IN CAPUT II MALACHIAE

ENARRATIO.

" Et nunc ad vos. " In hac secunda parte increpat ingratitudinem eorum qui sanctificationem Domini quam in paradiso instituit, violarunt. Et dividitur in (luas partes. Improperat enim peccatum quod commiserunt in uxores, secundum nuptias a Domino in paradiso institutas. In secunda, improperat peccatum quod commiserunt contra judicium Domini mundum gubernantis, ante finem capitis, ibi, V. 17 : " Laborare fecistis Dominum. "

Prima harum in duas dividitur. In prima, ostendit beneficium in genere, et transgredientibus comminatur maledi- ctionem. In secunda, ostendit recessum ingratorum a beneficio percepto, ibi, V . 8 : " Vos autem rececistis de via. ''"

In prima tria facit : in prima comminatur ingratis beneficium recolere non volentibus. In secunda, commemoratur beneficium factum patribus, ibi, V. 4 : " Et scietis quia misi ad. vos. " Et ne videatur injusta comminatio, in tertia ostendit rationem, ibi, V. 7 : " Labia enim Sacerdotis. "

" Et nunc ad vos, 0 Sacerdotes, mandatum hoc, " supple, dirigitur, per quos (ut dicit Hieronymus) mandatum debet transire ad populum, sicut sequestres et mediatores. Glossa. " Qui majoris est

" dignitatis, et cui plus committitur, " plus ab eo exigitur. " Genes. XXXI, 39 : Ego damnum omne reddebant : quidquid furto peribat, a me exigebas. Luc. XVI, 2 : Redde rationem villicationis tuae. Chrysostomus super Joannem : " Sacerdos si omnia bene agat, et circa " subditos diligentem custodiam non " adhibeat, damnabitur. " Luc. XIX, 23 : Serve nequam, quare non dedisti pecuniam meam ad mensam ?

Et subdit comminationem : " Si nolueritis audire , " hoc est, exaudire, quae scilicet pertinent ad officium nostrum. Ezech. III, 7 : Domus autem Israel nolunt audire te, quia nolunt audire me. " Et si nolueritis ponere super cor, " ad memorandum scilicet. Psal. CXVIII, 47 : Meditabar in mandatis tuis, quae dilexi. Aggaei, I, 5 : Ponite corda vestra super vias vestras. Cantic. VIII, 6: Pone me ut signaculum super cor tuum. " Ut detis gloriam nomini meo, " operando scilicet digne, et digna mihi offerendo, " ait Dominus exercituum, " Confirmatio est praecedentium. Psal. CXIII , 1 : Non nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam. Jerem. XIII , 16 : Date gloriam Domino Deo vestro antequam contenebrescat, et antequam offendant pedes vestri ad montes caliginosos.

" Mittam in vos egestatem, " supple, si non audieritis. Et intelligit de egestate spiritualium et temporalium bonorum. Amos, VIII, 11 : Mittam famem in terram : non famem panis, neque sitim aquae, sed audiendi verbum Domini, Egestas enim ab egendo dicitur, quae ex privatione bonorum causatur. " Et maledicam benedictionibus vestris. " Glossa tripliciter exponit hoc, hoc est, maledicam decimis, primitiis, et oblationibus quas pro benedictione accepistis : vel maledicam his quae meis benedictionibus possidetis : vel quidquid a vobis spes terreni lucri possidetur, a me maledice- tur. Psal. CVIII, 28 : Maledicent illi, et tu benedices : qui insurgunt in me, confundantur. " Et maledicam illis, " scilicet benedictionibus, " quoniam non posuistis super cor, " ut scilicet faceretis mandata mea. Psal. CXVIII , 11 : In corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem tibi.

