IN CAPUT I NAHUM

ENARRATIO.

" Onus Ninive. " Materia litteralis hujus prophetiae, interfectio est regis Assyriorum, et translatio regni in regnum Chaldaeorum. Spiritualis autem, ejectio principis mundi a potestate, et finali mundi condemnatione. Dividitur autem in titulum et in tractatum.

" Onus Ninive, " hoc est, materia hujus prophetiae est onus, hoc est, tribula- plectuntur, sic convivium eorum pariter potantium : consumentur quasi stipula ariditate plena.

11. Ex te exibit cogitans contra Dominum malitiam, mente pertractans praevaricationem.

12. Haec dicit Dominus : Si perfecti fuerint, et ita plures, sic quoque attondentur, et pertransibit : afflixi te, et non affligam te ultra.

13. Et nunc conteram virgam ejus de dorso tuo, et vincula tua disrumpam.

14. Et praecipiet super te Dominus, non seminabitur ex nomine tuo amplius : de domo Dei tui interficiam sculptile, et conflatile : ponam sepulcrum tuum, quia inhonoratus es.

15. Ecce super montes pedes evangelizantis, et annuntiantis pacem ''. Celebra, Juda, festivitates tuas, et redde vota tua, quia non adjiciet ultra ut pertranseat in te Belial : universus interiit.

tio opprimens Niniven, metropolim Assyriorum. Psat. XXXVII, 3 : Sicut onus grave gravatae sunt super me. Isa. LVIII, 6 : Omne onus disrumpe. Ninive speciosa interpretatur. Mundus enim, in graeco xofffjtoc dicitur, quod latine sonat ornatum, a quo etiam latine mundus dicitur, quia de mundissimo exivit exemplari. Boetius in Consolatione philosophiae :

Mundum mente gerens pulchrum pulcherrimus fipse.

Mundi autem oppressio finalis hic describitur.

Et subdit de modo : " Liber visionis. " Liber dicit propter perpetuitatem memo-

riae, visionis propter certitudinem revelationis, quia quod videtur, certum est. Apocalyps. I, 11 : Quod vides, scribe in libro. In hoc ergo notatur modus.

Et subdit de auctore, quem ex nomine describit et patria, " Nahum, " qui consolator interpretatur, in quo notatur finis, quia ad consolationem suae gentis prophetat. Isa. xl, 1 : Consolamini, consolamini, popule meus. Isa. lI, 3 : Consolabitur Dominus Sion, et consolabitur omnes ruinas ejus. " Elcesaei, " qui est quidam vicus Galilaeae, de quo Propheta iste ortus fuit. Nec Elcesaeus fuit pater prophetae (ut quidam errantes dixerunt), et interpretatur advocatus, innuens quod iste propheta pro populo suo advocat apud Deum. I Joan. II, 1 : Advocatum habemus apud Patrem, Jesum Christum justum. Sic ergo scitur materia, modus, auctor, et finis prophetiae.

" Deus aemulator. " aemulator dicitur amator cum indignatione contrarii vel consortis, sicut Deus diligit homines indignans peccatis et hostibus, et non volens habere consortem in. amato. II ad Corinth. XI, 2 : aemulor vos Dei aemulatione. 1 ad Corinth. XII, 31 : aemulamini charismata meliora. Joan. II, 17, et in Psal LXVIII, 10 : Zelus domus tuae comedit me. Zelus est quo Deus zelando diligit homines, propter hoc zelus qui cum indignatione de peccatis est, a. sanctis commendatur. Numer. XXV, 11 : Phinees, filius Eleazari, filii Aaron sacerdotis, avertit iram meam a filiis Israel: quia zelo meo commotus est contra eos. I Machabaeorum, II, 26 : Zelatus est legem, sicut fecit Phinees. Inde est quod dicitur Lucae, VI, 15 : Elegit... Simonem, qui vocatur Zelotes, in. commendationem sui. , " Et ulciscens Dominus, " in eos scilicet qui impaenitentes permanent : cum enim sit bonus et justus, per bonitatem aemulatur bonos, et per justitiam vindicat in malos. Deut. XVIII, 19, Ego, in tempore scilicet, ultor existam.

Psal. xciii, 1 : Deus ultionum domi nus.

