IN CAPUT III HABACUC

ENARRATIO.

" Domine, audivi. " Capituli istius titulus est : " Oratio Habacuc, pro ignora-"tionibus . " Et differt ignoratio ab ignorantia. Ignorantia enim privationem scientiae debitae dicit et voluntariam, propter quod peccatum est. I ad Corinth, XIV, 38 : Si quis ignorat, ignorabitur. Ad Romam ii, 4, super illud, An ignoras quoniam benignitas Dei ad paenitentiam te adducit ? dicit Glossa : " Gravissimae peccas si ignoras. " Ignoratio autem privationem actus dicit, qui est non advertere et pertractare,et considerare, quod frequenter accidit Sanctis, propter dolorem vel turbationem, quod advertere et pertractare non possunt judicia Dei. Unde, Job, XIX, 4,: Nempe, etsi ignoravi, mecum erit ignorantia mea. Et quia Habacuc ex compassione populi non potuit advertere judicia Dei quae abyssus multa sunt , aliquid videbatur temere locutus contra ea, quando dixit : Taces devorante impio justiorem se . Job, xlii, 3 : Insipienter locutus sum, et quae ultra modum excederent scientiam meam. Propter hoc istud capitulum per modum orationis inducit pro venia ignorationum. Psal.XXIV,7 : De-licta juventutis meae, et ignorantias meas ne memineris.

" Domine, audivi. " In tres partes dividitur capitulum. In prima ostendit excellentiam operum divinorum, in secunda destructionem Babyloniorum, ibi, v. 7 :" Pro iniquitate vidi tentoria aethiopiae, " In tertia liberationem sanctorum, ibi, v. 15 : " Viam fecisti in mari equis tuis. "

In prima tria facit, miratur scilicet magnitudinem divinorum operum. Secundo, ostendit terribilitatem eorum, ibi, " Deus ab Austro veniet. " Tertio, describit effectum, ibi, " Abscondita est fortitudo ejus. "

In primo, praeterita miratur. In secundo, futura similia precatur. In tertio, Dei judicia justa esse confitetur.

" Domine, " universorum scilicet. Esther, XIII, 11 : Dominus omnium es, etc. " Audivi, " exterius, et interius : intus a spiritu, extra per Scripturam. Luc. x, 24 : Multi prophetae et reges, voluerunt videre quae vos videtis, et non viderunt. Abdiae, v. 1 : Auditum audivimus a Domino, et legatum ad Gentes misit. " Auditionem tuam, " materialiter, hoc est, talia in quibus tua apparet potentia, scilicet, quod semper contrivisti superbos et liberasti humiles. 1s a. XXI, 3 et 4 : Corrui cum audirem, conturbatus sum cum viderem. Emarcuit cor meum. Et hoc est quod sequitur : " Et timui. " Septuaginta : " Domine, audivi auditum " tuum, et timui. Domine, consideravi " opera tua, et obstupui, " scilicet, in destructione malorum et liberatione bo- noram, in cataclismo diluvii , in Pentapoli . in liberatione filiorum Israel de aegypto , in dejectione Luciferi de caelo . Quae omnia simul dicit Petrus, II Petr, ii, 4 et seq. Et concludit sic, v. 9 : Novit Dominus pios de tentatione eripere : iniquos vero in diem judicii reservare cruciandos. Ad Hebr. II, 3 : Si omnis praeaevaricatio, et inobedientia accepit justam mercedis retributionem : quomodo nos effugiemus, si tantam neglexerimus salutem? Haec enim magna opera Domini sunt, sustinere iniquos ut purgentur electi, et postea in aeternum condemnentur mali. Psal. ex, 2 : Magna opera Domini, exquisita in omnes voluntates ejus. Sapient, XVII, 1 : Magna sunt judicia tua, Domine, et inenarrabilia verba tua. Et quod dicit : " Timui, " intelligitur de timore admirationis et reverentiae : sicut discipuli videntes Dominum transfiguratum, timuerunt . Psal. liv, 6 : Timor et tremor venerunt super me.

Et petit similia fieri in futuro, sicut factum est in praeterito, subdens :

" Domine, optes tuum, " supple, quod audivi, tantae majestatis est et potentiae, ut nulli adscribi possit nisi tibi. Eccli, xliii, 26 et 27 : Qui navigant mare, enarrent pericula ejus : et audient es auribus nostris admirabimur. Illic praeclara opera,et mirabilia. Mare enim mundum significat, navigatio maris passiones Sanctorum, praeclara opera apparent in gubernatione mundi, et liberatione ab iniquis, et maxime in opere Incarnationis, quod specialiter opus Dei est, in quo totum mundum liberavit. Isa. XXVI, 12 : Omnia opera nostra operatus es in nobis, Domine. Psal. lxxiii, 12 : Operatus est salutem in medio terrae. Eccli, xliii, 30 : Gloriantes, ad quid valebimus ? Ipse enim Omnipotens super omnia opera sua.

Sed quia antiqua potentiae opera tempore afflictionis Sanctorum videbantur esse sopita et mortua propter longam dissimulationem, ideo subdit petendo :

" In medio annorum vivifica illud. " Medium annorum vocat, quia sicut a principio mundi sunt magna opera ostensa, et in fine ostendenda, in mundi condemnatione, petit quod in medio tempore in quo Sancti tribulantur ab iniquis ex Dei dissimulatione, vivificetur opus in destructione malorum, et liberatione bonorum. Simile, Isaiae, li, 9 : Consurge, consurge, induere fortitudinem, brachium Domini: consurge sicut in diebus antiquis, in generationibus saeculorum. Numquid non tu percussisti superbum, vulnerasti draconem ?