Et maledictionem in paena exponit, subdens :

" Ecce ego projiciam vobis, " hoc est, auferam a vobis, " brachium, " hoc est, armum dextrum, qui cedebat in partem Sacerdotis de oblato, " Et dispergam super vultum vestrum, " ut scilicet deturpemini in facie quae omnibus apparet, " stercus solemnitatum vestrarum. " Et tangit hoc quod dicitur,Deuter, XVIII, 3 : Dabunt Sacerdoti armum et ventriculum. Et intendit per ventriculum stomachum, et vult dicere quod armus ab eis auferetur (qui delectabilis est), et ventriculus in caput eorum projicietur, ut stercus quod in ventriculo est, in facies eorum dispergatur in signum turpitudinis. Dicit autem, solemnitatum vestrarum, quia talia in solennitatibus offerebantur. Tobiae, II, 6 : Dies festi vestri convertentur in lamentationem et luctum. Isa. I, 14 : Calendas vestras,et solemnitates vestras odivit anima mea : facta sunt mihi molesta, laboravi sustinens. " Et assumet vos secum, " stercus scilicet. Hieronymus, " ut scilicet non " differatis ab ipso stercore in foetoribus. "

" Et, " tunc scilicet, " scietis, " per paenae experimentum, " quia misi ad vos mandatum istud, " sacerdotalem scilicet, eligendo vos in patre vestro Levi. Magnum enim erat tantam dignitatem per patres mittere in posteros. Isaiae, lxi, 6 : Vos autem Sacerdotes Domini vocabimini : Ministri Dei nostri, dicetur vobis. Apoc. l, 6 : Fecit nos regnum et sacerdotes Deo ei Patri suo. Misi, inquam,

" ut esset pactum meum, " sacerdotii scilicet, " cum Levi, " hoc est, Levitis, " Dicit Dominus exercituum. " Glossa Hieronymi : " Per Levi intelligimus " Aaron, et alios qui de stirpe Aaron vel " Levi descenderunt. " Psal. CII, 17 et 18 : Misericordia Domini ab aeterno, et usque in aeternum super timentes eum. Et justitia illius in filios filiorum, his qui servant testamentum ejus.

Et explanat pactum : " Pactum meum fuit cum eo, " cum Levi scilicet, " vitae, " per gratiam, " et pacis, " quam faceret inter homines, ut scilicet vitam per gratiam doceret, et pacis quam in paradiso fecit Deus, concilator esset. De hac vita, Joan. x, 10 : Ego veni ut vitam habeant, et abundantius habeant. De pace, Joan. XIV, 27 : Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis. Ezech. XX, 11 : Dedi eis praecepta mea, ei judicia mea ostendi eis, quae faciens homo, vivet in eis. Unde de bono dicitur Sacerdote, Eccli. xlv, 2 : In verbis suis monstra placavit. Hieronymus : " Quia in se pacem habuit, et alios " ad pacem reduxit. " " Et dedi ei timorem, " qui scilicet omnia bona in eo custodiret. Eccli.XXVIII, 4 : Si non in timore Domini tenueris te instanter, cito subvertetur domus tua. " Et timuit me, " a malo scilicet recedens. Eccli. I, 27 : Timor Domini expellit peccatum. " Et a facie nominis mei pavebat, " hoc est, a praesentia notitiae meae. Glossa : " Horrore corporis indicans se verba Dei " timere. "

Et subdit, per singula exponens pactum sacerdotale in quatuor,in doctrina, in vita, in utilitate, et in officio.

In doctrina dupliciter, scilicet veritate, et puritate.

De veritate dicit :

" Lex veritatis fuit in ore ejus. " Ad Romam IX, 1 : Veritatem dico in Christo Jesu, non mentior. In ore enim Doctoris veritatis, nugae sacrilegia sunt.

Et subdit de puritate : " Et iniquitas non est inventa in labiis ejus, " ut scilicet vanum, falsum, vel mendacium diceret. Glossa : " Quia imitatur eum qui " peccatum non fecit, nec est inventus " dolus in ore ejus . " Job, VI, 30 : Non invenietis in lingua mea iniquitatem, nec in faucibus meis stultitia personabit.

Et subdit de veritate vitae : " In pace, " quam scilicet fecit inter commissos. Ad Hebr. XII, 14 : Pacem sequimini cum omnibus, et sanctimoniam, sine qua nemo videbit Deum. " Et in aequitate, " hoc est, in rectitudine virtutis et justitiae. Isaiae, XXVI, 7 : Semita justi recta est, rectus callis justi ad ambulandum, " Ambulavit mecum, " hoc est, profecit de virtute in virtutem Glossa, " sicut Henoch. " Genes. v, 24 : Ambulavitque Henoch cum Deo, et non apparuit : quia tulit eum Deus. Genes.VI, 9 : Noe cum Deo ambulavit.

