observabis ista incurrere in annum 22 Constantii; in Vi., Pi., O., in annum 23; in Lo., Fa. et excusis, in annum 24.

1159B (Ibid.) Constantinopoli, etc. Reperies haec varie annotari, cum in Vi., Pi., Peta., tribus mss. Fab., O., Mar., et Fux. an. 23; in Lo., Fa. et impressis an. 24 respondeant; qui situs firmatur auctoritate Socratis lib. II cap. 43, dum renovationem ejus Ecclesiae suggerit in consulatu Constantii X et Juliani Caesar. III.

(Ibid.) Ab Acacio. Acatio, Peta., Fa., Pi., ab Acato, Fux., Mar.; vulgati ab Achatio; nostra tamen orthographia prae caeteris probanda, propter rationes alibi dictas. Nam apud Sozomenum lib. VI cap. 4, et apud Suidam, lego Ἀκάκιος, cui favet etymologia Graeca ἀκακίας; Ἀκάτιος enim Graece nil significat. Caeterum scito ista non ad eumdem annum ubique haberi. Nam in Vi., O., Peta., Pi., Fux., Mar., tribus mss. Fab. ad an. 23, cum in Lo., Fa. et impressis ad an. 24.

(Ibid.) Post non. Haud dubio sic rectius quam olim, et non post, ex A., P., L., Lo., Pi., Vi., Fa., O.

1159C (Ibid.) Ariminensis perfidiae dolos. Sic correximus pro Arianensis perfidiae dolum, ex L., A., M., Sa., Peta., Va., Al., P., Lo., Vi., Pi., Lod., Fux., Fre., O., trib. mss. Fab., Mar. et judicio eruditi viri Nicolai Fabri, quem semper cum honore nominatum velim, juxta veteres libros in praefat. in Fragmenta Hilarii. Nam etiam, ut scribit Fortunatus, post reditum Hilarii in Gallias, Confitetur lingua multorum totum pene mundum gravi errore confusum, factis saepe in Gallia synodis, per Hilarium fuisse ad viam veritatis adductum; et ex ipso Hilario libro de Synodis, constat eum multis praeadmonitionibus muniisse episcopos, contra futurum illud concilium, quod Ariani habuerunt semper in ore, ut objicerent contra Nicaenam synodum tamquam firmum sensum, ut loquitur Augustinus lib. I contra Maxim. cap. 3: de Dolis etiam concilii Ariminensis plura Hieronymus adversus Lucifer., qui, inquit cum verba sonarent pietatem, nemo venenum insertum putabat, et fraus latebat in expositione. Vocat autem perfidiam Ariminensem, propterea 1159D quod cum Patres ab initio concilii disertis verbis professi essent fidem Nicaenam, et catholicum dogma (unde Athanasius et Ambrosius epist. 32 saepe laudant concilium Ariminense), tandem post interlapsos aliquot menses, vi et metu compulsi, conscripserunt alteram fidei professionem, qua nomen Homousii rejecerunt. De his vide Athanas. lib. de Synod. et epist. ad Africanos. Ad extremum observabis varie haec libros disponere: nam Vi., O., Pi., Peta., Fux. an. 23 Constantii annotant; Lo., Fa., tres mss. Fab. et impressi, 24.

(Ibid.) Mopsocrenis. Mopsocrensis, V.; Mopsocronis Vi; Momsocrenis, Pi., Lo., Lod.; Mopsocrinis, Mar. Nostra lectio est sine dubio retinenda, cum ita habeant alia exemplar., et eadem verba referant Cassiodorus in Chron. et Pomponius Laetus: nec dubito quin ex Eusebio, ut pleraque alia: Aurel. Victor in Epitome, apud Mopsocrenem; Socrates lib. II, cap. 1160A fin., et Zonar. tom. III aiunt obiisse ἐν Μόψου κρήναις; et Sozom. lib. V cap. 1 ἐν Μόμψου κρήναις; interpretes vertunt incommode, in fontibus Mopsi: nam κρήνη est fons; Hieronymus advers. Luciferianos et epist. 3, ad Heliod., in Mopsi viculo; Ammian. Marcel. lib. XXI, in Mopsuestia Ciliciae. Nam Steph. lib. de Urbib. scribit in Cilicia esse super Pyramo flumine Μόψου ἑστίαν, id est, Mopsi domum, seu, ut Hieronymus loquitur, Mopsi viculum. Interpres Strabonis vertit, Mopsi domicilium. De Mopso Plinius lib. V cap. 27; Ptolemaeus lib. V cap. 7, Μοψοκρήνη, et cap. 8, Μοψουστίας: quae interpres vertit Mopsi fons, et Mopsiestia, vel Lares; constituit tamen loca separata, et sub diversis gradibus longitudinis et latitudinis. Porro Volaterianus Procopii interpres lib. II de Bello Persico Mopsum Vestae, reddit quasi ἑστία Vestam hoc loco significaret.

(Ibid.) Aetat. 45. 42 in Fux.; 55 in Vi., O., sed mendose. Victor proxime accedit ad nostrum numerum, dum ait eum vixisse an. 42, sed idem habent 1160B Vinc. tom. IV et Albertus: Cassiod. vero an. 46; Eutrop. lib. X et Diac. lib. XI, an. 38. Praeterea in L., Pi., inserta sunt consequenter haec, et imperii 39, ut habent etiam Victor in Epitom., sed nullo modo possunt esse Auctoris, cum ille dicat eum imperasse tantum an. 24: quod pariter facit Rufin. lib. I, cap. 26. Victor autem comprehendit tempus, quo cum patre regnavit ut Caesar. Nam totidem invenies, si sumas initium ab an. 17 Constantini patris, quo creatur Caesar, sicut olim habebant editi, vel a 16, quia Victor videtur tribuere Constantini imperio an. 32, licet Eusebius tantum an. 31. Porro licet hic extremus actus caeteros concludat, et imperium ac vita eumdem exitum habuerint, unde et omnes codices ac Mar. an. 24 mortis et imperii designant, ut Lo., Peta., Vi., O., Fa. et editi: dissentit tamen Fux. qui an. 23.

(Ibid.) Romanorum XXXVI, Julianus regnavit anno uno, mens. 7, vel, ut alii aiunt, an. 2, mens. 8. Observandum, 1160C ut saepe alias admonuimus, quoties reperitur, vel, ut alii volunt, et alia hujusmodi, illa esse valde suspecta, nec videri Eusebii, seu Hieronymi, sed a studioso lectore adjecta. Sic hoc loco ista verba, vel, ut aiunt alii, an. 2, mens. 8, desunt in Au., M., septem Vatic., P., Lo., Vi., O., Fux., Pi., L., Au., M., Vi., Fa., Peta. et tribus mss. Fab. et Orosio lib. VII cap. 30; sed in iisdem pro mens. 7, habes mens. 8, sicuti etiam legitur apud Rufin. lib. cap. 36, nisi quod in Pi., L., hoc solum legitur, Julianus an. 2, mens. 7. Contractus, Mar., Ado, Albertus et recentiores chronographi habent an. 2, mens. 8.

(Ibid.) Ad idolorum cultum converso. Pro ab idolorum cultu converso ex L., A., Al., Au., P., Pi., Vi., Lo., Peta., O., Lod., Mar. Aliter nullus esset sensus, aut saltem contrarius manifestae veritati: de anno non est quod labores, cum omnes cum Juliani anno 1 comparent.

(Ibid.) Georgio per seditionem. Gregorio Al., Au., sed mendum facile irrepsit ex similitudine vocum, 1160D quod non semel accidit apud Athanasium, Rufinum, Socratem, Sozomenum, Gregorium Nazianz. et alios veteres scriptores, apud quos Gregorius pro Georgio, et versa vice Georgius pro Gregorio usurpatur. Unde oritur maxima confusio historiae et rerum gestarum; hi enim duo praeter similitudinem nominis, habuerunt multa alia convenientia: uterque enim patria Cappadox, testibus Gregorio Nazianz. et Athanas. (nam Ammian. lib. XXII facit Georgium Cilicem); dogmate Arianus, dignitate episcopus Alexandrinus, tyrannica usurpatione in schismate contra Athanasium; uterque gravia patravit in Alexandrinos, non solum ethnicos, sed maxime contra catholicos; uterque morte violenta interfectus, idque a populo Alexandrino. Differunt autem quod Gregorius fuit institutus episcopus Alexandrinus a Clero, Georgius ab aula imperatoris Constantii: ille prior circa an. 5 Constantii, hic illi fuit suffectus circa an. 12 1161A ejusdem: ille usus est, ad occupandam Ecclesiam Alexandrinam, ope et ministerio magistratuum Philagri et Arsaci, Georgius Heraclii comitis, Syriani et Faustini; Gregorius occiditur anno 12 Constantii, Georgius an. 1 Juliani: quae omnia, et quae etiam causae exstiterint, quibus hic Georgius in se concitarit tam gentiles quam catholicos Alexandrinos, videre licet apud Socratem lib. III cap. 2, Epiphan. haeres. 77, Athanas. epist. ad solitar., Sozom. lib. I cap. 7, Gregor. Nazianz. oratione in laudem Athanas., et inter ethnicos Ammian. lib. XXII. Tempus autem notatur in omnibus libris et Mar. ad an. 1 Juliani: quibus nil video contrarium, nisi per annum 1 Juliani Auctor supputando per consules comprehendat tantum tres menses. Nam testatur Ammianus Julianum suscepisse imperium IV non. Octob., coss. Tauro et Florentio, et ante diem XI kalend. Novemb. insequentis consulatus accidisse necem hujus Georgii.

(Ibid.) Eusebius et Lucifer, etc., accitis duobus. 1161B Adscitis duobus, Lo., Al., Lod.; ascitis duobus, Vi., O.; astitis duobus, Pi. Quae vero habes in hoc paragrapho aggregantur ad an. 1 Juliani communi omnium nostrorum codicum mss. decreto: vulgati tamen an. 2 opposuere. Verum colligitur ex Rufino lib. I cap. 27, Julianum imperatorem statim post adeptum imperium non solum revocasse Luciferum, et omnes episcopos a Constantio in exsilium ejectos, sed etiam a Lucifero constitutum episcopum Antiochiae Paulinum, quem Auctor hic ait numquam se haereticorum communione polluisse, quia vult significare (quod etiam tradit Socrates lib. III, cap. 9, et alii) tunc fuisse in illa civitate tres diversos conventus christianorum, atque tres episcopos: Euzoium, qui praeerat, quique omnes ecclesias intra urbem occupabat, praeter unicam modicam, quam ejus favore tenebat Paulinus; Meletium, qui parti catholicorum praesidebat, cum quibus conventus habebat extra portas; tertium Paulinum, qui aliis 1161C catholicis, qui habebant ecclesiam intra urbem, quique nolebant communicare cum Meletio, triplici ex causa, et quod aliquando consensisset haereticis, et quod partim ab illis fuisset ordinatus, et etiam quod eorum qui illi adhaerebant, multi ab Arianis sacerdotibus essent baptizati. Sicut colligitur ex Sozom. lib. V cap. 28, Athanas. in epist. ad solitar., et aliis.

(Ibid.) Eustathii episcopi. Pro Eustathii, in Vi., O., Eustachii; in Fa., Eustati. Sed ubique mendum manifestum, praeterquam in editis.

