IN CAPUT I HABACUC

ENARRATIO,

" Onus quod vidit Habacuc. " Ista prophetia in duas partes dividitur : titulum scilicet, et tractatum.

Titulus continet tria : materiam scilicet, modum revelationis, et auctoritatem.

Materia intelligitur per hoc quod dicit :

" Onus, " quod significat massam tribulationis opprimentem, quam prophetat super Babylonios . Jerem. XXIII, 33 : Vos estis onus : projiciam quippe vos, dicit Dominus. Psal. XXXVII, 5: Sicut onus grave gravatae sunt super me. Thren. I, 14 : Vigilavit jugum iniquitatum earum : in manu ejus convolutae sunt, et impositae collo meo. " Quod vidit, " hoc est, certitudinaliter per intellectum accepit. Isa. I, 1 : Visio Isaiae. Ab hac visione Prophetae Videntes dice-. bantur 2. Daniel. x, 1 : Intelligentia est opus in visione. Eccli. XLVIII, 27: Spiritu magno vidit ultima. " Habacuc propheta. " Describit seipsum a nomine et dignitate, unde certitudinem veritatis ostendit : amplexans enim Deum, tangit eum, et tactu certificatur et apprehensione : quam apprehensionem sequi se dicit Apostolus, ad Philip. III, 12 et 13 : Sequor, si quo modo comprehendam in quo comprehensus sum a Christo Jesu. Fratres, ego me non arbitror epprehendisse. Cant.VIII, 2 : Dilecte mi, apprehendam te. " Propheta. " Dicit dignitatem et certificat spiritum revelantem. Sapient. VII, 27, Spiritus sapientiae per nationes in animas sanctas se transfert, amicos Dei et Prophetas constituit.

" Usquequo, Domine. " Hic incipit 2 prophetia, et habet tres partes. Primo enim proponit querelas populi impatientis. Secundo contemplatur, ut audiat responsiones consolantis, infra, II, l,ibi, " Super custodiam meam stabo. " Tertio, gratias agit pro beneficio liberationis, infra, III, 1, ibi, " Domine, audivi. "

Prima in tres dividitur. Primo enim proponit querelas. Secundo, ex responso Domini describit querelarum causas , ibi, v. 5 : " Adspicite in gentibus. " Tertio rogat, ut temperentur causae dolorum, ibi, v . 12: " Numquid non tu a principio, Domine ? "

Querelae tres habent diversitates. Primo enim querulatur, quod per praesentem liberationem non exauditur : secundo, quod Sancti a malis opprimuntur : tertio, quod ordo omnis justitiae confunditur.

" Usquequo, Domine, clamabo ? " supple, ad te per cordis devoti intentionem. Psal. XII, 1 : Usquequo, Domine, oblivisceris me in finem ? Usquequo avertis faciem tuam a me ? " Et non exaudies, " hoc est, ut ita audias quod extra tribulationem me ponas. Job, XXX, 20 et 21 : Clamo ad te, et non exaudis me : sto, et non respicis me. Mutatus es mihi in crudelem, et in duritia manus tuae adversaris mihi. Thren. III, 8: Et cum clamavero , ei rogavero, exclusit orationem meam. Sed quia anxius, non tantum corde , sed etiam ore clamat, subdit : " Vociferabor ad te, " hoc est, diversis vicibus querelam ostendam, " vim patiens, " et ideo necessitatem querulandi habens. Isa. XXXVIII, 14 : Domine, vim patior, responde pro me. Psal. XXVI, 6: Circuivi et immolavi in tabernaculo tuo hostiam vociferationis. " Et non salvabis. " Jerem.XIV, 9 : Quare futurus es velut vir vagus, ut fortis qui non potest salvare ?" Quare ostendisti mihi ? " Secunda

