IN CAPUT VII MICHAEAE

ENARRATIO.

" Vae mihi ! " In ista parte tangit consolationem, et habet duas partes. In prima tangit paucitatem eorum qui ad consolationem pertinent. Secundo, describit consolationem, ibi, v. 11 : " Dies, ut aedificentur maceriae tuae. "

Prima subdividitur in duas, in quarum prima ostendit paucitatem, et causam paucitatis. In secunda, spem erigit in Domino de paucorum multiplicatione et consolatione, ibi, v. 7 : " Ego autem ad Dominum adspiciant. "

Prima habet tres partes. Primo enim ponit per metaphoram paucitatem. Secundo, explanat, ibi, " Periit sanctus. " Tertio, dicit quod propter hoc immissa est eis paena, ibi, " Dies speculationis tuae. "

16. Videbunt gentes, et confundentur super omni fortitudine sua. Ponent manum super os, aures eorum surdae erunt.

17. Lingent pulverem sicut serpentes : velut reptilia terrae perturbabuntur in aedibus suis : Dominum Deum nostrum formidabunt, et timebunt te.

18. Quis, Deus, similis tui, qui aufers iniquitatem, et transis peccatum reliquiarum haereditatis tuae? non immittet ultra furorem suum, quoniam volens misericordiam est.

19. Revertetur, et miserebitur nostri : deponet iniquitates nostras, et projiciet in profundum maris omnia peccata nostra.

20. Dabis veritatem Jacob, misericordiam Abraham : quae jurasti patribus nostris a diebus antiquis.

" Vae mihi 7" doloris, scilicet ex compassione, non mortis interminatio. Ad

Rom. IX, 2 et 3 : Tristitia mihi magna est et continuus dolor cordi meo. Optabam enim ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis, qui sunt cognati mei secundum carnem. Jerem. XV, 10 : Vae mihi mater mea ! quare genuisti me ? I Machab. 11, 7 : Vae mihi ! ut quid natus sum videre contritionem populi mei, et contritionem civitatis sanctae ? " Qui factus sum, " hoc est, assimilatus sum, " sicut qui colligit in autumno racemos, " post vindemiantes scilicet: vindemiate enim populo a Chaldaeis, et decepto per diabolum, vix aliquis justus in populo inveniebatur, qui dignus esset consolatione divina. lsa. XVI, 14 : Auferetur gloria Moab super omni populo multo, et relinquetur, in eo scilicet sicut racemus, parvus, et modicus, nequaquam multus. Dicuntur autem racemi id in quo fundantur uvae, quod in medio botri est, quod parvum habet saporem vini. Et intelligit eos, qui etiam parvum saporem habent sanctitatis. Autumnum autem nominat, quia tempus maturitatis est, et hoc fuit tempus completae iniquitatis ad metendum per gladium. Apoc. XIV, 18 : Mitte falcem tuam acutam, et vindemia botros vineae terrae : quia maturae sunt uvae ejus. Isa. LXV, 8 : Haec dicit Dominus : Quomodo si inveniatur granum in botro, et dicatur : Ne dissipes illud, quoniam benedictio est : sic faciam propter servos meos, ut non disperdam totum. Vult ergo dicere quod aliquos invenit, qui gaudia caelestia saperent, sed paucos. " Vindemiae, " hoc est, post vindemiam scilicet, qui effugere possunt vindemiantium manus.

Et hoc est quod sequitur :

" Non est botrus ad comedendum " Botrus significat aliquam bonorum congregationem, quae non invenitur. Cant. I, 13 : Botrus cypri dilectus meus mihi. Sed tunc verificatum est illud Deuter. XXXII, 32 : Uva eorum uva fellis, et botri amarissimi. Et ideo se dicit botrum non invenisse ad comedendum. Gustum enim fellis ingerebant ori Sanctorum : et sicut non fuit ibi sapor gaudii aeterni, ita nec sapor dulcedinis virtutis.

Et hoc est quod sequitur :

" Praecoquas ficus desideravit anima mea. " Praeco quae ficus sunt grossi quos primo ficus emittit. Cant. II, 13 : Ficus protulit grossos suos. Grossi autem non. sunt tantae dulcedinis, quantum verae ficus : quos tamen desiderare Propheta se dixit, quia saltem in modico virtutis sapore aliquem invenire cupiebat. Jerem. VIII, 13 : Non est uva in vitibus, ei non sunt ficus in ficulnea, folium defluxit. Sensus autem est, quod modica pro bono haberet, si inveniret quisquilias et aliquas saltem paleas, hoc est, vestigia bonorum, ut dicit Hieronymus. Isaiae, XXXIV,4 : Omnis militia caelorum defluet, sicut defluit folium de vinea et de ficu. Bonae enim ficus conversae sunt in malas, et gustanti generant vomitum et