Dividitur enim haec prophetia in duas partes, in quarum prima terrorem describit judicis in destructione Sennacherib, regis Assyriorum, secundo translationem regni Assyriorum in regnum Chaldaeorum prophetat, infra ii, 1, ibi, " Ascendit qui dispergat coram te. "

Prima in duas. Primo enim describit terrorem judicis in contritione regis : secundo, laetitiam populi liberati, ibi, v. 15: " Ecce super montes. "

Prior adhuc in duas. Primo enim describitur terror judicis : secundo, quibus est terribilis et qua de causa, ibi, v. 9 : " Quid cogitatis contra Dominum? "

In prima tria sunt. Describit enim primo terrorem judicis in se: secundo, in creaturis, ibi, " Increpans mare. " Tertio, concludit quod nihil ei resistit in humanis, ibi, " Ante faciem indignationis ejus, "

In prima quatuor sunt, qualis scilicet est in habitu, et hoc jam habitum est, qualis in actu, qualis in signo. In actu dupliciter, irae scilicet, et fortitudinis.

" Ulciscens Dominus, " hoc est, vindicans in peccatores. Jerem. v, 9 : Numquid super his non visitabo, dicit Dominus? et ingente tali non ulciscetur anima mea? Hoc idem eodem capite dicitur infra, v. 29. Simile, Jerem. IX, 9 et Joel, III, 4 : Cito velociter reddam vicissitudinem vobis super caput vestrum. " Et habens furorem, " hoc est, conceptam et ferventem in peccatores iram. Deut, xxxii, 22 : Ignis succensus est in furore meo. " Ulciscens Dominus in hostes suos: " hostes suos reputat hostes Sanctorum. Zach. I, 15 : Ira magna ego irascor super gente sopulentas, Isa. I, 24 : Heu !consolabor super hostibus meis, et vindicabor de inimicis meis. " Et irascens ipse inimicis suis, " hoc est, paenam immittens eis. Psal. XXIX, 8 : Ira in indignatione ejus. Inimicos autem intelligit, inimici- tias observantes. Eccli. XXXVI, 9 : Tolle adversarium, et afflige inimicum. Et attende quod dixit, " ulciscens. " Ulciscitur enim temporaliter fame, peste, et gladio : et aeternaliter, similiter fame in destitutione omnis boni : peste, in conscientiae corruptione et corrosione: gladio, in daemonum punitione, per ignem. Eccli. X, 13 : Cum morietur homo, haereditabit serpentes, et bestias, et vermes.

Et subdit qualis sit in actu discretionis puniendorum :

" Dominus patiens, " hoc est, aequanimis in judicio ; ex commotione nihil faciens, sed totum ex ratione. Sap. XII, 18 : Tu autem dominator virtutis, cum tranquillitate judicas, et cum magna reverentia disponis nos. Eccli. V, 4: Altissimus est patiens redditor. Augustinus in Regula : " An ideo putandus est non vi" dere, quia tanto videt patientius, quan-" to sapientius ? " " Et magnus fortitudine, " cui scilicet nihil resistat. Exod. XV, 11 : Quis similis tui in fortibus, Domine? Jerem. X, 6: Magnus es tu, et magnum nomen tuum in fortitudine. " Et mundans : " percutiens enim semper intendit emundare a peccato, vel ordinare peccatum, si peccator mundari non poterit. Isa. XXVII, 9 : Iste, supple, est, omnis fructus ut auferatur peccatum ejus. Et ideo flagellat ut pater, etiam eos qui in inferno sunt, in quibus ordinat peccatum. Unde divitem damnatum filium vocavit , et sic ad minus mundat a peccati inordinatione. Ad Hebr. XII, 7 : 20 : Quis filius, quem non corripit pater ? Psal. XCIII, 20 : Numquid adhaeret tibi sedes iniquitatis, qui fingis laborem in precepto ? Quasi dicat : Non. Ad hoc enim fingis in praecepto laborem, ut per laborem sedem everlas iniquitatis.