diversitas querelarum, " iniquitatem, " malorum scilicet opprimentium, " et laborem, " bonorum scilicet oppressorum? Sensus est: Quare permisisti me tamdiu vivere ut ista viderem ? Simile, III Regum, XIX, 4, ubi Elias exagitatus a Jezabel, petivit animae suae ut moreretur . Tob. III, 6, ad exprobrationem uxoris dixit Tobias: Et nunc, Domine, secundum voluntatem tuam fac mecum, et praecipe in pace recipi spiritum meum. I Machab. II, 7 : Vae mihi, ut quid natus sum videre contritionem populi mei et videre contritionem civitatis sanctae ? Et, post pauca, vv . 12 et 13 : Ecce sancta nostra, et pulchritudo nostra, et claritas nostra desolata est : et coinquinaverunt eam gentes. Quo ergo nobis adhuc vicere ? Quid autem sit videre iniquitatem et laborem, subdit : " Videre praedam, " quo scilicet Sancti depraedati sunt. Isa. LIX, 15 : Qui recessit a malo, praedae patuit. Et hic fuit labor. " Et injustitiam contra me, " supple, factam. Et haec fuit iniquitas. Eccle.IV, 1 et 2 : Vidi calumnias quae sub sole geruntur, et lacrymas innocentium, et neminem consolatorem : nec posse resistere eorum violentiae, cunctorum auxilio destitutos : et laudavi magis mortuos quam viventes.''

Et subdit tertiam diversitatem : Quare respicis contemptores ? respectu scilicet prosperitatis et felicitatis temporalis. Jerem.XII, 1 : Quare via impiorum prosperatur : bene est omnibus qui praevaricantur, et inique agunt? Ioh, XII , 6 : Abundant tabernacula praedonum. Et ibidem, XXI, 7 : Quare ergo impii vivunt, sublimati sunt, confortatique divitiis ? Et taces, hoc est, dis- simulas, cum judicare possis : [conculante impio, ] rege Babyloniorum,.,vel diabolo, (justiorem se : ] quamvis eniui coram te nullus sit justus. Isa. lxiv, 6 : Facti sumus ut immundus omnes nos, quasi pannus menstruatae universae justitiae nostrae. Tamen conculcatus justior est conculcante coram hominibus. Isa. lvii, 11 : Non cogitasti in corde tuo, quia ego tacens, et quasi non videns. Quod autem ex hoc confundatur omnis ordo justitiae, ostendit subdens : [ Et facies, ] per hoc, supple, videre [ homines, ] ad imaginem tuam factos, [ quasi pisces maris, ] supple, esse, hoc est, quod non aliam vel majorem curam habeas de hominibus quam de piscibus, in quibus major devorat minorem, quasi ex lege. I ad. Corinth, IX, 9 et 10 : Numquid de bobus cura est Deo ? An propter nos utique hoc dicit ? Glossa: " Quam-" vis Deus curam habeat de omnibus, ta-" mea de irrationabilibus curam non ha-" bet, ut ponat eis legem sicuthominibus," [ Et quasi reptilia non habentia ducem, ] hoc est, legem justitiae, qua ducantur et regantur: sed feruntur secundum concupiscentias et iras suas. Proverb, xxx, 27: Regem locusta non habet, et egreditur universa per turmas.

" Et factum est judicium, " scilicet perversum. Et hoc exponens, subdit : " Et contradictio potentior, " supple, quam justitia. Et est sensus, quod judicio recto et justitiae contradicitur, et contradicens potentior est, invalescit et obtinet. Amos, v, 10 : Odio habuerunt corripientem in porta et loquentem perfecte abominati sunt. Quod plangit Jeremias, xv, 10 : Vae mihi! mater, quare genuisti me, virum rixae, virum discordiae inuniversa terra ? " Bellum enim irrccon-" ci Habile est (ut dicit Augustinus) inter " veritatem et errorem, dum se et veritas " tenet et impietatis error obnititur. "

Et quod ex hoc ordo rerum confundatur, subdit :

" Propter hoc lacerata est lex " omnis, scilicet naturalis, divina, et positiva, et breviter omnis regula judicii. Usa. XXIV, 5 et 8 : Transgressi sunt leges, mutaverunt jus, dissipaverunt faedus sempiternum. Propter hoc maledictio vorabit terram. Et bene dicit, lacerata, quia lex justitiae plena est et clara, nisi per interpretationem violentam laceretur ad injusti liam. Isa. x, 1 et 2 : Vae qui condunt leges iniquas, et scribentes injustitiam scripserunt, ut opprimerent in judicio pauperes, et vim facerent causae humilium populi mei ! " Et, " supple, quia lacerata est lex, " non pervenit usque ad finem, " supple, debitum, " judicium. " Glossa : " Finis judici est juste judicare, " hoc est, per sententiam jus suum unici cuique tribuere : " cujus oppositum fit, Isaiae, LIX, 9 : Propter hoc elongatum est judicium a nobis, et non apprehendet nos justitia. Et repetit causam, ut sciatur hunc sequi effectum : " Quia impius praevalet adversus justum, propterea egreditur judicium perversum, " per iniquas scilicet sententias, per quas (sicut dicit Glossa) innocens Christus occiditur, et Barabbas latro dimittitur . Isaiae, I, 28 : Pupillo non judicant, et causa viduae non ingreditur ad illos. Job, IX, 24 : Terra data est in manus impii, vultum judicum ejus operit.