Et ad consolationem Sanctorum subdit prophetando :

" In medio annorum notum facies, " supple, opus tuum, hoc est, in medio mundi decursu notam facies destructionem Babyloniorum, et eorum qui torquent Sanctos. Eccli. XXXVI, 7 et seq. : Glorifica manum, et brachium dextrum. Excita furorem, et effunde iram. Tolle adversarium, et afflige inimicum. " Cum iratus fueris " supple, tuis, ut corripias eos, " misericordiae recordaberis, " in liberatione et purgatione ipsorum. II Machab. VI, 16 : Corripiens in adversis populum suum non derelinquit. Thren.III, 22 : Misericordiae Domini, quia non sumus consumpti : quia non defecerunt miserationes ejus. Psal. LXXVI, 10 : Aut obliviscetur misereri Deus, aut continebit in ira sua misericordias suas. Bernardus : " Jucundum plane judicium, ut " ille iniquus omnium humilium mallea-" tor, etiam nolens fabricet eis coronas " perpetuas, dum omnes tentat et ab " omnibus superatur. " Psal. CXXVIII, 2 et 3 : Saepe expugnaverunt me a juven-tute mea: etenim non potuerunt mihi, supple, praevalere. Supra dorsum meum fabricaverunt peccatores: prolongaverunt iniquitatem suam, supple, non meam.

Et subdit unde hoc judicium et haec misericordia oriatur:

" Deus ab austro veniet. " Per austrum intelligitur regio luminis et caloris. Job, XXXVII, 17 : Nonne vestimenta tua calida sunt, cum perflata fuerit terra austro ? Et vult dicere quod pleno lumine veritatis et pleno calore charitatis orietur. Job, XXXVIII, 24 : Per quam viam spargitur lux, dividitur aestus super terram ? " Et sanctus, " hoc est, fortis cui nihil resistere possit, " de monte Pharan. " Pharan os videntis interpretatur. Deuter. XXXIII, 2: Apparuit de monte Pharan, et cum eos unctorum millia. Etenim Pharan proximus mons monti Sinai, in quo data est lex, sicut dicta Prophetarum proxima sunt legi. Eccli. XXXVI, 17 et 18: Da testimonium his qui ab initio creaturae tuae sunt, et suscita praedicationes quas locuti sunt in nomine tuo Prophetae priores. Da mercedem sustinentibus te, ut Prophetae tui fideles inveniantur. Septuaginta : " De monte uni" broso et condenso. " Et significatur obscuritas eloquii prophetalis et condensitas multiplicis intellectus.

In qua autem gloria oriatur subdit: " Operuit caelos gloria ejus. " Septuaginta, " majestas. " Et per caelos intelligit caelestes Angelos qui mittuntur ad consolationem bonorum, et in destructionem malorum. Judic. v, 20 : De caelo dimicatum est contra eos : stellae manentes in ordine et cursu suo, adversus Sisaram pugnaverunt. Baruch, III, 34 et 35 : Stellae autem dederunt lumen in custodiis suis, ei laetatae sunt : vocatae sunt, et dixerunt : Adsumus : et luxerunt ei cum jucunditate, qui fecit illas. Ad Hebr. I, 14 : Omnes sunt administratorii spiritus, in ministerium missi

propter eos qui haereditatem capiunt salutis. " Et laudis ejus plena est terra. " Omnis enim terra laudat Deum de vindicta malorum. Unde, contrito rege Babyloniorum, Isa. XIV, 7, dicitur : Conquievit et siluit omnis terra, gavisa est et exsultavit. Apocal. XVIII, 20 : Exsulta super eam, caelum, et sancti Apostoli, et Prophetae : quoniam judicavit Deus judicium vestrum de illa.

" Splendor ejus. " Tangit gloriam exercitus venientis ad. imperium Domini.

" Splendor ejus, " in gloria scilicet, et apparatu exercitus : in armis, scutis, et hujusmodi. Vel forte melius, splendor dicitur claritas justitiae quae tunc apparebit. Malach. IV, 2 : Orietur vobis timentibus nomen meum Sol justitiae, et sanitas in pennis ejus. I ad Corinth. IV, 5 : Illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit consilia cordium,. Et hoc est quod sequitur : " Ut lux erit, " vel quasi lux. Et quamvis hoc de Cyro possit intelligi, tamen verius intelligitur de Christo : uterque tamen fuit lux, hoc est, consolatio multorum. Isa. XLIX, 6 : Dedi te in lucem Gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae. Joan. I, 9 : Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum.

" Cornua in manibus ejus. " Cornua, quia ventilant et corona capitis sunt in animali, regna significant, quae litteraliter Cyro subdenda esse dicuntur, et spiritualiter Christo. Psal. LXXIV, 6 : Nolite extollere in altum cornu vestrum. Hoc significatur, II Paralip, XVIII, 10, ubi dicitur, quod Sedecias fecit sibi cornua, et dixit : Bis ventilabis Syriam, donec conteras eam. Zachar. I, 18 et 19 : Levavi oculos meos, et vidi : et ecce quatuor cornua. Ei dixi ad Angelum qui loquebatur in me : Quid sunt haec ? et dixit ad me : Haec sunt cornua quae ventilaverunt Judam, et Israel, et Jerusalem. Et intelligit de potestatibus regnorum.

Psal. LXXIV, 7 : Omnia cornua peccatorum confringam, et exaltabuntur cornua justi, Gyri scilicet et Christi. Glossa tamen allegorice exponit hoc de Christo, dicens quod cornua sunt trophaea crucis, et quod sit sensus : Cornua in manibus ejus, id est, manus ejus in cornibus, per figuram quae dicitur hypallage. Christi enim manus affixae fuerunt angulis crucis. Zachariae, XIII, 6 : Quid sunt plagae istae in medio manuum tuarum? Isaiae, XLIX, 16 : Ecce in manibus meis descripsi te. Vocat enim descriptionem, vulnerum infixi onena.