(Ibid.) Prohaeresius Sophista lege data, ne Christiani liberalium artium doctores essent, cum sibi specialiter Julianus concederet, ut Christianus doceret, scholam sponte deseruit. Proheresius Vi., Peta., O., Fa., Fux., Lo., sine diphthongo. Vulgatam pingendi rationem tuentur Socrates lib. IV cap. 26, et Sozom. lib. VI cap. 17: in quibus Προαιρέσιος. Item Nicephor. lib. XI cap. 17, ut etiam Mar., licet corrupte habeat pro haeresiis. Recensuimus autem hunc locum 1161D satis feliciter, ni fallimur, cum prius legeretur, ut Christianos doceret. Nam licet Rufinus lib. I cap. 32, Socrates lib. III cap. 10, Theodoretus lib. II cap. 7 (et secundum aliam versio. 8), Sozomenus lib. V cap. 17, Ambrosius epist. 39, August. lib. XVIII de Civitate cap. 52, scribant Julianum lege sanxisse, ne Galilaei (sic enim Christianos appellabat) rhetoricam, poeticam, aut philosophiam discerent, et ne Christianorum liberi poetas et alios scriptores gentiles perdiscerent, neque horum doctores adirent: nihilominus ipsa sententia castigationem hanc exigebat; cum enim prior pars illius quae legem Juliani complectitur, spectet tantum professores, seu magistros, et non auditores, necesse est, ut posterior eosdem respiciat, quo singula sibi respondeant, alioquin inepta oratio. Ad hanc rationem accessit fides codicum Lo., Peta., Fa., Fux., qui hanc lectionem probandam docuerunt. Facit et auctoritas Ammiani lib. 1162A XXII: Arcebat, inquit, Julianus docere magistros rhetoricos, et grammaticos ritus Christiani cultores; et lib. XXV: Vetuit docere magistros rhetoricos, et grammaticos christianos, ne transirent a numinum cultu: verebatur enim ne christiani doctores, dum liberales artes profitentur, suis auditoribus ethnicorum superstitionem, et supposititiorum deorum inanem cultum aperirent. His aggregandus Gregorius Nazianz. orat. 1 in Julianum: Julianus, inquit, ut amentiae vecordiaeque edictum proponeret in imperii sui primordio, ante res alias, sermones liberalesque disciplinas tyrannide oppressit. Quod idem planum fit ex epist. 42 Juliani, ubi loquens de his qui docent rhetoricam, grammaticam et philosophiam: Ipsi, inquit, bonis moribus esse debent, nec opiniones novas, et a sensu populari abhorrentes afferre. Sed planius ex lege 5 de medicis et professoribus lib. XIII Cod. Theod., qua Julianus statuit ut quisque docere velit, excellat moribus, probeturque decreto curialium, quod ad se tractandum referatur. Nam ibi nulla mentio discipulorum 1162B seu auditorum. Denique annus 1 Juliani haec sibi vindicat in Vi., O., Peta., Pi. At in Lo., Fux., Fa., Mar. et impressis an. 2. Apparet autem ex loco citato Gregorii Nazianz., legem a Juliano latam fuisse statim ubi imperium suscepit. Facit etiam quod lex illa quinta de medicis et professoribus data est XV Julii Mamertino et Nevita coss. Si autem Julianus successit Constantio III non. Oct., coss. Tauro et Florentio, quo tempore Constantius obiit, ut testatur Ammianus lib. XXI (nam lapsus est Onuphrius dum pro mense Octobris posuit Novembrem), ergo lex illa lata est proximo mense Junii insequentis consulatus. Nam etiam ad eumdem consulatum illa refert Ammianus, qui concurrit cum anno 1 imperii Juliani: cum autem vulgati habent ad annum 2, potest fieri ut Auctor computet pro an. 1 Juliani, annum Romanum, seu consulum, quo ipse obtinuit imperium, includendo in illo anno tantum tres fere menses, et hoc pacto lex illa lata est an. 2, non habita 1162C ratione supputationis ab imperii exordio, sed a consulatu; quae diversitas magnas et crebras parit in conciliandis auctoribus difficultates.

(Ibid.) Aemilianus. Emilianus Peta., Fa., Vi., O., Lo., sed altera scriptio est aliorum librorum: Martyrologii Romani, Menolog. Graeci, Theodoreti lib. III cap. 6, Cassiod. Histo. Tripar. lib. VI cap. 16, qui tradunt hunc Aemilianum, postquam contrivisset idola, seipsum hujus rei auctorem denuntiasse: observabis praeterea, quod quem Auctor vocat Vicarium, Theodoretus et Martyrologium Rom. nuncupant Capitolinum, ille Thraciae praefectum, istud praesidem, Menologium Capitolium. Ad hunc autem martyrem alludit Ambrosius epist. 29: Meminerint tempore Juliani eum qui aram dejecit et turbavit sacrificium, damnatum a judice fecisse martyrium. Verum pro Dorostori habes in Lo., Pi., Lod., Dorosthori; apud Theodor., ἐν Δορυστόλῳ, aitque esse insignem urbem Thraciae; in Menologio, Durostoli; Cassiodorus, in Doroscolo; melius ejus ms., in Dorostolo; Ptolemaeus, 1162D Δουρόστολον in Mysia inferiori; Cedrenus, Δορόστολον. Nos sequimur alios libros et Ammianum lib. XXVII, et Martyrologium Rom. Ille eam ponit in Thracia, hoc in Mysia. Rursus scito haec in Vi., Pi., O. opponi an. 1 Juliani; Lo. vero, Peta., Fux., Fa. an. 2: quod imitantur impressi.

(Ibid.) Perfuga. Profuga Fa.

(Ibid.) Ecclesiae Antiochiae . . . . hostium equite. Sic restituimus pro hostium milite ex L., A., Lo., Va., Vat., Vi., O., Pi., Fux., M., P., Peta., Al., Mar., Antonin. ex Eusebio, Vincen. et Oros. lib. VII cap. 30. Idem confirmatur ex Sozom. lib. VI cap. 1: Eques, inquit, aliquis cursu adversus imperatorem directo jaculo illum petit. Utrumque tamen est in 3 Vatic. Vide praeterea hanc historiam apud Socrat. lib. III cap. 21, Theod. lib. III cap. 25, Ammia. lib. XXV, Nicephor. lib. X cap. 34 et seqq., Greg. Nazianz. orat. 2 in Julia., Joan. Damasc. orat. 1 de 1163A Imag., Sozom. lib. VI cap. 2; sed haec habeat annus 2 imperii illius: ita enim voluere libri omnes.

(693.) Anno aetatis 32. Anno aetatis 31 tres Vatic., sicut etiam habet Socrat. lib. III cap. 25; anno aetatis 35, P.; ann. aetatis 40, Vi., O.; anno aetatis 32 imperii sui, nono mense, L., Pi.; sed de mensibus antea dictum. Lectio vulgata habetur apud Eutropium lib. X.

(Ibid.) Jovianus. Juvianus A., quam lectionem confirmat Ammian. lib. XXV, dum scribit hujus imperatoris nomen a nomine praedecessoris, scilicet Juliani, una tantum littera discerni; vulgo vocant Jovinianum; et sic exstat apud M., Vi., Lo., Fa., O., Mar., Albertum et Vincen. tom. I et IV; sed alia exemplaria prius retinent: quod idem etiam apud Athanasium, Theodoretum, Cassiodorum, Adonem, et alios videre licet, et ita habent nummi veteres.

(Ibid.) Imperator factus est. Adjunximus est, ex L., A., P., M., Pi., Vi., Lo., O., Peta., Fux., Fa. et 4 Vatic.

1163B (Ibid.) Jovianus rerum necessitate, etc. Concurrunt in omnibus libris et Mar. cum an. 1 Joviani, et sententia docet nullum alium situm posse statui. Vide de re ipsa Socrat. lib. III cap. 36.

(Ibid.) Synodus Antiochiae a Meletio et suis facta, in qua homousio, anomoeoque rejecto, medium inter haec homoiousion Macedonianum dogma vindicaverunt. Hic paragraphus unus est ex his, qui praecipue emendationem desiderabant, quia penitus contrarium sensum continebat menti Hieronymi, cum antea legeretur, in qua homousio et homusio rejecto, medium inter haec homoiusion Macedonianum dogma vindicaverunt. Unde vir eruditissimus existimavit ita restituendum: Synodus Antiochiae a Meletio et suis facta, in qua homiusio et homeusio rejecto, medium inter hoc homousion receperunt, et Macedonianum dogma rejecerunt. Verum repugnat consensus omnium exemplarium, quae videre licuit, vel de quorum lectione certiores sumus. Rursus nulla est differentia inter 1163C homiousion et homeusion, nisi in litteris i pro e, quae facile, ut saepe diximus, inter se commutantur, salvo tamen et incolumi eodem sensu. Tertio Hieronymus significat Meletium et suos dogmatis Macedoniani assertores sese prodidisse. Nam vindicare ibi nil aliud significat quam tueri, quod perspicue constat ex Adone, qui, cum pleraque fuerit mutuatus ab isto Chronico, ita scribit: Synodus Antiochiae a Melito et suis facta, in quae Macedonianum dogma prave firmatur: cui suffragantur Matthaeus Westmonasteriensis, et Hermannus Contract. in Chron., dum vocant hanc synodum haeresiacam. Atqui totam sententiam restituimus facili negotio, dum ex vulgatis hanc solum vocem homusio (quae nihil aliud sonat quam illa homousio) immutavimus, pro ea apponentes anomoeoque, idque ex fide exemplar. L., Pi., A., M., Vi., O., Lod., trium Vat., quibus proxime accedunt Fa., Lo., 4 Vat., in quibus anomoeosioque, quae voces cum differant tantum terminatione, idem significant, ac dissimilis seu diversae substantiae: ut homousion 1163D ejusdem substantiae, et homoeousion, seu homoiousion, seu etiam omiousion, similis substantiae: retinuimus praeterea homoiousion, licet in L., A., M., V., Lo., Lod., Fa., Peta., Fux. et 7 Vatic. scriptum esset omoeousion, oe pro oi, quod saepe contigit in mss., sive ut in Vi., O., homoeusion cum h, ita ut sensus sit Hieronymi, Meletium et Synodum secutos fuisse haeresim Macedonianam, quae rejecta Catholica fide de homousio Christi, id est de eadem substantia cum Patre, et opinione Acacii, et aliorum haereticorum περὶ τοῦ ἀνομοίου, de anomaeo, id est de diversa substantia Christi a Patre, retinebat homoiousion, tamquam medium inter utrosque, id est asserebat Christum non ejusdem nec diversae, sed similis substantiae cum Patre. Qua de re inter alios plures Gregorius Nyssenus lib. de Hom. opifi. cap. 6 et 16, Basil. in cap. I Esaiae et saepe, Nicephor. lib. X cap. 40. Quod autem Macedonius primus 1164A excogitaverit dogma de voce ὁμοιούσιος, fidem facit Theodoretus lib. IV Haeret. fabul. et lib. II Histor. cap. 6, et Cassiodor. Histor. Trip. lib. IV cap. 22. Inde quoque legimus Macedonianos prae caeteris dictos Omiosianos, seu Homoeousianos: quod vero illi crediderint suam opinionem esse mediam viam inter Catholicos, qui ideo Homousiani dicebantur, et illos Arianos, qui Aetiani, seu Acaciani, seu Eunomiani, seu etiam Anomiani, testatur Socrates lib. III cap. 8 (vel secundum Graecum autographum, et Musculi versionem cap. 10), dum introducit Macedonianos ita respondentes ad interrogationem, quare a Catholicis et Acacianis dissentirent: Occidentales, inquiunt, circa homousion languebant; Actius vero in Oriente sententiam veritatis depravando, anomion illud secundum οὐσίαν induxerat, et erant utraque illegitima: nam illi inordinate separatas Patris et filii hypostases ad unitatem copulabant, et nomine homousii velut pravo quodam vinculo colligabant: hic vero cognationem naturae, quam Filius habet 1164B ad Patrem, per id vehementer divellebat, quod dissimilitudinem secundum οὐσίαν introducebat. Utrisque igitur extreme inter se dissidentibus, media inter utrosque via visa nobis est sufficienter veritatis habere pietatem, quae Filium Patri secundum hypostasim similem esse dicit. Non ignoro Basilium et plerosque Patrum asserere Meletium semper veram doctrinam amplexatum, unde Athanas, disputat. I contra Arian. eum vocat μεγάλον, et Nicephor. in Chron. Confessorem (ter enim ob fidem rectam in exsilium missum tradit Gregor. Nyss. Orat. in funer. Meletii), et Theodoret. lib. II cap. 31, θεῖον μεγάλον Μελέτιον. Adhuc hodie a Graecis inter sanctos colitur, et ejus festum tertio idus Februarii celebratur. Alii sunt, ut Nicephorus lib. IX cap. 48, qui licet fateantur Meletium aliquando secutum Arianos, tamen testantur eum non multo post resipuisse. Alii fuerunt, qui eum habuerunt ut dubium et haesitantem in fide tam apud haereticos, quam catholicos, sicut scribunt 1164C Theodoretus loco citato, et Nicephorus lib. IX Hist. Eccles. cap. 48. Verum cum non tam de re ipsa hic contendamus, quam de mente ac sententia Hieronymi, de hac certe melius aliunde constare non potest, quam ex ipsis mss. hujus Chronici, et aliis ejus scriptis, in quibus Meletium numerat inter hostes Christi, ut vidimus circa olymp. 277, et reperies epist. 57, ad Damasum, Vitalem non novi, Meletium ignoro. Nam cum Meletius damnaretur a Damaso, non mirum si Meletium credidit haereticum: siquidem, ut ibidem subjungit Hieronymus, quicumque tecum (cum Damaso) non colligit, spargit. Nullus autem potest ambigere, quin Synodus illa Antiochena Hieronymi notam merito sustineat, qui apud Socratem lib. III cap. 25 observabit episcopos qui interfuerunt, quamvis fidem Nicaenam se amplecti, Anomianosque detestari dicant, Ὁμοούσιον tamen sic interpretari, quasi aliud non significet, quam simile substantia, quod ipsum plane erat τὸ ὁμοούσιον cum Macedonianis statuere. Quare ante 1164D Hieronymum Athanasius veri sensus synodi Nicaenae, et ὁμοουσίου vindex, hanc synodi illius, quam vocat, hypocrisim minime dissimulavit, ut apparet ex ejus reprehensione, sive ἐλέγχῳ τῆς ὑποκρίσεως τὸν περὶ Μελέτιον καὶ Εὐσέβιον τὸν Σαμοσατέα τῶν κακοδόξων περὶ τοῦ ὁμοουσίου, ubi docet expositionem illam τοῦ ὁμοουσίου, hoc est similis substantiae, germanam ὁμοουσίου significationem non explere: Socrates quidem loco citato, et post eum Sozomenus lib. VI cap. 4, synodum hanc velut orthodoxam et confirmantem fidem Nicaenam laudant. Sed nil mirum cum a Sabino hauserint, qui eam pro recta et legitima habebat: et tamen meminisse Socrates debuerat, quod alias, lib. II cap. 15, scripserat Sabinum hunc fuisse sectatorem Macedonianae haereseos, ac Synodicas epistolas, quae pro homousio, et Synodo Nicaena facerent, solitum occultare, eas vero producere, in quibus minus esset expressa homousii professio. 1165A Potest tamen Meletius variis modis defendi aut excusari, ut id, quod in hac synodo egit, minime haeretico sensu egisse credendus sit: utpote qui fuit vir sanctissimus, quique post haec in exsilium, tertio a Valente fidei causa pulsus sit, teste Sozomen. lib. VII cap. 7. Ex his corrige Bedam, Marianum et alios, apud quos eadem sententia corrupte profertur, sicuti erat in impressis. Caeterum conveniunt omnes libri, ut haec ad annum 1 Joviniani reponant.