Et subdit de utilitate : " Et multos avertit ab iniquitate, " per praedicationem scilicet, et correptionem. Jacob. v, 20 : Scire debet, quoniam qui converti fecerit peccatorem ab errore vitae suae, salvabit animam ejus a morte, et operiet multitudinem peccatorum.

Et subdit de proprio actu officii : " Labia enim Sacerdotis custodient, " hoc est, custodire debent " scientiam, " vitae scilicet, doctrinae , et judicii. Osee, IV, 6 : Quia tu scientiam repulisti, repellam te, ne sacerdotio fungaris mihi. " Et legem requirent, " subditi scilicet de faciendis, docendis, et judicandis, " de ore ejus, " Sacerdotis scilicet. Hieronymus : " Si Sacerdos de lege interro

" gatur, doceat, resistentes convincat, " alioquin frustra jactat dignitatem, cu-" jus non exhibet operationem. " Idem : " Si Sacerdos delinquentes non corripit, " Sacerdotis officium praeterit. " Et subdit rationem : " Quia Angelus Domini exercituum est, " hoc est, nuntius Dei ad populum. Hic dicit Hieronymus in originali, Esdram fuisse Malachiam. Dicit enim sic : " Exponit nomen suum " Esdras Sacerdos Dei, hoc est, Mala-" chias, qui Angelus Domini appellatur, " voluntatem Dei annuntians homini-" bus. "

" Vos autem recessistis. " Tingit recessum a pacto : primo in communi, secundo in speciali, ibi, " Numquid non pater unus ?

In primo dicit culpam, et paenam : " Vos autem, " tali pacto contempto, o Sacerdotes, " recessistis de via, " verae scilicet doctrinae, et rectae vitae. Unde, Isa. XXX, 11, dicunt : Auferte a me viam, declinate a me semitam, cesset a facie nostra sanctus Israel. " Et scandalizastis plurimos in lege, " scandalo activo, malo scilicet exemplo : quia a lege recesserunt. Matth. XVIII, 6 : Qui scandalizaverit unum de pusillis istis, qui in me credunt, expedit, etc. Et sic, supple, " irritum fecistis pactum Levi, " hoc est, Levitarum, vitae scilicet, et pacis, et caeterorum quae dicta sunt, pertinentia ad officium Sacerdotis, " dicit Dominus exercituum. " Confirmatio est praeteritorum, ut magis timeant.

Et subdit de paena :

" Propter quod, " scilicet peccatum, " et ego, " aequus judex omnium, et ponderator actuum humanorum, " dedi vos contemptibiles, " hoc est, vilificatos et projectos, " et humiles, " hoc est, ad humum prostratos . quasi conculcandos, " ominibus populis. " Daniel. III, 31 : Imminuti sumus plus quam omnesgentes, sumusque humiles in universa terra hodie propter peccata nostra. " Sicut non servastis vias meas, " hoc est, praecepta legis. Ad Roman. I, 28 : Sicut non probaverunt Deum habere in notitia, tradidit illos Deus in reprobum sensum.

In quo autem maxime hoc fecerunt, subdit : " Et, " id est, quia " accepistis faciem, " personarum scilicet, " in lege, " ut scilicet justificaretis impium pro muneribus, vel pro amicitia, vel potestate. Isa. v, 23 : Qui justificatis impium pro muneribus, et justitiam justi aufertis ab eo. Jacob. II, 1 : Fratres mei, nolite in personarum acceptione habere fidem Domini nostri Jesu Christi gloriae. Et, post pauca, v. 9 : Si autem personas accipitis, peccatum operamini, redarguti a lege cpuasi transgressores. Deuter.XVI,19 et 20 : Non accipies personam, nec munera : quia munera excaecant oculos sapientium, et mutant verba justorum. Juste quod justum est, persequeris. Deuter.I, 17 : Ita parvum audietis ut magnum : nec accipietis cujusquam personam, quia Dei judicium est.