Quanta autem fortitudo sit, subjungit, et probat per effectum, dicens :

" Ibi abscondita est fortitudo ejus. " Sensus est : Abscondita fortitudo ejus est ibi, hoc est, latens fortitudo Dei est in Cyro, qui primo nihil reputabatur, vel in Christo, qui semetipsum exinanivit formam servi accipiens . Hic est enim fortis, de quo dicitur, Lucae, XI, 22 : Si fortior eo superveniens vicerit eum, universa arma ejus auferet, et spolia ejus distribuet . Si autem de Cyro intelligitur, concordantia est, Jeremiae, XLVI, 12 : Fortis impegit in fortem, et ambo pariter conciderunt, ''Nabuchodonosor scilicet primo, et Cyrus postea.

Effectum autem fortitudinis subdit : " Ante faciem ejus ibit mors. " Mortem vocat Nabuchodonosor vel diabolum, eo quod mortem induxit. Habacuc, II, 5 : Ipse quasi mors, et non adimpletur. Osee, XIII, 14 : Ero mors tua, o mors, morsus tuus ero, inferne.

Qualiter autem hoc fiat, subdit, et suppletur, quia

" Egredietur diabolus ante pedes ejus. " Pedes ponuntur pro conculcatio- ne ; diabolus autem est deorsum fluens, et significat contrariam potestatem sive humanam sive daemonis ; egressus significat ejectionem. Et est sensus : Potestas contraria conculcata ejicietur praesentia Cyri, vel Christi. Deuteron. XXXIII, 27 : Ejiciet a facie tua inimicum, dicetque : Conterere. Ad Roman. XVI, 20 : Deus pacis conteret Satanam sub pedibus vestris velociter.

Et ne credatur tantum facere insultum et recedere, subdit :

" Stetit, " ut victor scilicet perstitit. Sap. x, 3 : Steterunt contra hostes, et de inimicis se vindicaverunt. Psal. XCIII, 16 : Quis stabit mecum adversus operantes iniquitatem ? " Et mensus est terram, " regna scilicet quae prius subjecta fuerunt Nabuchodonosor vel diabolo, suis per mensuram distribuit. Isaiae, IX, 3 : Laetabuntur coram te, sicut qui laetantur in messe, sicut exsultant victores capta praeda, quando dividunt spolia. Proverb. XXXI, 15 : De nocte surrexit, deditque praedam domesticis suis.

Et ne aliquis credat quod resistentem habuerit de subjectis diabolo vel Nabuchodonosor, subdit :

" Adspexit, et dissolvit Gentes, " hoc est, terribili adspectu et Irato vultu respexit in adjutores daemonis, vel Nabuchodonosor, quo convertit corda eorum in formidinem, ut statim se subjicerent. Exod. xiv, 24 et 25 : Respiciens Dominus super castra aegyptiorum, per columnam ignis et nubis, interfecit exercitum eorum : et subvertit rotas curruum. Esther, XV, 10 : Cumque elevasset faciem, et ardentibus oculis furorem pectoris indicasset, regina corruit. Si de Christo intelligitur, tunc est adspectus misericordiae, quo dissolvit gelata corda

Gentilium ut ad fidem converterentur. Luc. XXII, 61 et 62 : Conversus Dominus respexit Petrum... Et egressus foras Petrus flevit amare. Psal. lxxxv, 16 : Respice in me, et miserere mei. " Et contriti sunt montes saeculi, " hoc est, a saeculo fundati principes et reges mundi. Isaiae, xlv, 2 : Ego ante te ibo, et gloriosos terrae humiliabo. Isaiae, xl, 4 : Omnis mons et collis humiliabitur.

" Incurvati sunt colles mundi. " Colles dicuntur inferiores potestates quae incurvatae reverenter subjecerunt se et Gyro et Christo. Isaiae, lx, 12 : Gens et regnum, quod non servierit tibi, peribit : et gentes solitudine vastabuntur, " Ab itineribus aeternitatis ejus. " Itinera vocat profectus et Cyri et Christi. Michaeae, v, 2 : Egressus ejus sicut ab initio, a diebus aeternitatis : omnia enim haec ab aeterno praeordinata sunt.

Hoc autem in quibusdam ostendit, et in omnibus intelligit, cum subdit :

" Pro iniquitate vidi tentoria aethiopiae, " supple, turbata, quia resistere non valebant : qui quia nigri sunt et tenebrosi interpretantur, peccatores significant et obstinatos : qui tamen potentiae Dei et Cyri subjicientur, turbati in paenitentiam. Psal. lxvii, 32 : aethiopia praeveniet manus ejus Deo. Sophon, m, 10 : Ultra flumina aethiopiae, inde supplices mei: filii dispersorum meorum deferent munus mihi. Sophon, ii, 12 : Sed et vos, aethiopes, interfecti gladio meo eritis. " Turbabuntur pelles terrae Madian. " Pelles tentoria de pellibus significant, et tentoria exercitus. Et est sensus : Exercitus Madianitarum resistere volentes turbabuntur, vel ad fugam, vel ad subjectionem, sicut turbati sunt coram Gedeone . Madian autem interpretatur judicium hominis, et significat eos, qui humano judicio et sapientia saeculi judicant de divinis, qui sapientia Dei turbabuntur. Isaiae, IX, 4 : Jugum oneris ejus, et virgam humeri ejus, et sceptrum exactoris ejus superasti, sicut in die Madian.