abominationem : quia in quo evanescit dulcedo virtutis, abominabilior efficitur aliis. Jerem. XXIV, 2 : Calathus unus ficus habebat malas nimis, quae comedi non poterant, eo quod essent malae. Habac. III, 17 : Ficus non florebit, et non erit germen in vineis. Dicit autem : " Desideravit anima mea : " quia medullitus hoc Sancti desiderant, multiplicationem scilicet bonorum, et in omnibus saporem gratiae et virtutis. Ad Philip. n,l et 2 : Si qua ergo consolatio in Christo, si quod solatium charitatis, si qua societas spiritus, si qua viscera miserationis: implete gaudium meum ut idem sapiatis. Modus iste Prophetiae sumitur ab Isa. XVII, 4 et 5: Et erit in die illa : Attenuabitur gloria Jacob, et pinguedo carnis ejus emarcescet. Et erit sicut congregans in messe quod restiterit, et brachium ejus spicas leget: et erit sicut quaerens spicas in valle Raphaim. Et, ibidem, v. 6 : Relinquetur in eo racemus et sicut excussio oleae duarum vel trium olivarum in summitate rami, sive quatuor aut quinque, etc.

Et quod dixit metaphorice, subdit, exponens:

" Periit sanctus de terra : " qui per uvam significatur. Psal. XI, 2 : Salvum me fac, Domine, quoniam defecit sanctus : quoniam diminutae sunt veritates a filiis hominum. " Et rectus , " supple, virtute, qui per ficum significatur, " in hominibus non est. " Isa. lix, 4 : Non est qui invocet justitiam, neque est qui judicet recte Et ibidem, infra, vv. 15 et 16: Vidit Dominus, et malum apparuit in oculis ejus, quia non est judicium. Et vidit quia non est vir, et aporiatus est. Psal. XIII, 3 : Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt: non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. Hoc idem dicitur, ad Roman. III, 12.

Qualiter autem hoc sit, subdit:

" Omnes in sanguine insidiantur, " scilicet ut vel sanguinem fundant, vel nutrimentum sanguinis subtrahant, vel in corruptione sanguinis peccata multiplicent. Osee, IV, 2 : Sanguis sanguinem tetigit. Isa.LIX, 7 : Pedes eorum ad ma-

lum currunt, et festinant ut effundant sanguinem innocentem . Et hoc in speciali exprimit, subdens : " Vir fratrem suum venatur ad mortem. " Naturalis scilicet, negato germanitatis laedere : nec tantum casu occidit, vel ex ira, sed proditiose venatur. Jerem. IX, 4 et 5 : Unusquisque se a proximo suo custodiat, et in omni fratre suo non habeat fiduciam: quia omnis frater supplantans supplantabit, et omnis amicus fraudulenter incedet. Et vir fratrem suum deridebit. Et intelligit de fratre, vel uterino, vel. gente, vel religione: nullum enim foedus servatur inter homines. Isa. XXIV, 5 : Transgressi sunt leges, mutaverunt jus, dissipaverunt foedus sempiternum.''

Et quia plus processerunt in malo, ideo subdit:

" Malum manuum suarum dicunt bonum. " Malum manuum est quod totis viribus perficitur, et hoc bonum dixerunt, quando eis fuit lucrosum. Isaiae, V, 20 : Vae qui dicitis malum bonum, et bonum malum : ponentes tenebras lucem, et lucem tenebras ! Hos imitantur Praelati nostri temporis, qui quantumcumque grave praecipiant vel statuant, bonum dicunt, dummodo lucrum habeant.

Et hoc explanat, subdens :

" Princeps postulat, " hoc est, judicium exhibens, ante postulat munus quam offeratur, more filiorum Heli, I Reg. II, 16: Nunc dabis, alioquin tollam vi. Isa. i, 23 : Omnes diligunt munera, sequuntur retributiones. " Et judex in reddendo est, " hoc est, principes qui judicant, non liberaliter et gratis exhibent justitiam, sed in reddendo scilicet emptum pro pretio, vel vicem reddendo ei qui non dedit. Isa. v, 23 : Vae qui justificatis impium pro muneribus,et justitiam justi aufertis ab eo ! " Et magnus, " quicumque Praelatus, vel peritus et potens, " locutus est desiderium animae suae, " et hoc scilicet custodiri voluit pro lege, cum nec loqueretur judicium, nec justitiam. Eccli. XIII, 26 : Dives locutus est superba, et justificaverunt illum. Et post pauca, v. 28: Dives locutus est, et omnes iacuerunt, et verbum illius iisque ad nubes perducent. Econtra de bonis dicitur in Psal. xxxvi, 30 : Os justi meditabitur sapientiam, et lingua ejus loquetur judicium. " Et, " supple, ita " conturbaverunt eam, " scilicet civitatem, vel terram, vel veritatem. Isaiae, lix, 14 et 15 : Corruit in platea veritas, et aequitas non potuit ingredi. Et facta est veritas in oblivionem et qui recessit a malo, praedae patuit.

