IN CAPUT III SOPHONIAE

ENARRATIO.

" Vae prouocatrix ! " In capitulo isto, primo improperat obstinationem in peccato, ad quam concludit captivitatem futuram. Secundo, ex captivitate promittit consolationem, ibi,v. 9 : " Quia tunc reddam. "

In prima parte duo sunt, improperatio scilicet obstinationis, et conclusio captivitatis, ibi, v. 8: " Quapropter exspecta me.

In prima duo sunt, scilicet obstinatio peccati, et justitia punientis Dei, ibi, " Dominus justus in medio ejus, "

Obstinationem improperat duobus modis, in genere scilicet, et in specie, ibi, " Principes ejus. "

In genere sex modis, provocatione scilicet, ingratitudine, inobedientia, indisciplinabilitate, spei defectione, indevotione.

" Vae provocatrix ! " quae dulcem et misereri volentem in. amaritudinem provocavit. Deuter. XXXII , 21 : Ipsi me provocaverunt in eo quod mon est Deus, et irritaverunt in vanitatibus suis. Et haec provocatio proprie impietatis est : quia contra dulcem patrem est, ut dicit Tullius, . quia pietas est benevolentia in parentes. " Et redempta civitas. " Ingratitudo tangitur : quia cum saepe redempta sit, grata non exstitit redemptori. Osee, VII,13 : Ego redemi eos : et ipsi locuti sunt contra me mendacia. Quod autem dicit, " Civitas, " notat consensum in malum. Psal. liv, 10 : Vidi iniquitatem, ei contradictionem in civitate. " Columba , " supple, olim, per patrum simplicitatem.

" Non audivit vocem, " per filiorum scilicet inobedientiam. De primo, Cantic. I, 14 : Oculi tui columbarum. De secundo, Psal. XVII, 46 : Filii alieni mentiti sunt mihi, filii alieni inveterati sunt, et claudicaverunt a semitis suis. Isa. I, 21 : Quomodo facta est meretrix civitas fidelis, plena judicii ? justitia habitavit in ea, nunc autem homicidae. " Et non suscepit disciplinam, " hoc est, indisciplinabilis fuit per flagella. Jeremiae, v, 30 : Frustra percussi filios vestros : disciplinam non receperunt. Sap. XVII, 1 : Indisciplinatae animae erraverunt.

Et subdit de spei defectione : " In Domino non est confisa, " supple, civitas, etiam prementibus malis. Jerem. XVII, 5 : Maledictus homo, qui confidit in homine, et ponit carnem brachium suum, et a Domino recedit cor ejus. Sap. v, 15 : Spes impii tamquam lanugo est,.quae a vento tollitur. " Ad Deum suum non appropinquavit, " supple, per devotionem. Et est figura quae dicitur IIptote a Donato, minus enim dicit et plus significat. Per hoc enim quod dicit, quod non appropinquavit, notat quod a Deo se elongavit. Jerem. II, 5 : Elongaverunt a me, et ambulaverunt post vanitatem, et vani facti sunt.

Et subdit in speciali exprimens determinatas personas :

" Principes in medio ejus quasi leones rugientes. " Non enim desiderabant utilitatem publicam, sed rapinam. Proverb. XXVIII, 15 : Leo rugiens, et ursus esuriens, princeps impius super populum pauperem. Psal. x secundum Hebraeos, 9 : Insidiatur in abscondito, quasi leo in spelunca sua. Insidiatur ut rapiat pauperem. Dicit autem quod in medio fuerunt, quia oculi omnium diriguntur ad Praelatos. III Regum, I, 20 : In te oculi respiciunt totius Israel. " Judices ejus lupi vespere, " hoc est, vespertini qui avidiores sunt propter diurnum jejunium.

Eccli, xiii, 21 : Si communicabit lupus agno aliquando, sic peccator justo. Et hoc est quod sequitur : " Non relinquebant in mane, " aliis scilicet quod possent rapere: primus enim ita totum diripuit, quod secundus nihil invenit. Joan.x, 12 : Lupus rapit, et dispergit oves. Jerem, v, 6 : Lupus ad vesperam vastavit eos.