" Numquid in fluminibus iratus es, Domine? " Tangit hic de destructione Babylonis dupliciter, in captura scilicet civitatis, et interfectione principis et militum ejus, ibi, " Dedit abyssus vocem suam. "

In primo duo sunt, scilicet argumentum de praeterito, et conclusio similis de futuro, ibi, " Fluvios scindes terrae. "

In prima harum sunt tria: scilicet ablatio falsae opinionis, constructio veritatis, et spes de futuris.

c Numquid in fluminibus ? " Ista quaestio supponit falsam quamdam opinionem. Posset enim aliquis dicere, quod quando divisit Dominus aquas maris , et quando divisit fluenta Jordanis , factum fuisset casu vel virtute stellarum, ut quando scilicet Dominus esset benevolus aquis, faceret eas fluere : et quando iratus, exsiccaret eas, et non fecisset ad peccatores perdendos et sanctos liberandos. Et hoc jam quidam dixerunt, sicut narrat Abraham Judaeus in libro de Magnis conjunctionibus Jovis et Saturni. Quod elidens Propheta, dicit :

" Numquid in fluminibus? " hoc est, aquis fluentibus non habentibus in se virtutem standi, " iratus es, Domine, " ut stare faceres et dividi contra naturam fluxus, quam primo indidisti eis? Quasi dicat : Non. Visibile enim elementum est et indignationem tuam non meretur : sed hoc in aquis fecisti, ut tuis auferres impedimenta transitus, et hostes involveres in mediis fluctibus, et deterreres viso tanto miraculo. " 0 Domine, numquid tu iratus es in fluminibus ? " hoc est,

Jordanis fluentis, ut scilicet inferiorem partem in mare Mortuum faceres defluere, et superiorem ad instar montis stare, ex ira quam haberes ad aquas, quibus non cuperes tenere fluxum suum? Quasi dicat : Non, sed propter tuos hoc fecisti. Isaiae, xliii, 2 : Cum transieris per aquas, tecum ero, et flumina non operient te. Et quod subdit : " Aut in fluminibus furor tuus? " Notat flumina aegypti, Nilum, et alia quae in sanguinem versa sunt, et ebullierunt ranas. Hoc enim non fecit ex ira quam haberet ad aquas, sed ex ira quam habuii ad eos qui aquis utebantur, et qui innocentem sanguinem in aquis suffocaverant. Sap. XVI, 16 : Negantes te nosse impii, per fortitudinem brachii tui flagellati sunt: novis aquis, et grandinibus, et pluviis persecutionem, passi.

Et subdit:

" Vel in mari, " quod vento stante et urente abstulisti , " indignatio tua, " supple, est? Quasi dicat: Non. Isaiae, LI, 10 : Numquid non tu siccasti mare, aquam abyssi vehementis : qui posuisti profundum maris viam, ut transirent liberati ?

Hoc autem probat subdens :

" Qui ascendes super equos tuos, " Angelos scilicet et homines, vectores tuae virtutis, talibus scilicet impedimentis ablatis. Hieronymus inducit illud quod habetur, IV Reg. VI, 17 : Ecce mons plenus equorum, et curruum igneorum, in circuitu Elisei. Et non est dubium quin equi illi fuerint Angeli ad bella Domini praeparati, vectores virtutis Dei, et ab ipso ad bella directi. Et hoc est quod sequitur : " Et quadrigae tuae salvatio. " Unde, II Machab. III, 25, cum Heliodorus vellet spoliare aerarium templi, apparuit quidam equus terribilem habens sessorem, optimis operimentis adornatus : isque cum impetu Heliodoro priores calces illisit: qui autemei sedebat, videbatur habere arma aurea. Et non est dubium quin equus fuerit Angelus, et sessor virtus divina. Similiter, II Machab. XI, 8, cum Judas et sui prompto animo a Jerusalem ad bellandum procederent, apparuit praeaecedens eos eques in veste candida, armis aureis hastam vibrans: per quod idem significatur. Unde, postea sequitur, v. 10 : Ibant igitur prompti, de caelo habentes adjutorem. Dicuntur autem quadrigae, quia quatuor virtutibus vecti, divina scilicet, angelica, caelesti, et terena : quia, sicut dicitur, Sap. XVI, 17 : Vindex est orbis justorum, et ideo cum Deo consurgunt Angeli, caelum, et terra, et hac quadriga impugnantur impios.

Et hoc ostendit, subdens : supple, sic de caelo mittens auxilium,

" Suscitans suscitabis arcum tuum. " Alia translatio : " Intendens intendes. " Intensus enim arcus fortissime ferit. Et per arcum intelliguntur omnia instrumenta bellica, quae omnia intenduntur et acuuntur in hostes, quando de caelo habetur auxilium. Isaiae, v, 28 : Omnes arcus ejus extenti. Job, XXIX, 20 : Arcus meus in manu mea instaurabitur. Et dicit, " suscitans suscitabit, " notans quod haec adjutoria continuo Deus suis ministrat. Epist. Judae, vv. 14 et 15: Ecce venit Dominus in sanctis millibus suis facere judicium contra omnes, et arguere omnes impios de omnibus operibus impietatis eorum. " Juramenta tribubus, " supple, sic suscitabis, " quae locutus es, " patribus scilicet. Per alia enim adjutoria implevit quod juravit: ut scilicet destructis impiis, Sanctis terram eorum sorte distribueret. Exod. XXXII, 13 : Recordare Abraham, Isaac, et Israel, servorum tuorum, quibus jurasti per semetipsum, dicens : Multiplicabo semen vestrum sicut stellas caeli, et universam terram hanc,de qua locutus sum, dabo semini vestro, et possidebitis eam semper. Haec expositio litteralis est.