Et hujus peccati ostendit inconvenientiam, subdens:

" Numquid non pater unus, " supple, est " omnium nostrum, " Abraham scilicet ? Quasi dicat: Sic. Joan. VIII, 33 : Semen Abrahae sumus. Isaiae, li, 2 : Attendite ad Abraham patrem vestrum, et ad Saram quae peperit vos. " Numquid non Deus unus creavit nos ? " Quasi dicat : Sic. Isa. lxiv, 8 : Opera manuum tuarum omnes nos. Et ex quo estis compares quoad patrem carnalem, et quoad patrem spiritualem Deum, " Quare ergo, " hoc est, sine ratione, " despicit unusquisque vestrum fratrem suum, " Judaeum scilicet, ut filiam suam uxorem ducere nolit propter paupertatem et afflictionem captivitatis, et ducat filiam Gentilis propter divitias et pulchritudinem , " violans, " in hoc scilicet, " a pactumpatrum nostrorum. " Levitarum scilicet. Dispar enim cultus impedimentum matrimonii est. Quod autem hoc factum sit, expresse scribitur, I Esdrae, IX, 1 et seq., et Nehem. seu II Esdrae, xiii, 23 et seq., et qualiter hoc Esdras et Nehemias correxerunt, propter quod etiam creditur Esdras Malachias esse : quia quod Esdras correxit, Malachias similiter revocat ne fiat. Unde Hieronymus : " Sicut ex Ie" ctione Esdrae colligitur, reversi de Ba-" bylonia tam Principes et Sacerdotes " quam reliquus populus, uxores sui ge-" neris quae paupertate et labore viae ili" firmitatem contraxerant, ejecerunt, et " filiabus alienigenarum aetate vel divitiis " florentibus se copulaverunt. Unde (si-" cut dicitur Nehem, seu II Esdrae, xiii, " 24 : Filii eorum ex media parte loque- " dantur Azotice, et nesciebant loqui Ju- " daice, et loquebantur juxta linguam " populi et populi. "

Quod peccatum exaggerans, subdit: " Transgressus est Juda, " id est, hoc peccato contaminatur tribus Juda quae cum Sacerdotibus et Levitis reversa est de Babylone, " et abominatio, " hoc est, tam abominabile peccatum, " facta est in Israel, " hoc est, in decem tribubus quoad illos qui cum duabus tribubus reversi sunt, " et in Jerusalem, " quoad Sacerdotes qui in Jerusalem manentes hoc fecerunt, et alios facere permiserunt propter munera et acceptionem personarum. Hieronymus : " Inter omnia pecca-" ta Sacerdotum hoc maximum notatur, " quod non causas, sed personas conside derent, et despecto justo paupere illoc justos divites honorent, " Et exponit qualiter, subdens : " Quia contaminavit Judas, " hoc est, duae tribus, et decem, et Sacerdotes, " sanctificationem Domini, " hoc est, sanctitatem matrimonii, " quam dilexit, " scilicet Dominus, et ut dilectam custodiri fecit, praecipiens ne du- cerent filias alienigenarum, maxime Allo- phylorum : quia illas vicinas habebant, ne subverterent eos ad deos alienigenos. III Reg. XI , 2 : Super quibus, scilicet alienigenis, dixit Dominus filiis Israel : Non ingrediemini ad eas, neque de illis ingredientur ad vestras : certissime enim averterent corda vestra ut sequamini deos earum. Et hoc est quod sequitur : " Et habuit filiam dei alieni, " pro uxore scilicet, et hoc in periculum fidei : quia tales non commanent nisi In contumeliam Creatoris.