" Adspicite in gentibus. " Responsio Domini est respondentis ad querelas inductas. Respondet autem primo in universali, secundo determinando ad particulare, ibi, " Quia ecce ego. "

" Adspicite. " Ac si dicat : Tu miraris quod impius praevalet adversus justum, sed tu et alii prophetae nolite mirari, quia " adspicite, " supple, ea quae fiunt " in gentibus, " quod scilicet nulli parco iniquo. Ad Hebr. II, 2 : Omnis inobedientia justam accepit mercedis retributionem. " Et videte, " hoc est, considerate , et meas vindictas et iniquitates illorum. Isa. XXXIV, i et 2: Accedite gentes, et audite, et populi attendite : audiat terra, et plenitudo ejus, orbis, et omne germen ejus: quia indignatio Domini super omnes gentes. " Admiramini, " opera scilicet mea, et illorum, " et obstupescite. " Admiratio est suspensio in magnitudine facti: stupor autem cordis, insensibilitas et motus secundum sistolcm, eo quod nec causam nec modum nec rationem facti potest invenire. Jerem. v, 30 : Stupor et mirabilia facta sunt in terra. Eccli. XLIII, 31 : Terribilis Dominus, et magnus vehementer, et mirabilis potentia ipsius. Quid autem mirantur subdit: " Quia opus factum est in diebus vestris, " supple, tam grande in potentia, tam profundum in sapientia, " quod nemo credet cum narrabitur, " prae magnitudine scilicet ipsius. Simile, Joel, I, 2: Audite hoc, senes, et auribus percipite, omnes habitatores terrae: si factum est istud in diebus vestris, aut in diebus patrum vestrorum ? Hoc autem est quod una gens praevalet ad orbis castigationem, quae statim propria iniquitate ruitura sit. Isa. x, 6 : Ad gentem fallacem mittam eum, et contra populum furoris mei mandabo illi ut auferat spolia, et dividat praedam, et ponat illum in conculcationem quasi lutum platearum. Ac si dicat : Primo quidem omnes spoliabit, postea conculcabitur ut lutum.

Hoc autem opus determinat in quinque, patientia scilicet ferocitatis, regimine propriae voluntatis, impetu nocendi, et ad rapinam velocitatis aviditate, et universalitate spoliationis, crudelitate inspectionis et universalitate subjectionis orbis.

" Quia ecce ego suscitabo Chaldaeos, " hactenus quiescentes et quasi dormientes, qui interpretatione nominis vicem daemonis habent. Chaldaei enim feroces interpretantur. Simile, Isaiae, XIII, 17 et 18 : Ecce ego suscitabo super eos Medos, qui argentum non quaerant, nec aurum velint, sed sagittis parvulos interficient. " Gentem amaram, " hoc est, ad amaritudinem perducentem. Ruth, I, 20 : Vocate me Mara (id est amaram), quia amaritudine valde replevit me Omnipotens. Thren. III, 15 : Replevit me amaritudinibus, inebriavit me absinthio. " Et velocem, " Glossa " ad implenda praecepta " Dei. " Ex quo videtur,quod meruerunt: sed ad hoc dicendum, quod hoc quod praecepit Deus, veloces erant ad implendum, sed non ea intentione, qua Deus hoc praecepit. Deus enim ad correctionem praecepit Gentium castigationem : illi autem aviditate praedae, et ambitione dominandi exsecuti sunt. Isa. x, 7 : Ipse autem non sic arbitrabitur, et cor ejus non ita existimabit: sed ad conterendum erit cor ejus, et ad internecionem gentium non paucarum. Proverb. I, 16: Pedes illorum ad malum currunt, et festinant ut effundant sanguinem, scilicet innoxium. " Ambulantem super latitudinem terrae, " hoc est, non contentam finibus suis, sed volentem occupare totam terrae latitudinem. Job, I, 7 : Circuivi terram, et perambulavi eam. Isa. v, 8 : Vae qui conjungitis domum ad domum, et agrum agro copulatis usque ad terminum loci ! Numquid habitabitis vos soli in medio terrae ?

