COMMENTARIUS.

(a) Ad aliud de secundo de anima. Dicit Doctor quod clarum est, quod Aristoteles loquitur tantum de quantitate naturali entis augmentabilis vel diminuibilis. Et vult dicere, quod ens naturale augmentabile potest augeri secundum tantam quantitatem, et non plus ; et similiter ad hoc, ut sit tale ens naturale, puta homo vel asinus, oportet quod detur simpliciter minimum. Sequitur : Philosophus tamen non loquitur ibi, nisi de termino magnitudinis et augmenti, nam in hoc loco intendit Philosophus probare, quod ignis non est principium augmentans in aliqua generatione, ut aliqui dicebant; quia ex quo genitum naturale est determinatae quantitatis secundum augmentum, et ignis non est determinatus ad quantitatem determinatam in aliqua specie, quia quantum est de se produceret majus quantum, quia crescit in infinitum, si apponantur combustibilia, et sic si ignis esset principium augmenti, puta hominis, quantum sibi adderetur de nutrimento, tantum posset augeri de homine.

(b) Et cum probatur illud antecedens de minimo. Hic Doctor respondet ad probationem illius antecedentis, quod est, su? cessivum componitur ex minimis quae probatio est ibi in argumentis principalibus, ratione autem probatur secundo idem antecedens. Primo ergo declaro rationem, et secundo responsionem ad rationem, et ratio qua probatur illud antecedens, stat in hoc : est dabilis prima pars motus,

ergo et minima. Consequentia patet, quia si quaelibet pars haberet minorem partem, se haberet etiam aliquid sui prius aliquo sui in infinitum. Antecedens probatur, videlicet quod sit dabilis prima pars motus, et probatur primo auctoritate Philosophi 1. Phys. 8. et t. c. 23. ubi dicit Philosophus, ibi in 8: Non enim si partibile in infinitum est, quod alteratur propter hoc, et alteratio, sed velox fit sicut multoties densatio. Ubi haberet Commentator, subito, et exponit, hoc est in instanti, et non in tempore. Exemplum, licet enim cera, quae est alterabilis, puta ad rarefactionem sit partibilis in infinitum, ipsa tamen rarefactio non est partibilis in infinitum ; et patet, quia aliquoties fit subito, id est, in instanti, secundum Commentatorem ; si sic, ergo datur prima pars ipsius alterationis, et sic prima pars motus.

Et quasi objicit se contra se, videlicet quod non detur prima pars motus, quia si daretur, videretur repugnare illi, quod dicitur in 6. Phys. t. c. 52. quod ante omne moveri sit mutatum esse, et ante omne mutatum esse est moveri. Respondet solvendo, quod illud ibi intelligitur de motu inquantum continuus est, et divisibilis ; istud autem intelligitur hic de motu inquantum est generatus sive productus ad actum.

Ad istam intentionem videtur Philosophus promisisse quoddam exemplum de guttis. Exemplum hoc patet, quia remotio lapidis per ultimam guttam aquae fit quodammodo in instanti, et sic talis motus quo pars lapidis removetur per ultimam guttam aquae, fit subito, et datur prima pars sui; et quod fiat subito, patet, quia praecedentes guttae non removent partem lapidis, sed tantum ultima, et sic patet exemplum illud, quia si alteratio illa vel motus ille simul fiat, sequitur quod datur prima pars, et exempla clara sunt in littera, quae videntur probare, quod quandoque detur una tota alteratio simul.

Et cum probatur illud antecedens de minimo. Aliqui dixerunt, quod in motu potest dari prima mutatio, sive aliquod mutatum esse, quod, ut sic, potest dici prima pars motus ; sed accipiendo parlem motus pro aliquo divisibili, prima pars motus non potest dari. Doctor autem probat, quod neutro modo possit dari prima pars motus, et probat auctoritate Philosophi, 6. Phys. text. com. 32. et sic persuadetur a Doctore. Si enim ignis, qui dicatur A, potest calefacere aliquod quantum pedale, et illud quantum dicitur B, ita quod tantum unum gradum intensive ipsius calefactionis producat in toto quanto pedali ; et licet illa calefactio sit indivisibilis intensive, cum sit tantum unius gradus, est tamen divisibilis in infinitum extensive, et tunc quaero, si A potest producere primam partem ipsius calefactionis in aliquo instanti, vel calefacere primam partem ipsius quanti, ita quod in aliquo instanti sit primum mutatum esse, sive primum moveri in aliquo tempore, quia motus semper fit in tempore quomodocumque accipiatur.

Probat Doctor quod non potest dari primum calidum esse in aliquo instanti, neque primum calefieri in aliquo tempore; quod non primum calidum esse, patet, quia si A, in quantitate pedali producit primum calidum esse, pari ratione, potest producere secundum calidum esse in eodem instanti, et pari ratione tertium, et sic totum pedale calefit in instanti, et talis calefactio non erit motus, ut patet. Si vis dicere, quod in primo instanti tantum producit primum calidum esse, quaero in quo producit secundum calidum esset Si dicis, quod in instanti immediato post primum calidum esse, ergo secundum calidum esse erit immediatum primo calido

esse, et sic duo mutata esse erunt immediata, et per consequens duo indivisibilia, quod est contra Philosophum 6. Phys. Si vis dicere, quod secundum calidum esse non producitur in instanti immediato, sed in tempore immediato post primum calidum esse, contra, quia non minor virtus requiritur in producendo secundum calidum esse, quam in producendo primum, et maxime cum passum sit aeque dispositum, puta quantum pedale, et sic producetur secundum calidum esse in instanti, et non in tempore. Et sic secundum calidum esse tantum natum est produci in instanti, sicut et primum; ergo non in tempore. Sis vis dicere, quod producit secundum calidum esse in instanti, sed non in instanti immediato post instans, sed in ultimo instanti temporis immediate sequentis primum instans. Contra, quia tunc oportet ipsum A quiescere per illud tempus intermedium, et sic producto primo calido esse, producet secundum calidum in ultimo instanti temporis immediati ad instans, quo produxit primum calidum, et sic oportet ipsum A quiescere per aliud tempus immediatum, et sic iste motus calefactionis factus super quanto pedali, erit compositus ex quietibus, et mutatis esse, quod est falsum. Si ergo non potest dari primum mutatum esse, a fortiori nec primum moveri, cum quaelibet pars motus sit divisibilis in infinitum, ut satis supra probatum est.

(c) Est ergo iste processus. In ista littera Doctor multa dicit. Primo, quod est dare ultimum alicujus formae in esse quieto. Exemplum, si quantum pedale sit totum alteratum aliqua calefactione, in ultimo instanti illius calefactionis incipit quiescere ; et pono modo, quod sit sub tali calefactione per horam, lotum illud tempus vocatur tempus quietis, et in ultimo instanti illius horae est sub esse quieto; patet, quia in illo instanti eodem modo se habet, sicut in toto tempore illius horae praecedentis, quia in ultimo instanti non incipit moveri, sicut nec in hora praecedenti, et post illud instans, in quo quievit ipsum quantum incipit moveri, puta in tempore immediato post instans quietis. Et hoc est quod dicit Doctor quod declarat quid sit immutari, quia immutari est eodem modo se habere indivisibiliter, sicut prius se habuit divisibiliter, id est, quod in ultimo instanti indivisibili eodem modo se habet, sicut in hora praecedenti divisibili, quia in utroque quiescit. Et declarat ipsum immutari per suum contrarium, quod est mutari, quia mutari est aliter se habere nunc indivisibiliter, id est, in ultimo instanti ipsius motus quam prius se habuerit divisibiliter, id est, in toto tempore praecedente ultimum instans ipsius motus, id est, quod se habeat divisibiliter, et quantum ad tempus, et quantum ad ortum, ut supra declaratum est.

(d) Ideo autem est sub eadem forma, sub qua quievit in instanti immutationis, nam instans immutationis est ultimum instans quietis, sicut instans mutationis est ultimum instans terminans motum praecedentem. Sequitur ibi: Ab illo instanti incipit movere illud mobile, puta quantum pedale ; si enim detur quantum pedale calidum ut octo, et detur frigidum pedale ut decem, et agat in calidum pedale remittendo ipsum; dicit Doctor quod post ultimum instans, in quo quievit quantum pedale sub calore, nunc frigidum pedale in tempore immediato post instans immutationis sive quietis in quo quievit, quantum pedale sub calore incipit mutare ipsum quantum pedale, remittendo calorem ipsius, et introducendo in illud quantum aliquem gradum frigiditatis. Sequitur : Et hoc successive, vel propter partes mobilis, etc. Dicit hic Doctor, quod quando frigidum pedale, et dicatur A, movet calidum pedale, et dicatur B, remittendo calorem, quod motus remissionis, quo movetur quantum pedale a calore ut octo, ad privationem ipsius caloris, et quo quantum pedale movetur a privatione frigiditatis ad frigiditatem, puta ut octo, est successivus. Deinde declarat hujusmodi successionem, puta calefactionis remittendae et frigefactionis acquirendae, quia talis successio aut fit ex parte ipsius mobilis, puta quanti pedalis, cum sit divisibile in infinitas partes, tunc non est dabilis prima pars, quae fiat frigida, et sic non est dabile primum frigidum. Et similiter quando calor removetur a quanto pedali non est dabilis prima pars quanti, a qua removetur calor, patet, quia ipsum quantum est divisibile in infinitum, et sic non est dare primum mutatum esse in motu remissionis, sicut nec est dabile primum mutatum esse propter formam acquirendam, vel deperdendam; adhuc non est dabilis prima pars motus, quia illa forma, secundum quam fit motus, est divisibilis in infinitum, ut supra patuit: et sic quando quantum pedale movetur motu remissionis deperdendo calorem, non est dabilis prima pars caloris in remissione, sicut etiam cum movetur ad frigiditatem, non est dabilis prima pars frigiditatis, cum istae qualitates sunt divisibiles in infinitum, saltem per accidens, quia ad divisionem quantitatis in qua sunt. Sequitur :

Quia ratio extrinseca propter quam minimum, etc. Dicit Doctor quod si quantum pedale frigidum ut decem, agat in quantum pedale calidum ut octo, expellendo aliquid caloris ipsius, et introducendo primum gradum frigiditatis per motum, quomodo, ille gradus poterit conservari in quanto calido ut septem. Dicit, quod conservatur propter praesentiam agentis,

puta frigidi corrumpentis omne corruptivum sui effectus, quia ipsum frigidum corrumpit gradum caloris corruptivum gradus frigiditatis; et sic patet quomodo frigidum conservat continue effectum suum in quanto calido, corrumpendo calidum, et introducendo frigidum. Et hoc est, quod sequitur ibi in littera : ab illo ergo instanti immutationis continue remittitur calor, qui infuit, et acquiritur frigus, et quod ab illo instanti immutationis, scilicet quietis, in quo quantum pedale quievit sub calore successive remittitur calor, qui infuit, et successive acquiritur frigus in ipso quanto pedali. Sequitur : Non enim est verisimile. Dicit quod quando frigidum ut decem, agit in calidum ut octo, ipsum frigidum non remittit tantum ipsum calidum, sic intelligendo, quod remittat ipsum usque ad ultimum instans, puta quod motus remissionis duret per horam, et in ultimo instanti illius horae desinat esse calor ut octo; et tunc primo inducatur aliquid frigoris in ipso quanto pedali, in quo prius erat calor ut octo, quia si sic, tunc sequeretur alterum istorum, scilicet vel quod calor remittendus haberet ultimum sui esse, quod negat Philosophus 8. physic. text. com. 69. sic quod in ultimo instanti remissionis caloris calor esset, et in tempore immediato non esset, ita quod habens ultimum sui esse exponitur per positionem de praesenti, et negationem de futuro, scilicet calor nunc est, et immediate post hoc non erit ; et sic in illo tempore immediato inducetur frigus, in quo desinet calor, modo qualitas remissibilis non habet ultimum sui esse.

Et quando dicit, quod aut frigus habebit primum instans sui esse, quia si calor in ultimo instanti desinit esse, et sic non habet ultimum sui esse, in illo instanti incipit frigus, tunc frigus habet primum instans sui esse. Et non accipitur hic primum instans sui esse proprie, sicut dicimus quod nunc est, et immediate ante hoc non fuit, quia aquisito frigore per horam, in ultimo instanti illius horae est verum dicere, quod frigus nunc est, et immediate ante hoc non fuit, et sic habet primum instans sui esse. Sed in proposito intelligitur, quod si frigus secundum aliquem gradum incipit esse in illo instanti, in quo calor desinit esse, quod in motu frigefactionis datur primum mutatum esse, sive prima mutatio, quia in illo instanti acquiritur aliquis gradus frigoris, et in tempore sequenti acquiritur frigus perfectissime, et per consequens daretur primum mutatum esse, quod est contra Aristotelem sexto Physicorum. text. com. 52. qui vult, quod ante omne mutatum esse sit moveri, et ante omne moveri sit mutatum esse; sicut ergo non datur prima remissio motus caloris, sive non datur aliquod instans, in quo incipiat calor remitti, ut supra declaravi, sic nec potest dari aliquod instans, in quo fit prima infrigidatio.

(e) Hoc etiam vult Philosophus. Vult dicere, quod nunquam in aliquo quanto est motus remissionis, quin etiam sit simul motus acquisitionis, quia si aqua sit frigida ut octo, non remittitur illa frigiditas, nisi successive introducatur caliditas ; et sic omne quantum quod movetur a contrario in contrarium, puta a frigido ad calidum, dum sub tali motu semper habet aliquid utriusque extremi, quia et aliquid frigiditatis et aliquid caliditatis, patet, quia dum est sub motu remissionis frigiditatis, simul est sub motu acquisitionis caliditatis, sive etiam moveatur a contrario in medium, puta ab albo in rubeum, hoc idem continget.

Concurrunt ergo simul ab instanti immutationis motus remissionis caloris et motus intensionis frigoris, quorum neutrius est aliquid. Primum patet, quia in motu remissionis caloris non datur aliquod intans, in quo sit prima remissio, cum talis remissio incipiat fieri in tempore immediato post instans mutationis sive quietis. Et similiter in motu intensionis frigoris non datur aliquod instans in quo sit prima infrigidatio, cum talis fiat in tempore immediato post instans, in quo quievit quantum pedale sub calore, ut dixi supra. Sequitur in littera : et in aliquo instanti, in quo per mutationem subitam inducitur aliquis gradus frigoris, etc. Vult dicere Doctor, quod quando frigidum ut decem, remittendo calidum ut octo, puta per tempus hujus horae, in ultimo instanti illius horae introducit aliquem gradum frigoris omnino incompossibilem ultimo gradui caloris, et tunc in eodem instanti calor desinit esse, ita quod in eodem instanti verum est dicere calor nunc non est, et in tempore immediato ante hoc instans fuit ; ergo calor in isto instanti desinit esse. Similiter verum est dicere de frigore, frigus nunc est, puta in esse quieto, et in tempore immediato ante hoc instans non fuit ; ergo frigus incipit esse, et hoc est quod dicit Doctor. Sequitur :

Ita quod calor nullum ultimum habet sui esse, sed habet ultimum in esse quieto. Hoc sic debet intelligi, quod quando calor desinit esse, non habet aliquod ultimum instans, in quo calor sit, immediate post illud instans desinat esse, quia si sic, tunc esset verum dicere, calor nunc est, et immediate post hoc non erit, quod falsum est, ut supra expositum est, quaest, prima praesentis dist. quomodo in permanentibus, et in successivis non datur ultimum sui esse. Et quod dicit, quod habet ultimum in esse quieto, hoc non debet referri ad ultimum instans remissionis caloris, sed debet referri ad ultimum instans immutationis sive quietis, post quod instans in tempore immediate sequeriti incipit remitti calor, nam ut incipit remitti usque ad ultimum instans remissionis non est sub esse quieto, sed semper est sub motu, et in ultimo instanti, quo desinit esse ipsum quantum pedale, est sub mutatione, sive sub mutato esse. Sequitur : Et frigus nullum primum habet sui esse simpliciter. Et declaratur primo, quia frigus incipit esse in quanto pedali in tempore immediato post instans immutationis caloris, et incipit esse sub motu intensionis ; modo in successivis non datur primum instans sui esse, id est, non datur aliquod instans in quo habeat esse simpliciter, cum tale esse tantam mensuretur tempore, ut supra exposui, quaest. 1. praesentis dist. Secundo declaratur, quomodo habeat primum in esse quieto, patet, quia ipsum frigus habet aliquod instans primum in quo habet esse quietum, nam in ultimo instanti horae, in quo calor desinit esse, et frigus incipit esse in illo instanti, sicut cessat motus remissionis caloris, ita cessat motus intensionis frigoris, et sic in illo instanti habet esse quietum: et tunc verum est dicere, quod frigus habet primum in esse quieto, id est, quod quantum pedale ab illo instanti habet primum esse quietis sub frigore, licet illud non sit quies, id est, quod illud primum in esse quieto, cum sit in instanti, non potest dici quies, nam proprie quies mensuratur tempore, quod patet, quia sicut motus est in tempore, et mutatum esse in instanti temporis, ita quies est in tempore, et esse quietum in instanti, et sicut in motu sunt infinita mutata esse, ita et in quiete sunt infinita quieta esse, et sic patet ista littera.