Et subdit paenam tanti peccati: " Disperdet Dominus virum qui fecerit hoc. " Virum dicit non mulierem : quia numquam licuit mulieri habere plures viros, sed viro aliquando licuit. " Magistrum, " hoc est, Sacerdotem, " et discipulum, " hoc est, subjectum " de tabernaculo Jacob. " Singulare ponit pro plurali, hoc est, de omnibus tabernaculis sive modis vivendi Ecclesiae. I ad Corinth. v, 5 : Judicavi tradere hujusmodi, scilicet hominem, Satanae in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die Domini nostri Jesu Christi. Et hoc est quod sequitur : " Et offerentem munus Domino exercituum, " Sacerdotem scilicet disperdat Dominus. Hieronymus : " Sive sit Sacerdos, sive laicus, una ma-" ledictione ferientur, quia uno peccato " tenentur : quod licet gravius sit In " Sacerdote propter circumstantiam " peccantis, est tamen commune in sub-" stantia. "

" Et hoc rursum fecistis. " Tangit hic peccatum, consequens ex primo, et hoc exaggerat triplici ratione: primo, quia lacrymae di missarum faciunt non placabilem oblationem vel sacrificium. Secundo, quia dimittere uxorem contra Individuitatem est matrimonii. Tertio quia est contra bonum prolis suscipiendae et enutriendae ad cultum Dei. Quarto, gratia hujus dicit in quo casu uxor a thoro potest separari.

" Et hoc, " supple, peccatum, " rursum fecistis, " peccatum peccato scilicet addentes. I ad Thess. II, 16 : Ut impleant peccata sua semper. Matth. Implete mensuram patrum vestrorum. " Operiebatis lacrymis altare Domini, " hoc est, operiri fecistis. Et dicit in praeterito imperfecto, ut notetur continuitas actus ex praeterito in praesens. Quando enim dimissae fuerunt uxores, ad altare Domini veniebant et ibi plorabant, et contra dimittentes et contra Sacerdotes qui hoc fieri posse judicabant, et sic altare Domini lacrymis replebant, ita quod locus in altari non esset exauditionis Sacerdotum. Et propter hoc dicit, operiebatis. Quasi dicat: Ut nihil aliud capere posset. Eccli. XXXV, 16-18 : Non accipiet Dominus personam in pauperem (hoc est contra pauperem), et depreca- tionem laesi exaudiet. Non despiciet preces pupilli: nec viduam, si effuderit loquelam gemitus. Nonne lacrymae viduae ad maxillam descendunt, et exclamatio ejus super deducentem eas ? A maxilla enim ascendunt usque ad caelum, et Dominus exauditor non delectabitur in illis. Et hoc est quod sequitur : Fletu, et mugitu. " Thren. 1, 22 : Multi enim gemitus mei, et cor meum maerens. Psal. XXXVII, 9 : Rugiebam a gemitu cordis mei. " Ita ut non respiciam, " hoc est, respicere debeam, " ultra ad sacrificium, " supple, per vos oblatum. Isa. I, 13 : Ne offeratis ultra sacrificium frustra : incensum abominatio est mihi, " Nec accipiam placabile quid de manu vestra. " Placabile dicitur ab actu placationis : talibus enim plus provocatur placetur. Isaiae, I, 15 : Cum extenderitis manus vestras, avertam oculos meos a vobis: et cum multiplicaveritis orationes vestras, non exaudiam: manus enim vestrae sanguine plenae sunt.

" Et dixistis. " Ingrati enim et contumacis est, peccatum non recognoscere : " Quam ob causam ? " hoc est, propter quod peccatum? et respondet: " Quia Dominus, " in paradiso scilicet instituens matrimonium, " testificatus est, " verbo suo scilicet. Genes. II, 24 : Quamobrem relinquet homo patrem suum et matrem, et adhaerebit uxori suae: et erunt duo in carne una. Idem, Matth. XIX, 5 et 6, et adjungitur : Itaque jam non sunt duo, sed una caro. Quod ergo Deus conjunxit, homo non separet. Per hoc notatur matrimonii individuitas, per quam uxor inseparabilis est a viro. " Inter te, et uxorem pubertatis tuae, " id est quam primo in juventute tua duxisti. Jerem. III, 4 : Dux virginitatis meae tu es. " Quam tu despexisti, " hoc est, ut despectam abjecisti. Ad Ephes. v. 25 : Viri, diligite uxores vestras, sicut et Christus dilexit Ecclesiam. Et exaggerat peccatum, subdens: "Et haec particeps tua, " supple, esse deberet. Tanta enim est individuitas matrimonii, ut conjugibus omnia faciat esse communia : aliter enim individuitas esse non potest. Et hoc notatur, quando dicitur, Erunt duo in carne una. Haec enim caro una, proles est, in qua ambo sexus sociantur, vir sicut formans, foemina sicut formata. Et cum familia domus et facultates ad prolem referantur sicut ad haeredem, etiam in his debet esse individuitas. Et hoc est quod sequitur : " Et uxor faederis tui, " id est, uxorio affectu, et foedere matrimoniali conjuncta. Ad Ephes,. v, 32 : Sacramentum hoc magnum est. Significat enim beatificati et beatificantis spiritus individuitatem.