Et qualis sit in discretione judicando-

rum, subdit : " Non faciet innocentem, " hoc est, per acceptionem personae non relinquet aliquid quasi innocentem qui peccavit. Act. x, 34 : In veritate comperi quia non est personarum acceptor Deus. Nullus enim innocens est apud Deum. Ad Roman. iii, 23 : Omnes peccaverunt, et egent gloria Dei. Unde quem Deus innocentem per gratiam non facit, innocens non est. I Joan. I, 8 : Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et veritas in nobis non est. Jerem, xlix, 12 : Non eris innocens. Et ibidem, xxv, 29 : Non eritis immunes. Unde non transit aliquem peccatorem quem non percutiat.

Et ostendit signum terroris : " Dominus in tempestate, " supple, veniet. Tempestatem vocat commotionem elementorum et exercituum judicantium hostes, sicut per multa describitur, Psal. xlix, 3 : In circuitu ejus tempestas valida. Sap. IV, 18 : Accipiet armaturam zelus illius, et armabit creaturam ad ultionem inimicorum. " Et in turbine viae ejus. " Turbo ventus est de nube egrediens, et motu involutionis convolvens et eradicans, et significat exercitum Angelorum, daemonum, et hominum, undique hostes involventem et eradicantem. Propter hoc, Joel, ii, 1 et 2, dicitur : Quia venit dies Domini...... Dies tenebrarumet caliginis, dies nubis et turbinis. " Et nebulae pulvis pedum ejus, " quia exercitu veniente tantus fuit strepitus, quod pulvis elevatus nebula videbatur. Propter hoc, Sophon. I, 15, dies judicii dicitur dies nebulae et turbinis. Isa. xxviii, 2 : Ecce validus et fortis Dominus, sicut impetus grandinis: turbo confringens, etc.

Et subdit de terrore in creaturis : " Increpans mare, " sicut fecit Exod, XIV, 21 et seq. . Psal. cxxxv, 13: Qui

divisit Mare rubrum in divisiones. Hoc autem mare et mundum et multitudinem malorum significat, quod Deus increpat, ne tantum persequi possint quantum vellent. Psal. CV, 9 : Increpuit Mare rubrum, et exsiccatum est, Isa. li, 10 : Numquid non tu siccasti mare, aquam abyssi vehementis ? Et hoc est quod sequitur : " Et exsiccans illud, " ne scilicet bonos submergere possit. Job, XXXVIII, 8: Quis conclusit ostiis mare, quando erumpebat quasi de vulva procedens ? Et, vv. 10 et 11 : Circumdedi illud terminis meis, et posui vectem, et ostia. Et dixi: Usque huc venies. et non procedes amplius, et hic confringes tumentes fluctus tuos. " Et omnia flumina ad, desertum deducens. " Hoc litteraliter factum est Josue, III, 16, in Jordane, qui siccatus est in transitu Filiorum Israel. Flumina tamen significant fluxus vitiorum, et particulares exercitus malorum, sub uno magno exercitu Assyriorum vel daemonum, quasi sub mari concurrentium : quae omnia Dominus ad desertum adducit. Isa. XI, 15 : Desolabit Dominus linguam maris aegypti, et levabit manum suum super flumen in fortitudine spiritus sui, et percutiet eum in septem rivis, ita ut transeant per eum calceati. Isa. XLIII:, 2 : Cum transieris per aquas, tecum, ero, et flumina non operient te.

" Infirmatus est Basan. " Hoc ostenditur, Numer. XXI, 33 et seq.,ubi Og, rex Basan, virtute Domini contritus est, qui fuit de semine giganteo. Hoc etiam in Psal. CXXXV, 20, dicitur, quod occidit Og, regem Basan, et omnia regna Chanaan Basan etiam interpretatur confusio, et significat peccatum confusione dignum, ut dicit Hieronymus, quod stare non potest in judicio Domini. Isa. liv, 17 : Omne vas, quod fictum est contra te, non dirigetur: et omnem linguam resistentem tibi in judicio, judicabis. " Et ,Carmelus, " supple, infirmatus est. Hi- storialiter, Carmelus mons Phoenicis est pascuosus mirabiliter, in quo Nabal oves pascebantur , quem Jebusaei contra virtutem Domini retinere non potuerunt in ingressu filiorum Israel. Interpretatur autem scientia circumcisionis, et significat eos qui per sapientiam et astutiam alios circumcidere et procidere cupiunt, qu infirmi sunt contra sapientiam Domini. Job, v, 13 : Qui apprehendit sapientes in astutia eorum, et consilium pravorum dissipat, I ad Corinth. I, 19, et Abdiae, v. 8 : Perdam sapientiam sapientium, et prudentiam prudentium reprobabo. " Et flos Libani elanguit. " Sensus est : Libanus qui flos montium est, altissimis cedris et redolentia thuris, sic elanguit, quod in introitu filiorum Israel a suis possessoribus defendi non potuit contra virtutem Domini. Interpretatur autem candidatio, et hypocritas significat, qui languidi erunt in judicio Domini. Isa. II, 13 : Dies Domini super omnes cedros libani sublimes, et erectas. Job, VIII, 13 : Viae omnium qui obliviscuntur Deum, et spes hypocritae peribit.