(f) Cum ergo probatur primum per Philosophum, etc. Nunc Doctor respondet ad auctoritatem Philosophi, qua probabatur dari primam partem motus, et dicit quod Aristoteles tantum intendit probare, quo non omnes res semper moveantur, sicut fuit opinio Heracliti 4. Metaph. text. com. 22. quod omnia mundi entia erant in continuo motu. Probat ergo Aristoteles quod non semper moveantur, puta res augmentabilis vel alterabilis, quia dicebant isti, quod res augmentabilis semper augeatur, nam aliquando fit quodammodo subita alteratio vel mutatio ; ergo non semper idem motu movetur. Et dat exemplum de guttis cadentibus. Ubi non intendit, quod ablatio partis lapidis sit in instanti vel tota simul, nam ipsa ablatio est motus localis, qui nullo modo posset fieri, nisi pars mobilis prius pertranseat spatium quam totum mobile ; sed ista una pars lapidis, quae aufertur per ultimam guttam in virtute omnium praecedentium, licet successive auferatur, tamen ablatio ejus non est successive correspondens toti successioni casus guttarum ; non enim quot erant guttae cadentes, tot erant partes ablationis hujus partis a lapide, sed tota ista parva pars per ultimam guttam aufertur, licet successive, quia non in instanti: negat ergo Philosophus successionem huic correspondentem, id est, toti successioni casus guttarum, ac per hoc ille lapis motus non movebatur semper, licet quando movebatur per ultimam guttam, tunc successive movebatur. (g) Et secundum istam intentionem subdit postea de alteratione, quod non est necesse, quod propter sit tota alteratio infinita, supple, quod durat in infinitum, et probat ibi : Frequenter enim. Dicit Aristoteles quod aliquando in aliqua re, puta in quanto pedali, fit alteratio velox, ut patet ad sensum, et sic non semper durat hujusmodi alteratio, sive motus alterationis. Frequenter enim ubi habet littera nostra velox, illa Commentatoris habet subito, id est, in tempore imperceptibili ; et ideo illi qui exponunt Commentatorem subito, id est, in instanti, non recte exponunt, cum talis expositio sit contraria litterae, quod patet ex translatione nostra, et repente, inquit Aristoteles quod in sensibili tempore est propter parvitatem : haec ille. Et translatio Commentatoris sic dicit : Subito significat illud, quod fit in tempore non sensibili.

(h) Sed intentio Philosophi est ista. Et Philosophus intendit probare, quod alterabile non semper alteratur, quia aliquando subito alteratur quis ab aegritudine in sanitatem, ita quod sanatio illa fit in tempore, et non in termino temporis, scilicet in instanti, et quod sanabile non semper mo veatur illo motu sanationis; patet, quia iste motus finitus sive terminatus, est inter duo contraria, quia inter aegritudinem et sanitatem, vel accipiendo contraria large, puta a privatione ad habitum, et sic sanabile prius fuit sub privatione sanitatis quam sub sanitate ; ergo non semper movebatur ad sanitatem. Sequitur : Quomodo ergo acciperet ipse. Dicit Doctor, quod Aristoteles in ratione praecedenti de alteratione veloci, si acciperet ipsam in instanti contra Heraclitum, et in ista ratione de sanatione ac ciperet ipsam esse in tempore, non concluderet contra Heraclitum, intendit enim probare quod res non semper moveatur. Et si probaret quod alterabile aliquando alteratur in instanti ; ergo semper non alteratur, non concluderet contra Heraclitum, quia negaret Heraclitus aliquid posse alterare in instanti, sicut et ipse Aristoteles expresse negat, 6. Physicor. ergo in istis rationibus intendit de alteratione, quae fit in tempore. Sequitur : Subdit ergo Philosophus, quod dicere omnia continue moveri, multum in manifestis ambigere est, quia manifestum est res aliquas non continue moveri, et continue accipitur ibi semper, etc.

(i) Ad aliud de Sensu et Sensato dicetur in argumento ultimae quaestionis hujus distinctionis, respondendo ad secundum argumentum principale ibi : Ex isto apparet ad illud de Sensu et Sensato, etc.

(k) Ad rationem de contradictoriis. Hic Doctor respondet ad ultimam rationem, qua probatur illud antecedens, scilicet quod successivum componatur ex minimis, quae ratio sumitur per rationem contradictoriorum. Et ratio stat in hoc : nam inter non esse formae frigoris, et esse ipsius, non cadit aliquod medium, cum tale esse et non esse sint contradictoria ; cum igitur in ultimo instanti caloris abjiciendi sit non esse frigoris inducendi, et post illud instans fit esse ipsius frigoris, si igitur non esset primum instans in quo ipsum frigus haberet esse, tunc inter esse ipsius frigoris, et non esse esset aliquid medium, et sic inter contradictoria daretur medium; igitur datur primum esse ipsius frigoris successive acquisibilis, et illud primum non esse minimum, nisi illud primum esset indivisibile, ut patet. Ex ista primitate probata concluditur quod illud primum sit minima pars, non enim potest illud esse primum nisi indivisibile, quia Philosophus 6. Physicor. text. com. 46. ostendit quod non contingit accipere primam mutationem in motu.

In ista littera occurrunt nonnulla dubia circa undecim conclusiones, quas pono hic per ordinem.

Prima conclusio : Omne moveri praecedit mutatum esse in infinitum, et omne mutatum esse praecedit moveri ininfinitum.

Secunda conclusio : Si ignis causaret aliquod primum in motu, pari ratione posset causare aequale illi simul cum eo, cum sit aequalis virtutis et aeque proximus passo.

Tertio conclusio : Si ignis posset inducere primam partem motus, et simul non possel inducere aequalem, tunc motus componeretur, vel ex mutationibus immediatis, vel ex mutationibus et quietibus.

Quarta conclusio : Mutari est aliter se habere nunc indivisibiliter, sicut prius se habuit divisibiliter.

Quint conclusio : Nulla pars mobilis est aeque propinqua agenti, sed pars propinquior alteri partim infinitum, sed solus punctus mobilis est se solo immediatus agenti.

Sexta conclusio : Nulla pars formae, secundum quam potest esse successio motus, est immediate inducibilis, sed quaelibet pars ante aliam in infinitum.

Septima conclusio: Si esset solus motus remissionis usque ad aliquod instans, et tunc primo induceretur aliquid frigoris, sequeretur, vel quod calor remittendus haberet ultimum sui esse, vel quod frigus immediate sequens haberet primum sui esse, et tunc esset prima mutatio motus infrigidationis, quae sunt inconvenientia.

Octava conclusio : Concurrunt simul ab instanti immutationis motus remissionis, puta caloris, et motus intensionis, puta frigoris.

Nona conclusio : In aliquo instanti, in quo per mutationem subitam inducitur aliquis gradus frigoris omnino incompossibilis caloris, in illo instanti cator non est, et usque ad illud instans calor fuit.

Decima conclusio : Calor remittendus nullum ultimum habet sui esse sed habet ultimum in esse, quieto.

Undecima conclusio : Frigus intendendum nullum primum habet sui esse simpliciter, licet primum habeat in esse quieto, quod accipit per mutationem, licet illud non sit quies.

Contra has conclusiones, ut firmitas earum magis appareat, multis mediis instatur. Et primo contra primam, quae talis est: Omne moveri praecedit mutatum esse in infinitum, et omne mutatum esse praecedit moveri in infinitum. Contra, primo contra primam partem conclusionis. Et pono casum, quod in puncto quanti pedalis quiescat aliquod mobile per horam, et per ultimum instans illius horae, et in tempore immediato illi instanti incipiat moveri, et quod successio motus accipiatur pro nunc a divisibilitate partium illius quanti. Hoc casu stante, certum est quod in tempore immediato movetur, et ante illud moveri immediatum non est aliquod mutatum esse, quia illud mutatum esse, aut fit transeundo partem quanti, et hoc non, quia pars transitur in tempore; aut transeundo punctum, et hoc non, quia quaero quem punctum, aut punctum in quo quievit, aut aliud punctum immediatum. Non primo, quia in illo simpliciter quievit, etiam in ultimo instanti, quod instans dicitur instans immutationis. Non secundo, quia tunc esset punctum immediatum puncto, et instans immediatum instanti, quod est contra Philosophum 6. Physicorum.

Secundo arguitur de motu alterationis, puta intensionis. Et pono casum, quod mobile A quiescat per horam, et in ultimo instanti illius horae, et in tempore immediato ad illud instans moveatur ad caliditatem ut octo; eertum est quod per quamlibet partem motus aliquid caliditatis acquiritur. Tunc sic : si ante omne moveri intensionis est aliquod mutatum esse, sequitur quod sicut per aliam et aliam partem motus intensionis alia et alia pars caliditatis acquiritur, vel alia et alia pars gradus intensionis acquiritur, (tenendo quod quilibet gradus intensionis sit divisibilis in infinitum) ita per aliud et aliud mutatum esse aliquid formae acquiritur, tunc sic : si mobile post ultimum instans immutationis movetur ad caliditatem, et ante hoc moveri est mutatum esse: ergo per illud mutatum esse aliquid acquiritur de caliditate, quaero quid acquiritur : non pars formae, quia illa est divisibilis in infinitum, nec gradus formae, quia si ille ponitur divisibilis, acquiritur successive. Si etiam ponitur extensus in quantitates, est divisibilis in plures partes integrales, quae acquiruntur successive. Si ergo mutatum esse est ante omne moveri motu intensionis, sequitur quod ante omnem motum intensionis erit aliquid intensive acquisitum in mobili A, quod est impossibile.

Tertio arguitur ad idem de motu remissionis, et pono casum, quod mobile B quiescat sub caliditate per horam, et in ultimo instanti illius horae, et in tempore immediato moveatur motu remissionis, qui fuit secundum fluxum formae remittendae. Stante hoc casu, quaero quid deperditur de caliditate, in illo mutato esse, quod est ante omne moveri? non pars formae, quia illa successive deperditur et per motum; non gradus aliquis formae, quia ille, aut ponitur divisibilis in infinitum, aut ponitur in quantitate divisibili, et sic erit divisibilis ad divisibilitatem quantitatis, quocumque dato, ille gradus non deperditur, nisi successive, et sic per motum remissionis: ergo ante omne moveri non est aliquod mutatum esse.

Quarto arguitur sic, per argumentum ducens ad impossibile : Si ante omne moveri est mutatum esse; ergo instans erit immediatum instanti, quod est impossibile apud Philosophum. 6. Physicor. Probatur consequentia, pono casum, quod quis quiescat per horam, et in ultimo instanti illius horae etiam quiescat, et in tempore immediato illi instanti moveatur. Hoc stante, arguo sic, ante moveri immediatum ad instans immutationis est aliquod mutatum esse ; ergo instans est immediatum instanti, patet, quia mutatum esse mensuratur instanti, sed non instanti immutationis, ut patet: ergo alio instanti. Patet, quia non tempore immediato ; ergo instans est immediatum instanti.

Quinto arguitur, quia si ante omne moveri esset mutatum esse ; ergo in motu datur prima mutatio, quod est contra Philosophum 6. Phys. et contra Doctorem praesenti quaest.

Sexto sequeretur, quod ante omne tempus esset instans, quod est falsum. Probo consequentiam, et suppono quod tantum tempus sit in motu, cum sit mensura motus ex quarto Physicorum. Hoc stante, pono casum, quod A quiescit per horam, et per ultimum instans illius horae, et in tempore immediato moveatur, ille motus mensuratur tempore, si ante illud tempus est instans, quaero quod instans? non instans immutationis, ut patet ; ergo aliud, aut immediatum instanti immutationis, et tunc datur instans immediatum instanti, aut mediatum: ergo inter illud instans, et instans immutationis est tempus medium, et ante illud tempus est instans mensurans mutatum esse, quod est ante moveris ergo.

Contra secundam partem conclusionis probo, quod non omnem mutationem praecedat aliquod moveri. Primo sic : Pono casum, quod A quiescat in spatio per horam, et in ultimo instanti illius non quiescat, sed incipiat recedere a loco, quo est, tenendo quod ille locus sit punctualis. Hoc posito, patet quod illius motus datur primum mutatum esse, patet, quia in ultimo instanti horae incipit moveri, et motus fit in tempore immediate sequente, quae praecedit mutatum esse, quod mensuratur ultimo instanti illius horae, et ante illud mutatum esse non est aliquod moveri, quia in tempore illius horae quiescit: ergo.

Secundo arguitur, datur alicujus motus ultimum mutatum esse; ergo et primum mutatum esse. Patet consequentia, quia non est major ratio de uno quam de alio. Nec valet dicere, quod motus est divisibilis in infinitum a parte ante, ideo non datur primum mutatum esse, quia a parte post est ita divisibilis in infinitum, quia ita non potest dari ultima pars motus, sicut nec prima.

Tertio arguitur, quia cujuslibet continui, tam successivi quam permanentis, dantur duo extrema terminantia illud. Patet de quantitate permanente, quae licet sit divisibilis in infinitum, tamen actu habet duo extrema indivisibilia terminantia, ut duo puncta. Similiter est de tempore unius horae, quod habet duo instantia terminantia illud, ergo similiter erit de motu; ergo datur primum mutatum esse.

Quarto arguitur auctoritate Philosophi 6. Physicorum, ejusdem rationis sunt quantitas, motus et tempus; sed quantitas permanens habet primum indivisibile, quod est principium illius, ergo et motus habebit primum mutatum esse.

Quinto, ratio motus sumitur a magnitudine, quia successio in motu est a divisibilitate magnitudinis, ut patet a Doctore praesenti quaest. et continuitas motus similiter sumitur. Cum ergo in magnitudine semper detur indivisibile initians, ante quod non est aliqua pars magnitudinis, sequitur quod similiter erit in motu, quod dabitur primum mutatum esse, correspondens primo puncto magnitudinis, super quam fit motus.

Sexto, datur aliqua mutatio, ante quam non est aliquod moveri; ergo. Probatur antecedens, quia Angelus potest quiescere per horam in uno ubi, et in ultimo instanti horae mutari ad aliud vbi, ut patet a Doctore in dist. praesenti q. 11. et 12. ergo erit mutatio, quam nullum moveri praecedit.

Septimo arguitur, quia ubi est prius et posterius, ibi est primum, patet 5. Metaph. c. de Priori. Sed in motu est prius et posterius, ut patet 4. Phys. ergo ibi erit primum, et illud non erit, nisi primum mutatum esse; non aliqua pars motus, cum sit divisibilis in infinitas partes, nec dabilis prima pars motus.

Octavo arguitur, pono quod Angelus quiescat per horam in aliquo ubi, et in ultimo instanti illius horae mutetur ad illud ubi, et in tempore immediato ad illud instans moveatur motu continuo, casus est possibilis. Hoc stante, patet quod illius motus erit prima mutatio, quam in instanti.

Nono arguitur, et pono casum, quod agens perfectum, puta calidum perfectum, in instanti inducat in passum aliquem calorem, et prima pars calefacta calefaciat aliam in tempore, et alia aliam similiter in tempore, et sic deinceps quousque alteretur lotum, hoc est possibile, ut patet a Doctore in praesenti dist. q. 12. in ratione ad ultimum argumentum. Hoc stante, patet quod illius motus alterationis datur primum mutatum, quo inducitur in instanti calefactio in aliqua prima parte.