" Prophetae ejus vesani, " hoc est, sanum spiritum non habentes. Osee, IX, 7 : Scitote, Israel, stultum prophetam, insanum virum spiritualem. " Viri infideles. " Hieronymus : " Loquebantur quasi " ex ore Dei, et contraria Deo praedicabant. " III Regum, XXII, 22 : Ero spiritus mendax in ore omnium prophetarum ejus. Jerem, xxiii, 14 : In prophetis Jerusalem vidi similitudinem adulterantium, et iter mendacii : et confortaverunt manus pessimorum ut non converteretur unusquisque a malitia sua. " Sacerdotes ejus polluerunt sanctum, " templum scilicet, in quo idola coluerunt. Jerem. XI, 15 : Quid est, quod dilectus meus in domo mea fecit scelera multa ? Isaiae, lvii, 8 : Juxta me discooperuisti, et suscepisti adulterum. Hoc tangit sacerdotes in Ecclesia polluta facientes. Psal. lxxviii, 1 : Polluerunt templum sanctum tuum. " Injuste egerunt contra legem, " transgrediendo scilicet praecepta. Malach, ii, 8 : Vos recessistis de via, et scandalizastis plurimos. Daniel, IX, 9 et 10 : Recessimus a te, et non audivimus vocem Domini Dei nostri, ut ambularemus in lege ejus.

Et subdit, qualiter Dominus justus hoc vindicabit :

" Dominus justus. " Dicit autem quatuor, scilicet justitiam Dei vindicantis, negligentiam peccatoris hoc non prae meditantis, asperitatem paenae punientis, indisciplinabilitatem. peccatorum contra intentionem flagellantis.

" Dominus justus. " Psal. x, 8 : Ju-stus Dominus, et justitias dilexit. " In medio ejus, " undique scilicet prospiciens. Ezech. XLIII, 7 : Locus solii mei, et locus vestigiorum pedum meorum, ubi habito in medio filiorum Israel. " Non faciet iniquitatem, " scilicet reddens eis pro meritis. Ad Ronian. III, 5 : Numquid iniquus est Deus, qui infert iram ? Quasi dicat : Non. Ezech. XVIII, 25 : Numquid via mea non est aequa, et non magis viae vestrae pravae sunt ? " Mane mane, " hoc est, cito, velociter, " judicium suum, " condemnationis scilicet, " dabit in lucem, " hoc est, in manifestum. Isa. XVI, 5 : Judicans ei quaerens judicium, et velociter reddens quod justum est. I ad Corinth. IV, 5 : Dominus, qui et illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit consilia cordium. Et hoc est quod sequitur : " Et non abscondetur, " judex scilicet, vel judicium ejus. II Reg. XII, 12 : Tu enim fecisti abscondite : ego autem faciam verbum istud in conspectu omnis Israel, et in conspectu solis. Psal. XLIX, 3 : Deus manifeste veniet: Deus noster, et non silebit.

Et subdit, qualiter stultus peccator hoc non praemeditatur : " Nescivit autem iniquus, " id est, scire noluit, " confessionem, " supple, futuram. Deuter. XXXII, 29 : Utinam saperent, et intelligerent, ac novissima providerent. Psal. XXXV, 4 : Noluit intelligere ut bene ageret.

Et subdit de severitate paenae corripientis :

" Disperdidi gentes. " Hieronymus, " a "soliis et possessionibus suis et cathe-" dris suis propter peccata. " Psal. XLIII, 3 : Manus tua gentes disperdidit, et plantasti eos : afflixisti populos, et expulisti eos. Eccli. x, 15 : Subvertet peccatorem in finem. Et hoc est quod sequitur : " Et dissipati sunt anguli earum, " hoc est, principes qui continebant eos sicut anguli parietes. Isaiae, XIX, 13 : Deceperunt aegyptum, angulum populorum ejus.