Et hoc explanat per similitudinem : " Qui optimus in eis, " hoc est, minus nocens in rapinis, " est quasi paliurus. " Paliurus est herba vel frutex, quae apud medicos resla bovis vocatur : crescit autem juxta vias, spinam habens aduncam, per quam transeuntes comprehendit, et trahit, et lacerat, et significat rapacitatem judicum, qui publica via gradientes caviliationibus comprehendunt, protractionibus tenent, cupiditate munerum lacerant. Isa. III, 15 : Quare atteritis populum meum, et facies pauperum commolitis ? " Et qui rectus, " supple, reputatur, " quasi spina de sepe, " hispidus scilicet est, implexus, et viam transeuntibus prohibens. Isa. vii, 23 : In spinas et in vepres erunt. II Reg. xxiii, 6 : Praevaricatores quasi spinae evellentur universi. Et propter has culpas subdit paenas : Supple, ideo, " Dies speculationis tuae, " supple, venerunt: dies scilicet quibus Deus speculando propalet iniquitatem tuam. Psal. LVIII, 6 : Intende ad visitandas omnes gentes : non miserearis omnibus, qui operantur iniquitatem. Sophon, I, 12 : Scrutabor Jerusalem in lucernis. Et quod dixit, exponit: " Visitatio tua venit, " visitatio scilicet qua culpa luitur per paenam. Isa. X, 12: Visitabo Super fructum magnifici cordis. Isaiae, XIII, 11 : Visitabo super orbis mala, et contra impios iniquitatem eorum, " Et nunc, " supple, sine dilatione, " erit vastitas eorum. " Deuter. XXVIII, 64 : Disperget te Dominus in omnes populos, a summitate terrae usque ad terminos ejus. Isa. I, 8: Derelinquetur filia Sion ut umbraculum in vinea, et sicut tugurium in cucumerario, et sicut civitas quae vastatur. Jerem. VI, 6 : Haec est civitas visitationis, omnis calumnia in medio ejus.

Consequenter subdit de dissipatione foederis inter eos, et ne credant pseudoprophetis, et ducibus eorum qui seduxerunt eos:

" Nolite credere amico, " seducenti scilicet. Vero enim amico credendum est, sed falso amico credendum non est. Hieronymus : " Interrogatus quidam, " quid esset amicus ? Respondit, Alter " ego. " Pythagorici amici vades se invicem tyranno dederunt. Demosthenes : " Amicus diu quaeritur, vix invenitur, " difficile observatur. " Et lyricus Poeta pro amico precans : " Serues (inquit) animae meae dimidium . " Dominus in Evangelio Lucae, XXII, 28, ostendens quis verus sit amicus, dixit: Vos estis, qui permansistis mecum in tentationibus meis. Sed de talibus amicis non loquitur, sed de his qui lucra sequuntur. Hieronymus : " Delicata est amicitia quae " amicorum felicitatem et divitias sequi-

" tur. " De talibus ergo dicit: " Nolite credere amico. " Eccli. VI, 7 : Si possides amicum, in tentatione posside eum, et ne facile credas ei, supple, teipsum. Exemplum accipe, II Reg. XVI, 21 et seq., ubi Achitophel decepit amicum suum David. Similiter Judas Christum . Psal. liv, 13 et seq. : Si is qui oderat me, super me magna locutus fuisset, abscondissem me forsitan ab eo. Tu vero homo unanimis, dux meus, et notus meus : qui simul mecum dulces capiebas cibos. " Et nolite confidere in duce, " accipientes exemplum, Judic. IX, 1 et seq., de Abimelech qui cum esset dux Sichimitarum, contrivit eos et occidit. Matth. XV, 14 : Caecus si caeco ducatum praestet, ambo in foveam cadunt. Ezech. XXI, 12 : Gladius hic factus est in populo meo , hic in cunctis ducibus Israel. " Ab ea quae dormit in sinu tuo, custodi claustra oris tui, " Ab uxore scilicet volente te a Deo avertere, custodi claustra oris tui, hoc est, secreta, sumens exemplum, Judic. XVI, 17 et seq., ubi Dalila secreta per blanditias extorsit a Samsone, et prodidit eum. Seneca : " Le" vitas foeminea hoc solum tacere scit, " quod nescit. "

" Quia filius contumetiam facit patri: " cujus exemplum est, II Reg. XVI, 22 et seq., ubi Absalom patrem regno expulit, et polluit concubinas ejus. " Et filia consurgit adversus matrem suam, " quod licet in Scripturis per exempla non legatur, tamen multoties factum est. Eccli. XXVI, 13 : In filia non avertente se, firma custodiam: ne inventa occasione abutatur se . " Nurus contra socrum suam, " supple, consurget. Genes. XXVII, 46, ubi uxores Esau contra Rebeccam surrexerunt. Unde dixit: Taedet me vitae meae propter filias Heth. " Et

i inimici hominis domestici ejus. " Idem, Matth. X, 35 et 36, ubi sic dicitur: Veni separare hominem adversus patrem suum, et filiam adversus matrem suam, et nurum adversus saccum suam. Et inimici hominis domestici ejus. Luc. XII, 52 et seq. : Erunt... quinque in domo una divisi, tres in duos, et duo in tres dividentur: pater in filium, et filius in patrem suum, mater in filiam, et filia in matrem, socrus in nurum suam, et nurus in socrum suam. " Et inimici hominis domestici ejus, " hoc est, in eadem domo nati, et in eadem domo nutriti. Cant. I, 5 : Filii matris meae pugnaverunt contra me.