Respondeo ad primum contra primam partem, concedendo casum, et dico quod ille motus, qui fit in tempore immediato, est divisibilis in infinitum, et quod ante quamcumque mutationem datur moveri. Cum dicitur, quod mutatio illa fit transeundo punctum, concedo ; et cum quaeritur, quod punctum transii? dico quod punctum, quod est in parte quanti super quod fit motus; et quia inter duo puncta est pars divisibilis in infinitum, ideo post primum punctum in quo quiescit mobile, mobile movet super spatium, quod immediate sequitur punctum, in quo quievit. Et quia illud est divisibile in infinitas partes, et per consequens divisibile in infinita puncta, et sic in tali spatio, super quod immediate fit motus, non potest dari primum punctum, nec prima pars cum quocumque, vel quacumque data est dabile, vel dabilis aliud, vel alia.

Ad secundum de motu remissionis, et similiter de motu intensionis, dico breviter ad illa duo simul, quod si quilibet gradus est divisibilis in infinitum, quod in tempore immediato instans quietis mobile A movetur motu intensionis: et concedo, quod acquiritur aliqua pars gradus, quae est divisibilis in infinitum, et sic pars ante partem in infinitum, et sic semper moveri praecedit mutatum esse. Et cum quaeritur quid acquiratur per mutatum esse? dico, quod sicut in motu locali super spatium in qualibet parte motus acquiritur alia et alia pars spatii, et in quolibet mutato esse acquiritur aliud et aliud punctum: sic in motu intensionis formae in qualibet parte motus intensionis acquiritur alia et alia pars formae intensibilis, et in quolibet mutato esse acquiritur aliud et aliud indivisibile, quae continuant formam intensibilem, sicut aliud et aliud punctum in motu locali continuant motum localem. Hoc idem dico de motu remissionis. Si vero gradus formae non sit divisibilis in infinitos gradus, sed tantum sit divisibilis ad divisibilitatem quantitatis in qua recipitur, dico quod acquiritur in qualibet parte motus aliqua pars in infinitum, ita quod nulla prima, sed una ante aliam in infinitum, puta si spatium pedale debet calefieri, prius aliqua pars spatii calefit in infinitum, ita quod non aliqua pars prima spatii, sed ante quamcumque assignatam semper aliqua calefit in infinitum, et sic ante omne mutatum esse est moveri in infinitum, et e contra. Et concedo, quod in quolibet mutato esse aliud, et aliud punctum alteratur et calefit.

Ad quartum dico, quod sicut illius motus, qui incipit in tempore immediato ad instans quietis, non est dabilis aliqua prima pars, sed ante quamlibet est alia in infinitum: et similiter aliud et aliud mutatum esse in infinitum, ita quod ante quamcumque partem illius motus est aliquod mutatum esse, et ante quodcumque mutatum esse, est aliqua pars motus. Sic dico de tempore mensurante illum motum, quod ante quamcumque partem illius est alia in infinitum, et ante quamcumque est aliquod instans illius temporis mensurans mutatum esse, et ante illud est pars temporis. Dico ergo, quod loquendo de tempore immediato ad instans quietis, non datur aliquod primum instans praecedens illud tempus, sed ante quodcumque instans illius temporis datuv aliqua pars temporis, sicut etiam in motu immediato ad instans quietis non datur primum mutatum esse, ita nec in tempore mensurante illum motum datur aliquod primum instans.

Ad quintum, dico quod sicut ante omne moveri est mutatum esse, ita ante omne mutatum esse est aliquod moveri, et sic patet quomodo non datur prima mutatio in motu. Si dicatur, si motus incipit post instans quietis, puta transeundo aliquod spatium, nonne datur aliquod mutatum esse initians illum motum, sicut quando incipit a primo puncto spatii transire partem immediatam illi puncto? quia inter illam et illum punctum non est alia, sic de motu et mutato esse. Dico, quod licet inter illam et punctum, non sit alia immediata, tamen illa quae est inter duo puncta, est divisibilis in infinitum, non enim fit divisio a parte puncti, cum ex illa parte sit immediata puncto, et sic indivisibilis; tamen quacumque minima data inter duo puncta, est divisibilis in infinitum. Hoc idem dico de motu, quod non dividitur a parte mutati esse immediati, sed inter duo mutata esse est motus, qui est divisibilis in infinitum, quia non est pars motus assignabilis immediata alicui mutato esse, quin alia in infinitum sit illi puncto propinquior sive immediatior, ut supra dixi de partibus quantitatis comparatis ad punctum. Nam de ratione motus, (vel saltem consequitur ratione motus) est, quod sit semper divisibilis ; ergo assignata quacumque parte, motus semper erit in infinitum divisibilis, et per consequens in infinitum una prior alia, et assignata una habet mutatum esse continuans ; et quia ante illam est alia et alia in infinitum, sequitur quod ante illam est aliud et aliud mutatum esse in infinitum, et sic ante omnem partem motus est mutatum esse, et ante mutatum esse est aliqua pars motus. Ad sextum dico, quod tempus sequens instans quietis est divisibile in infinitas partes, et sicut non potest dari prima pars, ita nec primum instans, loquendo praecise de tempore mensurante motum immediate sequentem instans quietis ; et hoc patet ex supradictis.

Ad argumenta contra secundam partem facta.

Ad primum dico, quod motus non fit transeundo punctum spatii, sed fit transeundo partem divisibilem spatii, et tunc dico, quod illius motus non datur aliquod primum mutatum esse, nec illud mutatum esse, in quo primo mobile recedit a puncto, est principium motus immediate sequentis, sed bene omnia mutata esse, quae sunt in illo motu, pertinent ad illum motum, quia continuant illum, continuando partes motus, ut exposui supra q . 1. et 4.

Ad secundum, negatur consequentia, quia necesse est omnem motum terminari per aliquod mutatum esse, quod mensuratur instanti, quod instans adhuc dicitur instans immutationis, ut exposui supra, d. 2. q. 4. et q. 9. Sed quando motus incipit, semper incipit in aliquo tempore, et ideo non potest dari primum mutatum esse; quaelibet enim pars motus est divisibilis in infinitas partes, et nulla pars potest incipere in instanti, sed bene potest terminare ad instans, quia tunc nullus motus est, nec aliqua ejus pars.

Ad tertium, negatur similitudo de permanentibus et successivis, et ratio negationis est, quia motus non incipit in puncto primo quanto, quia nunquam mobile recedit a puncto, nisi in tempore, ut patet, quia non recedit, nisi transeundo in partem spatii, et sic in tempore transit, et hoc satis patet a Doctore, qui vult quod motus tantum fit transeundo partem, quae est divisibilis in infinitum, et ideo motus non potest habere aliquod primum mutatum esse.

Ad quartum dico, quod autoritas Philosophi intelligitur quantum ad hoc, quod sicut quantitas non componitur ex indivisibilibus, ita nec motus, nec tempus, ut patet ibi. Dico etiam, quod sicut magnitudo est divisibilis in infinitas partes, ita motus et tempus, sed non est simile quantum ad hoc, quod sicut quantitas habet primum punctum, quod est principium, .sic quod motus et tempus, ut patet respondendo ad tertium argumentum.

Ad quintum respondeo sicut ad tertiam et quartum.

Ad sextum dico, quod potest dari aliqua mutatio, quae nec est principium, nec finis motus, et sic concedo casum de Angelo, et dico, quod illa mutatio ad quam immediate sequitur motus, nullo modo pertinet ad illum motum, nec est principium motus illius, sicut etiam dictum est supra, q. 4. quod substantia acquiritur per mutationem, quae tamen non est finis alicujus motus, sed concomitatur motum, puta alterationem praecedentem, quae immediate terminatur ad proprium mutatum, esse.

Ad septimum concedo, quod est ibi prius et posterius, negatur tamen consequentia, quod ibi sit aliquod primum; et dico, quod auctoritas Philosophi intelligitur de priori et posteriori, inter quae est ordo essentialis, ut exponit Doctor super 5. Metaph. vide ibi. Sed nulla pars motus dependet essentialiter ab alia, nec similiter ab aliquo mutato esse.

Ad octavum dico, concedendo casum, quod illa mutatio, qua mutatur ab uno ubi ad aliud, nullo modo pertinet ad illum motum sequentem, ut supra exposui.

Ad nonum dico per idem, concedendo casum illum, sed illa prima mutatio nullo modo pertineret ad motum sequentem, ut supra exposui, et sic patet responsio ad omnes istas rationes.

Contra secundam, quae talis est: Si ignis possit inducere aliquod primum in motu, pari ratione posset causare aequale illi simul cum eo immediatum, cum sit aequalis virtutis et aeque proximum passo. Arguitur primo, quia si tale agens in eodem instanti posset in passum inducere aequale ; ergo in eodem instanti posset ignis, si esset perfectus, inducere infinitos gradus aequales, si potest unum gradum inducere. Patet, ponendo quod omnes alii gradus aequales sint aequales primo inducto, consequens falsum, quia tunc posset produci actu infinitus calor intensive, quod est impossibile.

Secundo, Deus in instanti potest producere in aliquod passum gratiam intensam ut quatuor ; ergo in eodem instanti producere quamlibet sibi aequalem ; ergo posset in eodem passu producere actu infinitam gratiam, quod est contra Doctorem in tertio dist. 13. Probatur consequentia, quia successive potest producere aequalem in infinitum, ergo et simul per conclusionem ipsius. Quod autem successive probo, quia passum est ita dispositum respectu unius gradus, sicut respectu alterius, quia nullus gradus gratiae repugnat passo, cum sit tantum in potentia receptiva ; et non videtur, quod ita non possit recipere perfectissimam, sicut imperfectionem, nec etiam repugnat Deo posse producere sive intendere gratiam in infinitum, cum sit virtutis infinitae.

Tertio arguitur, quia tunc eadem voluntas simul posset actu producere infinitas volitiones de eodem objecto, si aliquam primam posset producere in instanti, et illae aliae essent aequales. Hoc patet per conclusionem Scoti. Et quod possit unum producere in instanti, patet, quia quando habet objectum perfecte praesens, et nullo modo est impedita, potest in instanti producere ; ergo.

Quarto arguitur, quia tunc memoria fecunda perfecta in nobis, si in instanti potest producere unam intellectionem primam; ergo in eodem potest simul infinitas producere de eodem objecto. Probatur consequentia, quia infinitae sunt producibiles successive aequales, imo sequitur quod si in instanti potest producere intellectionem ut duo, quod simul potest producere quamlibet sibi aequalem, et sic in instanti potest intendere illam intellectionem in infinitum.

Quinto arguitur, quia si conclusio esset vera, sequeretur quod si ignis esset perfecte approximatus calefactibili, et in minimo tempore induceret aliquam partem caloris, tunc in eodem tempore induceret quamlibet partem caloris aequalem primo ; et sic semper in parvissimo tempore perfectissime calefaceret calefactibile, cum sit agens mere naturale ; oppositum autem experimur.

Sexto, sequeretur inconveniens contra Philosophum, quia semper in principio motus cessaret motus. Probatur, quia alterans in principio alterationis inducit in passum aliquam partem formae acquisibilis per alterationem: ergo in tali principio motus potest, imo necessario inducit quamlibet partem aequalem, si alterans est agens naturale, et sic in principio cujuscumque motus alterationis cessaret motus.

Septimo arguitur, quia tunc grave in minimo tempore descenderet in centrum. Probatur, quia in aliquo minimo tempore pertransit aliquam partem medii; ergo in eodem tempore pertransiret quamlibet aequalem primae, et sic patet quod semper in minimo tempore descenderet, cujus oppositum experimur.

Octavo arguitur sic, quia tunc sequeretur, quod Angelus posset omnem distantiam in instanti pertransire, quod est contra Doctorem infra q. 11. Probatur consequentia, quia in instanti potest transire de loco ad locum, ita quod potest pertransire tantum spatium ; ergo in eodem instanti potest pertransire omne aequale, et sic in instanti potest pertransire spatium quantumcumque distans.

Nono arguitur, quia si sic esset, tunc sequeretur quod Angelus in instanti posset esse in loco quantumcumque magno, quod est contra Doctorem in secundo dist. 2. q. 6. Probatur consequentia, quia virtute propria in instanti potest esse in tanto loco, et successive in alio et alio loco ; ergo in eodem instanti simul potest esse in loco quantumcumque magno, quia in eodem instanti potest esse in loco quocumque aequali illi primo.

Decimo arguitur, quia sequitur quod Angelus in instanti similiter possit esse in loco quantumcumque minimo sive parvo, quod est contra Doctorem ubi supra. Probatur consequentia, quia in instanti potest esse virtute propria in loco ita parvo infra totum locum sibi adaequatum, ut patet a Doctore in secundo ubi supra ; ergo potest simul esse in loco quocumque sibi aequali, et sic descendendo sequitur, quod potest esse in loco quantumcumque minimo, sive parvo.

Undecimo sequitur, quod Angelus simul in eodem instanti possit esse in omni loco, puta pedali ; ergo in eodem instanti simul potest esse in omni loco aequalis. Patet, quia successive in alio et alio instanti potest esse in alio et alio loco pedali; ergo simul in omnibus. Nec valet dicere, quod simul esse in omnibus, repugnat sibi, quia Angelus est in potentia receptiva ad omnem locum, ut patet a Doctore ubi supra.

Duodecimo arguitur, quia tunc sequitur quod Angelus possit simul in instanti loqui Angelo quantumcumque distanti, quod est contra Doctorem infra dist. 9. Probatur consequentia, quia in instanti potest loqui Angelo distanti, puta per spatium pedale; ergo in eodem instanti, simul potest loqui Angelo distanti per aequale spatium etiam in infinitum.

Tertiodecimo arguitur, quia idem objectum praesens intellectui in ratione objecti actu intelligibilis posset simul in eodem intellectu producere plures intellectiones aequales primae, si illa prima esset producibilis in instanti, et sic quasi infinitas simul, quod videtur manifeste falsum.

Respondeo ad primum, concedo illud, scilicet quod simul posset producere aequales ; et cum inferturr,ego calorem infinitum, negatur, quia aliquis gradus posset repugnare, cum nulla qualitas posset nec simul, nec successive produci intensive infinita, aliquis enim gradus major repugnaret, ut patet a Doctore intertio, dist. 13. Dico secundo, quod si potest producere primam partem motus, scilicet mutationem, qua acquiratur in instanti prima pars alicujus gradus, quod simul posset inducere omnem aequalem, etiam in infinitum a parte post: sed tunc non sequitur, quod producat infinitum intensive, ut supra patuit, quia tantum produceretur unus gradus intensive, qui esset divisibilis in infinitas partes.

Ad secundum dico, quod si gratia esset intensibilis in infinitum, quod Deus simul posset producere, sed non est intensibilis in infinitum, ut probat Doctor in 3. dist. 13.

Ad tertium, negatur quod possit simul producere plures volitiones de eodem objecto, ratio est, quia volitio tantum habet esse, ut continuatur ab eadem voluntate, et sic in continuo fieri, ut patet a Doctore in primo. dist. 3. q. ult. et in quodlib. q. 13. ideo ipsa voluntas tantum continuaret unam de eodem objecto, et ipsa manente alia non posset causari, sed ipsa posset intendi. Et si potest produci prima pars alicujus gradus volitionis in instanti, et quaelibet ei aequalis, et dic ut dictum est ad primum.

Ad quartum dico similiter, ut dixi ad tertium.

Ad quintum dico, quod bene sequitur de instanti, sed non de tempore, quia pro instanti habet passum perfecte approximatum ; passum enim non est perfecte approximatum agenti naturali, nisi secundum punctum, ut patet a Doctore q. 9. ideo si potest in eodem passo producere primam partem alterationis, et quamlibet sibi aequalem poterit producere, cum sit agens aequalis virtutis, et aeque approximatum passo. Sed quando producit aliquam partem in tempore, et per consequens successive, non sequitur quod simul in eodem tempore possit alia producere, quia ex quo continuo successive acquiritur, si una pars acquiritur praecise in tanto tempore, pars sequens aequalis ab illo agente non potest simul in eodem tempore produci, sed bene in aequali tempore. Si enim secunda pars induceretur in eodem praecise tempore, et eodem simpliciter motu, sequitur quod illa secunda pars non acquiritur successive post primam partem, quod tamen requiritur. Sit ergo ignis virtutis ut quatuor, habeat passum approximatum, si potest producere calorem, vel aliquam partem in tempore unius horae, partem aequalem, sequentem potest producere in aequali tempore, sed non praecise in eodem tempore, quia tunc illa secunda pars non acquireretur successive post primam partem, quae ponitur primae parti succedi, et si esset agens virtutis ut octo, posset producere illam primam partem in duplo minori tempore; sed non est sic quando producit primam partem in instanti, quia tunc una non habet succedere alteri, sed sicut in instanti produceret primam, ita posset quamlibet aequalem illi primae simul in eodem instanti producere.