Et hoc exaggerat ulterius : " Desertas feci vias eorum, " quae scilicet prius fuerunt tritae frequenti habitatore, " dum non est qui transeat, " supple, modo per eas. Thren. 1, 4 : Viae Sion lugent, eo quod non sint qui veniant ad solemnitatem. Psal. I, 6 : Iter impiorum peribit. ((Desolatae sunt civitates eorum, " conventicula scilicet malorum. Isaiae, XXV, 2 : Posuisti civitatem in tumultum, urbem fortem in rumam. " Non remanente viro, " viriliter scilicet agente. Isa. VI, 11 : Desolentur civitates absque habitatore, et domus sine homine. " Neque ullo habitatore, " bono scilicet, vel Angelo. Unde Jeremiae, lI, 9, dicunt Angeli : Curavimus Babylonem, et non est sanata : derelinquamus eam, et eamus unusquisque in terram suam : quoniam pervenit usque ad caelos judicium ejus.

Et subdit quod haec omnia faciens corrigere intendit, sed populus corrigi noluit:

" Dixi, " ipsa scilicet intentione flagelli : " Attamen timebis me. " Ac si dicat : Si noluisti timere propter beneficia, tamen timebis propter verbera : timor enim Domini, ut dicitur, Eccli. I, 27, expellit peccatum. " Suscipies disciplinam, " hoc est, per verbera correctionem, sicut et ille qui dixit Jerem. XXXI, 19 : Postquam convertisti me, egi paenitentiam. Et ibidem. v. 18 : Castigasti me, et eruditus sum, quasi juvenculus indomitus. " Et non peribit habitaculum ejus," hoc est, Jerusalem templum, vel Ecclesia, castigato scilicet populo. Psal. CXVII, 18 : Castigans castigavit me Dominus, et morti non tradidit me. II Machab. VI, 16 : Corripiens in adversis, populum suum non derelinquit. " Propter omnia, " supple, peccata, " in quibus, " hoc est, pro quibus, " visitavi eam, " visitatione scilicet verberum. Psal. LXXXVIII, 33 : Visitabo in virga iniquitates eorum, et in verberibus peccata eorum.

Et subdit qualiter econtra populus correctiones despexit : " Verumtamen diluculo, " hoc est, cito, " surgentes, " hoc est, in superbiam se erigentes, Job, XXIV, 14 : Mane primo consurgit homicida : " corruperunt omnes cogitationes suas, " quia de verberibus unde debebant cogitare correctiones, indurati sunt. Proverb. I, 25 : Despexistis omne consilium meum, et increpationes meas neglexistis.

Ex omnibus his concludit captivitatem futuram in quo corrigentur : " Quapropter exspecta me. " Duo dicit, populi scilicet captivitatem, et captivantium condemnationem.

" Quapropter, " quia per verbera corrigi nolebas, " exspecta me, " in carceribus scilicet, et paenis, ((dicit Dominus. " Osee, III, 3 : Dies multos exspectabis me : non fornicaberis, et non eris viro. Habacuc, II, 3 : Si moram fecerit, exspecta illum.Psal.XXVI, 14 : Exspecta Dominum, viriliter age. Mich. VII, 7 : Ego autem ad Dominum adspiciant, exspectabo Deum salvatorem meum. " In die resurrectionis meae in futurum, " quando scilicet resurgam ad liberationem tuam, sicut feci a principio. Psal. LXXV, 9 et 10 : Terra tremuit et quievit, cum exsurgeret in judicium Deus. Et hoc potest legi de Resurrectione Christi. Psal. LXVII, 2 : Exsurgat Deus, et dissipentur inimici ejus. Tunc enim dissipati sunt Judaei,inimici Christi. Et hoc est quod sequitur : " Quia judicium meum, " quo scilicet judicabo mundum, vel adversarios Sanctorum, " ut congregem gentes, " scilicet adversus Babylonem, " et colligam regna, " Persarum scilicet, et Medorum, " ei effundam super eos, " Babylonios scilicet, " indignationem meam. " Vel mystice in primo adventu congregantur gentes ad unam fidem, et colliguntur regna in unam potestatem Ecclesiae. Melius tamen exponitur de ultimo adventu, quoniam congregabuntur omnes ad judicium. Joel, III,2: Congregabo omnes gentes, et de-ducam eas in vallem Josaphat, et disceptabo cum eis ibi. Matth. XXV, 32 : Congregabuntur ante eum omnes gentes : et separabit eos ab invicem, sicut pastor segregat oves ab haedis. Et huic congruit quod sequitur : " Effundam super eos " indignationem meam, " Babylonios scilicet, vel reprobos in die judicii. Thren. II, 4 : Effudit quasi ignem indignationem suam. " Omnem iram furoris mei, " supple, effundam : quia perpetuis incendiis condemnabo.