(693.) Vindicaverunt. Vendicaverunt, Vi., O., septem Vatic., Albertus; vindicavit, Al.

(Ibid.) Quas nimias adoleri. Quibus nimium se adoleri, Al.

(Ibid.) Dadastanae. Dadastinae, P.; Dadastenae, Vi., O.; Dadastane, Lo.; Adrastinae, Mar.; Daclasthamae, Jornandes, cl pro d, ut saepe usurpari diximus. Quidam putarunt legendum Dadanastae. Sic enim adnotatum ad marginem B., H., Pet. et So. Verum habetur in mss. ut in textu, et praeterea apud Freculphum, Cedrenum, Ammianum Marcellinum 1165B lib. XXV, sicut Dadastanis apud Zonar. tom. III. Dadastana, inquit Socrates lib. III cap. 36, Μεθόριόν ἐστι τοῦτο Γαλατίας και Βιθυνίας. Verum rem totam paulo aliter narrat Orosius lib. VII cap. 30.

(Ibid.) Aetatis 33. Verius quam antea et apud Mar., aetatis 34, ad imitationem L., M., Pi., Vi., O.: quibus favent Eutrop. lib. X, Socrates lib. III cap. 22, Albertus, Ammian. lib. XXV, Zonaras, Nicephor. lib. X cap. 43: unde cavebis tibi a P., in quo aetatis 37, et Freculpho, in quo aetatis 38, et a Victore, dum tradit hunc Jovianum gessisse annos proxime 40.

(Ibid.) E Pannonia Cibalensis. Videbatur legendum e Pannonia Cibalensi, ut habent Diaconus lib. XI, et Martin, Polonus post Eutropium, qui totam hanc sententiam ad verbum refert, vel etiam Cibalensis, quasi Cibali natus. Nam Pannonia in varias partes distincta, et cuilibet distinctum nomen, ut Pannonia Ripariensis, Sirmiensis, Valeria, Bubalia, Sabaria, 1165C etc.: unde quia Cibalensis, adjectivum cum sit, poterat deduci vel a Cibali urbe Pannoniae, vel a Cibalina Africae urbe; ne qua difficultas gignatur, additum e Pannonia. Tamen quia conveniunt omnes libri et Mar. in vulgata lectione, nihil muto.

(Ibid.) Scutariorum. Scrutariorum Vi., O., corruptius quam ut de eo lector moneri debeat. Et haec demum apponuntur in omnibus libris et Mar. ad annum 1 Joviani.

(Ibid.) Regnaverunt annis 13. Regnaverunt an. 14, L., A., M., P., Pi., Lo., Peta.; tamen alii omnes codices habent hoc loco an. 13, licet in serie annos 14 digerant et numerent. Nam propter 5 aut 4 menses ultra an. 13, Valens dicitur obiisse anno 14, sicut Valentinianus anno 11, vel 12. Jornandes convenit cum vulgatis pene ad verbum, nec longe recedit Victor in Epitom., dum ait Valentem regnasse cum Valentiniano an. 10, diebus 5, et cum Gratiano annis tribus. Hunc proxime sequitur Zonar. tom. III, ubi scribit Valentem regnasse an. 13, mensibus 1165D 4. Nec omnino dissentit Cedrenus, cum dicit Valentinianum obiisse anno imperii 11, et Valentem post eum per triennium regnasse, huncque anno 14 imperii decessisse; Orosius, Vincen. et Contractus docent regnasse Valentinianum annis 11, postea Valentem annis 4. Marianus concedit Valentiniano annos 11, mens. 5, Valenti an. 4. Rufinus lib. II cap. 13, Valentem obiisse annis 14 exactis, et Ammianus lib. XXXI. Hinc colliges quantum a vero aberrarint Socrates lib. IV cap. 31 et Sozom. lib. VI cap. 36, 40, et Nicephor. lib. XI cap. 50, dum aiunt Valentinianum regnasse an. τρισκαίδεκα (nam male Musculus apud Sozomen. cap. 36, posuit triginta pro tredecim), Valentem cum Valentiniano regnasse 13 annis, et Valentiniano demortuo Valentem an. tribus; forsan decepti ex eo, quod cum reperissent apud nostrum Auctorem. Valentem et Valentinianum an. 13 regnasse, totos illos annos tribuerunt soli Valentiniano, 1166A cum tres illi anni, quibus Valens vixit post Valentinianum, in illis 13 includantur.

(Ibid.) Apollinaris Laodicenus episcopus multimoda religionis scripta componit. Haec adjecimus ex L., M., V., Va., Lo., P., O., Vi., Peta., Pi., Fux., Lod., Sa. et trib. mss. Fab., Vincent., Beda, et Adone, Mar., cum antea desiderarentur: cum quibus conveniunt, quae de eodem scribit Hieronymus lib. de Scriptor. Ecclesiast., quod in sanctas Scripturas innumerabilia scripserit volumina, eumque vocat Apollinarium, ut alias saepe, cui assentiuntur Basil. epist. 74, orbem, inquit, libris suis replevit. Idem Sozomen. lib. V cap. 18. Nec te moveat, quod Socrates et Nicephorus dicant Apollinarem fuisse presbyterum, non episcopum. Nam plus credendum est Hieronymo ipsi, qui idem confirmat lib. de Scriptor. Eccles., cumque ejus auditorem se profiteatur epist. 65, quam illis, quibus non erat cognitus. Non est praetereundum Bedam, post verbum componit, haec annectere, qui postea a fide devians 1166B haeresim sui nominis instituit, et Contractum ista, sed postea haeresim condit. Sed de hoc paulo post. Assignarunt autem codices et Mar. eam his sedem, quae ex opposito respondet 1 anno Valentiniani; Contract. an. 5.

(Ibid.) Terraemotu, etc. Hunc terraemotum alii ascribunt an. 2 Valentiniani, ut Vi., O., Peta., P., Fa., Contractus et impressi; alii anno 1, ut Lo., Fux. Priores magis recipiendi: nam Socrates libro IV cap. 3, et Ammianus lib. XXVI, in fine, referunt istum terraemotum ad consulatum Valentiniani et Valentis, qui componitur cum 2 anno Valentiniani, tam apud Onuphrium, quam alios; de hoc terraemotu Hierony. in Vita Hilarionis et epist. 2, et in Isai. cap. XV, Cassiod. lib. VII Histor. Trip. cap. 15, Oros. lib. VII cap. 32, Diacon. lib. XI, Sozom. lib. VI cap. 2, Nicephor. lib. X cap. 35, licet isti duo perperam referant in tempora Juliani Apostatae.

(Ibid.) Procopius . . . . Phrygiam Salutarem. Pinximus 1166C Salutarem, cum majusculo S, utpote nomen loci, cum antea minusculo, sicut apud Jornand. et Diaconum, scriberetur, secuti L., Pi., et ratione etiam ducti, quod Phrygia ab historicis varias appellationes sit sortita, Hellespontiaca, Paroria, Achrylis, Capatiana sive Pacatiana, et Salutaris, ut in libro Notitiae. Caeterum quae hic habentur memineris annumerari in omnibus codicibus, anno 2 Valentiniani. Tamen Socrates lib. IV cap. 3 ait hunc Procopium insurrexisse coss. Valentiniano et Valente, qui est ille annus 2 imperii Valentiniani, sicuti etiam habent Fasti, et anno insequente penitus prostratum, a quo non dissidet Ammia. lib. XXV. Nihilominus quia ille consulatus est Cassiodoro annus primus Valentiniani et ipse est imitatus Hieronymum in multis, mihi innata est suspicio Hieronymum posuisse ad an. 2, ut ferunt editi: ita ut annus seu consulatus qui est Socrati, Ammiano, et Fastis 2, sit illi 1, et qui aliis 3, sit illi 2, et ita deinceps, sicut etiam observavit illust. Baronius non semel. Ineptum enim est, quod 1166D ait Cuspinianus, Hieronymum hoc loco imitatum fuisse Cassiodorum, cum ille scripserit suum Chronicon (ipso teste lib. de Scriptor. Eccles.) ante 14 Theodosii, id est Christi 392: hic autem finit suum Chronicon circa an. Christi 559.

(Ibid.) Damasus, etc. Omnes libri et Mar. habent creatum Damasum pontificem ad an. 2 Valentiniani.

(Ibid.) Et post non multum temporis. In impressis locus hic erat valde mutilus, ita ut in margine Pet., Ba., H., So., feliciter fuerit annotatum, videtur tale quid deesse, post non, etc. Nam in L., Vi., Lo., Pi., O., A., P., Fa., Peta., sex Vatic., M., Al., Fux., et in trib. mss. Fab. legitur, post non multum temporis; in Sa., et non post multum, et illustrissimus cardin. Baronius, tom. IV Annal., hanc lectionem observat post multum, inquit, temporis spatium, vel, ut alii volunt, post non multum; non equidem ex Historia Eccles. Eusebii, ut velle videtur. Pertingit enim tantum 1167A usque ad an. Christi 330, sed ex Rufino lib. II Histor. cap. 10, et aliis historicis, ut habent etiam membranacei codices.

(693.) Sicininum. Sicinium, Vi., Sa., Mar., sicut etiam habet Notitia imperii; Sycinnium, Fa.; quae lectio est Platinae. Nostra est Ammiani Marcellini libro XXVII, Rufini lib. II cap. 10. Erat autem una ex decem basilicis urbis Romae, iisdem testibus.

(Ibid.) Quo Damasianae. Locus erat corruptus, cum legeretur, a quo Damasianae; sed tulerunt opem codices A., M., V., P., Vi., O.; at in Lo., Fa., mendosissime scribitur, quod a Damasianae; et in Peta. et Mar., a quodam Asianae partis. Ad extremum ne te suspensum habeat hic annus 2 Valentiniani, qui his appingitur: concurrunt enim cum illis omnes veteres membranae.

(695.) Valens ab Eudoxia, etc. Haec incurrunt in an. 3 Valentis in Lo., Peta., Pi., Vi., O., Fa., impressis et Vincen. tom. IV; ad an. 2 in Fux., tribus mss. Fab. et Mar., sed primorum situs prae caeteris 1167B commendandus. Nam licet inter veteres nullus hujus baptismi Valentis annum designet, hinc tamen coeptam persecutionem contra Catholicos, constat ex Socrate lib. IV cap. 10, dum ait sequenti anno, hoc est coss. Lucino seu Lupicino et Jovino (qui est illi an. 4 imperii Valentis) relegatos in exsilium episcopos. Nam quod ipse lib. IV cap. 2, et Sozomenus lib. VI cap. 7, et Oros. lib. VII cap. 32, putarunt persecutionem non fuisse motam ante mortem seu casum Valentiniani fratris, minus probabile videtur; ut nemo potest dubitare, quin postea gravius exarserit annis singulis: sicut testantur plurima exempla confessorum et martyrum.

(Ibid.) Gratianus Valentinian., etc. Coeunt omnes codices et Mar., ut ad an. 3 Valentis reponant, et firmantur auctoritate Diaconi lib. XII, Orosii lib. VII cap. 31, Adonis et Cassiodori in Chron., qui haec ipsa verba referunt, illi quidem duo an. 3 Valentin., hic vero consulatu 3 post Jovianum, scilicet coss. 1167C Lupicino et Jovino; qui consules, licet efficiant apud Socratem, Ammianum et Fastos an. 4 Valentiniani, tamen apud Cassiodorum constituunt an. 3; nec dubito quin in hoc sit imitatus Hieronymum, ut in aliis multis. Socrates lib. IV cap. 10, et Cassiod. lib. VII Hist. Trip. cap. 27, tribuunt iisdem consulibus, hanc Gratiani creationem in Augustum IX kalend. Septembr., nisi quod pro Lupicino habet Lucino, et editio Stephani Λουπικίνου, licet ms. Italicum Λουκίνου, quae vox habetur etiam in Fastis Siculis et aliis. Confirmatur idem annus ex l. 3 de Indulgen. lib. IX Cod. Theodos., et l. 11 de Poenis ibidem, in quibus tituli sunt: Valentinianus, Valens, et Gratianus Dat. III non. Maii et V id. April., Lupicino et Jovino coss. Ostendunt tamen illae leges lapsum Socratem in die exprimenda 24 Augusti, seu IX kalend. Septemb.