Et per hoc patet responsio ad sextum, quod non potest cessare motus in principio ipsius, cum necessario acquirat semper successive unam partem post aliam.

Ad septimum dico, quod grave, nec pertransiret medium in eodem tempore, quo pertransit aliquam primam partem, quia ille transitus, ex quo esset successivus, necessario transiret unam partem post aliam ; bene posset secundam partem aequalem primae pertransire in aequali tempore, et dic ut supra ad quintum argumentum. Dico secundo, quod in eodem tempore, quo habet aliquam primam partem, tamen divisibilem in infinitum, non habet secundam aequalem primae, et ideo non sequitur, quod in eodem tempore possit pertransire secundam.

Ad octavum de Angelo dico, quod si in eodem instanti haberet aliud spatium aeque sibi propinquum, sicut primam partem spatii, quod posset simul in eodem instanti pertransire illud. Sed quando Angelus est in aliquo loco, quod habet spatium puta unius militaris, perfecte propinquum virtuti suae, ut possit illud in instanti pertransire, in eodem instanti non habet spatium sequens propinquum perfectae virtuti Angeli, cum ipse Angelus sit virtutis finitae et limitatae, ideo aliquod magnum spatium poterit ei facere resistentiam, ut patet a Doctore, q. 9. dist. 2. tecundi.

Et per hoc patet responsio ad nonum et decimum argumentum.

Ad undecimum dico, quod simul non potest esse, nec in duobus locis adaequatis, ut supra dixi, sed quando in instanti fit in uno loco, in eodem instanti desinit esse in priori loco, ut supra exposui. Et cum dicitur, quod si in instanti potest esse in loco pedali, quod in eodem potest esse in aequali, dictum est, quod posito quod in instanti possit esse in alio aequali, quod etiam in eedem recederet a primo. Dico etiam, quod in eodem instanti non posset esse in quocumque aequali, quia non quodcumque aequale erit ei aeque proximum.

Ad duodecimum dico, sicut dixi ad octavum et nonum, quia non quaelibet distantia aequalis primae esset sibi aeque propinqua et proxima.

Ad tertiumdecimum dico, ut dixi ad tertium de voluntate ; illud enim objectum quandiu esset praesens intellectui in ratione objecti actu intelligibilis tanium conlinuaret primam intellectionem.

Contra tertiam arguitur, probando quod esset vere motus, et praesuppono quod alteratio inducatur in spatio unius horae, et quod prima pars inducatur in instanti, et secunda in alio instanti sequente tempus intermedium ad primum instans, et sic deinceps quousque inducatur totus calor, secundum quem est alteratio. Arguo primo sic : tota ista alteratio mensuratur tempore unius horae ; ergo est vere motus, quia tempus non est sine motu, cum tempus sit passio motus, ut patet 4. Physic.

Secundo, alterabile A vere alteratur, et non in instanti: ergo in tempore, sed quod alteratur in tempore vere movetur, ut patet.

Tertio, omnis forma quae successive acquiritur, acquiritur vere per motum: talis calor acquiritur successive, patet, quia partibiliter, patet, quia in alio et alio instanti acquiritur alia et alia pars.

Respondeo ad primum, negatur quod mensuretur tempore, sed alia et alia pars acquiritur praecise in alio et alio instanti. Et cum dicitur, acquiritur per horam, dico primo, quod tempus mensurans quietem non est proprie tempus actuale, ut patet in d. 2. secundi. Dico secundo, posito quod sit tempus actuale, sunt ibi plura tempora, quia instantia illa, quibus acquiritur alia et alia pars, non pertinent ad illa tempora ; non enim continuant tempus quietis, quia illis instantibus tantum mensurantur mutata esse. Dico ultra, quod etiam posito quod pertinerent ad tempus horae mensurans quietem, quod nec in loto illo tempore, nec in aliqua parte temporis illius est aliqua alteratio, ut patet, quia illa tantum in instanti acquiritur, et per consequens illud tempus nullo modo mensurat illam alterationem. , Ad secundum dico, quod tantum alteratur in alio et alio instanti, quia in alio et alio instanti acquiritur alia et alia pars, secundum quas dicitur alterari in alio et alio instanti, sed in temporibus intermediis nullo modo alteratur, cum nihil formae tunc acquiratur.

Ad tertium dico, quod non acquiritur successive. Et cum dicitur, quod acquiritur partibiliter, concedo; ergo successive, negatur, quia in successione partes secundum quas est successio, continuatur secundum aliud et aliud indivisibile, ut exposui in isto secundo, dist. 2. q. 1. et 4. hic autem nulla esset talis continuatio, ut patet intuenti.

Contra quartam quae talis est : Mutari est aliquid aliter se habere nunc indivisibiliter, quam prius se habuerit divisibiliter, Arguitur primo sic : In illo ultimo instanti mobile quiescit; ergo non mutatur, patet, quia quies opponitur motui. Antecedens patet a Doctore, dist. 2. q. 9. istius secundi, ubi vult quod illud dicatur instans immutationis sive quietis.

Secundo sic : In illo instanti indivisibili mobile nihil acquirit ; ergo non mutatur. Consequentia patet, quia mutari positive est aliquid acquirere, quod prius non habuit. Antecedens patet, quia alteratio acquiritur tantum in tempore praecedente illud instans, patet, quia in illo instanti cessat tota alteratio.

Tertio, si in illo ultimo instanti aliquid formae per alterationem acquisibilis acquiritur, quaero quid sit illud, aut est pars quanta, aut gradus divisibilis, de quo supra ; et hoc non, quia acquiruntur divisibiliter, et sic non in instanti.

Quarto, si mutari est aliter se habere nunc indivisibiliter ; ergo in quolibet instanti temporis, quo fit motus, mobile mutatur, et tunc quaero ut prius, quid acquiritur in quolibet mutato esse, aut divisibile, aut indivisibile. Non primo, quia illud acquiritur per motum, et in tempore. Non secundo, quia tunc mobile non diceretur mutari secundum, puta calorem, quia tunc nec calor, nec pars caloris acquiritur, cum sit vere divisibilis.

Quinto, quia Angelus de uno ubi ad aliud potest transire, sic quod vere mutatur, quia in illo instanti acquirit novum ubi , quod prius non habuit, et tamen non se habuit prius divisibiliter, cum ille transitus tantum fuerit in instanti.

Sexto arguitur, et pono casum quod A moveatur ad albedinem per horam, et in ultimo instanti illius horae per divinam potentiam albedo annihiletur, et inducatur nigredo ; patet quod A in toto tempore mutatur, quia habet albedinem, quam prius non habuit, et tamen non se habet nunc indivisibiliter respectu albedinis per motum acquisitae, patet, quia in ultimo instanti illius horae desinit esse sub albedine.

Septimo arguitur, quia si oportet A divisibiliter se habere prius, sequitur, quod materia non mutaretur ab una forma substantiali ad aliam, quod est contra Philosophum in pluribus locis. Quod autem sequeretur, patet, quia forma substantialis acquiritur in instanti,et in parte praecedenti non fuit sub forma.

Octavo arguitur, quia mobile, puta A sicut in qualibet parte motus habet esse divisibiliter, quia quaelibet pars est divisibilis, et divisibiliter acquiritur, ita in quolibet mutato esse habet esse indivisibiliter ; ergo non videtur verum, quod mutari est aliter se habere nunc indivisibiliter, quam prius se habuit divisibiliter, cum in loto tempore praecedenti ita habeat esse indivisibiliter, quia in quolibet mutato esse sicut et divisibiliter, ut in qualibet parte motus.

Nono arguitur, sequeretur quod alicujus successivi daretur primum instans sui esse. Patet, quia in ultimo instanti verum esset dicere, mobile in isto instanti ultimo est calidum, et in toto tempore praecedenti non fuit calidum, qui tamen calor successive acquiritur ; patet, quia per motum, ergo conclusio illa non est vera.

Decimo arguitur de divisibilitate ; aut enim accipitur ista divisibilitas ex parte formae acquisibilis, sive formae fluentis: aut accipitur pro ipso fluxu formaliter accepto. Haec distinctio patet a Doctore in pluribus locis. Si primo, ontra, quia tota illa forma est immobilis in ultimo instanti, et sic in illo instanti non se hab eret indivisibiliter. Si secundo, contra, quia talis fluxus, cum sit respectus partis prioris ad partem posteriorem, erit simpliciter indivisibilis, nulla enim relatio est divisibilis in plures partes, ut patet: tum etiam, quia quaelibet relatio oritur in instanti, scilicet positis fundamento et termino, et sic non acquiritur divisibiliter, sicut in ultimo Instanti illius temporis.

Undecimo arguitur, quia si mutari esset, etc. tunc Doctor sibi contradiceret in pluribus locis, ubi vult quod sit vere mutatio, licet non se habuerit subjectum divisibiliter prius ; patet, quia in primo dist. 39. dicit quod transitus de contradictorio in contradictorium semper est cum mutatione, qui tamen transitus multoties fit in instanti. Dicit etiam in quarto, dist. 10. quod corpus Christi vere mutatur, loquendo de mutatione, quae est ad alterum, quando acquirit novam praesentiam in Eucharistia, quam tamen acquirit in instanti, ut vult in quarto dist. 7. quod in ultimo instanti prolationis verborum fit corpus Christi in Eucharistia, et multa alia dicit in diversis locis, ubi expresse concedit veram mutationem, ubi subjectum tantum aliter se habet nunc indivisibiliter, et nullo modo prius se habuit divisibiliter.

Duodecimo arguitur, quia sequeretur quod forma, quae per motum acquiritur, vere mutaretur, quod est contra Doctorem, qui vult quod tantum subjectum mutetur, ut patet in secundo, dist. 2. quaest. 4. et in quarto, dist. 11. Probatur consequentia, quia illa forma in tempore praecedenti habet esse successivum et divisibile, quia in motu et in tempore, et in ultimo instanti habet esse indivisibiliter, quia praecise in mutato esse et in instanti, ut patet.

Respondeo ad primum, et dico quod quies proprie tantum opponitur motui, et ideo sicut motus mensuratur tempore, ita et quies ; et ideo in ultimo instanti terminante motum mobile non quiescit, tamen illud ultimum instans dicitur instans quietis, quia in illo instanti terminatur motus, et mobile non movetur, et sic datur primum instans quietis. Cum dicitur, si quiescit, ergo non mutatur, dico quod tantum debet inferri: ergo non movetur, quia motus proprie opponitur quieti, ut dixi, sed non sequitur de mutari.

Ad secundum, dico primo quod in illo ultimo instanti acquirit aliquem gradum formae, secundum quam fit intensio, licet ille gradus sit divisibilis secundum aliquos, vel indivisibilis; et quod talis gradus acquiratur, patet per Doctorem q. 9. de motibus intensionis et remissionis concurrentibus, ubi dicit quod in aliquo ultimo instanti inducitur gradus incompossibilis, etc. Secundo potest dici, quod in toto tempore praecedente illud instans, semper forma est in fieri, et successive per motum acquiritur, et in ultimo instanti ipsa est complete in facto esse, ita quod in tempore praecedenti non potest dici, calidum nunc est, sed continue fit, et in ultimo instanti verum est dicere, calidum nunc est; non quod in illo instanti aliquid caloris inducatur, sed lotus in tempore praecedenti inducitur, sed quia in tempore praecedenti semper est in continuo fieri, et per motum continue acquiritur ; patet, quia in toto illo tempore mobile vere movetur ad calorem, ideo non potest dici in aliqua parte illius temporis, calidum est, sed calidum continue fit. Primus tamen modus videtur rationabilior, scilicet quod in illo ultimo instanti aliquid formae acquiratur. Sustinendo tamen secundum modum dicendi, cum dicitur, non mutatur positive, nisi acquirendo aliquid,

dico quod in illo instanti dicitur praecise mutari positive ad calorem, quia in illo instanti perfecte calidum est, ita quod non est amplius in continuo fieri, sed in facto esse, et proprie in illo instanti verum est dicere, calidum est, et immediate ante hoc non fuit, quia erat in fieri. Ad tertium patet ex supradictis. Ad quartum potest responderi sicut ad secundum, scilicet quod in quolibet instanti acquiritur aliquid formae, et cum dicitur, aut est divisibile, aut indivisibile, potest dari utrumque. Cum dicitur, quod divisibile acquiritur tantum per motum, negatur ; patet quando in ultimo instanti inducitur gradus formae incompossibilis formae corrumpendae. Si teneatur quod sit indivisibilis, patet quod mobile diceretur mutari secundum gradum caloris indivisibilem. Secundo, tenendo secundum modum dicendi, diceretur quod in tempore praecedenti instans, aliquid formae acquireretur, sic quod in illo etiam parvo tempore esset in fieri, et in instanti immediate sequenti esset in facio esse; patet, quia si per tempus immediate sequens non intenderetur amplius forma, illa pars formae esset in illo instanti in facto esse.

Ad quintum dico, quod licet Angelus transeat in instanti et acquirat novum ubi, tamen non dicitur proprie mutari, quia mutari proprie est terminus immediatus alicujus motus; licet ergo sit ibi mutatio, tamen non dicitur proprie mutatio, quia ut supra exposui, mutatio proprie terminat immediate aliquem motum.

Ad sextum dico, quod posito tali casu, mobile non diceretur mutari proprie, quia non in aliquo indivisibili. Dico secundo, quod est impossibile, quod detur praecise aliquis motus, et quod non terminetur ad aliquod mutatum esse, sicut non posset dari aliquod tempus sine instanti terminante.

Ad septimum, concedo quod materia non proprie mutaretur, ut patuit supra, respondendo ad quintum argumentum.

Ad octavum, facilis est responsio, quia in ultimo instanti dicitur proprie mutari, quia in illo terminatur totus motus, ita quod post illum non sequitur aliqua pars motus in aliis, aut praecedentibus semper post unum instans immediate sequitur motus. Et ultra dico, quod licet in omnibus illis instantibus semper mobile se habeat indivisibiliter, quia tamen inter illa instantia sive mutata esse semper se habet divisibiliter: ideo dicimus quod in ultimo instanti se habet indivisibiliter, et in toto tempore, et in qualibet parte temporis praecedentis se habuit divisibiliter et successive.

Ad nonum dico, quod licet forma acquisita per motum in ultimo instanti habeat primum esse, quia in illo vere est, et in illo cessat omnis motus, tamen respectu motus non potest dari primum sui esse, quia in nullo instanti verum est dicere, motus est, cum necessario sit in tempore.

Ad decimum dico breviter, quod ista divisibilitas accipitur ex parte motus, quia quaelibet pars semper divisibiliter acquiritur etiam ex parte formae non absolute, sed pro quanto successive et divisibiliter acquiritur, ita quod in toto tempore praecedenti semper divisibiliter acquiritur, ita quod semper una pars post aliam, sed in ultimo instanti habet esse acquisitum, licet enim sit in se divisibilis, non tamen in illo instanti dicitur divisibiliter acquiri.

Ad undecimum, dico quod non contradicit sibi, et concedo quod in pluribus locis concedat mutationem eo modo quo argutum est ibi; tamen diceretur, quod non esset mutatio proprie dicta, cum mutatio proprie dicta sit semper terrainus alicujus motus, ut ipse exponit in secundo, dist. secunda quaest. quarta.

Ad duodecimum dico, quod mutari proprie est respectu subjecti, quod in tempore praecedenti habet esse sub forma semper divisibiliter et successive, ita quod acquiritur sibi alia et alia pars, et in ultimo instanti indivisibiliter, quia praecise sub forma in esse quieto ; et sic dicitur aliquid proprie mutari, quando in aliquo tempore acquirit formam successive, et in ultimo instanti illius habet formam in esse facto, et non in fieri.

Quinta conclusio est ista : Nulla pars mobilis est aeque propinqua agenti, sed pars propinquior alteri parti in infinitum, sed solus punctus mobilis est se toto immediatus agenti. Ista conclusio habet plures partes, contra quas arguam, et primo contra primam partem, scilicet quae talis est : Nulla pars mobilis est aeque propinqua agenti. Et primo arguo sic : quia Angelus potest in instanti movere aliquod corpus ; ergo omnes partes illius sunt aeque propinquae. Antecedens patet, quia in instanti potest seipsum movere de loco ad locum, ut supra patuit ; ergo et aliud corpus, cum non videatur major ratio, et hoc patet a Doctore in quarto dist. 49. de agilitate corporum. Consequentia patet, quia si omnes partes mobiles non essent aeque propinquae Angelo moventi, non posset illud movere in instanti.