Mystice autem, flumina quibus irascitur Dominus, sunt flumina concupiscentiarum et vanitatum. Mare autem cui irascitur, insania mundi est. Nahum, I, 4 : Increpans mare, et exsiccans illud, et omnia flumina ad desertum deducens. Flumina quibus non irascitur, flumina sunt gratiarum et doctrinarum. Joan. VII, 38 : Flumina de ventre ejus fluent aquae vivae. De insania mundi, Isaiae, LVII, 20 : Impii quasi mare fervens, quod quiescere non potest. Mare cui non irascitur, amaritudo paenitentiae est. Psal. LXXVII, 23 : Ex Basan convertam, convertam in profundum maris. Arcus Scriptura est in manu Praedicatorum. Genes. IX, 13 : Arcum meum ponam in nubibus, et erit signum foederis inter me, et inter terram. Nubes enim, Praedicatores et Doctores sunt. Intenditur arcus, quando auctoritates acutae ad corda compimgenda emittuntur. Psal. CXXVI, 4 : Sicut sagittae in manu potentis. Isaiae, XLIX, 2 : Posuit me sicut sagittam electam : in pharetra sua abscondit me. Equi vero ministeria sunt Angelorum cum Praedicatoribus missa. Quadrigae vero quatuor expositiones Scripturarum. Ezech. I, 15 : Apparuit rota una super terram juxta animalia, habens quatuor facies.

Resumatur ergo littera. Quia post argumentum quod praemisit de praeterito, similia fore arguit in futuro, dicens :

" Fluvios scindes terrae, " hoc est, ex quo hoc in aquis fecisti in praeterito propter tuos, etiam in futuro fluvios terrae Babylonis , quibus munitur civitas, " scindes, " hoc est, divides, ne scilicet timore profunditatis viam impediant transeuntibus. Isaiae, XI, 15 : Levabit manum suam super flumen in fortitudine spiritus sui : et percutiet eum in septem rivis, ita ut transeant per eumcalceati. Et erit via residuo populo meo.

" Viderunt te, " supple, o Deus, hoc est, potentiam tuam, " et doluerunt montes. " Vera littera est: " Et tremuerunt. " Et tangit hoc quod habetur, Numer. XXI, 14 et 15, quod scilicet scopuli et montes Arnon et Moabitarum motu tremoris exsultaverunt in occursum filiorum Israel, et inclinatione sua viam transeuntibus dederunt. Unde, ibidem dicitur, vv. 14 et 15 : Sicut fecit in mari Rubro, sic faciet in torrentibus Arnon. Scopuli torrentium inclinati sunt, ut requiescerent in Ar, supple, filii Israel, et recumberent in finibus Moabitarum. Et hoc est quod sequitur : " Gurges aquarum transiit, " hoc est, cessavit ante filios Israel. Psal. CXIII, 5 : Quid est tibi mare, quod fugisti ? et tu, Jordanis, quia conversus es retrorsum? Isaiae, li, 10 : Tu siccasti mare, aquam abyssi vehementis.

" Dedit abyssus vocem suam, " in praeterito scilicet. Abyssus dicitur dare vocem per effectum, non ita ut loquatur. Et hoc, Numer. XVI, 32 et 33, innuitur, ubi terra se aperuit, et Dathan et Abiron vivos deglutivit, et in abyssum traxit. Iterum dedit vocem suam, Exod. XV, 5, ubi dicitur : Abyssi operuerunt eos, descenderunt in profundum quasi lapis, quando scilicet aegyptII in abysum descenderunt. " Altitudo manus suas levavit. " Altitudinem ponit pro montibus, qui tunc in hoc dicuntur manus lev asse, quando trepidaverunt, sicut dicitur, Numer. XXI, 14 et 15. Psal. XCII, 4 et 5 : Mirabilis in altis Dominus. Testimonia tua credibilia facta sunt nimis. Utrumque horum dicitur, Isa. VII, 11 : Pete tibi signum a Domino Deo tuo, in profundum inferni, sive in excelsum supra.

Et ad hoc subjungit alia argumenta quae majora sunt :

" Sol et luna steterunt in habitaculo suo, " hoc est, in locis suis. Josue, x, 12 et 13 : Sol, contra Gabaon ne movearis, et luna contra vallem Aialon. Steteruntque sol et luna, donec ulcisceretur se gens de inimicis suis.Ex omnibus illis argumentis preteritis infert, quod ita facient in futuro contra Babylonios. Et suppletur, ergo " In luce sagittarum tuarum, " hoc est, apertis sagittis tuis quibus excaecabis eos, " ibunt, " supple, Gyrus et Darius, hoc est, proficient " in splendore fulgurantis hastae tuae. " Hastam vocat fulgura percutientia et proforantia desuper. Psal. CXLIII, 6 : Fulgura coruscationem, et dissipabis eos: emitte sagittas tuas, et conturbabis eos. Job, XXXVII, 29 et 30 : Si voluerit extendere nubes quasi tentorium suum, et fulgurare lumine suo desuper, cardines quoque maris operiet, hoc est, totum mundum subjiciet. Sapient. v, 22 : Ibunt directe emissiones fulgurum, et tamquam a bene curvato arcu nubium exterminabuntur, et ad certum locum insilient. Et est ac si dicat : Si volueris fulgurare contra Babylonios, sicut in praeterito fecisti cum Moyse et Josue, tunc proficientes ibunt Cyrus et Darius, et sic, supple

" In fremitu conculcabis terram, " hoc est, regnum Babyloniorum, et ipsos Babylonios conteres. Proverb. XX, 2 : Sicut rugitus leonis, ita et terror regis, hoc est, Dei, qui rex summus est. Jerem. VIII, 16 : A Dan auditus est fremitus equorum ejus : a voce hinnituum pugnatorum ejus commota est omnis terra : et venerunt, et devoraverunt terram, et plenitudinem ejus, urbem et habitatores ejus. Sic ergo arguit ex praeterito quid faciet de futuro: " In furore obstupefacies Gentes. "

Iterum revertitur ad praeterita, ut similia concludat in futuro facienda.