(Ibid.) Tanta Constantinopoli, etc. Tempestatem hanc notant circa an. 3 Valentis Vi., O., Pi., Peta., Fux., Mar., tres mss. Fab.; at Lo. et Fa. una cum 1167D excusis circa an. 4: quibus eo major debetur fides, quo asseruntur a Socrate lib. IV cap. 10, et Cassiodor. lib. VII Hist. Trip. cap. 2, dum docet grandinem hanc lapidibus similem decidisse, iisdem coss. Lucino et Jovino; Diacon. lib. XII refert ad an. 3 Valen.

(Ibid.) Apud Atrebatas, etc. Contigit hoc vel anno 3 Valentiniani, ut habent Vi., O., Peta., Pi., Fux., Mar., tres. mss. Fab.; vel an. 4, ut in Fa. et impressis; vel an. 5, ut in Lo. Orosius lib. VII cap. 31, Diaco. lib. XII, Cassiodorus in Chron., hoc idem referunt ad eumdem 3 Valentin., quo Gratianus creatur Augustus.

(Ibid.) Hilarius . . . . Pictavis. Antea Pictaviensis; sed maluimus imitari A., Lo., Fux., Lod., M., Pi., P., Fa., Peta., quinque Vatic., Fre., Idac. et Hieronym. lib. de Scriptor. Ecclesias. Hilarius, inquit, mortuus est, Pictavis, Valentiniano et Valente regnantibus. Idem refert Beda libro de Ratione tempor., 1168A dum iisdem verbis utitur, haud dubie mutuatus ex nostro Chronico: idem Marianus, licet legat Pictaviis, Rhegino, Contractus, Gregorius Turonensis: ut sensus sit, non quidem eum fuisse episcopum Pictaviensem, cum prius hoc dixerit, sed eum non obiisse in exsilio (ut volebant Ariani), sed Pictavis in sede propria: sicut de sancto Athanasio observat Breviarium Romanum die 2 Maii, eum post tot pericula obiisse Alexandriae in suo lectulo. Compararunt autem haec cum an. 3 Valentiniani Vi., 3 mss. Fab., Pi., O., Peta., Fux.; at cum anno 5 Lo., Fa. et impressi, et hi rectius caeteris. Nam Hilarium vixisse usque ad illum an. 5 seu ad 10 post concilium Ariminense (de quo supra) constat ex ipsius epistola contra Auxentium. Hinc corrige Severum Sulpitium et Contractum, qui volunt eum mortuum an. 4 Valentin., et Gregorium Turonen. lib. I cap. 39, qui scribit eum obiisse an. 6, postquam ab exsilio rediit. Nam ille annus 6, inchoando ab an. 24 Constantii, incidit. in an. 2 Valent., secundum Auctoris calculum.

1168B (Ibid.) Nicaea quae saepe ante eos terraemotu funditus eversa. Cum prius Nicea, ascivimus illi diphthongum, quidquid habeant hoc loco libri, in quibus c. Nemo enim nescit requiri, qui meminerit ita haberi apud omnes veteres scriptores, et ita superius observatum fuisse. Eversionem Nicaeae ad an. 4 Valentiniani contulere Pi., Vi., Peta., O., Fux., Mar., 3 mss. Fab.; ad an. 5 Lo., Fa. et impressi. His vim addit auctoritas Socratis lib. IV cap. 10, et Cassiod. lib. VII Histor. Tripar. cap. 22, dum aiunt hunc terraemotum factum fuisse Valentiniano II et Valente II coss. quos Fasti Onuphrii e regione an. 5 Valentis disponunt; sicuti etiam videtur facere Socrates, ut colligitur ex ejus locis antea citatis, dum egimus de primis, secundis et tertiis consulibus imperii Valentiniani. Sed Cassiodoro est an. 4, seu consulatus 4, post mortem Joviani, et proinde Hieronymo, ut antea diximus. Vide etiam quae notavimus, dum ageretur de terraemotu Nicomediae circa an. 263.

1168C (Ibid.) Libanius, etc. Revocant ad an. 4 Valentiniani Pi., Peta., Fux., Mar., tres mss. Fab.; ad an. vero 5, Lo., Vi., O., Fa. et excusi.

(Ibid.) Redditus. Castigatior lectio ex fide Fa., Peta., Fux., A., L., M., Pi., sex Vatic., P., Vi., O., Lo., quam ut olim editus: non quod, si sensus pateretur, non aeque Latine diceretur; sed quia Auctor significat restitutum agonem, cum per aliquot annos fuisset intermissus. Caeterum quae hic habes, ita collocata reperies, ut in Pi., Vi., O., Peta., anno 5 Valentiniani objiciantur; in Fux. an. 4; in Lo., Fa., ut in editis, an. 6. De eodem agone celebrato ad ultimum annum Valentis, mentionem facit Socrates lib. IV, cap. ultimo.

(Ibid.) Athanaricus. Haitanaricus, Peta., Vi., Pi., O.; Hartanaricus, Fa.; Hattanaricus, Lo., Hathanaricus, Fux.: in quibus omnibus cum scribatur cum aspiratione in prima syllaba, ea videbatur retinenda. Nihilominus in re levi noluimus discedere ab editis, maxime cum firmentur auctoritate Ammiani, Diaconi, 1168D Nicephori, Orosii, Socratis, et Sozomeni: licet hi duo pingant non solum cum θ, sed etiam cum χ, Ἀθανάριχος.

(Ibid.) Athanaricus rex Gothorum in Christianos persecutione, etc. Et his verbis in Christianos arguuntur erroris hi, qui existimant Athanaricum non fuisse ethnicum, sed Arianorum labe infectum; nam si ita fuisset, dixisset potius Auctor in Catholicos. Deinde hoc ipsum asseverant August. lib. XVIII de Civit. cap. 52, Epiphanius, Socrates, et Sozomenus. Advertes praeterea vastatorem hunc varias in variis libris sedes occupare. Nam in Pi., O., Peta., Vi., Fux., Mar., circa an. 5 Valentiniani; in Lo., Fa. et editis circa an. 6: quibus proxime accedit Epiphanius, dum haeres. 70 scribit Gothos monachos passos persecutionem a rege Gothorum quadriennio ante quam suum Pannarium componeret: scribebat autem, ut ipsemet testis est in exordio primi libri, 1169A anno 11 Valentiniani et Valentis; ergo persecutio illa contigit anno vel 6, vel 7 imperii illorum; unde erroris convincuntur Socrates lib. IV cap. 34 et seqq. et Sozom. lib. VI cap. 36, dum referunt hanc persecutionem ad annum 13 Valentis; magis enim credendum Epiphanio, utpote illius aevi.

(695.) Eusebius episcopus Vercellensis moritur. De tanti confessoris morte minus conveniunt exemplaria. Nam Fux., Peta., Pi. an. 4 Valentiniani assignant; Vi., O. an. 6; Lo., Fa. et cusi an. 7: de quibus judicare non est ita facile, cum nil certi possit colligi ex aliis scriptoribus, nisi quod Hieronymus lib. de Scriptoribus Eccles. confirmat eum vita functum sub Valentiniano et Valente.

(Ibid.) Constantinopoli Apostolorum, etc. Martyrii illius dedicationem congerunt ad an. 5 Valentiniani Fux.; ad an. 6 Vi., O., Pi., Peta., Mar.; ad an. 7 Lo., Fa. et excusi. Quibus nil video quod adversetur, cum ejus rei altum sit silentium apud veteres.

(Ibid.) Magna fames, etc. Licet Vi., Pi., O., Fa., 1169B Fux. et Contractus habeant haec ad an. 6 Valentiniani, editi tamen, una cum Lo. et Fa., reponunt ea ad an. 7. Nec est ulla ratio quare ab illis dissentiamus.

(Ibid.) Lucifer . . . qui cum Gregorio episcopo Hispaniarum, et Philone Libyae, numquam se Arianae miscuit pravitati. Significat eos abstinuisse a communione non solum Arianorum, sed eorum sive episcoporum, sive aliorum catholicorum, qui cum Arianis quantumlibet poenitentibus communicabant: non autem quod hi soli ex omnibus episcopis immunes fuerint ab Ariana haeresi. Nam in Occidente praeter Auxentium Mediolan. episcopum pauci admodum fuerunt sectatores illius impietatis: unde Basilius in epist. 70, quam ad Italiae et Galliae episcopos dirigit: Hoc enim, inquit, haereseos malum cuncta depascitur, et periculum est ne vastatis Ecclesiis nostris, et ad sanam incolatus vestri partem serpat. Immo in Oriente quoque major pars erat catholicorum, teste Basilio epist. 72: 1169C State in fide, ipsum orbem inspicite, et videte, quam modica sit ea portio, quae hoc morbo laborat; reliqua vero universa Ecclesia, quae ab orbis finibus usque ad fines Evangelium recepit, sanam hanc et rectam doctrinam sectetur, a cujus communione, ut ne excidatis, petimus. Situs horum is est, ut in Pi., Vi., O., Peta., Fux., Contract., Mar. circa annum 6 Valentiniani contineantur; in Lo., Fa. et editis ad an. 7.

(Ibid.) Maximinus. Pro Maximus; sic nos legendum duximus, ut jam recte conjecerant, qui idem observarant in margine B., Pet., H., So. Ad id nos adduxit fides exemplar. septem Vaticanorum, Fa., L., A., Lo., Pi., M., sex. Vatic., et auctoritas Fux., Mariani, Contracti et Ammiani lib. XXVIII, licet Zonar. tom. III legat Maximianus, et Rufin. lib. II cap. 10, ut etiam Oros. lib. VII cap. 33, Maximus; si tamen idem est cum hoc, qui dicitur praefectus annonae; Rufinus enim eum quidem nomine praefecturae cohonestavit: quae tamen ea fuerit, sive annonae, sive urbis, non expressit; quin Orosius ducem nominat, 1169D non praefectum, et Ammianus lib. XXVIII, Vicarium et omnium judicum crudelissimum. Eidem Maximino Vicario urbis Romae, exstat inscriptio rescripti Valentiniani, Valentis et Gratiani in Cod. Theodos., sicut refert illustriss. Baronius ex Bibliotheca Vatica. tom. IV, pag. 274, et in eodem Cod. edito, lib. IX tit. ad L. Cornel. L. 4, est ad Maximinum P. ut etiam L. 3 de Raptu virgin. Connumerantur autem in O., Pi., Vi. ad an. 6 Valenti.; in Fux., Peta., Mar. ad an. 7; in. Lo., Fa. et editionibus ad an. 8; sed in quod horum potius propendeas, vix dici potest.

(Ibid.) Praefectus annonae. Praefectus Pannoniae, Vi., O.; sed mendosissime, ut ex superiori Nota constat.

(Ibid.) Valentinus. Valentinianus, O., Vi., Sa., Peta., ut etiam Zosimus lib. IV: in cujus tamen ora habetur alias Valentinus. Sed vulgata scriptio est aliorum exemplarium et Diaconi lib. XII. Quod ad 1170A annum pertinet, Peta., Vi., Pi., O., Fux. collocant ad ann. 7 Valent.; Lo., Fa. et impressi ad an. 8. Diacon. lib. XII recitat ad an. 11 Valent.; Zosimus proxime ante ipsius mortem.

(Ibid.) Presbyter Sirmii, etc. Antea Syrmii cum y; sed de scriptura hujus nominis vide quae antea diximus, et adde quod in Codicibus Theodos. et Justinia. scribitur semper cum y. Caeterum congessere ista ad an. 7 Valentiniani Fux., Pi., Peta., Vi., O.; ad an. vero 8 Lo., Fa. et impressi; a quibus cur discedamus, nulla sese offert causa: simile fere exemplum refert August. de episcopo Tagastensi Firmo nomine epist. ad Consentium de Mendacio cap. 13.

(Ibid.) Decollatur. Sic ex L., A., M., V., Va., Vat., Fux., P., Lo., Vi., Fa., O., Pi., Sa., Peta. et trib. mss. Fab., pro occiditur ut olim. Decollari enim singulare genus mortis indicat, quod est securi percuti.

(Ibid.) Exproconsule. Auctor marginis exemplarium 1170B Pet., B. et H., So., monet restituendum exproconsulem, cui assentirer, quia exproconsul idem est ac proconsularis, qui proconsulis munere functus est: ut expraefectus, exconsul, exvicarius, et similia. Verum quia prius legitur in omnibus manu et typis exaratis, et usurpatur ita frequentius in ablativo, nec sensus integritas tollitur, fixa et rata esse maluimus.