Secundo arguitur, quia si nulla est aeque propinqua, sequitur quod agens nullo modo posset movere mobile. Patet, quia si nulla pars ipsius est aeque propinqua, nullo modo erit motus illius mobilis ; oportet enim agens per contactum habere mobile praesens, vel secundum se totum, vel secundum aliquam partem, quae ipsi moventi sit immediate propinqua.

Tertio arguitur sic, si punctus est se toto immediatus agenti ; ergo aliqua pars ipsius mobilis erit aeque immediata. Patet consequentia, quia cum agens habeat punctum mobilis aeque immediatum, sequitur quod post punctum habebit partem mobilis aeque immediatam, quia illa pars est immediata puncto, non enim punctus est immediatus puncto.

Quarto arguitur, quia si sic esset, sequeretur quod ignis approximatus calefactibili nunquam posset calefacere illud. Patet, quia si aliqua pars non esset primo immediate propinqua igni non posset calefieri, imo sequitur ultra, quod nulla pars calefactibilis posset immediate calefieri, si nulla sit aeque immediata.

Quinto, sequitur ergo, quod si nulla pars mobilis, puta calefactibilis, sit immediata agenti sive calefacienti, quod pars distans esset aeque calefactibilis sicut pars propinqua, patet consequentia per te, quia nulla pars est aeque propinqua, sive immediata.

Sexto arguitur de agente per contactum corporalem, quod habeat aliquam partem mobilis aeque immediatam. Et pono casum, quod ignis pedalis sit praesens parti pedali, puta aeris vel ligni, et tangat illam, et nullum sit impedimentum, nec ex parte ignis, nec ex parte aeris vel ligni; tunc sequitur, quod immediate calefaciat partem illam pedalem, et sic aliqua pars ipsius calefactibilis sit aeque immediata igni calefacienti.

Septimo arguitur de agente per contractum tantum virtualem, et primo de Sole, qui habet omnes paries aeris illuminabilis aeque propinquas et immediatas, aliter non illuminaret totum aerem in instanti. Patet etiam de multis aliis agentibus per contactum mere virtualem, de quibus non oportet discurerre.

Octavo arguitur, quia idem videtur sequi de Angelo, qui movet se super aliquo spatio, qui si non habet partem spatii aeque immediatam, quod aeque primo transibit totum spatium, vel nullo modo poterit illud transire, si non habet aliquam partem aeque propinquam.

Nono arguitur sic : agens in aliquo tempore alterat partem mobilis: ergo habet aliquam partem aeque immediatam, scilicet illam quam immediate alterat.

Decimo, si agens non habet aliquam partem aeque immediatam in principio motus, sequitur quod in toto motu nunquam habebit aliquam partem aeque immediatam, quod videtur falsum. Consequentia patet, quia non fit magis praesens parti remotae per motum, quam parti propinquae, quia utrobique habet partem divisibilem in infinitas partes.

Undecimo arguitur, quia aliquis motor corporalis aeque primo, et aeque immediate tangit aliquam partem mobilis, et non tantum praecise in puncto ; ergo illa erit aeque immediata ipsi motori, sicut et punctus. Antecedens patet per experientiam. Consequentia similiter patet, quia ideo punctus est immediatus motori, quia immediate tangitur ab eo ; ergo cum aliqua pars immediate tangatur, sequitur quod aeque erit immediata ipsi motori.

Duodecimo arguitur ex dictis Doctoris, quia Angelus potest esse aeque primo in aliquo spatio divisibili, ut in loco sibi adaequato, ut patet a Doctore in secundo, dist. 2. quaest. 6. vel. 7. ergo aeque primo est in omni parte, cum sit simpliciter indivisibilis ; ergo aeque immediate videtur, quod possit movere se per illud spatium, et per consequens videtur quod omnes partes illius sint ipsi Angelo aeque propinquae, et similiter aeque immediatae.

Contra secundam arguitur, quia si pars esset semper propinquior alteri parti in infinitum, sequerentur multa inconvenientia. Primo, quod movens lapidem non posset incipere motum, nisi actu moveret partes infinitas. Patet, quia si movet prius partem propinquam, et ista datur semper pars propinquior in infinitum: ergo non potest illam propinquam movere, nisi moveat semper actu infinitas partes ; imo sequitur quod in quacumque minima parte motus semper moveat partes infinitas etiam in infinitum, quod videtur impossibile.

Secundo sequitur, quod Angelus sit applicatus primo mobili punctualitcr, quod non possit incipere movere partem caeli, quin simul moveat secundum partes actu infinitas, cum in infinitum una sit propinquior alteri secundum conclusionem.

Tertio sequitur, quod movens lapidem non poterit ipsum movere secundum ultimam partem. Patet, quia quacumque data semper habet propinquiorem in infinitum.

Quarto sequitur, quod igitur habens calefactibile perfecte praesens et dispositum, non possit ipsum secundum aliquam partem immediate calefacere, nisi simul calefaciat infinitas partes. Patet, quia semper propinquiorem calefacit, sed semper in infinitum alia est propinquior alteri.

Quinto pono casum, quod ignis sit adaequate praesens ligno pedali, tunc sequitur quod simul potest omnes illas partes calefacere; ergo una non erit propinquior altera, quia tunc simul non calefieret, et aeque primo, ut patet.

Sexto sequeretur, quod Deus non posset aeque primo, et aeque immediate movere lapidem, patet, quia propinquior prius movetur.

Septimo sequitur, quod Deus non posset aeque primo calefacere aliquod lignum, quia oporteret prius calefacere partem principiorem, et pars semper est propinquior alia in infinitum.

Octavo sequitur, quod Sol non posset simul illuminare aerem, quando ascendit ad hemisphaerium nostrum, quia necessario prius illuminaret partem propinquiorem in infinitum.

Nono sequitur, quod agens non possit aliquando habere partem perfecte propinquam. Patet, quia una est propinquior altera in infinitum, et sic quacumque data semper est alia propinquior, et sic nunquam posset assignari aliqua pars perfecte propinqua.

Decimo sequitur, quod idem grave non posset seipsum movere secundum omnem partem, et hoc simul, quia nulla pars esset ei propinqua, sed una propinquior altera in infinitum, consequens est contra Doctorem in 2. dist. 2. q. 10.

Undecimo sequitur, quod Angelus non posset simul transire aliquod spatium, quia necessario transiret partem propinquiorem prius, imo partem propinquiorem in infinitum ; consequens est contra Doctorem in secundo, dist. 2. q. 11. et 12.

Duodecimo sequitur (tenendo, quod gradus intensionis sit divisibilis in infitum (quod agens non posset simul inducere in passum aliquem unum gradum, puta caloris, quia prius induceret propinquiorem in infinitum.

Contra tertiam partem arguo probando, quod solus punctus non sit immediatus agenti. Primo sic : Pono casum, quod A sit movens B, puta lapidem, et per te solus punctus lapidi est immediate propinquus A; ergo incipit movere primo lapidem secundum punctum, et tunc quaero, aut in tempore, aut in instanti?

Non primo, quia ex quo habet passum perfecte praesens secundum punctum, sequitur quod non in tempore moveat, ut patet per rationem Doctoris quaest, illa. 9. ubi probat, quod non possit dari prima mutatio: tum, quia si moveretur in tempore, ibi esset successio, et hoc non, quia punctus est simpliciter indivisibilis ; non secundo, quia motus non fit in instanti.

Secundo arguitur, quia sequeretur quod nunquam grave posset moveri ab aliquo agente secundum aliquam partem. Patet, quia solus punctus est immediatus agenti; ergo tantum secundum punctum movet, patet, quia tantum secundum illud movet, quod est sibi immediatum et propinquum, cum moveat secundum contactum.

Tertio arguitur, quia sequitur quod in toto motu lapidis deorsum nunquam aliqua pars moveatur, nec per consequens ipse lapis. Patet, quia in toto motu tantum est immediatum alicui puncto, modo uni, modo alteri, et sic ille motus non videretur continuus.

Quarto arguitur, quia sequitur Intelligentia applicata orbi habet tantum orbem perfecte et immediate propinquum secundum aliquem punctum, et sic sequitur quod motus orbis semper incipiat a puncto, et sic orbis diceretur praecise moveri secundum aliud et aliud punctum, cum secundum punctum tantum sit immediatus, et perfecte propinquus orbi, quod est inconveniens.

Quinto arguitur, quia sequitur quod alteratio, puta calefactio ligni primo et immediate incipiat a puncto, ita quod lignum primo et praecise fiat calidum in puncto, et sic talis calefactio sive alteratio fiet in instanti, ut supra patuit, quod est inconveniens.

Sexto arguitur, quia sequitur quod lignum tantum alteraretur secundum aliud et aliud punctum, et sic tantum fieret calidum secundum aliud et aliud punctum, et nunquam aliqua pars esset calefacta, cujus oppositum videmus: et quod hoc sequatur, patet, quia lignum nunquam est immediate propinquum calefacienti, nisi secundum punctum.

Septimo arguitur, quia sequitur quod sit impossibile ignem posse calefacere, nec aliquod totum calefactibile, nec aliquam ejus partem: patet, quia cum sit agens de necessitate, et t6ta virtute semper prius calefaciet propinquius et immediatius calefactibile; et quia in tota alteratione semper habet calefactibile immediate propinquum secundum punctum aliud et aliud, necessario sequitur quod nulla pars poterit calefieri.

Octavo arguitur, quia sequitur quod punctus calefactibilis calefiat intensive quantum intendi potest a tali agente, antequam aliqua pars calefactibilis aliquo modo calefiat, quod est inconveniens. Probatur sequela, quia ex quo habet calefactibile perfectissime praesens tantum secundum punctum: ergo in illo puncto producet calorem perfectissimum, quem potest producere, cum sit agens naturale, et per modum naturae.

Nono arguitur, quia sequitur quod nulla alteratio possit esse continua. Patet per praemissa, scilicet quia alterabile continue alteraretur secundum aliud et aliud punctum , et non secundum aliam et aliam partem; modo inter indivisibilia non potest esse continuatio, ut exposui in 2. dist. 2. q. 1.

Decimo arguitur, quia sequitur, quod nullum mobile poterit pertransire aliquod spatium, nisi tantum punctualiter, patet, quia primo transit, quod est immediate propinquum: sed nulla pars spatii est immediate propinqua, sed solus punctus,

ut patet per Doctorem , et sic nullum mobile poterit moveri super aliquo spatio motu continuo et locali, quod est absurdum.

Undecimo arguitur : Pono casum, quod ignis sit praesens ligno calefactibili, et primo et immediate lignum sit praesens punctualiter ; tunc sic , primo punctus calefiet, quaero quid calefiet immediate post punctum; aut aliud punctum, aut aliqua pars ligni? Non primo, tum, quia sicut primum punctum calefit in instanti, ita et secundum, et ita tota calefactio esset composita tantum ex mutatis esse; tum, quia si punctum secundum calefit, aut illud est immediatum primo puncto, aut mediatum. Non primo, quia punctum non est immediatum puncto. Non secundo, quia quaero quomodo ignis fiat praesens secundo puncto, quin fiat praesens partibus intermediis, et sic prius habebit partem intermediam immediate praesentem, quod est contra Doctorem.

Duodecimo sequitur , quod Angelus nullo modo possit moveri motu continuo, quod est contra Doctorem in illa quaest. 9. Probatur consequentia, quia semper immediate habet spatium praecise punctualiter praesens, et sic semper transibit in puncto, etc.

Respondeo, et prius praemitto quamdam expositionem conclusionis, cum dicit Doctor quod agenti nulla pars mobilis est immediate propinqua, sive aeque propinqua, sic intelligitur quod ex quo quaelibet pars mobilis semper est divisibilis in infinitum, ideo non potest assignari aliqua pars propinqua, quin alia sit propinquior propter sui divisibilitatem; est tamen aliqua pars saltem secundum quantitatem ita propinqua agenti, quod agens potest agere circa illam, illa tamen non est sic propinquior, aliter illa pars non esset divisibilis in infinitas partes, quia vero punctus est indivisibilis, ideo potest esse immediatus agenti, quia non habet partem, quae possit esse immediatior, ideo se totus est immediatus agenti, et nulla pars est se tota immediata agenti, et nulla pars est se tota immediata agenti, quia quacumque signata in infinitum, alia est propinquior et immediatior.

Hoc praemisso respondeo singillatim ad omnes rationes.

Ad primam, dico primo, quod conclusio intelligitur de mobili, pro quanto movetur motu proprio, et sic nulla pars mobilis est immediate propinqua agenti sive moventi, imo assignata quacumque, adhuc alia est immediatior, et sic in infinitum. Dico secundo, quod posito quod lapis moveatur in instanti, negatur tamen quod omnes partes mobiles sint aeque immediate ipsi Angelo moventi, imo nulla pars est sibi immediate propinqua, quia aliqua data, adhuc alia est propinquior. Et cum dicitur, quod si non sint omnes aeque immediate et aeque propinquae, quod non poterit moveri in instanti, dico quod nulla est immediata, nec sequitur non est immediate propinqua ; ergo non potest minuere. Negatur ista consequentia, quia ad hoc ut moveat, non est necesse, quod pars mobilis sit immediate propinqua, cum hoc sit simpliciter impossibile, sed sufficit quod sit propinqua eo modo quo potest esse propinqua. Sufficit etiam quod pars secundum quantitatem sit propinqua, sed non de partibus proportionalibus , cum illae sint infinitae.

Ad secundum, negatur consequentia, quia potest habere sufficientem propinquitatem ad hoc, ut possit movere, licet non habeat aeque immediate propinquam propter causam superius dictam. Cum dicitur, quod agit per contactum, dico primo, quod non est necesse agens tangere passum corporaliter, ut patet a

Doctore in secundo et in quarto. Dico secundo, quod posito quod tangat, adhuc non sequitur quod tangat aliquam partem immediate propinquam, quia semper alia est propinquiori sufficit enim quod suo modo tangat partem secundum quantitatem, quae tamen pars non est immediate propinqua propter sui indivisibilitatem.

Ad tertium, concedo de puncto, sed negatur de aliqua parte. Cum dicitur, quod post punctum habet immediate partem mobilis, negatur. Cum dicitur, quod inter punctum ,et partem nihil mediat, dico quod etsi mediet, tamen signata illa parte, quae necessario est inter duo puncta, semper est divisibilis in infinitum, ideo agens non potest habere illam immediate propinquam, ut supra dixi.

Ad quartum, negatur quod ignis non posset calefacere lignum , sufficit enim quod lignum sit suo modo propinquum, ut supra dixi.

Ad quintum dico, quod partem distare, potest dupliciter intelligi. Primo modo secundum quantitatem ; alio modo secundum proportionem. Primo modo posset pars distare, puta per palmum, quod non posset calefieri ab igne. Secundo modo aliqua pars posset esse propinqua, licet non immediate propinqua, quod tota potest calefieri, licet semper secundum proportionem una sit propinquior alia, loquendo de partibus illius partis.

Ad sextum, patet responsio ex supradictis. Concedo enim, quod ignis potest habere aerem pedalem propinquum secundum quantitatem, puta quod ignis pedalis tangat aerem pedalem; sed negatur quod aliqua pars illius aeris pedalis, vel ipse aer pedalis sit aeque immediate propinqua igni pedali.

Ad septimum negatur quod Sol habeat nec omnem, nec aliquam partem aeque immediate propinquam , imo simpliciter nullam.

Ad octavum dico per idem, quod Angelus quando movetur super spatium, nunquam habet aliquam partem sic propinquam, quin semper habeat propinquiorem, quia, ut dixi, quacumque data sive signata, illa est divisibilis in infinitas partes.

Ad nonum concedo, quod habet illam partem, quam alterat propinquam propinquitate requisita ad hujusmodi alterationem, sed non habet aliquam partem aeque immediate propinquam.

Ad decimum, concedo quod agens in toto motu nunquam habet aliquam partem aeque immediate propinquam, sive se tota propinquam, quia quaelibet pars est divisibilibis in infinitum.

Ad undecimum, patet responsio ex supradictis.

Ad duodecimum, concedo quod Angelus potest esse aeque primo in aliquo spatio, sed postea negatur quod aeque primo possit esse in omni parte, quia nulla est sibi aeque immediate propinqua, sive se tota propinqua. Dico etiam, quod Angelus dicitur esse in aliquo spatio adaequato, quia non potest esse in majori, sed postea non sequitur quod aliqua pars spatii illius sit se tota propinqua Angelo propter sui divisibilitatem.