" Egressus es in salutem populi tui. " Deus dicitur egredi, quando virtutem suam manifestat : tunc enim in exterioribus apparet. Zachar. XIV, 3: Egredietur Dominus, et praeliabitur contra gentes illas, sicut proeliatus est in die certaminis. Et vocat egressum plagas et virtutes quas ostendit in aegypto propter populi salutem : " In salutem cum Christo tuo. " Christum vocat sive Christos, Moysen et Aaron, quos ad hoc unxit ut duces essent populi. Psal. CIV, 15 : Nolite tangere christos meos : et in Prophetis meis nolite malignari. Item, Psal. LIX, 12 : Non egredieris, Deus, in virtutibus nostris, hoc est, nonne? In salutem autem dicit, quia per hos suos salvavit.

Egrediens autem quid fecerit, subdit :

" Percussisti caput de domo impii. " Caput vocat primogenita aegypti : domum impii, domos aegypti Pharaoni impio subjectas. Exod.XII, 30 : Neque enim erat domus in qua non jaceret mortuus. Et ab hac plaga populus Dei liberatus est. Et subdit adhuc quid egrediens fecit : " Denudasti fundamentum ejus usque ad collum. " Fundamentum vocat totum exercitum Pharaonis in mari Rubro deletum. In illo enim fundavit totam spem suam Pharao. Usque ad collum autem dicit, quia a minore usque ad maximum omnes deleti sunt, et terra denudata est ab eis, sicut dicitur, Exod. XIV, 28.

Quod autem totum a Domino factum sit, subdit. Et suppletur, quia

" Maledixisti sceptris ejus. " Sceptra vocat cohortes principum qui cum Pharaone egrediebantur : quia omnes deleti sunt. Isaiae, XXVI, 21 : Ecce enim Dominus egredietur de loco suo, ut visitet iniquitatem habitatoris terrae contra eum.

" Capiti bellatorum ejus, " supple, maledixisti, hoc est, Pharaoni. Exod, xv, 19 : Ingressus est enim eques Pharao cum curribus et equitibus ejus in mare : et reduxit super eos Dominus aquas maris. " Venientibus, " scilicet, sceptris et capite, " ut turbo, " hoc est, in impetu irae et furoris. Isaiae, xxv, 4 : Spiritus robustorum quasi turbo impellens parietem. " Ad dispergendum me, " hoc est, ad interficiendum. Exod, xv, 9 : Dixit inimicus : Persequar et comprehendam, dividam spolia, implebitur anima mea : evaginabo gladium meum, interficiet eos manus mea.

Quid autem eos ad hoc incitaverit subdit : et suppletur, quia " Exsultatio eorum, " aegyptiorum scilicet fuit. Proverb. ii, 14 : Laetantur cum malefecerint, et exsultant in rebus pessimis . " Sicut ejus, qui devorat pauperem, " hoc est, devorare intendit, " in abscondito, " hoc est, in dolo. Psal. x secundum Hebraeos, 9 : Insidiatur ut rapiat pauperem : rapere pauperem dum attrahit eum.

Sic autem, supple, destruens impios, liberasti tuos.

" Viam fecisti in mari, " divisiones scilicet maris. Psal. cxxxv, 13 : Qui divisit mare Rubrum in divisiones. " Equis tuis, " vectoribus scilicet tuis, hominibus et angelis qui te vehunt. Isaiae, lxiii, 12 et 13 : Qui scidit aquas ante eos, ut faceret sibi nomen sempiternum : qui eduxit eos per abyssos, quasi equum in deserto non impingentem. " In luto aquarum multarum , " quod scilicet in fundo maris fuit, ita scilicet quod nec profunditate abyssi, nec tenacitate luti teneri poterant virtute Domini pro eis faciente. Psal. CXVII, 16 et 17 : Dextera Domini fecit virtutem, dextera Domini exaltavit me : dextera Domini fecit virtutem. Non moriar, sed vivam. Item, Psal. lxviii, 16 : Non medemergat tempestas aquae, neque absorbeat me profundum, necque urgeat super me puteus os suum. Haec omnia narrat de praeterito, ut similia arguat facienda in futuro. Et haec omnia sub eisdem auctoritatibus non est difficile exponere de Christo, vel adaptare de Christo per Apostolos procedente ad daemonum subversionem, et mundi liberationem. Et haec expositio est. in Glossis.

" Audivi " supple, haec quae dicta sunt a Patribus. Psal. lxxvii , 3 : Quanta audivimus et cognovimus ea : et patres nostri narraverunt nobis. " Et conturbatus est venter meus, " hoc est, omnia interiora mea in. tot scilicet passionibus Sanctorum. II ad Thimoth. iii, 12 : Omnes, qui pie volunt vivere in Christo Jesu, persecutionem patientur. Isa. XXI, 3 : Corrui cum audirem, conturbatus sum cum viderem. Ventrem autem dicit, quia in ipso omnia interiora continentur : totum enim concavum corporis dicitur hic venter. Et vult dicere, quod interiora vitalia consonanter in hoc conturbata sunt. Isaiae, XVI, 11 : Venter meus ad Moab quasi cithara sonabit. Jeremiae, XXXI, 20: Conturbata sunt viscera mea super eum : miserans miserebor ejus. " A voce, " supple, auditus talis, " contremuerunt labia mea. " Quasi dicat: Quia scio quod filii similia sustinebunt. Eccli. ii, 1 et 2 : Fili, accedens ad servitutem Dei, sia in justitia et timore, et praepara, animam tuam ad tentationem. Deprime cor tuum, ei sustine. Quod autem dicit: " Contremuerunt labia, " naturale est, ut dicit Galenus. Turbatis enim visceribus, tremit inferius labium propter collimitationem ad viscera. Et innuit, quod tremula voce pronuntiet quae scit futura, propter populi compassionem.