" Ego autem ad Dominum adspiciant. " Tangit hic spem quam habet in Deo de consolatione, et habet duos paragrapho. Primo enim ostendit confortationem spei: secundo, insultat inimicis, ibi, " Ne laeteris ".

c Ego autem, " supple, non sperans in homine, " ad Dominum adspiciam, " fidei scilicet devotione. II Paral. XX, 12 : Cum ignoremus quid agere debeamus, hoc solum habemus residui, ut oculos nostros dirigamus ad te. Job, XVI, 20 et 21 : Ecce in caelo testis meus, et conscius meus in excelsis. Verbosi amici mei: ad Deum stillat oculus meus." Exspectabo Deum. " Thren. III, 26 : Bonum est praestolari cum silentio salutare Dei. Et hoc est quod sequitur : " Salvatorem meum. " Genes. XLIX, 18 : Salutare tuum exspectabo , Domine. Alia translatio : " Exspectabo Deum Jesum meum. " Thren. III, 24 : Pars mea Dominus, dixit anima mea : propterea exspectabo eum. Psal. XXVI, 14 : Exspecta Dominum, viriliter age. " Audiet me Deus meus. " Joan. XI, 42 : Ego sciebam quia, semper me audis.

Et insultat inimicis captivantibus, subdens :

" Ne laeteris, inimica mea, " Babylon scilicet, vel diabolus, " super me, quia cecidi. " Job, XXXI, 29 : Si gavisus sum ad ruinam ejus qui me oderat, et exsultavi quod invenisset eum malum. Isa. XIV, 29 : Ne laeteris, Philisthaea omnis tu, quoniam comminuta est virga percussoris tui. " Consurgam, " Deo scilicet miserante. Ad Roman. XIV, 4 : Domino suo stat, aut cadit: stabit autem, potens est enim Deus statuere illum. " Cum sedero in tenebris, " captivitatis scilicet, vel paenitentiae. Tob. V, 12: Quale gaudium mihi erit, qui in tenebris sedeo, et lumen caeli non video ? " Dominus lux mea est, " consolationis scilicet. Joan. I, 5 : Lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non comprehenderunt: quin potius, ut dicit Chrysostomus, " lux tenebras dissipavit. "Psal. CXXXVIII ", nox sicut dies illuminabitur. Isa. LVIII, 10 : Orietur in tenebris lux tua, et tenebrae tuae erunt sicut meridies. Job, XXIII, 17 : Non perii propter imminentes tenebras, nec operuit meam faciem caligo.

" Iram Domini portabo, " hoc est, paenam mihi inflictam sustinebo patienter. Ad Galat. VI, 5 : Unusquisque onus suum portabit. Thren. III, 27 : Bonum est viro, cum portaverit jugum, Domini scilicet, ab adolescentia sua. " Quoniam peccavi ei, " hoc est, scio me meruisse quod patior. Thren. I, 14 : Vigilavit jugum iniquitatum mearum : in manu ejus convolutae sunt, et impositae collo meo. II Reg. XIX, 27 et 28 : Fac quod placitum est tibi. Neque enim fuit domus patris mei, nisi morti obnoxia domino meo regi. " Donec causam meam judicet, " ut scilicet me purgatum a peccato liberet. Jerem. XI, 20 : Tibi revelavi causam meam, Domine Sabaoth. Et hoc est quod sequitur : " Et faciat judicium meum. " Judicium enim est pro iniqua voluntate deprimere adversarium, et liberare punitum. Gen. XV, 13-14 : Subjicient eos servituti, et affligent quadringentis annis.Verumtamen gentem, cui servituri sunt, ego judicabo. " Educet me in lucem, " consolationis scilicet, peracta paenitentia. Tob. III, 22: Post tempestatem tranquillum facis, et post lacrymationem et fletum, exsultationem infundis, " Videbo justitiam ejus, " hoc est, cognoscam quod justus est, cui peccata non placent, sed punit ea. II ad Timoth. II, 12 et 13 : Si negaverimus, et ille negabit nos : si non credimus, ille fidelis permanet: negare seipsum non potest.