Ad argumenta contra secundam partem. Ad primum et secundum, concedo quod non potest incipere motum, nisi transeat infinitas partes, ut patet ex supradictis.

Ad tertium dico, quod sicut mobilis non potest dari prima pars, ita nec ultima, quia quaelibet est in infinitum divisibilis: nec motus terminatur ad aliquam partem ultimam, sed tantum ad mutatum esse, nec similiter quantitas terminatur ad aliquam partem, sed tantum ad punctum.

Ad quartum, concedo quod actu calefacit infinitas paries, imo hoc est necesse si aliquam calefacit.

Ad quintum dico, quod posito quod simul calefaciat omnes partes calefactibilis, non tamen sequitur quod aliqua pars sit se tota aeque immediate propinqua, ut supra exposui.

Ad sextum, concedo quod Deus immediate potest calefacere totum aerem, sed postea nego quod aliqua ejus pars sit aeque immediate, et se tota propinqua, quia semper est in infinitum divisibilis.

Ad septimum respondeo, sicut ad quintum et sextum, et similiter respondeo ad octavum.

Ad nonum dico, quod partem esse perfecte propinquam agenti potest dupliciter intelligi. Primo, quod sit se tota aeque immediate propinqua. Secundo, quod sit propinqua propinquitate sufficiente ad pati. Primo modo nulla pars est propinqua, sed bene secundo modo.

Ad decimum, undecimum et duodecimum, patet responsio ex supradictis.

Ad Argumenta contra tertiam partem.

Ad primum dico, posito quod A quiescat in puncto spatii in aliquo ultimo instanti alicujus temporis, et post incipit moveri ; dico tunc, quod ille motus fit in tempore, quia immediate post punctum transit partem spatii divisibilem in infinitum, nec incipit movere lapidem secundum partem ; et concedo quod in tempore immediato ad instans quietis recedit a puncto, transeundo partem.

Ad secundum, negatur quod grave non possit moveri ad aliquo agente, et concedo quod grave non est se toto, nec secundum aliquam partem aeque propinquum agenti, sed tantum secundum punctum, et tamen ipsum grave est sufficienter propinquum agenti, ad hoc ut possit moveri ; non enim ad posse moveri iequiritur talis immediata appropinquitas, sed talis, qualis dicta est supra.

Ad tertium patet responsio ex dictis ad secundum argumentum.

Ad quartum, concedo quod Intelligentia habet tantum punctum se toto immediate propinquum, sed post negatur quod motus orbis incipiat ab illo puncto, quia tunc esset divisibilis punctus ad hoc, ut motus esset successivus, ut patet a Doctore quaest. 9. sed motus incipit super partem ipsius mobilis.

Ad quintum, concedo quod immediate lignum sit calidum in puncto, et concedo quod in instanti, et concedo quod alteratur in instanti, et immediate post alteratur pars, et concedo quod pars ante partem in infinitum. Si dicatur, quod tunc alterationis datur prima mutatio, dico quod illud mutatum esse non pertineret ad motum immediate sequentem, ut exposui in aliis conclusionibus.

Ad sextum dico, quod alteraretur secundum aliam et aliam partem in infinitum, et similiter secundum aliud et aliud punctum in infinitum, quia inter duo puncta esset pars divisibilis in infinitas partes.

Ad septimum dico, quod haberet etiam partem sufficienter propinquam, licet non se tota propinquam, et ita calefieret illa pars. Dico secundo, quod non esset impossibile punctum prius intense calefieri, et post partem, et sic deinceps. Dico etiam , quod pars calefacta immediate potest calefacere partem propinquam.

Ad octavum patet sicut ad septimum.

Ad nonum dico, quod illa alteratio esset vere continua, quia sicut pars calefit, ita punctus continuans partem calefieret.

Ad decimum, undecimum et duodecimum, patet responsio ex supradictis.

Contra sextam, quae talis est: Nulla pars formae, secundum quam potest esse successio in motu est inducibilis, sed quaelibet ante aliam.

Contra primo, quia quaelibet pars formae secundum quam est successio in motu, realiter distinguitur ab alia, nec dependet in esse ab alia, et est entitas absoluta ; ergo potest induci sine alia, puta agens potest producere aliquam partem formae naturalis nulla alia prius producta. Consequentia patet, quia illa est producibilis, cum sit ens naturale, et distincta realiter ab omni alia, et a nulla dependens.

Secundo arguitur, quacumque parte formae naturalis assignata, illa realiter distinguitur ab omni alia parte, ut patet ; ergo Deus potest eam conservare sine omni alia ; et si potest conservare sine omni alia, potest etiam eam inducere in aliquo passo sine omni alia parte, et sic aliqua potest induci absque hoc, quod alia prius inducatur, aliter illa dependeret ab illa priori.

Tertio, pono quod Deus creet calorem in aliquo passo, certum est quod saltem prius natura creat partes integrantes illum calorem: ergo prius natura potest praecise creare unam partem, non creando aliam in infinitum, aliter sequeretur quod causa prima in creando dependeret ab aliqua causa secunda, quod est irrationabile: ergo aliquam partem caloris potest inducere, nulla alia prius inducta.

Quarto arguitur: Si aliqua pars puta A, non potest ab aliquo agente immediate induci, nisi prius alia inducta; aut hoc ideo est, quia illa dependet in esse a prius inducta: aut quia agens ex sua natura non potest illam inducere, nisi prius inducat aliam: aut quia ad positionem illius necessario sequitur, quod alia sit prius posita, ista videtur sufficiens divisio. Sed certum est, quod illa non dependet ab alia priori, patet, quia nec in genere causae materialis, cum una pars non sit materia alterius, nec in genere causae formalis, cum una nars non sit forma alterius, nec in genere causae finalis aut efficientis ut, patet. De secundo patet, quia agens sicut potest in unam partem, ita et in aliam, cum sint ejusdem rationis, et ita unam sine alia potest inducere, ut etiam patet de partibus secundum quantitatem, quia potest inducere partem pedalem absque hoc, quod inducat cubitalem. De tertio etiam patet, quia ibi nulla est dependentia.

Quinto arguitur, quia si aliqua non potest induci, nisi prius alia inducta in infinitum, sequitur quod nullum agens poterit producere aliquod quantum naturale. Probatur, quia causa, etiam quando actu causat, est prior effectu, et partes semper sunt natura priores toto, ut patet a Doctore ista quaest. 9. ergo agens prius natura producit partes infinitas, quam producat totum; hoc autem videtur impossibile, quia infinita actu producere non potest.

Sexto arguitur, supponendo quod partes sint prius natura toto, tunc sic : agens prius natura producit partes quanti naturalis, aut producit illas una actione tantum, aut alia et alia actione, ita quod una actione, et aliam alia actione. Si primo, sequitur, quod una actione attingit infinita producibilia, quorum quodlibet esset per se producibile, et propria actione, quia singulum eorum est ita singulare, sicut et totum, ut patet a Doctore quaest. 9. sequitur etiam, quod infinita singularia possunt simul esse in actu, quia et actio illa potest simul esse in actu. Si secundo, quaero , aut illae actiones sunt simul, aut una est prior alia. Si primo, hoc non videtur, quia infinitae actiones non videntur simul posse esse, ut patet: tum etiam, quia ex quo una non dependet ab alia, ut patet, sequitur, quod una possit esse sine alia, et sic non necessario omnes simul. Si secundo habetur, propositum, quia si una actio prius terminatur ad unam partem, quam alia ad aliam partem, sequitur quod illa actione una pars potest induci, alia parte non prius inducta.

Septimo arguitur sic : supponendo quod quaelibet pars quanti naturalis sit ita suppositum, sicut et totum quantum naturale, hoc patet a Doctore ubi supra. Secundo suppono, quod quodlibet tale sit ita per se producibile, sicut et totum, hoc sequitur ex primo praesupposito. Tertio praesuppono, quod producto unius suppositi, puta ignis, non necessario dependet a productione alterius suppositi, quia nec suppositum aliquo modo dependet ab alio supposito ejusdem rationis. His praesuppositis patet intentum, quod quaelibet pars est per se inducibilis et producibilis absque alia.

Octavo arguitur sic : intellectus divinus ab aeterno distincte cognovit omnes partes quanti, ut patet a Doctore in primo, dist. 2. et distincte cognovit quod quaelibet pars esset vere singulare absolutum, et ab aeterno omnes illae partes fuerunt perfecte praesentes voluntati divinae ; ergo voluntas divina ab aeterno potuit velle praecise unam partem induci in passo absque inductione alterius partis, patet, quia volitio unius partis nullo modo dependet a volitione alterius.

Nono arguitur per argumentum a minori, quia minus videtur quod punctus quanti naturalis possit immediate induci, nullo alio puncto prius inducto, quam aliqua pars quanti naturalis, patet, quia punctus est minoris entitatis. Tum etiam, quia punctus non potest per se existere, pars autem sic, ut patet a Doctore quaest. 9. sed punctus inducitur nullo alio prius inducto, patet, quia quantum naturale necessario habet duo puncta ut extrema, ante quae non est aliud; ergo a fortiori potest induci una pars absque alia.

Decimo arguitur, quia sequitur quod esset aliquod ens absolutum per se producibile, et creabile et natum per se existere, quod tamen a nullo agente posset per se produci, quod videtur simpliciter inconveniens; modo quaelibet pars, puta aquae, est vere per se producibilis, et nata per se existere, ut supra patuit; ergo, etc.

Undecimo arguitur : Si agens quando producit aliquam partem ignis necessario prius producit aliam, quaero aut producit aliam eadem actione, aut alia actione? Si primo, hoc non videtur; tum, quia eadem actione producerentur infinita, ut supra dixi; tum, quia illa actio prius terminatur ad priorem partem, et sic in infinitum, et sic continuaretur illa actio in infinitum, quod est impossibile: tum etiam, quia eadem actio non videtur posse terminari ad plura successive, quia habito termino priori cessat illa actio. Si secundo, sequitur quod agens nunquam incipiat agere, patet, quia actione agit formaliter: sed si actio est prior alia semper in infinitum, sequitur quod agens secundum actionem nunquam inciperet agere, quod est absurdum.

Duodecimo arguitur, et suppono quod quaelibet pars ignis, ut supra dixi, si esset separata, esset entitas absoluta, et vere suppositum, et vere per se existens, sicut et totus ignis integratus ex omnibus illis partibus, hoc stante arguo sic : Deus potest annihilare aliquam partem ignis absque hoc, quod aliam annihilet, patet, quia quaelibet est vere annihilabilis, et nullo modo una dependet ab alia, ut supra probavi. Si ergo aliquam potest annihilare absque hoc quod aliam annihilet, ergo sequitur quod etiam potest aliquam creare absque hoc, quod aliam creet. Patet consequentia, quia solum annihilabile est per se creabile, et tanta virtus requiritur in annihilatione, quanta etiam requiritur in creatione, ut patet a Doctore in quarto, dist. 1. q. 1. et dist. 16. quaest. 2.

Contra septimam, quae talis est: Si esset solus motus remissionis usque ad aliquod instans, et tunc primo Inducatur aliquid frigoris, sequeretur, vel quod calor remittendus haberet ultimum sui inesse, vel quod frigus immediate sequens haberet primum sui esse, et tunc esset prima mutatio motus infrigidationis, quae sunt inconvenientia.

Contra, primo probo quod non esset inconveniens si daretur ultimum caloris remittendi, quia pono casum, quod remissio caloris duret per horam et per ultimum instans illius horae, et immediate post desinat esse, casus est possibilis, tunc sequitur, quod calor remittendus habeat ultimum sui esse: patet, quia potest exponi per positionem de praesenti, et negationem de futuro, nam haec est vera : calor in ultimo instanti horae est, et immediate post illud instans non erit: ergo.

Arguitur secundo, et suppono dictum Scoti in tertio, dist. 3. q. prima, scilicet quod Maria potuit esse in gratia tantum per instans, vel in peccato, et in tempore immediato esse in peccato, vel in gratia, et sic gratia potest habere esse praecise per instans, quae est qualitas permanens: ergo respectu illius datur ultimum instans sui esse. Patet exponendo sicut exponitur, quando habet ultimum esse, sequitur etiam, gratia nunc est, et immediate post hoc non erit, ergo gratia habet ultimum instans sui esse, sed non est major ratio de una qualitate quam de alia; ergo.

Tertio arguitur, supponendo dictum Doctoris in quodlib.quaest. 12. ubi ostendit, quod possibile est creaturam tantum durare per instans: si sic, ergo poterit habere ultimum instans sui esse, non est ergoi inconveniens permanens, sive substantiam sive accidens posse habere ultimum instans sui esse.

Quarto arguitur, quod stante conclusione illa non sequatur, quod calor remittendus habeat ultimum sui esse, et pono casum, quod calor remittendus duret per horam, et quod in ultimo instanti illius horae desinat esse, et primo inducatur aliquid frigoris, nullum illorum inconvenientium sequitur. De primo patet, quia calor non habebit ultimum sui esse, quia in illo instanti desinit, nec secundum sequitur, scilicet prima mutatio motus, quia motus fieret in tempore, et illa infrigidatio fieret in ultimo instanti illius horae, et sic illa infrigidatio non pertineret ad motum intensionis, sicut alias dictum est, si Angelus in instanti transeat de ubi in ubi, et in tempore immediate moveatur continue , illud mutatum esse non. diceretur primum mutatum esse illius motus continui, sic diceretur in proposito.

Quinto arguitur sic, posito quod frigus inducendum habeat primum sui esse, ut ipse dicit, adhuc dico, quod non sequitur ex hoc inconveniens. Patet primo, quia ipse Doctor concedit, quod permanentia, cujusmodi est quaelibet pars frigoris habent primum instans sui esse, ut ipse declarat in secundo, dist. 2. q. 1. et in quodlib. q. 12. Secundo, quia communiter ab omnibus conceditur, quod permanentia habent primum instans sui esse.

Sexto arguitur, quod non sit inconveniens, quod detur prima pars infrigidationis, quia pono quod Deus in ultimo instanti horae, in quo color desinit esse, inducat aliquam partem frigoris, et in tempore immediato illud frigus intendatur, patet quod datur prima pars frigoris, quae continue intenditur, licet illa pars sit divisibilis in infinitum. Nec dico, quod Deus nducat primam partem, scilicet indivisibilem, sed quod inducat aliquam partem divisibilem, qua inducta statim intendatur.

Septimo arguitur, quia non videtur inconveniens, quod detur ultima mutatio infrigidationis sicut et prima, sed ultima necessario datur ; ergo et prima.

Octavo arguitur sic : motus infrigidationis necessario habet duo extrema, quae sunt duo mutata esse; patet, quia quilibet motus necessario clauditur duobus mutatis esse, sicut et quodlibet tempus duobus instantibus; ergo infrigidatio necessario clauditur duabus mutationibus.

Nono arguitur, quia in illo ultimo instanti quo calor desinit esse, si agens perfectum esset perfecte approximatum passo, posset inducere totum frigus inducibile ab eo, aliter non esset perfectum: et sic in illo instanti esset tota infrigidatio simul, et sic sequeretur tunc quod daretur prima infrigidatio.

Decimo arguitur, quod possit dari prima pars intensionis frigoris, quia pono quod A quiescat praecise per horam, et in ultimo instanti illius horae deperdatur aliquis gradus caloris, et inducatur aliquid frigoris: ergo necessario datur prima infrigidatio, si hoc non sequitur, ergo nec ratio Doctoris, cum non sit major ratio ibi, sicut et hic.

Undecimo arguitur, quia ex illa conclusione videtur sequi, quod ita posset dari prima pars remissionis caloris ; patet per casum positum ad decimum argumentum: si sic, ergo et prima pars intensionis, cum non sit major ratio de una quam de alia.

Duodecimo suppono, quod dicit Doctor in quarto, dist. 12. quod in ultimo instanti dispositionis, puta aquae, inducitur forma substantialis aquae, et in eodem instanti inducitur ab aqua aliqua frigiditas, quae postea intenditur, et sic haberet concedere primam partem infrigidationis, quia illa inducitur in instanti quo calor corrumpitur.

Respondeo ad argumenta contra sextam conclusionem, et potest una ratione satisfieri quasi omnibus. Ad illa de reali distinctione, concedo quod quaelibet pars realiter distinguitur, et sic potest esse sine alia, sed quacumque assignata, et data illa, semper est divisibilis in infinitas partes, et sic nunquam aliqua primo potest induci aliqua, scilicet quae sit indivisibilis in ulteriores partes, imo quacumque data, et inducta semper alia prius est inducta propter sui divisibilitatem.