" Montes commoti sunt ab eo " hoc est,superiores principatus, " et colles desolati sunt, " inferiores fortitudines. Isa. II, 14 : Dies Domini super omnes montes excelsos, et omnes colles elevatos. Job, XXVI, 11 : Columnae caeli contremiscunt, et pavent ad nutum ejus. 1 ad Corinth. XV, 24 : Cum evacuaverit omnem principatum, et potestatem, " Et contremuit terra a facie ejus. " Terra dicitur per metonymiam communiter habitantes in terra, sicut qui habitabant sub regno Assyriorum, vel qui habitabant in toto mundo. Psal. LXXV, 9 et 10 : Terra tremuit et quievit, cum exsurgeret in judicium Deus. " Ei orbis " supple, tremuit, " et omnes habitantes in eo. " Orbem littera- lationis. " Josue, I, 6 : Confortare, et esto robustus. Necessaria est enim confortatio in die tribulationis. Daniel, x, 9 : Loquere, Domine mi, quia confortasti me. Isa. XXXV, 3: Confortate manus dissolutas, et genua debilia roborate. Eccli. XXXIV, 19 : Protector potentiae, firmamentum virtutis, tegimen ardoris, et umbraculum meridiani. " Et sciens, " hoc est, per beneplacitum cognoscens, " sperantes in se. " II ad Timoth. II, 19 : Firmum fundamentum Dei stat, habens signaculum hoc : Cognovit Dominus qui sunt ejus. Joan, x, 14 : Cognosco meas, et cognoscunt me meae. Exod. XXXIII, 12 : Novi te ex nomine, et invenisti gratiam coram me. Novit autem ut distinguat a paenis impiorum. II Petr. II, 9 : Novit Dominus pios de tentatione eripere : iniquos vero in diem judicii reservare cruciandos.

liter vocat monarchiam Assyriorum, spiritualiter autem circuitum malorum. Psal. XI, 9 : In circuitu impii ambulant. Isa. XIII, 11 : Visitabo super orbis mala, et contra impios iniquitatem eorum.

Ex his concludit, quod mali non resistent, sed boni securi erunt :

" Ante faciem, " hoc est, ante praesentiam " indignationis ejus quis stabit ? " hoc est, stare poterit. Glossa : " Deo corripiente, vel rarus vel nullus " erit qui non paveat ad judicium Do-" mini : cum astra quoque non sint mun-"dam conspectu ejus." Job, IV, 18 : Ecce qui serviunt ei, non sunt stabiles, et in Angelis suis reperit pravitatem. Malach. III, 2 : Quis stabit ad videndum eum ? Et quod dixit, subdit exponens: " Et quis resistet in ira furoris ejus? " Job, IX, 13 : Deus, cujus irae nemo resistere potest. Jerem. XLIX, 19 : Quis enim similis mei ? Et quis sustinebit me ?

Et subjungit causam, et suppletur, quia " Indignatio ejus effIIsa est ut ignis. " Thren. II, 4 : Effudit quasi ignem indignationem suam. Effusio notat quod longe lateque sententia judicii divini peccatores comprehendet. " Et petrae dissolutae sunt ab eo, " Domino scilicet judicante, vel igne dissolutae, hoc est, scissae, sicut in Passione Domini . Isa. lxiv, 1 et 2 : Utinam... a facie tua montes defluerent ! sicut exustio ignis tabescerent. HII Reg. XIX, 11 : Ecce Dominus transit, et spiritus grandis et fortis subvertens montes, et conterens petras ante Dominum.''