" Et adspiciet inimica mea, " Babylon scilicet, vel daemones, " adspiciet me, " relevatam scilicet, et consolatam. I Reg. II, 32 : Videbis aemulum tuum in templo, in universis prosperis Israel. " Et operietur confusione, " videns iniquam suam voluntatem de me fieri non posse. Psal. CXI, 10 : Peccator videbit, et irascetur, dentibus suis fremet et tabescet. Sap. V, 2 : Videntes turbabuntur timore horribili. Psal. CVIII, 29 : Induantur qui detrahunt mihi pudore, et operiantur sicut diploide confusione sua. " Quae dicit ad me, " supple, insultando : " Ubi est Dominus Deus tuus, " in quem scilicet speras, quod te non liberat. Psal. XLI, 11 : Dum dicunt mihi per singulos dies : Ubi est Deus tuus? Haec enim insultatio in blasphemiam nominis Dei vergit. Ad Romam. II, 24 : Nomen Dei per vos blasphematur inter gentes . " Oculi mei videbunt in eam, " punitam scilicet, et damnatam. Psal. LVII, 11 : Laetabitur justus cum viderit vindictam. Isaiae, LXVI, 14 : Egredientur, et videbunt cadavera virorum, qui praevaricati sunt in me : vermis eorum non morietur, ei ignis eorum non exstinguetur : et erunt usque ad satietatem visionis omni carni. " Nunc, " hoc est, absque mora in proximo scilicet. Ezech. VII, 3 : Nunc finis super te, et immittam furorem meum in te. " Erit in conculcationem, " sub gravi pede judicii Domini scilicet. Isa. xxii, 5 : Dies interfectionis, et conculcationis, et fletuum Domino Deo exercituum. Isa. lxiii, 3 : Calcavi eos in furore meo, et conculcavi eos in ira mea. " Ut lutum platearum, " scilicet sui vilitate omnibus transeuntibus calcandum exponitur. Psal. xvii, 43 : Ut lutum platearum delebo eos. Malach. IV, 3 : Calcabitis impios, cum fuerint cinis sub planta pedum vestrorum.''

"Dies. " Tangit hic consolationem per partes describens eam, et habet duas partes : descriptionem consolationis, et gratiarum actionem, ibi, " Quis, Deus, similis tui? "

In prima parte tria sunt, scilicet populi aedificatio : Populi reductio, ibi, " Pasce populum tuum. " Hostium humiliatio, ibi, " Videbunt Gentes. "

In aedificatione tria ponit, scilicet ruinarum resuscitationem, a servitute Gentium liberationem, et generalem terrae populationem.

" Dies, " supple, clarae lucis et consolationis. Psal. CXVII, 24 : Haec est dies quam fecit Dominus. " Ut aedificentur maceriae tuae. " Macerias vocat parietina et ruinosa quae post captivitatem Babylonicam reaedificata sunt, maxime tamen de Ecclesia. Amos, IX, 11 : In die illa suscitabo tabernaculum David quod cecidit : et reaedificabo aperturas murorum ejus, et ea, quae corruerant, instaurabo. Isa. lx, 10 : aedificabunt filii peregrinorum muros tuos, et reges eorum ministrabunt tibi.

Et subdit de liberatione a jugo servitutis : " In die illa, " quando scilicet fulgebit consolatio divinae gratiae, " longe fiet lex. " Symmachus : " Praeceptum, " hoc est, praeceptum Chaldaeorum, cui modo subjectus es, longe a te removebitur, et maxime praeceptum legis membrorum, quae ex diabolo est in membris nostris, de quo dicitur, ad Roman. VII,

23 : Video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae. Isa. X, 27 : Et erit in die illa : Auferetur onus ejus de humero tuo, et jugum ejus de collo tuo, et computrescet jugum a facie olei. Genes. XXVII, 40 : Tempus veniet, cum excutias et solvas jugum ejus de cervicibus tuis.

Et subdit de terrae generali populatione: " In die illa, " qua scilicet juxta verbum Malachiae, IV, 4 : Orietur vobis timentibus nomen meum Sol justitiae, " ad te veniet, " o Judaea, vel Ecclesia, " de Assur " hoc est, ab Assur, ita quod Assur sit ablativi casus, et per hoc intelligit reditum de captivitate, vel introitum infidelium ac Gentium ad Ecclesiam. Baruch, IV, 3 : Ecce veniunt filii tui, quos dimisisti dispersos, veniunt collecti ab Oriente usque ad Occidentem, in verbo sancti gaudentes in honorem Dei. Isa. XXXV, 9 et 10 : Ambulabunt qui liberali fuerint. Et redempti a Domino, convertentur, et venient in Sion cum laude : et laetitia sempiterna super caput eorum : gaudium et laetitiam obtinebunt, et fugiet dolor et gemitus. " Et usque ad civitates munitas, " supple, veniet populus tuus inhabitandas, quae significant munimenta Ecclesiae in custodia Angelorum et Praelatorum, circumseptione praeceptorum, et statutorum, et Scripturarum. Isa. XXXIII, 15 et 16 : Qui obturat aures suas ne audiat sanguinem, et claudit oculos suos ne videat malum. Iste in excelsis habitabit, munimenta saxorum sublimitas ejus. Jerem. I, 18 : Ego quippe dedi te hodie in civitatem munitam, et columnam ferream, et in murum aereum, super omnem terram. Matth. v, 14 : Non potest civitas abscondi supra montem posita, " Et a civitatibus munitis, " supple, venientes inhabitabunt terram, " usque ad flumen, " hoc est, usque ad