Quod autem intentione praedandi hoc faciant, subdit: " Ut possideat laberna-cula non sua, " rapiendo scilicet et ejiciendo alios a possessionibus suis. Hoc autem juste permisit Deus et voluit: quia qui suis abutitur, justum est ut a suis dejiciatur, Isa. XXII, 19: Expellam te destatione tua, et de ministerio tuo deponam te. Sic angelus domicilium caeli, Adam vero paradisi perdidit habitaculum. Psal. LI7: Propterea Deus destruet te in finem, evellet te, et emigrabit te de tabernaculo tuo : et radicem tuam de terra viventium.

Et subdit, quod incredulitate propriae voluntatis sequetur sententiam :

" Horribilis, " hoc est, horrendas paenas inferens, " et terribilis est, " minis scilicet et inclamationibus. Isa. XXI3 et 4 : Corrui cum audirem, conturbatus . sum cum viderem: emarcuit cor meum. Job, XVI,10 : Collegit furorem suum in me, et comminans mihi infremuit contra me dentibus suis : hostis meus terribilibus oculis me intuitus est. " Ex semetipsa judicium, " supple, de faciendis, hoc est, nullius consilio sapientis, sed propria regetur voluntate. II Machab. x, 28 : Illi autem ducem belli animum habebant. Imperium enim propriae malitiae exsequuntur. " Et onus ejus, " supple, quod imponunt aliis gravissimae servitutis, " egredietur, " supple, et ideo nec consilio sapientium, nec prece bonorum, nec mansuetudine vel misericordia propria flectetur. Simile, III Reg. XII, 11 : Pater meus posuit super vos jugum grave, ego autem addam super jugum vestrum : pater meus cecidit vos flagellis, ego autem caedam vos scorpionibus. Act. XV, 10 : Hoc est jugum, quod neque patres nostri, neque nos, portare potuimus.

Et subdit, quam de facili inducantur ad malum :

" Leviores pardis equi ejus. " Equus hic praeceps in malum et cfTraenis impetus dicitur, quo mali facile inducuntur ad mala : quod significat per pardum qui volox est, et varius : velox praecipiti voluntate, et varius dolositate. Daniel. VII, 6 : Ecce alia bestia quasi pardus, ei alas habebat quasi avis, propter scilicet velo- citatem, et doli varietatem. Osee, XIII, 8 : Bestia agri scindet eos. " Et velociores lupis vespertinis. " Lupus in die oc-- cultatur, et de vespere famelicus egreditur, ideo propter famem praedae tyranni hujus saeculi lupi vespertini dicuntur. Sophon. III, 3 : Principes ejus in medio ejus quasi leones rugientes: judices ejus non relinquebant in inane. De omnibus his simul, Jerem. v, 6 : Percussit eos leo de silva, lupus ad vesperam vastavit eos, pardus vigilans super civitates eorum : omnis, qui egressus fuerit ex eis, capietur. Sunt ergo leones crudelitate, lupi praedae aviditate, pardi insequendi velocitate. c( Et diffundentur equites ejus, " ut scilicet ubique rapiant. Jerem, l, 11 : Effusi estis sicut vituli super herbam. Vituli enim per totum effusi, undique viride decerpunt: et hoc faciunt tyranni in temporalibus, et daemones in spiritualibus. Et quod implacabiles sint, subdit : " Equites namque ejus de longe venient, volabunt, " aviditate praedae scilicet, " quasi aquila festinans ad comedendum : " de qua dicit Avicenna, quod " ad quingentas leucas odoratur cada-" ver et praedam. " Deuteron. XXVIII, 49 et seq. : Adducet Dominus super te gentem de longinquo, et de extremis terrae finibus in similitudinem aquilae volantis cum impetu : cujus linguam intelligere non possis : gentem procacissimam, quae non deferat seni, nec misereatur parvuli, et devoret fructum jumentorum tuorum, ac fruges terrae tuae : donec intereas.