(Ibid.) Didymus. Didimus Peta., Fa., Lo., Vi., O., Fux.; sed vulgata est Hieronymi passim, Socratis, Evagrii, Sozomeni, Palladii, Rufini et aliorum. Porro libri variant in assignanda his sede. Nam Pi., Vi., O., Peta., Fux., Mar., tres mss. Fab., Vincen. ex Hierony. reponunt ad an. 8 Valentiniani; Lo., Fa., Contract. et impressi, ad an. 9.

(Ibid.) Elementorum quoque ignarus fuit. In Vi., O., Sa., Vincen., adjungitur copula negativa non hoc pacto, elementorum quoque non ignarus fuit. Nihilominus tamen vulgata lectio receptior videtur. Cum 1170C enim Didymi eruditionem extollat, ea commendatior videtur, quod et in homine caeco et elementorum ignaro fuerit. Alias sicut Hieronymus pluribus describit lib. de Script. Eccles. et saepe, unde prooemio in epist. ad Galat. et praefat. in Didym. lib. de Spiritu S. vocat eum videntem caecum ob ingenii perspicacitatem, et laudat quod oculos habuerit columbae, de qua in Cant. 4.

(Ibid.) Equitius Comes, etc. Probus praefectus, Vi., Pi., O., L., M.; Probus praefectus Illyrici equitius comes, Fux. Verum praeter alia exemplaria, Ammianus lib. XXVI, Paulus Diacon. lib. XII, Fasti, meminerunt Equitii comitis et postea consulis, et quod plurimum posset apud imperatorem. Zosimo, lib. IV, est Ἑκίτιος. Observabis demum in Vi., Pi., O., tribus mss. Fab., Peta., Fux., haec respondere anno 8 Valentiniani; in Lo., Fa. et excusis, an. 9.

(Ibid.) Quam a Barbaris. Sic rectius ex L., A., Lo., Al., septem Vaticanis, quam, ut in editis, tamquam a Barbaris.

1170D (697.) Eunoius discipulus, etc. Haec Vi., Pi., O., opposuere anno 8 Valentiniani; Peta., Fux., Contract., Mar., tres mss. Fab., an 9; Lo., Fa., una cum vulgatis, ann. 10.

(Ibid.) Ad Usonem. Purgatus locus auctore chirographo Al.; in excusis enim de Usone reperies; in septem Vaticanis Deusone; et licet Al. ad Eusonem habeat, formulam tamen hanc imprimis sequendam docuit: reliquorum vero librorum consensus Usonem recensendum monuit, discessione facta a vulgatis non nisi invito animo, quos libenter secuti fuissemus, si sensus integritas servari potuisset. Nam quod scribit Marianus ab Hugone, praefert quidem aliquem sensum: suspicor tamen esse mendum exscriptoris, dum in vulgatae lectionis dumetis haereret, si conjecturae dandus locus. Videat lector utrum horum magis probet, vel a Sunnone (meminit enim Ado in suo Chronico circa haec tempora cujusdam ducis 1171A Francorum, quem Sunnonem vocat), vel num per Usonem, vel Eusonem intelligenda urbs Galliae in ducato Burgundiae sita ad Ararim, vulgo Auxone. Nam per Usonem intelligere Vessones, qui Ptolemaeo iidem sunt ac Suessiones, civitas Galliae in Picardia, vereor ne hoc sit potius ariolari. Porro stragem hanc Saxonum accensere quidem docent anno 9 Valentiniani Vi., Pi., O., Peta., Fux., Mar., tres mss. Fab., sicut etiam facit Cassiodor. in Chron.; sed reliqui, ut Lo., Fa. et impressi, an. 10.

(697.) Quot numquam. Vulgati cum nonnullis mss. habent quod, sed convenientius legitur quot, manuducentibus L., A., Lo., Vi., Pi., Mar. et Cassiodoro, apud quem tamen depravata est interpunctio, quam restitues ex hoc loco, et Diacono lib. XII, atque Oros. lib. VII cap. 32.

(Ibid.) Clearchus. Placuit ita legendum cum spiritu juxta Al., L., M., P., Cassiodor. in Chron., et lib. VII Histor. Tripar. cap. 21, Suidam, Socratem lib. IV cap. 8, apud quos Κλέαρχος, et narratur historia pluribus, 1171B et, quod praecipuum est, Prosper, dum eumdem postea consulem facit an. 387, vice receptae scripturae: in impressis Clearcus; in Fa. Cleapcus; apud Mar. Elearchus. Porro seligito utri anno assignari velis; Vi. enim, Pi., O., Peta., Fux., Mar., tres mss. Fab., anno 9 assignant, sicuti facit Cassiodorus in Chron.; Lo., Fa. et excusi, ann. 10.

(Ibid.) Alexandriae XX ord. episcopus Petrus, etc. Inauguratum Petrum non omnes docent eodem anno; nam Vi., O., Pi., Fux., tres mss. Fab., Peta., tribuunt an. 9 Valentis; Lo., Fa. et cusi, an. 10. Socrates, lib. IV cap. 20, refert hunc Petrum successisse Athanasio defuncto, coss. Gratiano II et Probo, quos Fasti Onuphrii comparant cum an. 8 Valentis. Verum cum collatio illa consulum et imperatorum non ita certa sit, quin possit saepe in dubium verti, continui me, ne quid mutarem. Summus Baronius, cum olim in Martyrologio asseruisset ordinationem hanc seu obitum Athanasii evenisse coss. illis, mutavit 1171C sententiam in Annalibus, dum, pag. 332, in sequentem annum putat rejiciendum, hoc est, ad annum 9 Valentis; alias enim, ait, numquam exsurgerent illi anni 46, quibus diximus Athanasium praefuisse (Anastasius enim, id ipsum testatur in Chronographia, Athanasium scilicet et obiisse anno illo 9 Valentis, et totidem sedisse annos), etiam si sumas initium numerandi, ut ille vult, ab anno 21 Constantini. Ergo cum tanto viro reposueramus in eumdem annum 9 Valentis; sed cur correctori suo fuerit neglectui, nescio.

(Ibid.) Melania. Malantia P., et unus ex tribus mss. Fab.; Melanthia Mar.; Melanius L., A., P.; Melanias V., Fa., Peta., Lo.; Melana Vi., O., Vincen.; Melanis Fux.; Magnentia, quae et Tecta Contract.; sed ubique corruptissime. Tam certa enim et fixa est scriptio communis, ut pene pudeat caeteras proferre, nisi viderem ista, quamvis minutula, plerisque antiquitatis studiosis probari. Adde quod 1171D eadem refert Hieronymus epistol. 25, de Melania toti orbi cognita muliere, et epist. 5, 41 et 99, ubi etiam de hac illius sancta peregrinatione loquitur: sicut etiam facit Palladius cap. 2 et 33, et Rufinus (qui fuit comes istius peregrinationis, testibus Hierony. epist. 5 et 41, et Paulino epist. 9) in Hierony. Invect. I. Quod autem scribit Auctor, Melaniam fuisse filiam Marcellini quondam consulis, Rufinus, et Paulinus, epist. 10, videntur adversari, dum ille nominat eam neptem, hic vocat Marcellinum illius avum, sed Fasti consulares utrumque ferre possunt, Duo enim hujus nominis reperiuntur consules ordinarii, ante centum annos, quorum unus fuit collega Aureliani, circa an. 278 Christi, alter Probini circa an. 343, et forsan vocabulum filiae sumitur pro nepte, eadem ratione qua Galli vocant nepotes petits-fils, et neptes petites-filles. Vide autem satiusne sit abire in partes Fux., qui ista assignat anno 9 Valentis; vel Lo., Pi., O., Vi., Fa., trium mss. Fab. et Contract., 1172A qui an. 10, quique secum omnes editos pertraxere; an Peta., qui an. 11. Sed cum Palladius cap. 33 asserat Athanasium in illa peregrinatione dedisse Melaniae ovinam pellem, quam acceperat a Macario, necesse est illam accidisse ante annum 10 Valentis, cum Athanasius an. 9 decesserit, ut vidimus. Quod autem idem videtur eam referre ad initia imperii Valentis, judicet prudens lector.

(Ibid.) Tanto virtutum. Male in omnibus editis tantum virtutum, sed emendavimus ope L., A., M., T., Va., Lo., Vi., P., Vat., O., Peta., Fre., Vincen., nam ratio sensus idem requirit.

(Ibid.) Post Auxentii seram mortem Mediol. Ambrosio episcopo const. omnis ad fidem rectam Italiae convertitur. Non significat Italiam vel majorem partem aberrasse a fide, neque plures fuisse Arianos in Italia quam Catholicos; paucissimi enim erant Ariani in Occidente, testibus Athanasio, Gregorio Nazian. et aliis, ut paulo ante attigimus; sed quia Auxentius, quamdiu vixit, pertinacissime Arianam haeresim defendit, 1172B licet vellet videri Catholicus, indicat eo exstincto nil amplius superfuisse Arianae contagionis. Insuper Ambrosii promotionem ad episcopatum, alii libri describunt circa annum 10 Valentiniani, ut Fux., Peta., Contract. et Cedrenus; alii circa an. 11, ut Pi., Vi., O., Lo., Fa., Mar., tres mss. Fab. et impressi. Quibus nullum veterum testimonium adversatur.

(Ibid.) Aquileienses, etc. Librorum dissidium in anno consignando varietatem haud genuit, ut Fux. anno 10 Valentiniani tribuat; Lo. vero, Pi., Vi., O., Fa., tres mss. Fab. et excusi, an. 11. Quantum floruerit illa Ecclesia Aquileiensis, pluribus persequitur Hieronym. epist. 41, 42, 43.

(Ibid.) Chorus beatorum habentur. Post illa verba, adjectum est in Vi., L., Pi., Sa., O. et Vincen.: Thaeodolus miserabilis presbyter, dum adversum conscientiam furoris sui sacrificia Domini offerre auderet, in mediis precibus eliditur.

1172C (Ibid.) Quia superiore, etc., vastaverant. Antea vastaverunt. Sed maluimus imitari A., Vi., Pi., O., Peta., Lo., Fux., Fa., quia sensus fit planior. Agnosce unanimem librorum consensum ad an. 11 Valentiniani, excipio 3 mss. Fab. qui ad an. 12; sed rectius priores, saltem ex mente Auctoris. Ex hoc autem loco apparet Hieronymum inchoasse annos imperii Valentiniani et Valentis, non Fasti, ut et peritiores inter chronologos, a consulatu Joviani et Varroniani, et in quo obiit Jovianus imper., licet illo anno coeperint imperare Valentinianus et Valens. ille 5 kalend. Martii, hic kalend. Aprilis, sed ab insequente consulatu Valentiniani et Valentis. Nam apud eos hic annus qui inscribitur post consulatum Gratiani et Equitii, est illis annus 12, ut est Auctori an. 11: quibus firmantur ea quae supra diximus, de discrepantia Auctoris cum aliis.

(Ibid.) Valentinianus . . . . . Brigitione moritur. Brigitone Fux., Vincen. tom. IV; Brigitio Lo., Fa.; apud 1172D Brictionem Gotfredus Viterbensis, et Otho lib. IV cap. 14; Brigione Jornandes; apud Bregentionem Victor; apud Brogentionem Ammian. lib. XVII, sed lib. XXX apud Brigitionem; ᾧ προσωνυμία Βεργιτίῳ Socrates lib. IV cap. 31, seu, ut habet ms. Italicum, Βεργιτίῳ, cujus ms. collectanea seu diversas lectiones nobis communicavit reverendiss. Alphonsus Delbene, episcopus Albiensis, vir ingenio, pietate et eruditione pollens. Sozomenus, lib. VI cap. 36 ait Valentinianum obiisse ἐν φρουρίῳ τινὶ τῆς Γαλλίας: apud Brigitionem Oros., lib. VII cap. 32; apud oppidum Strigoniense Mart. Polonus. Observabis demum sedem horum reddi minus certam, librorum inter se dissensione. Nam Vi., O., P., Peta., Fux., ascribi indicant an. 11 Valentiniani; Lo., Fa. et excusi an. 12. Priores videntur magis sequendi, cum certum sit ex Socrate, lib. IV cap. 31, et aliis, Valentinianum obiisse eodem anno qui nominabatur post consulatum Gratiani III et Ecaetii vel Equitii, et qui est Hieronymo 1173A annus 11 Valentiniani, ut diximus in superiori nota, sicut etiam est ipsi Cassiodoro, licet Socrati, Fastis, et aliis sit 12; quibuscum convenit Ammianus, qui lib. XXX asserit Valentinianum obiisse aetatis quinquagesimo anno et quinto imperii, minus centum dies, secundo et decimo, id est imperii an. 11, mensibus 8, dieb. 20. Cedrenus, Cassiodorus in Chro., et lib. VIII Hist. Tripar. cap. 11, et Oros. lib. VII cap. 32, aiunt eum obiisse anno imperii 11, ac utuntur iisdem fere verbis quibus Auctor.