Jordanem, infra quod spatium manebant novem tribus et dimidia : ultra Jordanem autem duae tribus et dimidia, ita scilicet quod tota terra populata sit : quod fidelium frequentiam significat in Ecclesia, sicut et flumen fluenta gratiarum. Isa. LXII, 4 : Non vocaberis ultra Derelicta, et terra tua non vocabitur amplius Desolata : sed vocaberis Voluntas mea in ea, et terra tua inhabitata. Jerem, XXXI, 24 : Habitabunt in eo Judas, et omnes civitates ejus simul : agricolae et minantes greges. De flumine dicitur in Psal. xlv, 5 : Fluminis impetus laetificat civitatem Dei. " Et ad mare," Magnum scilicet, quod ad Occidentem est, " de mari, " scilicet Rubro quod ad Orientem est, supple, terra tota habitabitur. Quae duo maria duas amaritudines significant, scilicet in persecutionibus saeculi, et in luctu paenitentiae. Psal. LXXXI, 8 : Dominabitur a mari usque ad mare : et a flumine usque ad terminos orbis terrarum. " Ad montem de monte, " supple, venient liberati, hoc est de monte Medorum et Persarum ad montem Sion. Isa. li, 11 : Revertentur, et venient in Sion laudantes, et laetitia sempiterna super capita eorum. Mons autem significat eminentiam virtutum, per quam venitur ad eminentiam contemplationis. Jerem. XXXI, 23 : Benedicat tibi Dominus , pulchritudo justitiae, mons sanctus. Cant. II, 8 : Ecce iste venit saliens in montibus.

" Et terra, " supple, inimicorum vel peccatorum, " erit in desolationem, " solitudinis scilicet, " propter habitatores suos, " hoc est, propter peccatum habitatorum. Isa. XXIV, 5 : Infecta est terra ab habitatoribus suis. Et, post pauca, v.6 : Maledictio vorabit terram, et peccabunt habitatores ejus. " Et propter fructum, " hoc est, opera " cogitationum eorum. " Proverb. I, 31 : Comedent igitur fructum viae suae, suisque consiliis saturabuntur.

" Pasce populum tuum. " Tangit hic de modo congregandi populum et educendi de captivitate, quae Judaei referant ad tempus sui Messiae : et hoc fieri debet in aurea Jerusalem, sed quia haec fabula est, de Ecclesia est exponendum. Et sunt verba Patris ad Filium,cui dicitur in se, et in pastoribus suis :

" Pasce populum tuum. " Psal. XXII, 1 et 2 : Dominus regit me, et nihil mihi deerit: in loco pascuae ibi me collocavit, Pasce autem verbo et exemplo. Psal. . XCIV, 7: Nos populus pascuae ejus, et oves manus ejus. Genes. l, 21 : Nolite timere: ego pascam vos et parvulos vestros. " In virga tua, " pastorali scilicet, quae rectitudinem vitae et rectitudinem doctrinae significat, et censuram coercitionis ecclesiasticae. Exod. IV, 17: Virgam quoque hanc sume in manu tua, in qua facturus es signa. Istae sunt virgae ad quarum. adspectum concipiebant oves Jacob . " Gregem haereditatis tuae, " hoc est, cui tu haeres, et qui tibi haeret sicut haereditas. Ezech. XXXIV, 14: In pascuis uberrimis pascam eas, et in montibus excelsis Israel. Isa.XIX, 25 : Haereditas mea Israel, Eccli. XXIV, 13 : In Israel haereditare,et in electis meis mitte radices. " Habitantes solos, " greges scilicet. Solos autem dicit, quia societate bonorum pastorum, qui sunt in Angelis et in Sanctis, destituti erant, quemadmodum dicitur, Osee, III, 4 : Sedebunt filii Israel sine rege, et sine principe, et sine sacrificio. Thren. III, 28 : Sedebit solitarius, et tacebit ;quia levavit super se. " In saltu, " hoc est, in silvestribus quantum ad locum, et quantum ad mores. II Reg. XVIII, 8 : Multo plures erant quos saltus consumpserat de populo, quam hi quos voraverat gladius in die illa. Isa. XXI, 13 : In saltu ad vesperam dormietis, in semitis Dedanim. Et Dedanim paterna-Iis interpretatur, et significat eos qui in semita primi patris dormiunt, qui initium praevaricationis fuit.