Quod qualiter fiat, subdit : " In igne enim zeli mei, " hoc est, in igneo zelo meo quo scilicet liberabo meos, et condemnabo impios, cc devorabitur omnis terram idest,terram diligens. Deut.XXXII, 22 : Ignis succensus est in furore meo, et ardebit usque ad inferni novissima : devorabitque terram cum germine suo. Quidam tunc exponunt hoc de igne sancti Spiritus, qui combussit terrenum affectum in fidelibus. III Reg. XVIII, 24 : Deus, qui exaudierit per ignem, ipse sit Deus. II Machab. I, 22: Tempus affuit, quo sol refulsit, qui prius erat in nubilo, accensus est ignis magnus, ita ut omnes mirarentur. Thren. I, 13 : De excelso misit ignem in ossibus meis, et erudivit me. Lue. XII, 19 : Ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi ut accendatur ?

" Quia tunc, " post purgationem Babylonicae captivitatis, vel persecutionis Antichristi, " reddam populis, " scilicet meis, " sicut habuerunt in patribus, " labium electum. " Est autem labium electum quod non nisi verba Dei sonat: vel labium electum est, quod omnibus linguis loquitur, sicut Apostoli fecerunt . Hoc significatum est, Isa. VI, 5, ubicum Isaias gemens, dixisset : Vir pollutus labiis ego sum : statim sequitur, vv. 6 et 7 : Volavit ad me unus de Seraphim, et in manu ejus calculus,quem forcipe tulerat de altari. Et tetigit os meum, et dixit : Ecce tetigit hoc labia tua, et auferetur iniquitas tua, et peccatum tuum mundabitur . Psal. l, 17 : Domine, labia mea aperies, et os meum annuntiabit laudem tuam. Hoc enim labium electum est. " Ut invocent omnes in nomine Domini, " relictis scilicet omnibus idolis et simulacris, quae quilibet corde suo confinxit colenda. Joel, II, 32 : Omnis qui invocaverit nomen Domini, salvus erit. Sophon. II, 11 : Attenuabit omnes deos terrae : et adorabunt eum, viri de loco suo, omnes insulae gentium. De hoc labio dicitur, Proverb. XII, 19 : Labium veritatis firmum erit in perpetuum. " Et serviant ei humero uno, " hoc est, concordi virtute onus ejus portantes. Matth. XI, 30 : Jugum meum suave est, et onus meum leve. Isti sunt asini Domini in simplicitate portantes jugum ejus. Genes. XLIX, 14 et 15 : Issachar asinus fortis accubans inter terminos. Vidit requiem quod esset bona, et terram quod optima : ei supposuit humerum suum ad portandum, factusque est tributis serviens. Hoc expressius dicit littera Septuaginta, quae habet, " sub uno jugo."

Post conversionem captivorum subjungit consolationem et dicit tria, scilicet congregationem consolandorum, purgationem peccatorum, ibi, c( In die illa. " Gaudium et jubilum redemptorum, ibi, " Lauda. "

" Ultra flumina aethiopiae, " hoc est, de ultra flumina aethiopiae, " inde supplices mei, " supple, venient, reducti scilicet in Jerusalem. Vel, flumina aethiopiae (quae tenebrosa interpretatur) flumina sunt concupiscentiae, de ultra quae peccatores ad Dominum convertuntur. Hoc significatur, III Reg. x, 1 et seq., ubi regina Saba de illis partibus venit audire sapientiam Salomonis. Significatur etiam (ut dicit Hieronymus) Act. VIII,

38, ubi vir aethiops, eunuchus Candacis reginae, baptizatus est a Philippo. Significatur etiam (ut idem dicit) Numer. XII, 1, ubi aethiopissa nubit vero legifero. Haec regio Sabaea vocatur. Is aiae, lx, 6 : Omnes de Saba venient, aurum et thus deferentes, et laudem Domino annuntiantes. Unde etiam Saba convertens interpretatur. Et hoc est quod sequitur : " Filii dispersorum meorum, " congregati scilicet, " deferent munus mihi, " hoc est, laudis sacrificium. Psai. XXVI, 6 : Circuivt, et immolavi in tabernaculo ejus hostiam vociferationis. Isa, LXVI, 20 : Adducent omnes fratres vestros de cunctis gentibus donum Domino. Malach. I, 11 : Ab ortu solis usque ad occasum, magnum est nomen meum in gentibus, et in omni loco sacrificatur, et offertur nomini meo oblatio munda.