(697.) Apollinaris Laodicensis jactatione ingenii, quosdam errores pertinaciter asseverans, haeresim sui nominis suscitavit, quam Damasus habito Romae concilio damnavit. Desiderantur in L., A., Fux., M., Vaticanis septem, Vi., Pi., Fa., P., O., Lo., Sa., Peta. et 3 mss. Fab. Propterea videbantur delenda, maxime cum superius nonnulla de eodem sint addita ex iisdem codicibus, nisi eadem iisdem verbis haberent Ado in Chron., Vincen. tom. I et IV, et nisi Hieronym. ipse praeter caeteros Patres illius lapsum in haeresim confirmaret, 1173B epist. 89 et Apolog. contra Rufin., immo nisi Sozomenus lib. VI cap. 25, Theod. lib. V cap. 10, et alii, testarentur ipsius haeresim in concilio Romano a Damaso damnatam; et Cyril. epist. 15 ad Acacium, loquens de hoc Apollinari seu Apollinario (nam utrumque legitur), ait eum sua ipsius sapientia fretum in haeresim incidisse, quae valde conveniunt cum illis verbis nostri Chronici, jactatione ingenii, quae videntur desumpta ad verbum ex Rufino lib. II cap. 20: Apud Laodiciam Apollinaris episcopus, jactatione ingenii haeresim ex contentione generavit asserens, etc., quae assertio primum in urbe Roma a Damaso, concilio congregato depulsa est. Quo fit ut valde suspicer ista non esse germana Hieronymi; vix enim a Rufino mutuatus esset, cum quo gravis ei simultas fuit. Juvat etiam, quod concilium istud Romanum habitum a Damaso, videtur celebratum anno 10 Valent., ut acutissime probat magnus Baronius to. IV pag. 359, et non 12, ut hic notatum est; tamen in 1173C Pi. sita sunt ad an. 11 Valent.

(Ibid.) Eutropius presbyter, vir eloquentiae clarus agnoscitur. Absunt in L., A., M., Lo., septem Vaticanis, P. Eutropii hujus fit mentio apud Gennadium lib. de Illust. Viris. Cave autem eumdem existimes cum Eutropio historico, ut quidam satis imperite, neque enim historicus videtur ullo modo fuisse Christianus.

(Ibid.) Multi monachorum, etc. Fux., Peta., Pi., Vi., O., haec suggerunt ad an. 11 Valent.; Lo., Fa., ad an. 12. Quis sit certior, non constat ex aliis scriptoribus.

(Ibid.) Valens lege data. Legem dedit L., Pi., A., Vi., O., Sa., ut etiam Contractus; sed lectio vulgata est aliorum librorum, et Paul. Diaconi lib. 11, Eutropii, Vincen. tom. IV, Bedae, Mar., Adonis. Coegerunt autem ista ad sedem illam adversam anno 11 Valentiniani Vi., O., Pi., Peta., Fux.; ad eam vero quae an. 12 opponitur Fa., Lo., Vincent. tom. IV et impressi, atque apposite: nam Orosius, lib. VII cap. 1173D 33, testatur persecutionem hanc ortam illico post obitum Valentiniani fratris. Vide etiam Rufinum lib. II cap. 3 et 4, et Socrat. lib. IV cap. 19. Mar. ascripsit an. 1 Valentis post mortem Valentiniani.

(699.) Theodosius Theodosii, etc. Aggregantur in Vi., O., Peta., Fux., ad an. 11 Valentiniani; in Lo., Fa., Pi. et impressis, ad an. 12; in 3 mss. Fab. ad an. 13; apud Contractum et Mar. ad an. 1 Valentis post mortem Valentiniani. Nemo est veterum qui consignet annum caedis hujus Theodosii patris. Solus Orosius, lib. VII cap. 33, ait eum interfectum apud Carthaginem. Ambro. in Orat. in funere Theodosii testatur quidem occisum fuisse, sed qua ex causa, per quos, vel quando, subticet.

(Ibid.) Et plurimi nobilium occisi. Desunt in L., Pi., sed loco illorum ponitur: Multorum per orbem bellorum victoriis nobilis in Africa, factione eorum periit, qui et ipsi mox caesi sunt, id est, Maximinus (de 1174A quo supra Eusebius) expraefectus et caeteri. Sed prius, quia communiter in omnibus tam mss. quam editis legitur, debuit retineri.

(Ibid.) Photinus, etc., dogma Judaicum. Restituimus Judaicum pro dogma inductum. Praetulerunt lucem codices numero decem, L., Pi., A., M., Vi., O., P., Lo., Lod., Sa., quibus annumerandus unus ex trib. mss. Fab. Accessit Marianus, et ratio quae nutantes confirmavit; nam ut est apud Epiphanium Haeres. 71, Photinus eadem dogmata spargebat, quae Paulus Samosatenus. Idem habet August. lib. de Haeres., haeresi 45, cum ait ex eodem Epiphanio, et Philastrio, Photinum in omnibus secutum doctrinam Pauli Samosateni. Confirmat Sozom. l. IV. c. 6 Hist. Ecclesiast. Hinc Hieron. in Symbolum Rufini, vocat Photinum successorem Samosateni, et in cap. XVII Hieremiae, Photinum cum Samosateno conjungit in eodem dogmate. Jam vero de sectatoribus Samosateni ita sensit idem Epiphanius haeres. 65, ut cum Judaeis eos conferat, et Judaeos appellet: Ii, inquit, 1174B Judaismum corrumpunt nihil amplius Judaeis habentes, secundi Judaei vocabantur, et Samosatitae, quo fit ut merito ab Hilario Photinus, saepius nuncupetur Ebion, et ab Hieronymo lib. de Script. Eccles. Ebionis sectator. Ebionis, inquit, haeresim instaurare conatus est. Quis vero nesciat Ebionem Judaismum redoluisse? Sed quid clarius quam quod exstat apud Vincent. Lirinens. c. 17? Photini, inquit, secta haec est: dicit Deum singulum esse et solitarium, et more Judaico confitendum. Solus Fux. redegit ista ad an. 11 Valentiniani; tres mss. Fab. ad an. 31; reliqui ad an. 12, ut Lo., Peta., Pi., Vi., O., Fa., impressi et Contract., quibus nullus veterum adversatur.

(Ibid.) Qui multa continentiae et ingenii bona uno superbiae malo perdidit. Haec omnino desiderantur in A., Vi., Fux., O. et trib. mss. Fab., et Vincen. Verum in sequentem lineam post illa, clarus habetur, reponuntur in L., M., V., P., Lo., Pi., duobus Vatic., Mar., ut de D. Basilio dicantur, non de Photino. 1174C Nam etiam legimus Basilium accusatum, non solum ab haereticis, sed etiam a nonnullis Catholicis, quod esset gloriae cupidus, et fastus, ac supercilio elatus, quibus respondet epist. 164. Tales iniquos et acerbos rerum judices vocat Gregor. Nazianz. Orat. in laudem Basilii, et addit de se et Basilio loquens, ab ambitione ac theatrica quadam ingenii ostentatione abhorrebamus. Immo, quod mirandum est, ipsemet Gregor. in carmin. de vita sua Basilium videtur fastus insimulare, dum de eo ita scribit, An te, summe vir, potius notem, tuumque fastum, quem tibi invexit thronus? Adde quod ex ipso Gregor. epist. 16 ad Basilium constat, nescio quid simultatis intercessisse inter Basilium et nostrum Eusebium. Nam Basilium cohortatur ad concordiam. Ne quid tamen sinistri de tanto viro suspicaremur, maluimus in superiori laterculo relinquere, ut pertineant ad Photinum, secuti reliquos codices tam mss. in quibus sunt Vatic. quatuor (qui differunt tantum ab impressis, quod decoloravit pro perdidit, usurpent) quam impressos, 1174D praecipue quia ob pietatem singularem magnus et sanctissimus appellatus est a conc. Ephesino, gloria Ecclesiae et vere Dei famulus ab Athanas. epist. ad Joan.; orbis lumen, vox et tuba orbis, doctrinae palatium a Greg. Nazian. epist. 10, et os Ecclesiae et fons doctrinae a Patribus, teste Metaphraste in Vita Ephrem; ab August., l. I cont. Julian. c. 5, insignis vir et clara praeditus sanctitate. Et Eubolus Basilii praeceptor, cum ab eodem aliquando reprehenderetur, interrogatus, quis ille, qui eum auderet reprehendere, respondit, aut Deus, inquit, aut Basilius, ut refert Amphilochius in Vita Basilii. Adde quod Epiphanius haeresi 71, cum loquitur de Photino, duo in illo agnoscit, et dona ingenii, et insignem superbiam: Photinus, inquit, insania non minima elatus, et supra omnes furiosus factus, etc., fuit loquax et acutae linguae, et qui multos posset pronuntiatione et dicendi promptitudine decipere: cui astipulatur Vincen. Lirinensis. 1175A Erat Photinus, inquit, ingenii viribus valens, et doctrinae opibus excellens et eloquio praepotens, etc. Opponuntur in Fux., Vi., Pi., Peta., O., an. 12 Valentiniani; in Lo., Fa., tribus mss. Fab. et cusis, an. 13.

(699.) Alemannorum . . . . apud Argentariam. An sit scribendum Alemannorum, vide superius. Porro recensuimus Argentariam pro Argentarium, ex fide L., P., M., Lo., Vi., Peta., Fux., quatuor Vatic., Pi., Fre., O., Cassiodoro, et Ammian. l. XXXI, et Diacon. l. II; apud Argentaria in A., Au., licet Aurel. Victor antiquus (nam novus Schotti nobiscum scribit) et Gotfrid. Viterbiensis sequantur vulgatam lectionem; Antoninus legit apud Argentinam. Eruditissimus Andr. Schottus putat esse oppidum in finibus Lemovicum, quod Argenton vulgo. Sed probabilius est esse urbem sitam supra Rhenum, vulgo Strasbourg, quae ab auctore circa olymp. 284 vocatur Argentoratum, dum de simili Alemannorum caede fit mentio; ut et apud Mar. hoc loco. Nam raro aut vix usquam 1175B constabit Alemannos tempore priorum imperatorum Lemovicos usque irrupisse. Caeterum quae hic legis, reposita sunt in Fux., Peta., circa an. 12; in tribus mss. Fab. circa an. 14; in Lo., Pi., O., Vi., Fa. et impressis, an. 13, quibus favet Cassiodor.; vel 2 Valentis, apud Contract. et Mar. Sed rectius vulgati, ut potest colligi ex Ammiano.

(Ibid.) Florentinus et Bonosus et Ruffinus, etc. Copulam addidimus ex praescripto L., Vi., Pi., O., et quia constat duos et diversos fuisse ex variis epistolis Hieronymi: olim exstabat Florentinus Bonosus. Porro vox Florentinus deest in P.; Bonosius scriptum in V., O.; Ruffinus in Lo., cum gemino ff, sicut pingunt Hieron. et August. passim, et ipse Ruffinus in suis libris et ita vulgo. In Peta. pro e quibus Florentinus legitur e quibus Rufinus. Quae vero hic dicuntur reperies collocata in Fux. circa an. 12 Valentiniani; in P., Vi., O., Peta., circa an. 13, seu 2 Valentis apud Mar.; in Lo., Fa., tribus mss., Fab. et 1175C impressis, circa an. 14. Sed parum interest quem sequaris, cum agatur potius de saeculo horum trium monachorum, quam de anno. Hieron. epist. 41 loquitur de Bonoso et Ruffino, de illo ut condiscipulo et praedivite adolescente, et epist. 22 de Bonoso et de Florentino, quem ibi Florentium vocat, ut epist. 5 et 6, quae sunt ad eum inscriptae, et in quibus eum valde commendat ob misericordiam erga pauperes. Praetermitto, inquit, innumerabiles, in quibus Christum sustentasti, pavisti, vestisti, visitasti, et testatur ejus sumptibus complures suos libros transcriptos fuisse.

(Ibid.) Gens Hunnorum. Chunnorum L., Au., Pi.; utrumque est in usu apud veteres scriptores, verum prius est frequentius. Sic Sozom., l. VIII, c. 25; Socrat. l. IV, c. 34; Evagr. l. III, c. 2; Sigebert. in Chron., Mar., Ado, Aurel. Victor., et Ammian. l. XXXI, Procopius passim. Antea erat scriptum cum unico n, ut etiam habent nonnulli mss.; sed rectius cum duplici, 1175D ut est in aliis et supradictis scriptoribus. Vastationem hanc conferunt Fux., Vi., Pi., O., Peta. et Orosius, cum an. 13 Valentis, seu 2 Valentis post mortem Valentinia., ut apud Mar.; in Lo., Fa. et impressis cum an. 14, qui magis probandus; colligitur enim ex Ammiano l. XXXI ista illo anno accidisse; quem consule, quia pluribus historiam prosequitur, sicut etiam facit Oros. l. VII, c. 33.

(Ibid.) Superatis, etc., in Thracia. In Thraciam L., Vi., Pi., O., Contract., quae lectio potest ferri, quia Gothi occuparunt magnam partem Thraciae; tamen vulgata est Mariani, Antonini, et aliorum exemplar. Praeterea licet Fux., Peta., haec ad an. 13 Valentiniani disponant, seu 2 Valentis apud Mar.; caeteri tamen, ut Lo., Pi., Vi., O., Fa., tres mss. Fab. et impressi, ad an. 14.