Ad illa de productione, creatione et volitione divina, dico breviter, quod quacumque parte assignata potest immediate produci sine alia, sed illa semper erit divisibilis in infinitum, et sic non sequitur, quod possit aliquam primam inducere, quia illa prima esset simpliciter indivisibilis, quod est impossibile.

Ad illa de actione potest concedi, quod una actione, et pluribus. Si essent separatae, pluribus actionibus producerentur. Si producitur aliquis color divisibilis, dico quod omnes partes possunt produci una actione continuata, vel quod pluribus actionibus partialibus integrantibus unam totalem, nec inconvenientia sequuntur.

Ad argumenta contra septimam conclusionem. Ad tria prima concedo possibilitatem illam, quia Deus posset facere hoc, Sed apud Philosophum esset simpliciter impossibile, quia semper in ultimo instanti remissionis formae inducitur aliquis gradus alterius formae intensibilis incompossibilis illi priori, et ideo in illo ultimo instanti non potest esse forma remittenda, et ideo dicit Doctor quod hoc est contra Philosophum. Sic etiam est de forma substantiali, quae nullo modo habet ultimum instans sui esse, non quod simpliciter repugnet illi formae, sed quia in ultimo instanti inducitur necessario aliqua forma substantialis repugnans formae priori, nam in ultimo instanti dispositionis subjecti necessario inducitur forma opposita, et illa alia necessario desinit esse, ut etiam declarat Doctor in 2. dist. 2. q. 9. et in quarto. dist. 13.

Ad quartum dico, quod aliud est dicere quod in aliquo instanti inducatur absolute aliqua pars frigiditatis, et in tempore immediato intendatur, aliud est dicere quod motus intensionis formae incipiat in aliquo instanti, sicut conclusio intelligit. Primo modo concedo quod illud mutatum esse non pertinet ad motum intensionis immediate sequentem, sicut procedit exemplum de Angelo. Sed secundo modo bene pertinet, quia ponitur quod in ultimo instanti horae, in quo calor desinit esse, incipiat frigus, et sic bene sequitur quod illud mutatum esse, in quo aliquid frigoris acquiritur, esset principium motus sequentis, et sic esset prima infrigidatio, sive primum mutatum esse in motu.

Ad quintum dico, quod in dictis Doctoris nulla est contradictio, quia hic accipit primum esse frigoris pro prima infrigidatione, sive pro primo mutato esse motus intensionis, et sic est impossibile; ibi autem accipit primum instans, in quo res habet completum esse, quia tunc sic exponitur : incipit per positionem de praesenti, et negationem de praeterito ; unde sequitur in ultimo instanti intensionis formae, frigus nunc est, scilicet in esse completo, et immediate ante hoc non fuit ; ergo incipit esse.

Ad sextum patet responsio ex dictis ad quartum, concedo enim casum, sed tunc in illo instanti non incipit motus intensionis, ut ibi dixi.

Ad septimum patet responsio ex dictis ad alias conclusiones prius, ubi exposui quare non potest dari prima pars motus,

sive primum mutatum esse, et tamen necessario datur ultimum mutatum esse, vide ibi ; sic pariformiter dico de prima et ultima infrigidatione.

Ad octavum patet responsio sicut ad septimum, vide quae supra dixi.

Ad nonum, concesso casu illo, dico quod illud mutatum esse, quo ab agente perfecto inducitur frigus non esset principium motus intensionis, sicut sequitur in conclusione Doctoris.

Ad decimum et undecimum respondeo sicut ad quartum et ad nonum, et responsio clara est.

Ad duodecimum admitto casum, et dico breviter, quod sicut mutatum esse, quo substantialis forma inducitur, non est proprie terminus motus praecedentis dispositionis, licet tantum concomitanter, ut patet a Doctore in secundo, dist. 2. quaest. 4. Sic mutatum esse, quo induciter qualitas conveniens aquae, non est principium motus intensionis illius qualitatis, licet talis motus possit in tempore immediato concomitari. Et sic patet responsio ad omnes istas rationes, quam bene nota.

Contra octavam, quae talis est : Concurrunt simul ab instanti immutationis motusintensionis frigoris, et motus remissionis caloris. Contra quam arguo, primo sic : Et pono casum, scilicet quod sit frigus ut octo, et dicatur A, et calor ut septem, et dicatur B ; si A remittit B, puta corrumpendo gradum septimum B, quaero, quomodo corrumpit illum ? aut corrumpit inducendo gradum incompossibilem gradui septimo, aut nihil inducendo. Si secundo, ergo erit remissio B, sine intensione A. Si primo, quaero de illo gradu incompossibili, qui non ponitur incompossibilis, nisi formaliter, sed primus gradus frigoris inductus non videtur, quod possit formaliter corrumpere gradum septimum B; tum, quia cum gradu septimo stat unus gradus frigoris ; tum, quia calor ut septem, magis resistit uni gradui frigoris, ut patet: ergo.

Secundo arguitur sic : si B remittit A, continue sequitur quod B poterit immediate corrumpere formam substantialem ; consequens est contra Doctorem in quarto, dist. 12. qui vult quod nullum accidens possit corrumpere substantiam. Antecedens probatur, et pono quod frigidum ut octo, sit tantum in aliqua quantitate puta pedali, et sit perfecte praesens igni calido ut septem, tunc sic, si motus intensionis frigoris concurrit cum motu remissionis caloris ignis, si frigus intendatur ut octo, nullus gradus caloris remanebit in igne, ut patet ; sed in eodem instanti, quo corrumpitur ultimus gradus caloris in igne, corrumpitur etiam ipse ignis, ut patet, aliter remaneret ignis, et nullo modo calidus.

Tertio arguitur quia si illi duo motus concurrunt, sequitur, quod in ultimo instanti remissionis caloris non erit frigus intensum. Probatur, quia si isti duo motus concurrunt, scilicet remissionis et intensionis, erunt circa idem subjectum; sit ergo ignis calidus ut septem, et frigus ut octo approximatum igni, sequitur quod quando calor remittitur in igne, quod remittitur per gradum frigoris incompossibilem receptum in igne ; fiat ergo ignis frigidus ut septem, (quod est necesse fieri, si totus calor remittitur) sequitur quod in ipso igne non erit aliquis gradus caloris, et per consequens nec erit ignis ; ergo nec erit frigus intensum in ultimo instanti remissionis, quod est inconveniens.

Quarto arguitur sic : potest esse intensio caloris sine remissione frigoris ; ergo isti duo motus non semper concurrunt. Antecedens patet, quia substantia ignis est immediata causa sui caloris, ut patet a Doctore in 4. dist. 12. ergo poterit intendere ipsum, et tamen ibi non erit remissio aliqua frigoris, cum prius non fuerit in igne frigus. Similiter Deus posset remittere calorem absque intensione frigoris, ut patet ; ergo isti duo motus non necessario concurrunt.

Quinto arguitur: si isti motus semper concurrunt, sequitur quod duo contraria erunt simul in eodem subjecto, saltem in gradibus aequalibus, quod videtur impossibile. Quod sequatur, patet, quia in tantum frigus in eodem subjecto poterit intendi, et calor remitti, quod aliquando erunt aequalia in gradibus.

Respondeo, ad primum dico, quod A inducit gradum incompossibilem gradui septimo. Et cum infertur, quod non repugnat formaliter gradui septimo, negatur. Cum probatur primo, quia stat cum illo, negatur, quia necessario expellit gradum septimum. Tenendo quod sit calor intensus praecise ut septem, bene verum est, quod si induceretur in subjectum calidum ut octo, quod tunc staret cum gradu septimo, sed expelleret gradum octavum, et sic non posset stare cum gradu octavo.

Cum secundo probatur, quia calidum ut septem magis resistit, etc. dico, quod resistentia non accipitur hic formaliter, sed quasi effective ; quando enim calidum effective est magis conservativum gradus, quam frigus sit inductivum gradus, tunc calidum dicitur magis resistere. Sed in proposito A ut octo est fortius ad inducendum gradum incompossibilem gradui septem B, quam B ad ipsum conservandum, ideo B non magis resistit, imo stante approximatione necessario inducitur gradus incompossibilis gradui septem, quia fortius agens, et agens per modum naturae, et per seipsum.

Ad secundum dico primo, quod si A sit tantum in quantitate, et non in substantia, quod casus est impossibilis apud Philosophum, quia non datur accidens separatum a substantia. Dico secundo, quod casu admisso, quod A non corrumpet immediate gradum caloris, quem ignis sibi determinat, puta si ignis determinat sibi duos gradus caloris, tunc quando A remittit B, usque ad illos duos gradus exclusive, quod in ultimo instanti in quo inducitur gradus frigoris incompossibilis, puta gradui secundo caloris, quod in illo instanti corrumpitur substantia ignis, et simul corrumpuntur illi duo gradus, ita quod prius quasi natura corrumpitur substantia ignis, et quasi posterius natura corrumpitur calor ut duo ; si dicatur a quo corrumpitur substantia ignis ? si a frigido, ergo accidens corrumpit substantiam. Dico ut dicit Doctor in quarto, dist. 12. quod corrumpitur ab aliqua substantia superiore, ut a Deo, vide ibi. Si vero A sit in substantia, puta in aqua, dico tunc, quod in eodem instanti, in quo inducitur gradus incompossibilis gradui secundo B, quod substantia aquae corrumpit substantiam ignis, et sic ad corruptionem talem, sequitur corruptio caloris ut duo, ut patet a Doctore in quarto, dist. 12.

Ad tertium dico, quod remissio caloris non intelligitur fieri usque ad ultimum gradum inclusive, quia tunc nihil caloris remaneret, sed si in remissione aliquid caloris remanet in subjecto, tunc intelligitur fieri usque ad illum gradum inclusive. Et posito, quod lotus calor corrumpatur per motum remissionis, et per consequens substantia caloris, dico tunc, quod in eodem instanti, in quo calor secundum omnem gradum desinit esse, quod tunc frigus desinit esse, tenendo quod frigus inductum sit praecise in eodem subjecto in quo et calor. Si vero teneatur, quod quando aqua corrumpit ignem,

et non indivisibiliter, sed divisibiliter, et quod inducat formam substantialem aquae divisibiliter, et in tempore ; et quod inducatur frigus in forma aquae inducenda divisibiliter, tunc non sequitur, quod corrupto igne corrumpatur frigus, quia non esset inductum in substantia ignis, de hoc alias erit sermo.

Ad quartum dico, quod conclusio Doctoris non intelligitur, quin possit esse intensio caloris sine remissione frigoris, sed intelligitur, quod non potest esse via naturali remissio caloris sine intensione, puta frigoris, quia naturaliter non corrumpitur aliquis gradus caloris, nisi per gradum frigoris incompossibilem. Et quod dicitur de Deo, quod potest remittere, etc. concedo, sed conclusio intelligitur via naturali.

Ad quintum, dico primo, quod non intelliguntur contraria, nisi in gradibus intensis, ut patet a Doctore in quarto, dist. 44. Dico secundo, quod posito quod sint contraria in gradibus aequalibus, quod videtur verum, tunc negatur quod possint simul esse in gradibus aequalibus. Et patet, quia si frigus sit ut octo, et calor ut octo, nulla erit actio, ut patet. Si vero calor sit ut septem, et frigus ut octo, et approximata, et tunc si frigus inducat unum gradum incompossibilem septimo gradui caloris, tunc in subjecto erunt sex gradus caloris, et unus frigoris ; si inducantur duo frigoris, tunc erunt quinque B et duo A; si tres A, tunc erunt quatuor B et tres A ; si quatuor A, tunc erunt tres B et quatuor A ; si quinque A, tunc erunt duo B et quinque A ; si vero sex A , tunc erunt unus B et sex A, et sic patet quomodo nunquam erunt simul in gradibus aequalibus.

Si dicatur, quod adhuc stant simul in gradibus aequalibus, ut patet in istis casibus, pono enim, quod sit calidum ut duo,

et frigidum ut quatuor, approximatum calido ut duo, et inducat praecise unum gradum frigiditatis, tunc ille gradus inductus corrumpet formaliter unum gradum caliditatis, et tunc erit praecise idem calidum ut unum, et frigidum ut unum ; ergo contraria erunt simul in gradibus aequalibus. Similiter sit calidum ut quatuor, et frigidum ut sex, approximatum, et inducat praecise duos gradus frigiditatis, expellentes duos gradus caliditatis, tunc sequitur idem erit calidum ut duo, et frigidum ut duo, et multi alii casus possent poni. Nec valet recurrere ad subjectum, quod determinat sibi caliditatem in tanto gradu, sicut ignis, qui si determinat sibi duos gradus caliditatis, in illo non potest induci unus gradus frigiditatis corruptivus unius gradus caliditatis, nisi simul, imo prius corrumpatur substantia illius ignis, ut supra patuit per Doctorem in quarto, in materia de Eucharistia ; et ideo si substantia ignis non corrumpitur, est sic conservativa illorum graduum, quod gradus incompossibilis non potest induci. Sed ponendo quod determinet sibi tantum unum gradum caliditas, et sit calidus ut duo, tunc potest induci unus gradus frigiditatis, qui tantum expellet unum gradum caliditatis, et sic idem ignis erit simul calidus ut unum, et frigidus ut unum. Et diceretur forte, quod casus esset impossibilis, quia ignis, etsi non determinet sibi duos gradus caliditatis, sed tantum unum, tamen est magis conservativus secundi gradus caliditatis, quam frigus ut sex, sit inductivum alicujus gradus frigiditatis incompossibilis, quia si posset corrumpere illum secundum gradum, etiam corrumpere primum gradum, cum sint ejusdem rationis, ut patet. Sed quia de de hoc essent multa discutienda, quae requirerent prolixum tractatum, de quo est prolixus sermo in quarto, in materia de Eucharistia, ideo omittatur pro nunc. Ad evitandum ergo difficultatem, quae est de subjecto determinante sibi qualitatem in tanto gradu, accipio in proposito subjectum neutrum, puta lapidem, qui nullum gradum caliditatis sibi determinat: sit ergo calidus ut duo, approximatus frigido ut sex, et inducatur unus gradus frigiditatis tantum, tunc ille lapis erit calidus ut unum, et frigidus ut unum ; ergo contraria simul in gradibus aequalibus.

Respondeo, sustinendo quod contraria non possint simul esse in gradibus aequalibus, quod si lapis est tantum calidus ut duo, quod frigus quantumcumque intensum non poterit praecise inducere unum gradum frigiditatis incompossibilem uni gradui caliditatis, quia natura contrariorum hoc non patitur, quia tunc contraria essent simul in gradibus aequalibus. Licet enim gradus frigiditatis fit simpliciter compossibilis gradui secundo caliditatis, tamen stante primo gradu caliditatis in lapide, gradus ille frigiditatis non potest induci, quia tunc duo incompossibilia essent in eodem, scilicet frigiditas ut unum, et caliditas ut unum, sicut etiam hic licet frigiditas ut unum, sit compossibilis caliditati ignis ut unum et quantum in se est, nata sit induci talis frigiditatis, tamen stante substantia ignis non potest induci, quia tunc duo incompossibilia, saltem virtualiter essent simul, scilicet substantia ignis cum sola frigiditate, a fortiori hic cum ista sint incompossibilia formaliter, quia contraria formaliter. Similiter dico, quod si lapis sit calidus ut quatuor, approximatus frigido ut sex, quod bene frigidum ut sex potest inducere unum gradum frigiditatis incompossibilem gradui caliditatis, et tunc lapis erit calidus ut tres, et frigidus ut unum, quia ista non sunt incompossibilia, quia contraria non sunt incompossibilia ad invicem in gradibus inaequalibus, sed tantum in gradibus aequalibus; illo tamen gradu frigiditatis inducto, quia stat cum lapide calido ut tres, frigidum ut sex non posset alium gradum frigiditatis inducere, ita quod praecise illum alium, quia tunc duo incompossibilia essent simul, ideo stante calido ut tres, et frigido ut unum, est impossibile quod alius gradus frigiditatis inducatur. Posset bene frigidum ut sex continue remittere calidum, ita quod nihil calidi remaneret in lapide, et intendere frigidum, sed non posset sic remittere calidum, et sic simul intendere frigidum, quod calidum et frigidum essent simul in gradibus aequalibus. Nec alia ratio videtur assignanda, nisi quia natura contrariorum talis est, quod non permittit contraria simul esse in eodem in gradibus aequalibus, sive remissis sive intensis ; et similiter talis est, quod permittit contraria simul esse in gradibus inaequalibus, non enim a priori potest alia ratio assignari, incompossibilia enim suis entitatibus formalibus sunt incompossibilia; et similiter compossibilia suis entitatibus formalibus sunt compossibilia, non enim immediatior ratio potest assignari, ut patet a Doctore in primo, dist. 2. quaest. 2. part. 1. quaest. 1. in tertio dist. 1. et alibi saepe, sicut etiam non potest assignari alia ratio a priori, quod contraria in gradibus aequalibus inlensis non possunt esse simul, nisi ex sola ratione terminorum, quia videlicet tales termini in talibus praecise gradibus repugnant formaliter ad invicem. Nec enim apparet ratio evidens, quod albedo in summo, et similiter nigredo in summo repugnant formaliter in eodem, et quod albedo ut quatuor, et nigredo ut quatuor non sic repugnent, imo videtur simpliciter eadem ratio, et sic patet quid dicendum ad instantias.