" In die illa. " Tangit congregatorum purgationem et dicit quinque : praeteriti peccati emendationem, occasionum peccati ablationem, consolandorum devotionem, de votorum puritatem, et depuratorum securitatem.

" In die illa, " claritatis scilicet gratiae meae, " non confunderis super cunctis, " hoc est, pro cunctis " adinventionibus tuis, " quia scilicet confusio paeni-. tentiae abstulit confusionem aeternae paenae. Eccli. IV, 25 : Est confusio adducens gloriam ei gratiam. Isa. liv, 4 : Noli timere quia non confunderis, neque erubesces : non enim te pudebit, quia confusionis adolescentiae tuae oblivisceris. " Quibus praeuaricata es in me, " legem scilicet transgrediendo. Lucae, VII, 47 : Remittuntur ei peccata multa : quoniam multum. Et subdit de remotione occasionum peccati :

" Quia tunc auferam de medio tui, " scilicet vel interficiendo, vel converten- do, " magniloquos superbiae tuae, " eos scilicet qui magna loquuntur, et parva faciunt. Psal. XI, 4 : Disperdat Dominus universa labia dolosa, et linguam magniloquam. Job, XV, 12 : Quid tumet contra Deum spiritus tuus, et quasi magna cogitans, attonitos habes oculos ? Psal. LXXII, 9 : Posuerunt in caelum os suum, " Et non adjicies, " supple, secundo, sicut antiquitus fecisti, " exaltari amplius, " hoc est, superbire, " in monte sancto meo, " in templo, vel in Ecclesia. Psal. CXXX, 1 : Domine, non est exaltatum cor meum, neque elati sunt oculi mei. Neque ambulavi in magnis. Et videtur loqui contra eos, de quibus dicitur, Amos, VI, 1 : Ingredientes pompatice domum Israel,

Et subdit de humilitate liberatorum : " Et derelinquam in medio tui populum pauperem, " ad litteram: quia aliis captivatis quidam de pauperibus terrae derelicti sunt . Similiter qui primitivi erant in Ecclesia, pauperes et simplices fuerunt. I ad Corinth. I, 26: Videte vocationem vestram, fratres, quia non multi sapientes secundum carnem, non multi potentes, non multi nobiles. Matth. v, 3 : Beati pauperes spiritu : quoniam ipsorum est regnum caelorum. " Et egenum. " Egenus dicitur qui mendicat. II. ad Corinth. VIII, 9 : Scitis gratiam Domini nostri Jesu Christi, quoniam propter vos egenus factus est, cum esset dives ut illius inopia vos divites essetis. " Et sperabunt in nomine Domini, " nihil praeter .Deum requirentes, Jerem. XVII, 7: Benedictus vir qui confidit in Domino, et erit Dominus fiducia ejus, Psal. lXX, 5: Domine, spes mea a juventute mea.

Et subdit de humiliatarum puritate :

" Reliquiae Israel non facient iniquitatem, " in opere scilicet : et intelligitur iniquitas mortale peccatum, sine venialibus enim nemo est. I Joan. I, 8 : Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et veritas in nobis non est. Hoc intelligi non potest de revertentibus de captivitate, nec de pauperibus qui remanserunt sub Godolia : quia utrique multas iniquitates commiserunt: sed intelligitur de primitivis in Ecclesia, vel de convertendis in tempore novissimo. Isaiae, lx, 21 : Populus tuus omnes justi, in perpetuum haereditabunt terram. In persona horum dicitur, Isa. XXXVIII, 3: Obsecro, Domine, memento, quaeso, quomodo ambulaverim coram te in veritate, et in corde perfecto, et quod bonum est in oculis tuis fecerim. " Nec loquentur mendacium, " maxime perniciosum. Ad Ephes. I, 11 : Deponentes mendacium, loquimini veritatem unusquisque cum proximo suo. Sap. I, 11: Os quod mentitur, occidit animam. Ad Roman. IX1 : Veritatem dico in Christo, non mentior, etc. Ergo puri erunt opere, et puri ore.