Et subdit de avaritia :

" Omnes ad praedam venient. " Jerem. VI, 13 : A minore usque ad majorem omnes avaritiae student. " Facies eorum, " hoc est, praesentia, " ventus urens, " per effectum scilicet. Omnia enim sicca et arida relinquunt, sicut ventus urens. Hoc Joel, in cap. I, per multa describitur, et in fine concluditur sic, cap. II, 3 : Ante faciem ejus ignis vorans, et post eum exurens flamma.

Et subdit de multitudine captivorum, et subjugatarum diabolo et tyrannis :

" Et congregabit quasi arenam, captivitatem, " hoc est, multos captivos, hyperbolice per multitudinem arenae significatos. Unde gloriando dicit, Isa. x, 14 : Sicut colliguntur ova, quae derelicta sunt, sic ego universam terram congregavi.

Et ne credatur, quod aliquis resistat ei potentia, subdit de effectu potentiae ejus, ut verum sit quod dicitur, Eccli. XLVIII, 13 : In diebus suis non pertimuit principem, et potentia nemo vicit illum.

" Et ipse de regibus triumphabit, " et non tantum de regibus, " et tyranni, " de viribus propriis scilicet praesumentes, " ridiculi ejus erunt, " hoc est, derisibiles faciet superando eos. Unde, Isa. x, 13, gloriatur dicens : Abstuli terminos populorum, et principes eorum depraedatus sum, et detraxi quasi potens in sublimi residentes. Isa. xlv, 2: Ego ante te ibo, et gloriosos terrae humiliabo.

Et ne confidat aliquis de munitionibus, subdit :

" Ipse super omnem munitionem ridebit, " sive sit terrea munitio, sive spiritualis in scientiis et opibus. Has enim non curat: astutior enim est et fortior omni munitione. Thren. II, 5 : Dissipavit munitiones ejus, et replevit in filia Juda humiliatum et humiliatam. Isaiae, XXXVI, i : Ascendit Sennacherib, rex Assyriorum, super omnes civitates Juda munitas, et cepit eas. " Et comportabit aggerem, " hoc est, terram ad implenda fossata, " et capiet eam. " Munitio enim spiritualis cito capitur per terrenorum appetitum, et per Gomportationem divitiarum. Ezech. XXVI, 8 : Circumdabit te munitionibus, et comportabit aggerem in gyro.

" Tunc mutabitur spiritus ejus, " supple, in superbiam, sicut mos superborum est, quod in prosperis elevantur II ad Thess.

II, 4 : Extollitur supra omne quod dicitur Deus, aut quod colitur. Et reatu superbiae spiritus humanus, qui in ipso est, mutabitur in spiritum ferae, sicut est mos superborum, quod ferales efficiuntur. Daniel. IV, 13: Cor ejus ab humano commutetur, ei cor ferae detur ei, Psal. XLVIII, 13: Homo, cum in honore esset, non intellexit: compar alus est jumentis insipientibus. " Et pertransibit, " a gloria scilicet in ignominiam Deo condemnante. Psal. XXXVI, 36 : Transivi, et ecce non erat. Psal. XII, 16 : Spiritus pertransibit in illo, et non subsistet: et non cognoscet amplius locum suum. " Et corruet, " in mortem scilicet et in infernum. Usa. XIII, 12 : Quomodo cecidisti de caelo, Lucifer, qui mane oriebaris ? corruisti in terram, qui vulnerabas gentes? Apocal. XVIII, 2 : Cecidit, cecidit Babylon magna: et facta est habitatio daemoniorum. Nec est mirum quod corruit, quia nullus stat in pede superbiae. Psal. XXXV, 12 et 13 : Non veniat mihi pes superbiae, et manus peccatoris non moveat me. Ibi ceciderunt, etc.

Et causam ruinae subdit per ironiam : " Haec est fortitudo ejus, " falsa scilicet et mendax. Jerem. IX, 23 : Non glorietur fortis in fortitudine sua. Amos, II, 14 : Fortis non obtinebit virtutem suam. " Dei sui, " hoc est, quam (ut credit) dat sibi deus suus Bel vel draco : sicut et fortes saeculi ab his quae colunt, putant se habere fortitudinem, sicut a divitiis, pompa, potentatu, et hujusmodi: sed quo fortiores sunt, eo citius cadunt. Luc. XI, 22 : Si fortior eo superveniens vicerit eum, universa arma ejus auferet, in quibus confidebat, et spolia ejus distribuet . Isaiae, I, 31 : Erit fortitudo vestra ut favilla stuppae, et opus vestrum quasi scintilla: et succendetur utrumque simul, et non erit qui exstinguat,.''