(Ibid.) Lacrymabile bellum, etc. Ista videntur sumpta quasi ad verbum ex Victore in Epitome. Congessere autem haec ad an. 14 Valentis Lo., Vi., Pi., 1176A O., Vincen. tom. IV, Fa. et excusi, quibus adjunge Cassiod.; ad annum 15 tres mss. Fab., Peta., Fux., et hi non sine aperto mendo, non solum quod auctor antea Valenti concesserit tantum annos 13, mens. 5, sed praecipue quia summa illa annorum quibus circumscribitur hoc opus, ut mox dicturi sumus, scililicet 2395, anni hujus additionem omnino rejicit. Nam cum ea fieret summa 2396, non ignoro tamen Orosium, Contractum, Marianum, Onuphrium, Baronium, Fastos et alios plures scribere Valentem occubuisse an. 15 imperii, et, ut loquitur Ammian. l. XXXI, per an. 4 et decem paulo minus. Sed discrepantia nascitur, ut antea monuimus, ex eo quod auctor serius uno anno inchoat imperium Valentis, videlicet a consulatu Valentiniani et Valentis, et non ab anno superiore, quo obiit Jovianus, ut caeteri.

(Ibid.) Anni Domini 381. Codices Vi., O., non nisi annum Christi 380 numerant ad an. 14 Valentis, quos sequitur Vincent., ut dixi antea: et eosdem 1176B videtur imitatus Sigebertus, dum constituit ann. 1 Gratiani ad an. Christi 381, et licet illi soli duo Vi. et O. deducant annos Christi per singulos annos imperatorum; tamen idem num. 380 reperitur in Fux. ad latus ultimi anni Valentis. Causa equidem in illis duobus est, quod tribuant tantum Antonino Caracallae annos 6 pro annis 7; in Fux. autem, quod tribuat Galerio annum unicum pro duobus; sed quam sint alieni a mente Auctoris, dicemus non multo post.

(Ibid.) Ab urbe condita, etc. Quae sequuntur usque ad initium Prosperi, deerant in impressis; nos adjecimus ex diversis codicibus, prout indicavimus in singulis, necnon ex Chronicis comitis Marcellini et Idacii, quamvis Vincentius et Antoninus videantur non habuisse ista in suo exemplari; nam ille post ultimam periodum, quae incipit lacrymabile bellum, et desinit in illa verba, sepultura caruit, statim subjungit, hic finit Hieronymus Chronicam suam; Antoninus vero: Et in hoc (scilicet in caede Valentis) Hieronymus finit Chronicon suum. Tamen praeter 1176C fidem tot codicum, de quibus inferius, videntur esse non solum consentanea praefationi Eusebii, sed valde necessaria ad stabiliendum certum gnomonem annorum hujus libri. Jam vero non erit abs re monere lectorem, quomodo sequentia habeantur apud Marcellinum et Idacium, quia video plures doctos in his hallucinari, et nonnullos hinc captare occasionem Eusebio detrahendi. Licet enim ita sint in illis posita nulla facta mentione alterius auctoris, ac si essent illorum propria, sunt tamen Hieronymi, et ex hoc Chronico exscripta: quod forsan accidit in Marcellino ex eo quod cum ejus Chronicon fuisset scriptum post Chronicon Hieronymi, quia prosequitur continentem historiam, librarius transposuit ad calcem Marcellini collectiones quae erant propriae Hieronymi; eadem pene ratione qua habentur in Lo. ad finem Prosperi, easque copulavit cum his quae erant Marcellini. Nam hae quae incipiunt: A Valente VI et Valentiniano Juniore usque ad consulatum Eudoxii, etc., 1176D usque in finem libri, omnes sunt ipsius Marcellini et colligunt partim annos quos illius Chronicon complectitur, partim alios superioris saeculi: in quibus cum numeri scateant multis mendis, Marcellinus citat nostrum Eusebium ita corrupte. ut ab ea labe necessario sit nobis vindicandus: Passus est (inquit juxta exemplar Onuphrii editum Venet. 1558) Dominus Jesus Christus a constitutione mundi post annum 5229. Eusebius ponit 6130 (vel juxta antiquam editionem 5230), si numeri non sunt transpositi; ab Abraham autem usque ad passionem Domini, 2044. Idem Eusebius libro Temporum, ubi agit de passione Domini. Nam ille calculus 6130, vel 5230, nullo modo est Eusebii. Immo ille solus 5229; non quidem usque ad Christi passionem, sed usque ad ejus praedicationem, quam Eusebius ascribit anno 30 Christi, seu 15 Tiberii. Quod autem Marcellinus confundat annum passionis Christi cum anno primae ejus praedicationis, inde natum est, quia existimavit 1177A Christum passum eodem aetatis suae anno 30, quo coepit praedicare. Quod habet commune cum plurimis veterum, sicut de Julio Africano testatur Hieronymus in Daniel. c. IX, et de se Tertullianus lib. contra Judaeos, Lactantius l. IV Instit. c. 10, Clemens l. I Stromat., et alii.

(Ibid.) Ab Urbe condita, etc., usque ad anni quadringenti viginti septem, etc. Hic paragraphus desumptus est ex A., Au., Fux., Vi., Lo., O., Sa., et Idac., nisi quod in A. leguntur ad oram, et in Lo. ad calcem Prosperi, cum additione annorum 75, ut latius suo loco. Nec tamen ausim asserere illum esse Hieronymi, cum desideretur in aliis libris, et in Marcellino, et, quod praecipuum est, in praefatione Eusebii, quae caeteras summas continet, licet calculo auctoris apposite respondeat, facto initio numerandi ab anno 1 Romuli.

(Ibid.) Ad extremum hujus operis. In. V., O., hujus temporis, sed minus germane; praeterea ad horum latus in Fux. reperies, usque ad consulatum Ausonii 1177B et Olibrii, quo incensus est Valens, quod intelligas exclusive. Nam Valens obiit, consensu omnium, superiore consulatu, scilicet Valentis 6, et Valentiniani 2.

(Ibid.) Anni 1131. In A. legitur 131, sublata nota numeri millenarii; in Idac. 1031, et ad oram alias 1131; in Lo. 1206. Sed ille numerus accrescit ex eo quod continet annos 75 quos amplectitur Chronicon Prosperi (juxta illum codicem, nam vulgati habent tantum 67, ut nostra editio 68), ad cujus calcem positae sunt istae omnes collectiones; si ergo ex 1206 tollas 75, firmatur noster numerus 1131, quod in caeteris subsequentibus observes velim. Confirmant hunc calculum omnes veteres, qui annos Urbis cum annis Valentis contulere; sic Orosius l. VII, cap. 34, et Diaconus l. 12. Nam si per eos annus primus Gratiani est ab Urbe 1112, ergo ultimus Valentis est 1131. Cave dicas dissidere Eutropium, dum facit annum primum Valentis esse Urbis 1119. Illis enim 1177C adde annos 14 regni Valentis, efficies 1133, quos si numeres rursus ab anno 3 olympiad. 6, ut refert supputatio Varroniana, quam ipse sequitur semper, annus 14 Valentis erit Urbis 1132, si habeatur ratio calculi Catonis, qui incipit ab anno 1 olympiadis 7, et quem auctor amplectitur, ut tam saepe dictum est. Quomodo autem sequens consulatus Ausonii respondeat anno Urbis 1118, ut ipse testatur in secundo Epigrammate de suis Fastis:

Annis undecies centum conjunge quaternis
Undecies, unumque super trieterida necte,
Haec erit aeternae series ab origine Romae:
erudito lectori cogitandum relinquo.

(Ibid.) Sub regibus, an. 240. Sic habent, praeter libros supradictos, Cassiodorus recenter editus (nam antiqua editio habet 242) et Idacius; et quam belle respondeant menti Auctoris, diximus supra, licet omnes pene scriptores ab eo dissideant tribus aut quatuor annis.

1177D (Ibid.) Sub consulibus 464. In Vi., O., 364; apud Vincent. t. IV, 344; sed utrumque minus vere, ut patet ex ipso Eusebio circa olymp. 67.

(Ibid.) Sub Augustis et Caesaribus 427. In Au. 433; in A., Vi., O., Sa., 424; in Vincent. tom. IV 526. In Idac. 437; sed in his notae illae sunt corruptae. Etenim cum ex duobus antecedentibus num. 240 et 464, et isto, debeat effici summa illa 1131, ipsa numquam exsurget, nisi legeris hoc loco 427, qua in re habuimus duces Fux. et Lo., praeter ipsam rationem calculi; nam licet in hoc posteriori apposita sit summa 502, facta tamen subductione 75, ut jam monuimus, producetur summa illa 427. Praeterea a primo anno Romuli, qui fuit natalis Urbis, et annus primus olymp. 7 juxta auctorem, totidem ab eodem deducuntur an. 1231 usque ad 14 Valentis.

(701.) Colliguntur omnes, etc. In Fux., inter illa verba postrema versiculi superioris, anni quadringenti 1178A viginti septem, et initium hujus versiculi: Colliguntur omnes, etc., inseruntur ista: Post consulatum Ausonii et Olibrii, Gratiano V, Theodosio I, a quo usque in consulatum Maximo II, Patherio, anni 64. Totidem enim reperiuntur anni a consulatu Ausonii ad consulatum Maximi, includendo utrumque extremum; et Chronicon Prosperi totidem etiam et non plures complectitur consulatus; juxta nonnullos codd., quorum habet rationem illa additio, licet ille liber Fux. careat Chronico Prosperi.

(Ibid.) Colliguntur omnes anni, etc. Quae deinceps succedunt usque ad initium Prosperi, habentur in L., A., Vi., O., P., Pi., Lo., Fux., Peta., Mar., et in duobus mss. Fab., ut etiam pene omnia, ut dixi, sunt apud Marcellinum et Idacium, cum nonnulla tamen diversitate, sicut in singulis observare licebit.

(Ibid.) Usque in consulatum Valentis VI. Sic in Vi., O., Sa., A., Peta., Fux., Marcellino, et Mar., nisi quod in Peta. deest VI, et in A. pro VI legitur ter, mendose; sed in Pi., L., Au., P., usque in annum 1178B Valentis VI. Tamen ex fine praefationis Eusebii in hoc Chronicon prior lectio confirmatur: mendose autem legitur in Lo., usque ad consulatum Valentiniani octies Augusti.

(Ibid.) Valentiniani junioris it. August. Nota it. significat, ut omnes norunt, iterum, sive secundo. In Pi., L., Au., P., deest vox junioris, ut etiam in fine dictae praefationis, sed habent alii libri; at in Sa. pro iterum habes 2 Augusti; in Mar. item pro iterum, apud Marcellinum perperam legitur Valentiniani Jun. Aug. primum. Lectio nostra confirmatur codice ms. cujus verba refert Phoenix Aquitaniae Josephus Scaliger l. V de Emendat. tempor. p. 211 editionis primae: cui consentiunt Fasti Onuphrii, et Goltzii, ubi Valentinianus junior August. II, et Fasti Sigonii, in quibus Valentinianus junior Pius F. Aug. II. Certum quoque est ex Ammiano, Diacono, Fastis, et aliis, Valentem occisum, dum is sextum gereret consulatum, et Valentinianus junior secundum.