Quod autem securi sint boni, subdit :

" Bonus Dominus, " in substantia et effectu. Luc. XVIII, 19 : Nemo bonus nisi solus Deus. Psal. cXVIII, 68 : Bonus es tu, et in bonitate tua doce me justificationes tuas. " Et confortans in die tribu-lat hoc est quod sequitur :

" Et in diluvio praetereunte. " Diluvium vocat generalem tribulationem, quia rex Assyriorum afflixit omnes gentes. Hoc dicit praeteriens, quia etsi tangeret Judaeos sive sanctos, tamen non consumpsit. Isa. VIII, 8 : Ibit per Judam, inundans, et transiens usque ad collum veniet. Similiter etiam tribulatio diaboli tangit, sed non involvit Sanctos, Psal. XXXI, 6 : Verumtamen in diluvio aquarum multarum, ad eum non approximabunt. Propter quod quidam comparantes se Sanctis, Isa. XXVIII, 15, dicunt : Flagellum inundans cum transierit, non veniet super nos. I ad Corinth. x, 13 : Fidelis Deus est, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis. " Consummationem faciet loci ejus, " regis scilicet Assyriorum, vel diaboli. Consummationem autem dicit consumptionem, sicut " panis dicitur consummatus quando con-" sumptus est, " ut dicit Augustinus. Et est sensus : In tribulatione q uam infert

aliis, ita consumet eum, quod locus ejus de caetero non invenietur. Isa. XXX, 32 : Erit transitus virgae fundatus, quam requiescere faciet Dominus super eum. Fundatum dicit immobilitatem, ut ulterius transire non possit. Requiescere autem dicit super eum, quia poena quam intulit aliis, tota simul coadunata manebit super eum in aeternum. Apocal. XII, 8, dicitur de dracone persequente Ecclesiam et sociis ejus : Et non valuerunt, neque locus inventus est eorum amplius in caelo, hoc est, in Ecclesia. Psal. XXXVI, 35 et 36 : Vidi impium superexaltatum, et elevatum sicut cedros Libani. Et transivi, et ecce non erat : et quaesivi eum, et non est inventus locus ejus. " Et inimicos ejus, " Dei scilicet, et Sanctorum, " persequentur tenebrae : " et hujus causa est (ut dicit Glossa) quia tenebras elegerunt et dilexerunt. Job, XXIV, 13 : Ipsi fuerunt rebelles lumini, nescierunt vias ejus, neque reversi sunt per semitas ejus. Joan. III, 19 : Lux venit in mundum, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem. Illae autem tenebrae sunt tenebrae exteriores in loco damnatorum existentes. Matth. XXV, 30 : Ejicite eum in tenebras exteriores : ibi erit fletus, et stridor dentium.

" Quid cogitatis contra Dominum ? " In parte ista terrorem describit judicii in judicatis sive damnatis. Et habet partes duas. Primo enim ostendit judicium in destructione exercitus : secundo, in interfectione regis, ibi, v. 14 : " De domo dei tui. "

Prima adhuc habet duo, scilicet exercitus destructionem, et obsessorum consolationem, ibi, " Afflixi te. "

In prima adhuc duo sunt. Primo enim dicit judicium. Secundo, defensionis aufert praesumptionem, ibi, " Haec dicit Dominus. "

In prima quatuor sunt. Primo enim ponit invectionem : secundo, spei de subjuganda civitate frustrationem : tertio, combustionis similitudinem : et quarto, causam meritoriam.

" Quid cogitatis contra Dominum ? " blasphemias scilicet, et subjugationem suorum? Isa. I, 16 : Auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis. Matth. IX, 4 : Ut quid cogitatis mala in cordibus vestris ? Et est sensus : Cogitare nihil valebit vobis. Isa. viii, 16: Inite consilium, et dissipabitur : loquimini verbum, et non fiet : quia nobiscum Deus. " Consummationem ipse, " scilicet Dominus, " faciet, " hoc est, consumptionem exercitus regis Assyriorum. Isa. x, 23 : Consummationem et abbreviationem Dominus Deus exercituum faciet in medio omnis terrae. Sub unius enim noctis articulo omnes interfecti sunt, et incinerati, sicut una nocte aegyptiorum primogenita percussa sunt , et sub una nocte aegyptii submersi sunt : et sicut sub una nocte Resurrectionis Dominicae diabolus et ejus exercitus deletus est amissa potestate. Isa. XVI, 4 : Finitus est pulvis, consummatus est miser : defecit qui conculcabat terram.