" Numquid ? " Instructus a Domino de his de quibus quaerebatur, humiliter redit ad confessionem veritatis, et sub modo et habitu humilitatis mitigationem petit dispensationis. Et ideo tria dicuntur hic, scilicet veritatis confessio, liberationis petitio, et publicae justitiae per dissimulationem confusio.

" Numquid non tu a principio, " supple, es? Proverb,. VIII, 22 : Dominus possedit me in initio viarum suarum, antequam quidquam faceret a principio. Ad Hebr. I, 10 : Tu in principio, Domine, terram fundasti, et opera manuum tuarum sunt caeli." Domine Deus, meus, " supple, qui me creasti. Glossa, " cujus " clementia subsistimus. " Ad Hebr. I, 3 : Portans omnia verbo virtutis suae. Act. XVII, 28 : In ipso vivimus, et movemur, et sumus. " Sancte meus, " hoc est fortis meus. Exod. XV, 11 : Quis similis tui in fortibus, Domine?quis similis tui, magnificus in sanctitate ? Jerem. x, 6 : Non est similis tui, Domine : magnus es tu, et magnum nomen tuum in fortitudine. " Et non moriemur, " te protegente scilicet sub tanto hoste. Kzech. XVIII, 31 et 32 : Quare moriemini, domus Israel ? Quia nolo mortem morientis, dicit Dominus Deus, revertimini, ei vivite ! Sap. I,12 et 13 : Nolite zelare mortem in errore vitae vestrae, neque acquiratis perditionem in operibus manuum vestrarum : quoniam Deus mortem non fecit, nec laetatur in perditione vivorum.

Exposita fide, et elevata spe, confitetur dispensationis veritatem, subdens :

" Domine, in judicium " correptionis scilicet, " osuisli eum," Nabuchodonosor scilicet, vel. diabolum, vel quemcumque tyrannum: ut scilicet judicium correptionis per eum facias, sicut per instrumentum ultionis tuae, Isaiae, x, 5 : Virga furoris mei et baculus ipse est. Et, post pauca, v 6 : Ad gentem fallacem mittam eum, et contra populum furoris mei mandabo illi. Et hoc est quod subdit exponendo : " Et, " id est, " fortem, " cui nullus possit resistere, " ut corriperes, " supple, per eum alias gentes, " fundasti eum, " diabolum scilicet, vel Nabuchodonosor. Dicit autem fundatum, ne facile subverteretur a potestate : quia si potestatem amisisset, corripere non posset. Amos, II, 9 : Altitudo cedrorum altitudo ejus, et fortis ipse quasi quercus Jerem. XII, 2 : Plantasti eos, et radicem miserunt : proficiunt et faciunt fructum. Et in hoc confitetur intentionem Domini disciplinalis filios. Ad Hebr. XII, 7 : Quis filius, quem non corripit pater ? Psal. LXXXVIII, 33 : Visitabo in virga iniquitates eorum, et in verberibus peccata eorum. Sap. XII,2 : Eos, qui exerrant , partibus corripis : et de quibus peccant, admones et alloqueris : ut relicta malitia, credant in te, Domine. II Machab. VI, 13 : Multo tempore non sinere peccatoribus ex sententia agere, sed statim ultiones adhibere, magni beneficii est indicium.

Et ideo subdit ex parte Dei ordinantis, verae fidei confessionem :

uMundi sunt oculi tui. " Glossa, " qui-" bus nihil placet immundum, " " ne videas malum, " per approbationem scilicet. In signum hujus, Genos. IV, 5, dicitur :Ad Cain vero, et ad munera illius non respexit. " Et respicere ad iniquitatem non poteris : " et bene dicit, respicere. Respectus enim est ad ea quae retro sunt, post Deum autem sunt peccatores et peccata. In signum hujus, Genes. XIX, 26 : Uxor Lot respiciens retro conversa est in statuam salis. Ad Philip. III, 13 : Quae quidem retro sunt obliviscens, ad ea vero quae sunt priora, extendens meipsum.