Et subdit de corde :

" Et non invenietur in ore eorum lingua dolosa, " quae aliud scilicet dicat, et aliud corde intendat, vel machinetur. 1 Petr.II,22 : Nec inventus est dolus in ore ejus. Malach. II, 6 : Lex veritatis fuit in ore ejus, et iniquitas non est inventa in labiis ejus : in pace, et in aequitate ambulavit mecum.

Et quia cultus justitiae est pax (ut dicitur Isaiae XXXII, 17 ''), ideo subdit de pacis securitate:

" Quoniam ipsi pascentur, " pabulo scilicet verbi, sacramenti, et temporalis subsidii. Joan. x, 9 : Ingredietur, et egredietur, et pascua inveniet. Ezech. XXXIV, 14 : In pascuis uberrimis pascam eas, et in montibus excelsis Israel erunt pa-scua earum. " Et accubabunt. " unusquisque scilicet in domicilio, vel in Ecclesia sua, vel in conscientia. Ezech. XXXIV, 15 : Ego pascam oves meas: et ego eas accubare faciam, dicit Dominus Deus. " Et non erit qui exterreat, " supple, inimicus. Nahum, I, 15 : Non adjiciet ultra, ut pertranseat in te Belial : universus interiit. Apocal. XXI, 4 : Mors ultra non erit, neque luctus, neque clamor, neque dolor erit ultra.

" Haec dicit Dominus Deus . " Gaudium dicit hic electorum, et dicit tria, scilicet gaudii materiam, et gaudii praedicatam famam, et inimicorum ignominiam.

"Haec dicit Dominus Deus. " Confirmatio sermonis est. Ad Titum, 1,2: Quam promisit qui non mentitur, Deus. " Lauda, filia Sion. " Hoc dicit propter duas tribus : " Jubila, Israel, " propter decem. Vel Sion vocat contemplativos, Israel activos. Est autem laus praeconium virtutis, quae ostensa est in opere. Psal. CXLVII, 12 : Lauda Deum tuum, Sion. Jubilus vero vox marti culata et illitterata, signum gaudii tanti, quod nec corde potest contineri, nec voce litterata et articulata valet exprimi. 1. sal. LXXXVIII, 16 : Beatus populus qui scit jubilalionem, " Laetare " corde, cc et exsulta " corpore, " in omni corde, " ut scilicet gaudium totum cor obtineat. Joan. XVI, 24 : Petite,et accipietis, ut gaudium vestrum sit plenum. " Filia Jerusalem, " hoc est, quaecumque anima pertinens ad Jerusalem., maxime supernam. Ad Galat. IV, 26 : Illa quae sursum, est Jerusalem, libera est, quae est mater nostra. Zachar. IX, 9 : Exsulta satis, filia Sion : jubila, filia Jerusalem, Psal. LXXXIX, 15 : Laetali sumus pro diebus, quibus nos humiliasti.

Et subdit tanti gaudii materiam, primo in ablatione mali :

" Abstulit Dominas judicium tuum, " hoc est, damnationem, qua damnata fuisti : cessante enim peccato cessat paena condemnationis. Isaiae, li, 22 : Ecce tuli de manu tua calicem soporis, fundum calicis indignationis meae, non adjicias ut bibas illum ultra. Michaeae, VII, 9 : Iram Domini portabo, quoniam peccavi ei, donec causam eam judicet, et faciat judicium meum, " Avertit inimicos tuos " a te, supple, homines et daemones, ne scilicet nocere possint. Psal.XXXVII, 17 : Nequando supergaudeant mihi inimici mei. Ad Roman. VI 14 : Peccatum vobis non dominabitur. Et subdit de adeptione boni : " Rex Israel Dominus in medio tui, " supple, erit. Glossa inducit hoc Joan. XIV,23 : Ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus. Ezechiel, XLVIII, 35 : Nomen civitatis ex illa die: Dominus ibidem. " Non timebis malum ultra. " Job, v, 19 : In sex tribulationibus liberabit te, et in septima non tanget te malum. Sex tribulationes ad praesentem vitam pertinent, quae sex diebus agitur, septima vero adfuturam :a quibus omnibus liberat Dominus.