Ex his tamen quia consolatio sequitur, cum Sanctis eligit affligi, ut cum

Sanctis consoletur. Et ideo tria dicit : electionem scilicet tribulationis, descriptionem ejusdem, et consolatoriam liberationem.

" Ingrediatur putredo in ossibus meis. " Glossa, Libenter patiar quod passus est Job, qui dicit, XXX, 17 et 18 : Nocte os meum perforatur doloribus : et qui me comedunt, non dormiunt. In multitudine eorum consumitur vestimentum meum. Et hoc est quod sequitur : " Et subter me scateat.)) Hieronymus : " Non solum in carne, " sed in medullis ossium et stratus, " putredine corporis et vermibus sca-" teat: ut cum pro peccatis sustinuero " angustias omnes captivitatis, requie-" scam cum Abraham, Isaac, et Jacob. " Job, x, 14 : Putredini dixi : Pater meus es, mater mea, ei soror mea, vermibus. Intendit autem, quod squalore carceris ossa catenis et medullae laeduntur, et stratus et vestes vermibus scatent et putredine.

Sed quia nullus eligit paenam propter paenam, sed paenam propter consolationem, ideo sequitur :

" Ut, " supple, purgatus tribulatione, " requiescam in die tribulationis, " supple, finitae. Tobiae, III, 21 : Hoc autem pro certo habet omnis qui te colit, quia vita ejus, si in probatione fuerit, coronabitur : si autem in tribulatione fuerit, liberabitur : et si in corruptione fuerit, ad misericordiam tuam venire licebit. " Ut, " supple, sic " ascendam " per gradus virtutum " ad populum accinctum nostrum, " hoc est, ad populum Sanctorum, accinctum fide et patientia ad omnes afflictiones evincendas, ut scilicet consors et similis sinu Sanctorum. Jacob, v, 11 : Ecce beatificamus eos qui sustinuerunt. Ad Roman. VIII, 17 et 18 : Si tamen compatimur, ut et conglorificemur. Existimo enim quod non sint condignae passiones hujus temporis ad fu-turam gloriam, quae revelabitur in nobis. Ad Hebr. x, 33 : In altero quidem, opprobriis et tribulationibus spectaculum facti, in altero autem, socii taliter conversantium effecti. Ad Hebr. XII, 23 : Accessistis ad Ecclesiam primitivorum, qui conscripti sunt in caelis.

Et subdit de tribulationis descriptione: " Ficus enim non florebit. " Per ficum omnis dulcedo quae in populo fuit intelligitur, quae per tortores et tyrannos ablata est. Joel, I, 7 : Ficum meam decorticavit : nudans spoliavit eam, et projecit. Apocal. VI, 13 : Stellae de caelo ceciderunt super terram, sicut ficus emittit grossos suos cum a vento magno movetur, " Et non erit germen in vineis. " Per germen vinearum significatur omnis materia gaudii, quae universaliter ablata est per tyrannos. Vinum enim (ut dicit Psal. cIII, 15) laetificat cor hominis. Judicum, IX, 13 : Numquid possum deserere vinum meum quod laetificat Deum et homines ? Joel, I, 12 : Confusum est gaudium a filiis hominum. c( Mentietur opus olivae. " Per olivam significatur omne quod ungit, lucet, et pascit, cibum condiendo : quod tunc mentitur, quando laboribus et expensis usque ad fructus collectionem deducitur, et fructus aufertur quem promiserat. Deuter,. XXVIII, 40 : Olivas habebis in omnibus terminis tuis, et non ungeris oleo : quia defluent, et peribunt. Propter hoc paucos in Ecclesia videmus unctos oleo compunctionis ad sanitatem. Marc. vi, 13 : Ungebant oleo multos aegros, et sanabant. Pauciores unctos oleo exsultationis ad contemplationem. Ad Hebr. I, 9 : Unxit te Deus, Deus tuus, oleo exsultationis prae participibus tuis . Paucissimos unctos charismate sanctitatis ad vitae perfectionem. Psal. LXXXVIII, 21, 23 : Oleo sancto meo unxi eum... Nihil

proficiet inimicus in eo. " Et arva non afferent cibum. " Ac si dicat : Non tantum quae dulcedinis et gaudii et exsultationis sunt, ablata sunt : sed etiam quae necessitatis. Arva vero significant cultum humani cordis ad fruges justitiae proferendas. Joel, I, 11 : Periit messis agri. Deuteron. XXVIII, 38 : Sementem multam jacies in terram, et modicum congregabis : quia locustae devorabunt omnia. Isaiae, XVII, II : Ablata est messis in die haereditatis, et dolebit graviter.

" Abscindetur de ovili pecus, " hoc est, oves, quod pecus lanam in vestem, lac in cibum, carnem in delicias, corium in calceamentum consuevit ministrare : et significat congregationes mansuetorum et virtuosorum, quae ab Ecclesia perierunt. Job, I, 16 : Ignis Dei cecidit de caelo, et iactas oves puerosque consumpsit. Ignis Dei, ignis deorum nostrorum est, hoc est, concupiscentia Praelatorum, de sublimi dignitatis eorum descendens per exemplum, et quidquid religionis est in Ecclesia, totum consumens. " Et non erit armentum in praesepibus. " Armentum majus animal est, ut vaccae et boves et asini et hujusmodi, quae significant Praedicatores et Praelatos : quorum officium est terram Ecclesiae colere, et vomere praedicationis exarare. Proverb,. XIV, 4 : Ubi plurimae segetes, supple, apparent, ibi manifesta est fortitudo bovis. Haec ab Ecclesia ablata sunt. Job, I, 14 et 15 : Boves arabant, et asinae pascebantur juxta eos : et irruerunt Sabaei , tuleruntque omnia . Sabaei interpretantur convertentes seu clamantes et eloquentes, et significant advocatos et judices Ecclesiae, qui boum labores in Ecclesia penitus abstulerunt. Et nota quod dicit, " in praesepibus. " Praesepibus enim, hoc est, stipendiis Ecclesiae manentibus, nullum bovis opus vel utilitas apparet.