Et subdit de responsione Filii ad Patrem :

" In medio Carmeli pascentur, " oves scilicet. Carmelus scientia circumcisionis interpretatur. Vera autem circumcisio est, in qua omnis superfluitas concupiscentiae praeciditur, et illa est fides Catholica. Ad Romam II, 28 et 29 : Non enim qui in manifesto, Judaeus est: neque quae in manifesto , in carne, est circumcisio : sed qui in abscondito, Judaeus est : et circumcisio cordis in spiritu, non littera : cujus laus non ex hominibus, sed ex Deo est. " Basan, " hoc est, in Basan pascentur: et erat terra ultra Jordanem, ubi duae tribus et dimidia habitabant, et interpretatur confusio, significans eos qui confunduntur de peccatis suis. Eccli. IV, 25 : Est confusio adducens gloriam. Jerem. XXXI, 19 : Confusus sum, et erubui, quoniam sustinui opprobrium adolescentiae meae. " Et Galaad, " quae etiam est in terra trans Jordanem, et transmigratio interpretatur, et significat exsilium praesentis incolatus, in quo Sancti pascuntur, quasi viatico. Isa. XLIX, 9 : Super vias pascentur. Ad Hebr. XI, 13 : Confitentes quia peregrini et hospites sunt super terram. " Juxta dies antiquos, " hoc est, sicut in diebus antiquis pasti sunt.

Et hoc est quod exponendo subdit : " Secundum diem egressionis tuae de terra aegypti, " hoc est, sicut pavi tunc eos pane Angelorum, ita pascam et melius. Joan. VI, 49 et 50 : Patres vestri manducaverunt manna in deserto, et mortui sunt. Hic est panis de caelo descendens : ut si quis ex ipso manducaverit, non moriatur. Et ibidem, v. 52 : Si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in aeternum. Sapient. XVI, 20 : Angelorum esca nutrivisti populum tuum. " Ostendam ei mirabilia, " mysteria scilicet Novi Testamenti et meipsum, qui mira- bilis sum. Job, IX, 10 : Qui facit magna, et in comprehensibilia, et mirabilia, quorum non est numerus.

" Videbunt gentes. " Hic tangitur de confusione hostium.

" Videbunt gentes, " quae prius scilicet te afflixerunt, " et confundentur, " peccasse se cognoscentes. Psal. CXXVIII, 5 : Confundantur ei convertantur retrorsum omnes qui oderunt Sion. " Super omni fortitudine sua, " qua scilicet Israel et Sanctos antea vastaverunt et oppresserunt. Ad hoc enim fortitudine et non justitia utebantur. Sap. II, 11 : Sit fortitudo nostra lex justitiae. Job, XXXIX, 34 : Qui leviter locutus sum, respondere quid possum ?

Et hoc est quod sequitur : " Ponent manum super os, " hoc est, mala opera quae manibus exercuerunt, oppilabunt eis os. I Reg. II, 9 : Impii in tenebris conticescent. Psal. CVI, 42 : Omnis iniquitas oppilabit os suum. " Aures eorum surdae erunt, " quae scilicet prius erant patulae ad audiendum id quod fuit contra Deum et Sanctos, modo ad hoc surdae erunt: nihil enim contra Dominum et Sanctos audient. Psal. LVII, 5 et 6 : Sicut aspidis surdae et obturantis aures suas, quae non exaudiet vocem incantantium, et venefici incantantis sapienter.

" Lingent pulverem sicut serpentes, " hoc est, ad modum lingentium pulverem se habebunt, jacentes ante pedes vestros, et veniam a vobis quaerentes. Quaedam tamen Glossa dicit, quod lingent pulverem, hoc est, terrena et mollia, antequam notitiam Dei accipiant. Genes. III, 14, dictum est serpenti : Super pectus tuum gradieris, et terram comedes. Hoc enim non facit in se, sed in membris suis. Isa. LXV, 25 : Serpenti pulvis panis ejus. " Velut reptilia terrae, " hoc est, quae repunt pro terrenis acquirendis, " pertur-babuntur in aedibus suis, " hoc est, sicut reptilia facto sonitu, exeunt de aedibus : ita isti turbati ad paenitentiam egredientur de occultis latibulis ad confessionem, et manifestabunt se, ut dignam accipiant paenitentiam. Sapient. v,2 : Videntes turbabuntur timore horribili, et mirabuntur a subitatione insperatae salutis. " Dominum Deum nostrum, " qui non adhuc eorum Deus, eo quod adhuc non noscunt eum, " non desiderabunt. " Ita habet communis littera, sed translatio Hieronymi habet, " Dominum Deum nostrum formidabunt. " Septuaginta: " Super Domino Deo nostro formida-" bunt. " Et tunc sensus est, quod videntes Deum esse in Sanctis, formidare incipient sicut aegyptII, Exod. XIV, 25: Fugiamus Israel: Dominus enim pugnat pro eis contra nos. Si autem est littera : " Non desiderabunt, " tunc sensus est, quod in judicio timentes judicem non desiderabunt eum videre, sed dicent illud Lucae, XXIII , 30 : Incipient dicere montibus : Cadite super nos : et collibus : Operite nos. " Et timebunt te, " timore scilicet reverentiali, videntes Deum esse in te.