Et subdit de spei frustratione : " Non consurget duplex tribulatio, " hoc est primam tribulationem permisi in captivitate decem tribuum, secundam non addam ut duas tribus captivari permittam. Quidam tamen dicunt, quod duplex tribulatio in Assyrios non surrexit, quia uno impetu Angeli, et non duobus, aut tribus omnes simul interfecti sunt. Septuaginta habent : " Non bis ju-" dicabit Deus In idipsum. " Contra quod objicit Hieronymus, quod secundum hoc adultera optare debet ut temporaliter puniatur, ne in aeternum crucietur. Secundum hoc etiam in diluvio mortui in inferno non cruciarentur. Et simile est de Sodomitis. Solvit autem hoc Hieronymus dicens " Deum sicut

" omnium rerum, ita paenarum scire " mensuras : et non praeveniri senten-" tiam judicis, nec illi in peccatorem " exercendae dehinc poenae auferri po-" testatem : et magnum peccatum, mag-" nis diuturnisque elui cruciatibus. Si " quis autem punitus sit pro levi pecca-" to, ut ille qui in lege Israeli maledixe-" rat, et qui in sabbato ligna collegerat, " tales postea non puniri, quia culpa le" vis praesenti supplicio compensata sit. " Sensus est, quod pro uno peccato sufficienter punito non inffligitur alia paena. Peccatum autem mortale praesenti paena non sufficienter punitur, ut parvum peccatum et veniale, et ideo hoc hic punitur et in futuro non punietur. Contra hanc tamen solutionem adhuc objicitur : Quia ponimus quod mortale conjunctum sit veniali in eodem homine, illi quia susceptibilis gratiae non est propter praesentem statum nullum peccatum dimittitur, eo quod nullum peccatum sine gratia remittetur : et si non dimittitur, in futuro punietur, et sic bis judicat Deus in idipsum. Ad hoc dicunt quidam, quod parvum peccatum de se semel punitur, sed quod in inferno iterum punitur, hoc est per accidens. Sed si sic Deus punit bis in idipsum, Scriptura falsa erit, quod nefas est dicere. Et ideo tenendum est primum, scilicet quod intelligitur de peccatis per unam paenam per se et per accidens sufficienter punitis. Et quod Hieronymus dicit de Sodomitis et pereuntibus in diluvio, antiqui dixerunt intelligi de his qui in ipsis paenis instante hora mortis ingemuerunt de peccatis et sufficienter contriti sunt : illi enim aeternaliter non sunt puniti.

Qualiter autem fiat consumptio, subdit per similitudinem :

" Quia sicut spinae se invicem comple-ctuntur, " hoc est, sicut spinae complectuntur in fasciculos ad comburendum, cc sic convivium eorum, " hoc est, convivantes, " pariter potantium, " supple, et epulantium : comedebant enim et bibebant securi de capienda civitate. " Consumentur, " hoc est, in nihilum deducentur. Matth. XIII, 30 : Colligite primum zizania, et. alligate ea in fasciculos ad comburendum. De securitate autem, I ad Thessal. V, 3 : Cum dixerint pax, et securitas : tunc repentinus eis superveniet interitus. Matth. XXIV, 38 et 39 : Sicut erant in diebus ante diluvium comedentes et bibentes, nubentes et nuptui tradentes, usque ad eum diem, quo intravit Noe in arcam, et non cognoverunt donec venit diluvium, et tulit omnes : ita erit et adventus Filii hominis, " Quasi stipula ariditate plena, " id est, per ariditatem igni praeparata. Isaiae,I, 31 : Erit fortitudo vestra ut favilla stuppae, et opus vestrum quasi scintilla : et succendetur utrumque simul, et non erit qui exstinguat. Igne enim infernali totus exercitus consumptus est usque ad ossa. Isa. IX, 5. Erit in combustionem, et cibus ignis.