1178C (Ibid.) A 15 Tiberii, etc., Jesu Christi anni 351. Pro anni 351, ut est in Vi., O., A., P., Sa., Fux., Peta., duobus mss. Fab., Marcellino, atque in codice Scaligeri, et, quod potius est, in praefatione Eusebii, consentientibus omnibus libris, legitur in L., Pi., anni 350; in Mar. 352. Sed primum confirmatur ex ratione calculi, cum aliter non possit annus 14 Valentis numerari 381 a Christo, ut oportet, nec, quod praecipuum est, juxta mentem auctoris, esse ab Abraham annus 2395, nec 3 olymp. 289, neque ab Urbe 1131. In Lo. legitur, anni quatuor centum viginti sex, qui numerus concurrit cum nostro, si subtrahas illos Prosperi an. 75, de quibus supra. Ex hoc num. 351 nascitur ille 381, qui concurrit cum 14 Valentis; nam adde 351 ad 30 Christi, qui coincidit cum 15 Tiberii, efficies 381. Hic autem cum esset adeo certus et constans, ita componendi nobis fuerunt anni imperatorum, ut per adjunctionem annorum cujusque, et fidem librorum, perveniremus ad illum numer. 381, sicuti existimamus Hieronymum, et 1178D alios scriptores illius temporis, immo usque ad saeculum Dionysii Exigui abbatis Romani, nullam aliam certiorem rationem habuisse, inveniendi et assignandi annos Christi, quam per imperatores, cum additione annorum imperii cujusque; sed lubricam esse, et innumeris spinis circumseptam viam norunt omnes, qui haec vel minimum gustarunt. Itaque ne mireris, si videas Clementem Alexand., Epiphanium, Theophilum et alios veteres non convenire inter se, et cum recentioribus, in copulandis annis Christi cum annis imperatorum; aut si non ita constet inter ipsos recentiores peritissimos chronologos, de anno Christi constituendo cum annis imperatorum, ut, verbi gratia, cum anno ultimo Valentis. Nam Scaliger modo vult esse annum Christi 378, ut in postrema editione lib. de Emendat. tempor.; modo an. 379, ut priori; Marianus, Onuphrius, Mercator et Baronius, an. 378. Horum sententia firmatur certissimo 1179A fundamento; si enim annus 1 Valentiniani concurrit cum consulatu Joviani et Varroniani, ut omnes fatentur, et cum anno bissextili, ut notat Ammianus lib. XXVI, et cum anno Christi 364, ut fert aera Dionysii, necesse est consulatum Valentis, qui est 14 ab altero, incurrere in annum Christi 378. Sed quia non est hujus loci singula examinare, satis sit certam nobis esse auctoris mentem, quam confirmat Albertus in Chron. dum ait: an. 381 Valens moritur; Epiphanius quoque, seu potius epistola liminaris praefixa ejus libris, dum testatur constare ab anno primo Diocletiani, usque ad annum 12 Valentis, esse annos 92. Nam si annus qui anteit annum primum Diocletiani, est Eusebio annus 287 Christi, illis adde 92, efficies 379, quibus si iterum addas annos duos, quibus Valens supervixit, exsurgent anni 381. Miror quod Anastasius Bibliothecarius in sua Chronographia ms. constituat annum ultimum Valentis esse Christi 371; hanc enim decem annis Hieronymi summa excedit. Ex superioribus aperte demonstratur, 1179B quod antea notavimus, annos a Christo additos fuisse in hoc Chronico, si non contra, saltem praeter mentem Eusebii et Hieronymi; alioquin enim collegissent ab epocha natalis Christi, potius quam a 15 Tiberii, seu a 30 Christi. Sed cum ita numerant, hoc faciunt duplici ratione, tum quia mos erat illius saeculi tam Christianorum quam ethnicorum numerare per imperatores, cum nullum esset positum principium annorum a Christo ante Dionysium Exiguum, cui hoc acceptum ferimus; tum quia annus trigesimus Christi cum anno decimo quinto Tiberii est certissimus ex illis verbis Luc. 3: Anno decimo quinto imperii Tiberii Caesaris, etc. Et ipse Jesus erat incipiens quasi annorum triginta, licet sit magna contentio de illo trigesimo incipiente vel expleto. Qui enim completum volunt, existimant annum decimum quintum Tiberii concurrere cum anno trigesimo primo Christi, et illum passum an. 19 Tiberii, et ita de caeteris; alii contra, cum anno trigesimo 1179C Christi, et ipsum passum anno decimo octavo Tiberii, a quibus stat Eusebius.

(701.) A secundo anno Darii, etc., anni 899. Pro 899 in Au. legitur 999; apud Idac. 969; in Lo. anni nongenti septuaginta quatuor, a quibus subtrahe 75, remanent illi 899.

(Ibid.) Ab olymp., etc., anni 1155. Pro anni 1155 legis in L. et Pi. anni 155, sed mendum est in praeteritione notae millenarii; apud Idac. 655. Noster numerus habetur in Fux., Peta., A., Au., Vi., O., Mar. et Marcellino, et ipsa supputatio idem convincit: nam adde ad annum Abrahae, qui antecedit olympiadem 1240, illos 1155, conficies annos 2395, quos contexunt Chronica Eusebii et Hieronymi; corrupte in Lo. anni mille ducenti triginta. Oportet enim legi 1220, habita ratione annorum Prosperi 75, de qua supra. Phoenix nostrae Aquitaniae Scaliger refert ex eodem suo ms. an. 1155, et vere, inquit, Hieronymus de anno 1155 olympiadico; sed quoad lustrum Romanum, seu bissextum, quia alias olympiades tunc 1179D non norant, an. 2 olympiad. 289; qui etiam merito reprehendit Socratem, dum lib. IV cap. 37 (quem sequitur Cassiodor. lib. VIII Histor. Trip. cap. 15) , annum caedis Valentis confert in an. 4 olympiad. 289. Nam licet hic videretur posse conciliari cum nostro auctore, quia utrique annus 14 Valentis est 3 olympiad. 289, tamen, quia Socrates prorogat Valentis imperium usque ad annum 15, ut caeteri, de quibus supra, et ambo concurrunt ad designandam ejus necem circa eumdem consulatum Valentis VI, etc., dicendi sunt semper differre in anno mortis, ratione olympiaci anni. Nam is est auctori 3 olympiad. 289, et Socrati 4 olympiad. ejusdem. Quotus autem fuerit Ausonio, dicemus in Prosperum.

(Ibid.) A Salomone et prima aedificatione templi 1411. Pro 1411, ut legitur in A., Sa., Peta., Fux., Vi., O., duobus mss. Fab., et Mar., et Marcellin., habes in P., L., Pi. 311; in Au., Idac. 1311; et in 1180A Lo., mille quatuor centi nonaginta. Sed in hoc vitiose, nam debuerat esse 1486, ex accessione annorum 75, de quibus in superioribus notis, cum 1411.

(Ibid.) A captivitate Trojae, etc., apud Hebraeos erat annus 1561. In L. et Pi., loco 1561, lego 561, millenario numero praetermisso. Quod factum est ad imitationem Hebraeorum, seu rabbinorum, qui in enumeratione annorum ab orbe millenarios omittunt; vel etiam hujus saeculi hominum, qui dum annos a Christo nato numerant 1604, priori nota millenarii relicta, sequentes numeros tantum efferunt. Superiores item libri, ut etiam Marcellinus, nobiscum sentiunt, quod ipsum vis et ratio supputationis demonstrabit. Nam adde annis ab Abraham 834, qui captam Trojam antecedunt, illos annos 1561, producetur summa 2395, quae integrum hoc Chronicon componit et complectitur. Porro in Lo. mendose legitur, anni mille sexcenti triginta quinque; nam juxta rationem supradictam, licet ad 1411 addas 75, non efficies nisi 1486.

1180B (Ibid.) A Mose, etc., anni 1935. In L., P., Pi., legitur an. 890; in A., duobus mss. Fab., Peta., et in Mar. an. 1990; in Au., Sa., Idac. an. 1890; in Fux. mille octingenti nonaginta; apud Marcellin. 1790; in Lo. anni duo millia novem, a quibus detrahe 75, supersunt 1934. Verum cum ipsa supputatio annorum quos auctor deducit ab anno 35 Mosis, seu 1 Cecropis, usque ad annum 14 Valentis, producat summam illam 1935, utroque extremo incluso, ut pro more receptum est apud auctorem, omnes illae summae falsae demonstrantur, unde satius fuit, praelucentem rationem sequi, quam in tanta varietate certi aliquid velle statuere, maxime cum a libro Lo. uno tantum anno differat ille num. 1935, et idem subducatur ex illis quinque calculis, quos supponit auctor in praefatione a Cecrope, a captivitate Trojae, a prima olympiade, a secundo Darii, et a decimo quinto Tiberii, usque ad annum decimum quartum Valentis. Lector etiam facile advertet, quam lubricum fuerit 1180C ex affinitate notarum illarum numeralium Latinarum hujusmodi perturbationem et inversionem inducere.

(Ibid.) Ab Abraham, etc., anni 2395. Pro 2395, ut in L., Pi., P., Fux., Peta., Mar. et uno ms. Fab., habes in Vi., O., et Sa., 1393; in A. 2315; apud Idac. 2314. Sed posita a nobis lectio caret dubio. Nam si Christus nascitur anno ab Abraham 2014 absoluto, his adde 381, prodibit summa illa annorum 2395; confirmatur etiam ex eo quod alioquin annus 14 Valentis non concurreret cum anno 3 olympiad. 289, si primus annus olymp. primae respondet anno ab Abraham 1241, et si annus 3 olymp. 194 opponitur anno primo Christi. Ille numerus 2395 firmatur ex simili nota apposita in praefatione Eusebii. et assensu Orosii, lib. I cap. 1, atque Marcellini in Chron.; in Lo. optime 2470, nam detractis annis 75, ut diximus, remanent 2395.

(Ibid.) Continet omnis canon, etc. Videbatur hic versiculus inutilis, cum nihil contineat praeter ea 1180D quae in superiori, qui abest ab Lo., cum iste insit. Agnosces tamen nos inseruisse, quia uterque habetur in Peta., Fux., A., Mar., et codice Cujacii, qui est unus inter tres mss. Fab., et quod videtur prae se ferre denominationem, seu titulum quem plerique veterum huic libro tribuerunt, videlicet canones Chronicorum, ut antea diximus in Apparatu.

(Ibid.) A diluvio, etc., supputantur anni 942. In Peta. 945, in Fux. 895, in Idac. 2212, et in ora Al. 942. Sed arguuntur mendi ex aliis mss. et ex his quae habentur circa annum Christi 30, atque ex fide Marcellini: unde apud Cassiodorum, A diluvio usque ad Ninum Assyriorum regem anni sunt 899, quae summa concurrit cum nostra, si illi addas 43 annos Nini, quibus nascitur Abraham.

(Ibid.) Ab Adam usque ad diluvium 2242. Haec hoc loco ita habentur in omnibus libris, sicut etiam superius circa annum trigesimum Christi. Item apud 1181A Marcellinum, Idacium, Cassiodorum in fine Chron., et in hoc postremo sic leguntur: Ab Adam usque ad diluvium, sicut ex Chronicis Eusebii Hieronymi colligimus, anni sunt 2242.

(Ibid.) Fiunt ab Adam usque ad decimum quartum Valentis, etc., anni 5579. Haec sunt in A., P., Lo., Vi., L., O., Au., Pi., Peta., Fux., duobus mss. Fab., Mar., Sa., Idac., et in fine tam Cassiodor. in Chronic. quam Marcellini, nisi quod in Au. pro 5579 habes 5088. In Pi., L.: Fiunt ab Adam usque ad tempus supradictum 5577; in Fux., pro 14 et 5579 habes 15 et 5529; in Idac. 5588; in Lo.: Fiunt ab Adam usque ad consulatum Valentiniani octies, omnes anni quinque millia sexcenti quinquaginta quatuor; sed ubique mendum, nam etiam in ipso codice Lo., juxta ipsam additionem annorum 75 legendum esset 5650. Initum autem a nobis certissimum et justum calculum agnosces ex tribus illis certissimis summis quas auctor effecit circa annum Christi triginta. Ab Adam usque ad diluvium; a diluvio usque ad Abraham; ab Abraham 1181B usque ad annum trigesimum Christi. Nam si illis aggregaveris annos Christi 351, qui hinc deducuntur, exsurget summa illa 5579. Hinc corriges ipsum Marcellinum, seu potius ejus librarium, dum initio (nam est contrarius in fine Chronici) ait Eusebium et Hieronymum in his Chronicis computare ultimum annum Valentis esse mundi 5588. Caeterum post hunc versiculum in A. consequenter subjicitur: Et a 14 anno Valentiniani, qui Valentis usque hodie Ind. 12 kalend. Martias imp. Heraclio sunt anni 248, fiunt omnes anni ab Adam usque 5824, quae satis produnt 1182A novitatem, et forsan illa exemplaria fuisse scripta tempore Heraclii.

(Ibid.) D. Hieronymi Chronicon finit. Coronide hac totum opus concludimus, sumpta ab editionibus Basiliensibus et Sonniana; in primis enim editionibus Ven. et Lut. habebatur: S. Hieronymi interpretatio in Eusebium de temporibus finit; et in Fux.: Explicit Chronica Eusebii; in P. litteris majusculis et miniatis: Huc usque Hieronymus presbyter ordinem digessit annorum, quae lacuna videtur replenda his, sexaginta duorum; nam totidem an. 62 continet Hieronymus; in Lo.: Explicit Chronica Eusebii Hieronymi presbyteri. Deo gratias. Amen; in Mar.: Hactenus Hieronymus presbyter in Chronicis. Insuper in Fux. et Pi. adjecti sunt nonnulli consules, scilicet in Fux. a primis consulibus usque ad decimum septimum post passionem Christi, cum hoc titulo: Incipit descriptio consulum Romanorum, quo primum ordinati sunt, Bruto et Collatino, etc.; in Pi. appositi sunt etiam consules a decimo quarto Valentis, seu Christi 381, 1182B usque ad an. Christi 558, cum hoc initio: Cons. ordinarii post opus S. Hieronymi constitutum Ausonio et Olybrio, etc., usque ad XVII pc. Basilii. Quae licet multis mendis sint plena, tamen possunt juvare plurimum studiosum Annalium et Fastorum consularium ad eruendos multos scrupulos, qui viros doctos exagitant. Ideo ea addenda existimavi ad calcem notarum, imitatus exemplum Cuspiniani, Onuphrii et aliorum qui curarunt undequaque colligere singula fragmenta consulum quae in diversis libris tam anonymis quam aliis reperiuntur.