Et subjungit de hujus gaudii praedicata fama in tribus, scilicet divino gaudio in confortatione, et divino gaudio in consolatione, et divino gaudio in dilectione.

" In illa die dicetur, " late scilicet praedicato praeconio. Isaiae, XXIV, 16 : A finibus terrae laudes audivimus, gloriam justi. " Jerusalem, " hoc est, o Jerusalem, " noli timere. " Psal. xc, 10: Non accedet ad te malum, et flagellum non appropinquabit tabernaculo tuo. Sapient. III, 1 : Justorum animae in manu Dei sunt, et non tanget illos tormentum mortis. " Sion, non dissolvantur manus tuae. " Effectum pro causa ponit. Dissolutio enim manuum per tremorem, effectus pavoris est. Isa. XXXV, 3 :

Confortate manus dissolutas. Ad Hebr. XII, 12 : Propter quod remissas manus, et soluta genua erigite. H Paral.XX, 17 : 0 Juda, et Jerusalem, nolite timere, nec paveatis : cras egrediemini contra eos, et Dominus erit vobiscum.

Et hoc est quod sequitur : " Dominus Deus tuus in medio tui fortis. " Joan. I 26: Medius vestrum stetit, quem vos nescitis. Numer.XXIV,8: Cujus fortitudo similis est rhinocerotis ? Job, IX, 19 : Si fortitudo quaeritur, robustissimus est. " Ipse salvabit. " Matth. I, 21 : Ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Levit. XXVI, 11 : Ponam tabernaculum meum in medio vestri, et non abjiciet vos anima mea. Ambulabo inter vos, et ero Deus vester, vosque eritis populus meus.

Et subdit de consolatione :

" Gaudebit super te in laetitia, " hoc est, faciet te gaudere. Isa. LXII, 5: Gaudebit sponsus super sponsam, et gaudebit super te Deus tuus.

Et subdit de dilectione in quatuor, scilicet dulcedine dilectionis, revocatione fratrum a peccatis, interfectione hostis, et reductione omnimoda et consolatione captivitatis.

" Silebit, " amplius scilicet non comminans, non terrens, non puniens, " in dilectione sua, " hoc est, pro dilectione sua. Osee, XIV, 5 : Diligam eos spontanee, quia aversus est furor meus ab eis. Joan. XV, 13 : Majorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis. " Exsultabit super te in laude. " Glossa : " Accipiet " laudem a te, tamquam pinguissimam " hostiam, vel gaudebit te esse laudabi" " lem. " Proverb. XXXI, 31 : Date ei de fructu manuum suarum., et laudent eam in portis opera ejus .

Et subdit de conversione fratrum: " Nugas, " id est, vanos, " qui a lege recesserant, " et propter hoc vani iacti sunt. Jerem. II, 5 : Elongaverunt a me, et ambulaverunt post vanitatem, et vani facti sunt. Psal. lxi, 10 : Verumtamen vani filii hominum, mendaces filii hominum in stateris : ut decipiant ipsi de vanitate in idipsum. " Congregabo, " ut scilicet ad te revertantur, et nullum gregis tui patiaris detrimentum. Baruch, v, 5 : Vide collectos filios tuos ab oriente sole usque ad occidentem, in verbo Sancti, gaudentes Dei memoria. " Quia ex te erant, " hoc est, ad te pertinebant ad minus per praedestinationem. Ad Romam VIII,29 : Quos praescivit, et praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui,... hos et vocavit. " Ut non ultra habeas super eis opprobrium, " hoc est, ne obiciantur tibi in opprobrium. Opprobrium est enim sanctis homo apostata : improperatur enim aliis. Proverb. VI, 12 : Homo apostata, vir inutilis. Psal. XLIII, 14 : Posuisti nos opprobrium vicinis nostris.