Et subdit causam

" Ex te ", supple, enim, o rex Assyriorum, " exibit, " a te scilicet missus Rapsaces, " cogitans contra Dominum malitiam, " hoc est, blasphemiam. Isaiae, XXXVII, 23 : Cui exprobrasti, et quem blasphemasti, et super quem exaltasti vocem, et levasti altitudinem oculorum tuorum ? Ad sanctum Israel ? Haec est malitia quae non nisi ex radice mali procedit, et est peccatum in Spiritum sanctum, quod (sicut dicitur Matth. XII, 31, et Luc. XII, 10) non remittitur in hoc saeculo nec in futuro : cc Mente pertractans praevaricationem " hoc est, studiose pertractans qualiter populum praevaricari faciat, ut scilicet a Deo recedat, et regi Assyriorum se subdat, vel diabolo. Ad Galat. V, 7 et 8 : Quis vos impedivit veritati non obedire ? Persuasio haec non est ex eo qui vocat vos.

Et subdit de ablatione praesumptionis ad resistendum:

" Haec dicit Dominus, " Confirmatio est quod absque dubio erit. Numer. XXIII, 19 : Non est Deus quasi homo, ut mentiatur, " Si perfecti fuerint, " Assyrii scilicet, supple, arte pugnandi, viribus corporis, armis, numero militum, et ordinatione sive instructione acierum, " et ita plures, " supple, fuerint quam modo sunt, " sic quoque " in omnibus viribus suis " attondentur, " Angelo scilicet vastante. Attondentur autem dicit, quia solum caput evasit, exercitus autem totus qui sicut pilus capiti adhaeret, attonsus est novacula, Angeli. Isaiae, VII, 20 : Radet Dominus in novacula conducta in his qui trans flumen sunt, in rege Assyriorum, capu et pilos pedum, et barbam universam. " Et pertransibit, " Assyrius scilicet, ut de caetero non subsistat. Psal.XXXVI, 36 : Transivi, et ecce non erat. Hoc etiam de potestate daemonis potest dici, vel de quolibet malo torto re. Psal. XC, 7 : Cadent a latere tuo mille, et decem millia a dextris tuis. Et subdit de consolatione bonorum : " Afflixi te, " scilicet in captivitate decem tribuum, vel in obsidione civitatis, vel in quacunque tentatione. " Ei non affligam te ultra, " quia non consurget duplex tribulatio. Unde Luc. XVI, 25, dicitur de Lazaro qui recepit mala in vita sua, nunc vero consolatur. Joan. XVI, 20 : Tristitia vestra vertetur in gaudium. Tob. III, 21 et 22 : Hoc autem pro certo habet omnis qui te colit, quod vita ejus, si in probatione fuerit, coronabitur : si autem in tribulatione fuerit, liberabitur : et si in correptione fuerit, ad misericordiam tuam venire lice-

bit. Non enim delectaris in perditionibus nostris." Et, " id est, quia " nunc, " supple, sine mora, " conteram virgam ejus, " hoc est, potestatem percutiendi et affligendi, sive Assyrii, sive daemonis, sive alterius tortoris. Isa. IX, 4 : Jugum enim oneris ejus, et virgam humeri ejus, et sceptrum exactoris ejus superasti,sicut in die Madian. " De dorso tuo, " ut scilicet non vapules virga sua amplius. Isa. XIV, 5 et 6 : Contrivit Dominus baculum impiorum, virgam dominantium, caedentem populos in indignatione, plaga insanabili. Et infra, ibidem, v. 25 : Sic eveniet ut conteram Assyrium in terra mea, et in montibus meis conculcem eum. " Et vincula tua disrumpam, " hoc est, angarias et perangarias quibus te vinxit ad serviendum. Isa. XIV, 25 : Auferetur ab eis jugum ejus, et onus illius ab humero eorum tolletur. Psal. CXV, 16 et 17 : Dirupisti vincula mea : tibi sacrificabo hostiam laudis. Item, Psal. CXXIV, 3 : Non relinquet Dominus virgam peccatorum super sortem justorum.