" Quis, Deus, similis tui ? " Ex praedictis de conversione Gentium os laxatur ad loquendum in gratiarum actionem, et agit grates de misericordia et veritate : de misericordia in remissione peccatorum, de veritate in impletione promissionum.

" Quis,Deus,similis tui ? " supple, est in misericordia et veritate. Psal. CXII, 5 : Quis sicut Dominus Deus noster ? Jerem. X, 6 : Non est similis tui, Domine : magnus es tu, et magnum nomen tuum in fortitudine. Exod. XV, 11 : Quis similis tui in fortibus, Domine ? quis similis tui, magnificus in sanctitate ? " Qui aufers iniquitatem, " per hoc enim quod punis indulges, et non punis ad interitum. Judith, VIII, 26 et 27 : Et nos ergo non ulciscamur pro his quae patimur,

sed reputantes peccatis nostris haec ipsa supplicia minora esse flagella Domini, quibus quasi servi corripimur ad emendationem, et non ad perditionem nostram evenisse credamus. " Et transis, " supple, dissimulando et non imputando, sicut exterminator transivit domos filiorum Israel . " Peccatum reliquiarum haereditatis tuae, " hoc est, eorum qui relicti sunt ex haereditate tua, quos scilicet pestis, fames, et gladius superstites reliquit, in semen futurae multiplicationis. Psal. CCCI, 2 : Beatus vir, cui non imputavit Dominus peccatum. Sap. XI, 24 : Dissimulas peccata hominum propter paenitentiam.

Ex hoc autem confidens infert: " Non immittet ultra, " supple, super nos, " furorem suum, " puniendo scilicet aeternaliter. Osee, XIV, 5 : Diligam eos spontanee, quoniam aversus est furor meus ab eis. " Quoniam volens misericordiam est. " Osee, VI, 6, et Matth. IX, 13: Misericordiam volo, et non sacrificium. Sap. XI, 24 et 25 : Misereris omnium, ei nihil odisti eorum quae fecisti." Revertetur. " Hieronymus : " Ab ira " ad clementiam, quae est domus ejus, a " qua per peccatum ejicitur, ad eam per " paenitentiam reducitur. " Psal. CXXXI, 8 : Surge, Domine, in requiem tuam . Requiescit enim Dominus in clementia, et in misericordia. " Et miserebitur nostri. " Jerem. XXXI, 20 : Conturbata sunt viscera mea super eum : miserans miserebor ejus. Thren. III, 22 : Misericordiae Domini quia non sumus consumpti: quia non defecerunt miserationes ejus.

Qualiter autem hoc fiat, subdit : " Deponet, " supple, a collo nostro, " iniquitates nostras, " quae scilicet nos deprimebant, sicut onus grave. Isa. LVIII, Dissolve colligationes impietatis, solve fasciculos deprimentes. " Et projiciet ad profundum maris, " hoc est, in amari- inclinem paenitentiae convertet. Psal. lxvii, 23 : Dixit Dominus : Ex Basan convertam, convertam in profundum maris, hoc est confusione peccati (quod interpretatur Basan) in profundum paenitentiae. " Omnia peccata nostra, " non quaedam, quia, sicut dicit Ambrosius, " impium est a Deo dimidiam sperare " veniam. " Exod. XIV, 23 : Aquae operuerunt currus et equites cuncti exercitus Pharaonis, qui sequentes ingressi fuerant mare: nec unus quidem superfuit ex eis.

Et subdit de veritate promissionum : " Dabis veritatem Jacob, " hoc est, omnem promissionem quam patribus fecisti, veraciter adimplebis. IV Reg. x, 10 : Videte ergo nunc quoniam non cecidit de sermonibus Domini in terram. Eccli. XXXVI, 18 : Da mercedem sustinentibus te, ut Prophetae tui fideles inveniantur. Ad Romam III, 4 : Est autem Deus verax: omnis autem homo mendax. Psal. L, 6 : Justificeris in sermonibus tuis. " Misericordiam Abraham, " supple, dabis Abrahae misericordiam scilicet promissam. Luc. l, 54 et 55 : Recordatus est misericordiae suae : sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini ejus in saecula. " Quae jurasti patribus, " hoc est, firmiter dare statuisti. Hieronymus, " quod scilicet de multitudine hominum " alios salvas in veritate, alios in miseri-" cordia. " Ad Hebr. VI, 17 et 18 : In quo abundantius volens Deus ostendere pollicitationis haeredibus immobilitatem consilii sui, interposuit jusjurandum, ut per duas res immobiles, quibus impossibile est mentiri Deum, fortissimum solatium habeamus. " A diebus antiquis, " hoc est, ab aeterno per praedestinationem, et a principio mundi per promissionem. Isa. LI, 9 : Consurge sicut in diebus antiquis, in generationibus saeculorum.

D. ALBERTI MAGNI,

EPISCOPI RATISBONENSIS, DOCTRINA TOTO ORBE Celeberrimi, Ordinis Praedicatorum,