Et subjungit rationem:

" Nonne unus fecit ?" Quod autem facit unus et indivisus, et individuitate debet esse unum, et non tendere ad divisionem. Matth. XIX, 6 : Non sunt duo, sed una caro. Et hoc est quod sequitur : " Et residuum, " id est, foemina de residuo cor- poris viri facta, " spiritus ejus est, " genitivi casus, et est partitiva constructio, hoc est, aliquid spiritus ejus est, viri scilicet, vel Dei: non quod sit de essentia spiritus divini, sed quia imago illius est. I ad Corinth. XI, 7 et seq. : Vir quidem non debet velare caput suum, quoniam imago et gloria Dei est : mulier autem gloria viri est. Non enim vir ex muliere est, sed mulier ex viro : etenim non est creatus vir propter mulierem, sed mulier propter virum. Hieronymus : " Tan-" to affectu vir et mulier deberent copu-" lari, ut una anima in duobus esse vide-" retur, conjunctis spiritu et mente so-" clatis. " Et ex hoc ratiocinatur ulterius : " Et quid unus, " hoc est, sic uxori unitus et individuus, " quaerit, " id est, quaerere debet, " nisi semen Dei ? " id est, prolem in timore Dei susceptam ad cultum Dei nutriendam, quod non fit per mulierem acceptam ex cultu dispari : illa enim prolem pervertit ad alienos deos, et similiter facit quae in libidinem assumpta est. Hoc significatur, Genes.XXI, 10, ubi dicitur: Ejice ancillam hanc, et filium ejus. Ancilla enim petulantiam significat, filius ejus proles ad petulantiam nutrita, et haec ejicienda est et non legitime conjuncta quae foecunda est. Unde in maledictionem talium dicitur, Job, XXIV, 20 et 21 : Conteratur quasi lignum infructuosum. Pavit enim sterilem, quae non parit, et viduae non benefecit. Sic exaggerato peccato, revocat delinquentes, subdens:

" Cudodite ergo spiritum vestrum, " id est, per amorem, ne scilicet ad aliegenas exardescat, sed intra metas matrimonii consistat. Proverb. VII, 4 et 5 : Prudentiam voca amicam tuam, ut custodiat te a muliere extranea, quae verba sua dulcia facit. Et hoc explanat, subdens : " Et, " id est, " uxorem adolescentiae tuae, " id est, tibi in adolescentia tua conjunctam, " noli despicere, " idest, abjicere. Proverb. v, 18 et 19: Laetare cum muliere adolescentiae tuae. Cerva

carissima, et gratissimus hinnulus: ubera ejus inebrient te in omni tempore, in amore ejus delectare jugiter. Et, ibidem, f. 20 : Quare seduceris, fili mi, ab aliena, et foveris in sinu alterius ? I ad Thessal. IV, 4 et 5 : Sciat unusquisque vestrum suum vas (hoc est propriam uxorem) possidere in sanctificatione, et honore: non in passione desiderii, sicut et gentes, quae ignorant Deum.