" Et, " id est, quia " praecipiet super te, " o Assur, " Dominus : " hoc est, solo praecepto te delebit, et verbo suae virtutis. Sap. XVIII, 15 et 16 : Omnipotens sermo tuus, Domine, de caelo, a regalibus sedibus, supple, exsiliens, durus debellator in mediam exterminii terram prosilivit, gladius acutus insimulatum imperium tuum portans, et stans, replevit omnia morte, " Non seminabitur ex nomine tuo amplius, " o rex Assur, hoc est, semina tyrannidis tuae et oppressionis ulterius non colliges, nec ministri tui nomine tuo praecepta tua seminabunt. Job, IV, 8 et 9 : Vidi eos qui operantur iniquitatem, et seminant dolores, et metunt eos, flante Deo periisse, et spiritu irae ejus esse consumptos. Isa. XIV, 20 : Non vocabitur in aeternum semen pessi-morum. Et quod dicit, non seminabitur, impersonaliter legendum est, hoc est, seminatio ex nomine tuo non fiet.

Et subdit de regis interfectione, qui tantum cum decem fugerat, et cum venisset in Niniven et adoraret in templo Nefroch, deum suum, gratias agens quod fugerat, tanta multitudine pereunte, Adramelech et Sarasar, filii ejus, percusserunt eum gladio . Et hoc est quod hic dicitur : " De domo dei tui interficiam, " supple, te, " sculptile, et conflatile, " hoc est, templum sculptilis et conflatilis, " ponam sepulcrum tuum. " Isa. XXII, 18 : Ibi morieris, et ibi erit currus gloriae tuae, ignominia domus Domini tui. " Quia inhonoratus es, " hoc est, nullo honore dignus habitus es coram me scilicet, quod nec plangaris in exsequiis, nec honeste sepeliatis. Numer. XXIV, 11 : Decreveram quidem magnifice honorare te, sed Dominus privavit te honore disposito.

" Ecce super montes. " Tangit hic laetitiam ortam in populo de morte regis :

" Ecce super montes, " supple, jam videntur " pedes evangelizantis, " hoc est, bonum nuntiantis, " et annuntiantis pacem, " destructo scilicet vastatore, hoc est, per montes et valles videntur discurrere qui hoc annuntient. Jerem. li, 31 : Currens obviam currenti veniet, et nuntius obvius nuntianti. Isa. LII, 7 : Quam pulchri sunt super montes pedes annuntiantis et praedicantis pacem !

" Celebra,Juda festivitates tuas. " Tangit hic quod dicitur, II Paral, XXXII, 1 et seq, quod sub Ezechia quartodecimo die mensis Aprilis festum Paschae celebrare non poterant propter obsidionem. Interfecto autem exercitu quartodecimo die sequentis mensis, hoc est, Mali, praecepit Ezechias ut celebrarent secundum praeceptum legis , et hoc nuntii Ezechiae laeta voce in populo nuntiaverunt. " Juda, " hoc est, duae tribus, celebra festivitates tuas a Domino tibi ordinatas. Psal. cxvii, 27 : Constituite diem solemnem in condensis, usque ad cornu altaris. Item, Psalm, lxxv, 11 : Reliquiae cogitationis diem festum agent tibi. " Et redde vota tua, " quae scilicet in tribulatione vovisti. Jonae, II,10 : Ego autem in voce laudis immolabo tibi : quaecumque vovi, reddam pro salute Domino. Psal. lxv, 13 et 14 : Reddam tibi, Deus, vota mea, quae distinxerunt labia mea. " Quia non adjiciet ultra, " supple, sicut fecit, " ut pertranseat in te, " hoc est, in terra tua, " Belial, " quod absque jugo, vel vastator interpretatur, et significat daemonem vel tyrannum Sanctos vastantem, et jugum Dei abjicientem. Isaiae, LII, 1 : Non adjiciet ultra ut pertranseat per te incircumcisus et immundus. Matth, XVI, 18 : Portae inferi non praevalebunt adversus eam. " Universus interiit, " supple, Belial. Exod. XIV, 28 : Nec unus quidem superfuit ex eis. Quod maxime completum est destructa Ninive per Chaldaeos. Deuter, xxxiii, 27 : Ejiciet a facie tua inimicam tuum, dicetque : Conterere. Ad Roman. XVI, 20 : Deus pacis conterat Satanam sub pedibus vestris velociter.