Et subdit de inimicorum dejectione :

" Ecce ego interficiam omnes, " supple, inimicos tuos, " qui afflixerunt te. " Glossa inducit illud Psal. c, 8 : In matutino interficiebam omncs peccatores terrae. Eccli. XLI, 11 et 12: Vae vobis viri impii, qui dereliquistis legem Domini Altissimi ! Etsi nati fueritis , in maledictione nascimimi: et si mortui fueritis, in maledictione erit pars vestra. Psal. XLIII, 8 : Odientes nos confudisti. " In tempore illo, " extremi scilicet judicii quo justitias judicabo. Psal. LXXIV, 3 : Cum accepero tempus, ego justitias judicabo.

Et subdit de congregatione captivorum et consolatione :

". Et salvabo claudicantem, " id est, quae olim laudicaverat a semitis meis, partim mihi, partim idolis adhaerendo : vel ore mihI, opere autem diabolo.

III Regum, XVIII, 21 : Usquequo claudicatis in duas partes ? si Dominus est Deus, sequimini eum. Psal. XVII, 46 : Inveterati sunt, et claudicaverunt a semitis suis. " Et eam, quae ejecta fuerat, " scilicet propter delectationes delectabilium et idolorum, " congregabo, " ad thorum scilicet, vel ad Ecclesiam. Jerem. III, 1 : Tu fornicata es cum amatoribus multis : tamen revertere ad me, dicit Dominus, et ego suscipiam te. Idem. quod hic dicitur, dicitur Mich. IV, 6: In die illa, dicit Dominus, congregabo claudicantem: et eam, quam ejeceram, colligam: et quam afflixeram, etc. Isa. liv, 6 : Ut mulierem derelictam et aer entem spiritu vocavit te Dominus. " Et ponam eos in laudem, " hoc est, ut laudentur ab omnibus. Isa. lxi, 9 : Omnes , qui viderint eos, cognoscent illos, quia isti sunt semen cui benedixit Dominus. " Et in nomen, " quantum ad famam. Eccli. XLI, 15 : Doni nominis habenda est ratio. Curam habe de bono no- - mine : hoc enim magis permanebit tibi, quam mille thesauri pretiosi et magni. " In omni terra confusionis eorum, " hoc est, ut ab illis laudentur a quibus ante vituperabantur. Isa. lxi, 7 : Pro confusione vestra duplici et rubore, laudabunt partem suam. Osee, I 10 : In loco ubi dicetur eis : Non populus meus vos : dicetur eus: Filii Dei viventis.

" In tempore illo, " revelatae scilicet gratiae. II ad Corinth. VI, 2 : Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. " Quo adducam vos," ad patriam scilicet vel ad fidem. Isaiae, LXIII, 14 : Sic adduxisti populum tuum ut faceres tibi nomen gloriae. " Et in tempore quo congregabo vos, " vel in unam patriam caeli, vel in cor unum et animam unam. Ezech. XXXIV, 13 : Congregabo eas de terris. Et, XXXVII, 21 : Congregabo eos undique, et adducam eos ad humum suam.

" Dabo enim vos in nomen. " Isaiae,

LXII, 2 : Vocabitur tibi nomen novum, quod os Domini nominavit. " Et in laudem omnibus populis terrae, " ut scilicet ab omnibus laudentur. Hoc est quod dicitur, Joan. XII, 26 : Honorificabit eum Pater meus, scilicet qui est in caelis. Psal.CXLIX, 3 : Laudent nomen ejus inchoro, hoc est, in toto concentu caelestium, " cum convertero captivitatem vestram, " qua scilicet a diabolo vel a Nabuchodonosor captivi tenebamini . Psal. CXXV, 1 : In convertendo Dominus captivitatem Sion, facti sumus sicut con-

solati. " Coram oculis vestris, " ut magis scilicet gaudeatis. Isaiae, lx, 5 : Tunc videbis, et afflues : mirabitur, et dilatabitur cor tuum. Joan. XVI, 23: Iterum videbo vos, et gaudebit cor vestrum.

Et quia haec secundum inferiores causas videntur non posse fieri, subdit de omnipotentia facientis : " Dicit Dominus. " Genes.XVIII, 14 : Numquid Deo quidquam est difficile ? Luc. I 37 : Non erit impossibile apud Deum omne verbum.

D. ALBERTI MAGNI,

EPISCOPI RATISBONENSIS, DOCTRINA TOTO ORBE

CELEBERRIMI,

ORDINIS PRAEDICATIRUM.