Haec veritatis confessione posita, omni. humilitate revertitur ad quaestionem et admirationem dispensationis mundi :

" Quare respicis super iniqua agentes , " respectu scilicet illo, de quo dicitur, Exod. XIV, 23 et 24 : Jam advene-rat vigilia matutina, et ecce respexit Dominus super castra aegyptiorum per columnam ignis et nubis, interfecit exercitus eorum : et subvertit rotas curvum, ferebanturque in pro fundum. Psal. XXIV, 19 : Respice inimicos meos, quoniam multiplicati stent, et odio iniquo oderunt me. " Et iaces, " hoc est, dissimulando ad modum tacentis te habes, " devorante impio justiorem se : " quamvis nullus sit justus apud te. Psal. cxlii, 2 : Non justificabitur in conspectu tuo omnis vivens : tamen devoratus secundum humanam justitiam, justior est devorante : et tu ad hoc taces, quod mirum videtur. Proverb, xxv, 19 : Deus putridus, et pes lassus, qui sperat super infideli in die angustiae. Et, post pauca, v. 26 : Fons turbatus pede, et vena corrupta, justus cadens coram impio. Et cum videantur esse mirabilia coram Deo, et injusta coram homine, ex his videtur turbari ordo et regimen humanae vitae.

" Et facies, " in ordine rerum scilicet, " homines " rationabiles, " quasi pisces maris, " in sagenam scilicet impiorum congregandos. Jerem, XVI, 16 : Ecce ego mittam piscatores multos, dicit Dominus, et piscabuntur eos. " Ei quasi reptile non habens principem, " supple, facies homines, quod scilicet non habet ordinem, nisi conculcandi et projiciendi. Psal. XXI, 7 : Ego sum vermis, et non homo : opprobrium hominum, et abjectio plebis.

Et qualiter hoc sit, subdit :

" Totum in hamo suo sublevavit. " Hamus est aculeus sub esca latens, et significat eos qui spe mercedis temporalis vel falsae promissionis seducuntur. Eccle, IX, 12 : Sicut pisces capiuntur hamo, et sicut aves laqueo comprehenduntur : sic capiuntur homines in tempore malo, cumeis cxl empto supervenerit. Nota autem quod hamo capiuntur unus et unus, quia et Nabuchodonosor et diabolus trahunt unum et unum, et postea plures. Et hoc est quod sequitur : " Traxit illud in sagena sua. " Sagenam vocat magnam extensionem acquisitionis et variam. Eccle. VII, 27 : Sagena cor ejus, vincula sunt manus illius. " Et congregavit in rete suum. " Rete significat varias inplexiones tentationum et occasionum peccandi. Job, XVIII, 8 : Immisit in rete pedes suos, et in maculis ejus ambulat. Ambulare autem., est quotidie magis ac magis involvi.

" Super hoc laetabitur, " supple, corde, " et exsultabit, " corpore etiam. Proverb. II, 14 : Laetantur cum malefecerint, et exsultant in rebus pessimis.

" Propterea immolabit sagenae suae. " Glossa vult, quod sagenam vocat deum suum, cujus auxilio putabat multiplicari sibi subjectos et captivos. " Et sacrificabit reti suo, " hoc est, partes dabit militibus et ministris, quibus alios capiet. Ezech. XVII, 20 : Et expandam super eum rete meum, et comprehendetur insagena mea. Causam autem delectationis subdit : " Quia in ipsis, " sagena scilicet, et reti, " incrassata est pars ejus, " hoc est, ditatum est regnum ejus, Nabuchodonosor, vel diaboli. Deuter, xxxii, 15 : Incrassatus est dilectus, et recalcitravit : incrassatus, impinguatus, dilatatus, " Et cibus ejus electus. " Electos enim divites et potentes et nobiles devorat. Jerem. li, 34 : Absorbuit me quasi draco, replevit venirem suum teneritudine mea. Job, xl, 18 : Absorbebit fluvium et non mirabitur : et habet fiduciam quod influat Jordanis in os ejus.

" Propter hoc ergo, " supple, quia delectatur in talibus, " expandit sagenam suam " hoc est, latam et diffusam ministrorum et exercituum expansionem, quod tam diabolo quam Nabuchodonosor competit. Matth. XIII, 47 : Simile est regnum caelorum sagenae missae in mare, et ex omni genere piscium congreganti, " Et semper interficere gentes non parcet, " crudelitate scilicet propria semper sanguinem sitiens. Isaiae, x, 7 : Ad conterendum erit cor ejus, et ad internecionem gentium non paucarum.