Et subdit, si dimittenda est, qualiter dimittatur :

" Cum odio habueris, " supple, eam, ex causa scilicet fornicationis, quia scilicet maculavit thorum et fidem matrimonii, " dimitte, " id est, a thoro separa, non a matrimonio, " dicit Dominus Deus Israel. " Matth, v, 32: Qui dimissam duxerit, adulterat. I ad Corinth, vii, 10 et 11 : Praecipio noneqo, sed Dominus, uxorem a viro non discedere : quod si discesserit, manere innuptam, aut viro reconciliari. Quod si objiciatur de libello repudii, dicit Dominus, Matth. XIX, 8, quod Moyses ad duritiam cordis eorum permisit eis dimittere uxores : ab initio autem non fuit sic. Permisit autem hoc Moyses (ut dicit Hieronymus) sicut legislator, qui permittit malum, ne pejus fiat: et sicut permittit meretricem, quam non laudat nec praemiat, sed detestatur, permittit tamen ne mundus sodomia impleatur : et sicut aedificator facit cloacam, ne palatium faetore impleatur : et ita permisit Moyses dimittere uxores, ne interficerentur ab his qui durum cor habebant ad eas.

" Operiet autem iniquitas, " quam scilicet perpetravit mulier, " vestimentum ejus, dicit Dominus exercituum. " Glossa dicit vestimentum esse corpus quod operit iniquitas, quando paena iniquitatis, quae est confusio pro peccato, operit eam. Psal. cviii, 29: Operiantur sicut diploide confusione sua. Posset tamen dici, quod vestimentum operit, quando non licet revelari vestimentum ut mulier alteri viro exhi- beatur, eo modo loquendi quo dicitur, Levit. XVIII, 9 : Turpitudinem sororis tuae... ne discooperies vel revelabis,... quia turpitudo tua est. Sic mulier dicitur operta, quando clauso undique vestimento, nulli viro se potest denudare. Et sic redit ad revocationem a peccato, subdens : " Custodite spiritum vestrum, " et est quasi conclusio ex praehabitis, " et nolite despicere. " I ad Thess. v, 23 : Integer spiritus vester et anima et corpus sine querela in adventu Domini nostri Jesu Christi servetur. Jacob. 1, 4 : Ut sitis perfecti et integri in nullo deficientes.

" Laborare fecistis Dominum. " Tangit peccatum murmuris contra judicium Domini in generali gubernatione, et est modus loquendi, qui dicitur anthropopathos, quando humana passio per simii litudinem in Deum refertur. Sic dicitur Deus laborare, quando ad modum laborantis sustinet aliquid cum taedio. Isa. I, 14 : Facta sunt mihi molesta, laboravi sustinens. " In sermonibus vestris, " murmurantibus scilicet contra judicium meum, quod scilicet prosperantur mali, et boni tribulationes patiuntur. Unde Glossa: " Sententia horum verborum " latius tractatur in Psal. LXXII, 1 : Quam " bonus Israel Deus. " " Et dixistis, " peccatum vestrum non recognoscentes, cum dicatur in Psal. l, 5 : Quoniam iniqui-tatem meam ego cognosco, et peccatum meum contra me est semper. Oratio Manasse, sub fine : Domine, peccavi, et iniquitates meas agnosco. " In quo eum fecimus laborare, " hoc est, cum taedio nos sustinere et portare. Jerem, xxiii, 33 : Vos estis onus : projiciam quippe vos.

Et respondet, subdens :

" In eo quod dicitis, " murmurando scilicet : " Omnis qui facit malum, " studiose scilicet, " bonus est in conspectu Domini, " hoc est, bonus videtur, quia bene succedit ei. Jerem, XII, 1 : Quare via impiorum prosperatur ? bene est omnibus qui praevaricantur, et inique agunt ? Habacuc, I, 13 : Quare respicis super iniqua agentes,et taces devorante impio justiorem se ? " Et tales ei placent, " id est, per hoc quod dissimulat placere ei videntur. Idem, Job, XXI, 7, ibi enim late de eadem materia agitur : Quare ergo impii vivunt, sublevati sunt, confortatique divitiis ? " Aut certe, " supple, me laborare fecistis, quia scilicet dicitis : " Ubi est Deus judicii ? " Ex quo enim iniqui prosperantur et boni tribulantur, non videtur judicio regi mundus, sed casu. Simile, in Psal. lxxii, 11 et 12 : Dixerunt: Quomodo scit Deus, et si est scientia in Excelso ? Ecce ipsi peccatores et abundantes in saeculo obtinuerunt divitias. Job, xxxiv, 5 et 6 : Deus subvertit judicium meum: in judicando enim me, mendacium est.