Et subdit de consolatione :

" Ego autem. " Ac si dicat : Omnia quae descripta sunt, libenter sustineo ; quia per hoc scio, quod " in Domino gaudebo, " hoc est, in Dei consolatione. Michaeae, VII, 9 : Iram Domini portabo : quoniam peccavi ei, donec judicet causam meam. Usa. XXXVIII, 16 et 17 : Domine, si sic vivitur, et in talibus vita spiritus mei, corripies me, et vivificabis me. Ecce in pace amaritudo mea amarissima. " Et exsultabo in Deo Jesu meo, " hoc est, Salvatore meo. Tobiae, III, 22 : Post tempestatem tranquillum facis, et post lacrymationem et fletum exsultationem infundis. Psal. LXV, 12 : Transivimus per ignem et aquam, et eduxisti nos in refrigerium. Et gaudium est cordis, exsultatio vero corporis : quia, sicut dicit Augustinus, " gaudium " est diffusio animi in conceptu boni, " et ideo refertur ad dotes animae. Exsultatio autem componitur ab ex, et ultra : quia id quod est in corde, in signo corporeo manifestatur : et ideo ad dotes corporis refertur. Luc. II, 47 : Exsultavit spiritus meus in Deo salutari meo. Isa. lxi, 10 : Gaudens gaudebo in Domino, et exsultabit anima mea in Deo meo.

Causam autem gaudii subdit: et suppletur, quia

" Deus Dominus fortitudo mea, " supple, est Deus providentia : providet enim mihi bona. 1 Petr. v, 7 : Omnem sollicitudinem vestram projicientes in eum, quoniam ipsi cura, est de vobis. Psal. LIV, 23 : Jacta super Dominum curam tuam. Dominus potestate superpositionis dicitur, propter hoc quod suos eligit et exaltat. Psal. XXIX, 2 : Exaltabo te, Domine, quoniam suscepisti me: nec delectasti inimicos meos super me. Item, Psal, IX, 15 : Qui exaltas me de portis mortis. " Fortitudo mea, " hoc est, causa fortitudinis meae, qua scilicet vincere possum tribulationes et tortores. Psal. XVII, 2 : Diligam te, Domine, fortitudomea. II Reg. XXII , 2 et 3 : Dominus petra mea, et robur meum, et salvator meus. Deus fortis meus, sperabo in eum. Isa. xl, 31 : Qui sperant in Domino, mutabunt fortitudinem. " Et ponet, " hoc est, disponet confortando " pedes meos, " quibus ad patriam redire debeo, " quasi cervorum, " hoc est, faciet veloces, ut cervorum pedes. Psal. xvii, 34 : Qui perfecit pedes meos tamquam cervorum, et super excelsa statuens me. Dicitur natura esse cervi, quod semper recurrit ad locum generationis. Et petit Propheta ut veloces pedes habeat ad recurrendum ad originem. Cantic. VIII, 14 : Fuge, dilecte mi, et assimilare capreae hinnulo que cervorum super montes aromatum. Caprea longe videt, et est sensus : Longe contemplare patriam, et pedes tui veloces sint ad redeundum super montes virtutum et aeternorum gaudiorum, qui montes sunt aromatum. Psal. xli, 2 : Quemadmodum desiderat cervus ad fontes aquatum, ita desiderat anima mea ad te, Deus.

" Et super excelsa mea. " Ad litteram, terra promissionis montuosa et excelsa est, et significat vertices angelicos super quos deducuntur beati. Isaiae, xxxiii, 16 et 17 : Iste in excelsis habita- bit, munimenta saxorum sublimitas ejus : panis ei datus est, aquae ejus fideles sunt. Regem in decore suo videbunt oculi ejus. " Deducet me victor : " victor scilicet hostium, et meus ductor. Joan. XVI, 33 : Confidite, ego vici mundum. Deuter. XXXI, 8 : Dominus qui ductor est vester, ipse erit tecum, etc. Isaiae, LXIII, 14 : Sic adduxisti populum tuum, ut faceres tibi nomen gloriae. Isaiae, LVIII, 14: Sustollam te super altitudines terrae, et cibabo te haereditate Jacob,patris tui. "In Psalmis canentem." Psalmus hymnus est. Hymnus autem laus Dei cum cantico. Et quia hymnus ille in decachordo psalterio decantabatur, perfectionem operis significat. Et est sensus : In jubilo cordis, et laude oris pro perfectione virtutis et operis, de exsilio me reducit ad patriam. Ad Ephes,. v, 19 : Loquentes vobismetipsis in psalmis, et hymnis, et canticis spiritualibus, cantantes et psallentes in cordibus vestris Domino. Hoc canticum proprie Celeuma vocatur, ut dicit Glossa super epistolam ad Hebraeos, super illud Apostoli, ad Hebr. XI, 13 et 14 : A longe eas adspicientes, et salutantes, et confitentes quoniam peregrini et hospites sunt super terram. Qui enim haec dicunt, significant se patriam inquirere.

D. ALBERTI MAGNI,

EPISCOPI RAT1SBONENSIS,

DOCTRINA TOTO ORBE CELEBEEEIMI,

ORDINIS PRAEDICATORUM,