Contra conclusionem nonam, quae talis est: In aliquo instanti, in quo per mutationem subitam inducitur aliquis gradus frigoris incompossibilis calori, in illo primo calor non est, et usque ad illum calor fuit. Contra primo, quod non inducatur aliquis gradus per mutationem subitam, quia ille gradus incompossibilis, aut est divisibilis in plures gradus, aut indivisibilis. Si primo, ergo non per mutationen subitam, sive indivisibilem, cum ille sit divisibilis ; tum etiam, quia alii praecedentes, cum sint divisibiles, acquiruntur divisibiliter et per motum: ergo et ille incompossibilis, cum sit ejusdem rationis cum omnibus praecedentibus. Si secundo, ergo et alii praecedentes etiam indivisibiles, cum sint ejusdem et ejusdem rationis, et sic acquiruntur indivisibiliter, et sic per mutationem, et sic totus ille motus intensionis erit simpliciter compositus ex mutatis esse, et sic non erit quovis modo motus.

Secundo arguitur sic, probando quod non inducatur aliquis gradus incompossibilis, quia nullus praecedentium fuit incompossibilis ; ergo nec aliquis sequentium. Patet antecedens, quia quilibet praecedens illum gradum stat cum calore. Probatur consequentia, quia quilibet est ejusdem rationis: ergo non magis unus est incompossibilis quam alius, nec valet dicere de gradu, quem sibi determinat ignis, quia non corrumpitur per gradum incompossibilem, puta frigoris, eo quod conservatur ab ipso igne, ut patet a Doctore in quarto, dist. 12. quia accipio aliquod corpus, quod non determinat sibi aliquem gradum caloris, puta lapis, certum est tunc quod non magis unus gradus conservatur a lapide quam alius.

Tertio arguitur, quod in toto tempore praecedenti non fuerit calor, quia pono casum, per possibile vel impossibile, quod frigus agat in calidum per totum tempus praecedens instans, in quo inducitur gradus incompossibilis, et quod in illo ultimo instanti nihil agat, quaero tunc, an calor sit, vel ne? Si non, ergo non fuit in toto tempore praecedenti, quod est contra conclusionem. Si sic, contra, quia in toto tempore praecedenti erat in continuo motu remissionis, modo quod est in continuo motu non est, loquendo de permanentibus. Pono etiam quod illud idem agens postea applicetur calido semper remisso usque ad illud instans, de quo supra, et tunc quaero, an inducat gradum incompossibilem calori in instanti, aut in tempore? Si secundo, ergo non inducitur gradus incompossibilis per subitam mutationem. Si primo, ergo agens naturale ageret in instanti in principio suae actionis, quod est inconveniens.

Quarto arguitur ad idem, si in toto tempore praecedenti calor fuit, certum est quod fuit in aliquo subjecto, puta in ligno, tunc sic, pono quod frigidum inducat in toto tempore praecedenti frigus ut septem, cum quo stet calor ut unum, sequitur tunc, quod idem subjectum simul erit calidum et frigidum, ita quod istae sunt vere subjectum, puta, A est simpliciter calidum, et simpliciter frigidum, quod videtur inconveniens.

Quinto arguitur, probando quod in toto tempore praecedenti instans mutationis fuerit frigus, cujus oppositum dicit conclusio ; et pono quod gradus incompossibilis caloris sit gradus ut octo, sive gradus sequens immediate gradum septimum ipsius frigoris, tunc sic: in toto tempore praecedenti praecessit frigus ut septem: ergo in toto tempore praecedenti frigus fuit, patet, imo in toto tempore praecedenti, praecipue accipiendo illud ultimum, quod immediate terminatur ad instans mutationis, vel acquisiti sunt gradus septem, et in llo ultimo instanti acquiritur tantum unus incompossibilis; ergo in toto illo tempore magis fuit frigus quam in illo ultimo instanti. Nec valet dicere, quod in tempore praecedenti est in continuo motu, quia licet illi gradus acquirantur per motum, tamen quando secundus acquiritur, jam primus est acquisitus, et est in subjecto in esse quieto, et sic similiter secundus respectu tertii, et sic de aliis.

Respondeo ad primum, et dico ( sustinendo opinionem, quod quilibet gradus sit divisibilis ) quod est divisibilis ; et cum infertur, ergo acquiritur divisibiliter et per motum, negatur, et dico, quod acquiritur in instanti. Potest enim induci forma divisibilis per mutationem, et tunc se habet respectu inducentis, ut indivisibile quoddam, sicut etiam dicit Doctor praesenti dist. quaest, ultima, resp. ad ultimum arg. principale. Et cum confirmatur, quia alii praecedentes inducuntur divisibiliter, concedo, et post negatur consequentia, quia licet sit ejusdem rationis cum aliis, tamen indivisibiliter inducitur, quia inducitur per mutatum esse, quod est terminus motus intensionis, et quia minorem indispositionem reperit in subjecto, tenendo tamen quod in ultimo instanti motus intensionis aliquis gradus inducatur. Et hoc dico, quia aliqui tenent, quod quilibet gradus formae tantum inducatur in tempore praecedenti, et nullo modo in ultimo instanti illius temporis, et tunc oporteret multa pertractare, quae modo transeo. Si vero teneatur, quod illi gradus sunt indivisibiles in plures gradus, ut etiam nonnulli tenent, tunc oporteret dicere, quod continuitas sive successio motus, nullo modo accipitur a forma illa acquirenda intensive, sed tantum ab ipso mobili quanto, ita quod unus gradus, puta frigoris, acquiritur in ipso mobili divisibiliter, sic intelligendo quod prius una pars mobilis sit frigida ut unum, et sic successive una pars post aliam, ita quod tota successio sit propter divisibilitatem mobilis, et tunc in ultimo instanti motus intensionis inducitur gradus incompossibilis, sic intelligendo, quod in aliquo ultimo instanti fit ipsutamobile frigidum ut octo, et tunc desinit simpliciter esse calidum.

Ad secundum dico, quod est incompossibilis non simpliciter et absolute, sed stantibus gradibus praecedentibus, nam inducto frigore ut septem stat, calor ut unum; si modo inducatur alius gradus frigoris, ille erit necessario incompossibilis illi gradui, et hoc tenendo, quod omnes gradus sint simpliciter ejusdem rationis. Nec intelligo, quod cum frigore ut octo, non possit stare calor ut unum, quia si in subjecto prius fuisset calor ut novem, et post induceretur frigus ut octo, tunc cum frigore ut octo, staret calor ut unum. Sed intelligo, quod si in subjecto prius fuisset calor ut octo, et si post induceretur frigus ut octo, quod tunc cum frigore ut octo, non posset stare calor ut unum, loquendo etiam de frigore ut octo, existente in aliquo subjecto, bene tunc in tali subjecto posset induci calor ut unum, et tunc ibi esset frigus tantum ut septem, ut supra exposui.

Ad tertium dico primo, quod casus est impossibilis, loquendo naturaliter, ut etiam conclusio intelligitur. Dico secundo, quod casu admisso, calor est, id est, quod est aliquis gradus caloris in subjecto. Et cum infertur, quod in tempore praecedenti est in continuo motu remissionis, concedo, quod calor semper remittitur in tempore praecedenti usque ad illum gradum, qui non corrumpitur in tempore, sed in ultimo instanti illius temporis, et quamdiu ille gradus caloris est, verum est dicere quod calor est; non enim intelligitur conclusio, quod in toto tempore praecedenti sit totus calor, cum continue deperdatur secundum alium et alium gradum: sed quia in toto tempore praecedenti ultimum instans semper est aliquis gradus caloris, ideo conceditur absolute, quod semper calor sit. Et loquor semper tenendo opinionem, quod in ultimo instanti deperdatur aliquis gradus caloris.

Ad quartum concedo, quod calor sit in subiecto, nego tamen quod sit simpliciter calidum, sicut etiam aqua tepida, in qua est aliquis gradus caloris, non dicitur simpliciter calida; aliud est enim dicere, quod calor simpliciter est, et quod subjectum habens illum calorem sit simpliciter calidum.

Ad ultimum dico, quod etsi in tempore praecedenti aliquid frigoris fuerit in subjecto, tamen non proprie dicitur, frigus est, nisi in ultimo instanti, in quo habet perfectum esse ; in toto enim tempore semper est in continuo fieri, quia tunc habet primum instans sui esse, quia tunc est verum dicere frigus nunc est, et immediate ante hoc non fuit ; ergo. Multa tamen essent dicenda in ista materia, quae modo transeo.

Contra conclusionem decimam, quae talis est: Calor remittendus nullum ultimum habet sui esse, sed habet ultimum in esse quieto.

Arguitur primo, quod habeat ultimum sui esse, et pono casum, quod frigus remittat calorem per horam, ita quod remittat continue usque ad ultimum instans illius horae exclusive, et in illo instanti impediatur, et in tempore immediato ad illud instans corrumpat ultimum gradum caloris. Stante isto casu, certum est quod calor remittendus habet ultimum instans sui esse, patet, quia exponitur per positionem de praesenti, et per negationem de futuro, sequitur enim calor in isto instanti ultimo est, immediate post hoc non erit; ergo desinit esse,

Secundo arguitur ad idem, et pono casum, quod sit agens liberum, et sit calor ut octo, et inducat in tempore frigus ut septem, et in ultimo instanti illius temporis nihil inducat, et in tempore immediato inducat gradum incompossibilem, casus est possibilis de agente libero, tunc stante casu, patet, quod calor habebit ultimum esse, et patet ut prius.

Tertio arguitur ad idem, et pono casum quod agens perfectum sit perfecte praesens calori, remittendo in tempore immediato ad aliquod instans, certum est quod in illo tempore inducet gradum incompossibilem calori, aliter non esset activum perfectum, et pono quod sublata sit omnis indispositio, et tunc stante casu, patet quod calor remittitur praecise in tempore, et ex hoc sequitur, quod habeat ultimum instans sui esse, cum in tempore immediato desinat esse, et praecipue prima causa hoc potest facere, imo potest in instanti creare calorem, et in tempore immediato ipsum annihilare, et sic calor habebit ultimum instans sui esse.

Quarto arguitur, probando quod calor remittendus non habeat ultimum instans in esse quieto. Et pono casum, quod calor remittendus quiescat per horam, et in ultimo instanti illius horae sit perfecte praesens frigidum in duplo vincens calidum, tunc in illo ultimo instanti inducet aliquem gradum frigoris in eodem subjecto, in quo est calor, et sic sequitur, quod calor remittendus non habebit ultimum instans suae quietis. Patet, quia in illo ultimo instanti remittitur, et casus est possibilis, ergo.

Quinto arguitur contra eamdem partem conclusionis, et pono casum, quod activum inducat calorem ut octo, in passum per spatium unius horae, ita quod in ultimo instanti illius horae inducat ultimum gradum, et in tempore immediato ad illud instans frigidum ut duodecim, fiat perfecte praesens ipsi passo, circumscripto omni impedimento, tam ex parte activi quam ex parte passi ; patet quod activum in tempore illo immediato, inciperet remittere calorem, et tunc sequitur, quod calor remittendus, neque ultimum instans suae quietis habuerit. Patet, quia nullo modo quievit, habens enim ultimum instans quietis (loquendo de quiete proprie, quae opponitur tempori) quiescit per aliquod tempus praecedens illud instans.

Sexto arguitur, quia videtur sequi impossibile, videlicet quod agens perfectissimum, et per modum naturae necessario aget in tempore. Si enim calor remittendus habet ultimum instans in esse quieto, sequitur quod activum infinitum, et per modum naturae, et perfecte praesens passo corrumpet illum calorem praecise in tempore, et sic virtus infinita necessario aget in tempore, quod est impossibile.

Septimo, quia Doctor videtur sibi contradicere, quia ipse praesenti distinctione contra Thomam expresse concedit, quod non est necesse quod quiescens per aliquod tempus quiescat in ultimo instanti illius temporis.

Respondeo ad primum, et dico primo quod conclusio intelligitur de motu remissionis continuo, qualis non esset stante casu. Dico secundo, quod stante casu illo, calor remittendus non diceretur habere ultimum sui esse, quia ille gradus, aut indivisibiliter corrumpitur in tempore, et tunc non remittitur ; aut divisibiliter, et tunc in aliquo ultimo instanti illius temporis inducitur gradus incompossibilis, et sic non habebit ultimum instans sui esse. Dico tertio, quod casus est simpliciter impossibilis, loquendo via naturali et ad mentem Philosophi, quia agens naturale et remittens calorem per aliquod tempus,

ita quod continue remittatur usque ad ultimum instans illius, necessario in illo ultimo instanti inducit gradum incompossibilem calori, et sic calor non habebit ultimum instans sui esse.

Ad secundum patet responsio ex supradictis.

Ad tertium dico, quod si illud agens remittit calorem successive, quod necessario in ultimo instanti illius temporis inducet gradum incompossibilem ; si vero immediate ipsum corrumpit, tunc casus non est ad propositum, quia conclusio intelligitur de motu remissionis. Dico secundo, quod casus est impossibilis per naturam, scilicet quod detur agens naturale sic praesens passo, in quo sit calor, quod praecise in illo tempore destruat calorem, ut patet per experientiam.

Ad quartum, dico primo, quod forte casus est impossibilis. Dico secundo, quod stante casu nihil est ad propositum, quia conclusio intelligitur praecise de motu remissionis. Modo si in illo ultimo instanti aliquid caloris destruitur, hoc non erit per motum remissionis, quia ille praecise fit in tempore ; nec destructio illius gradus ullo modo pertinebit ad motum remissionis in tempore immediato ad illud instans sequentis, ut alias exposui, quomodo non datur prima mutatio in motu.

Ad quintum, dico primo quod forte casus est impossibilis, loquendo via naturali. Dico secundo, quod casu admisso, conclusio debet intelligi, quod si quievit per aliquod tempus, quod non posset remitti, loquendo de motu remissionis continuo, nisi quieverit per ultimum instans illius temporis. Dico tertio, quod stante casu, illud instans adhuc dicetur ultimum instans in esse quieto, quia immediate post incipit moveri, non tamen proprie erit ultimum instans in esse quieto, ut supra patuit.

Ad sextum patet responsio ex dictis praesentis distinctionis, quaestione quarta, agens enim infinitum potest agere in instanti, et si aliquando tale agens in agendo coassistat necessario tempori, non est ex imperfectione agentis, sed quia instans non potest esse immediatum instanti, ideo si actio incipit post instans, necessario erit in tempore, vel saltem coassistet tempori. Et ultra dico, quod non sequitur, quod si agens infinitum in tempore immediato ad instans destruit calorem, quod ipsum destruat successive, imo totum simul potest destruere, et talis destructio non mensurabitur tempore, licet coassistat alicui tempori, sicut etiam si immediate post aliquod instans annihilaret unam animam, talis annihilatio non esset successiva, sed subita, et tamen coassisteret tempori, solus enim motus proprie mensuratur tempore.

Ad ultimum dico, quod Doctor sibi non contradicit, quia ibi dicit quod absolute non est necesse ; hic enim vult, quod calor non possit remitti successive, si quieverit per aliquod tempus, nisi quiescat in ultimo instanti illius temporis, ut dixi supra.

Contra undecimam conclusionem, quae talis est: Frigus intendendum, nullum scilicet primum habet esse simpliciter, licet habeat primum inesse quieto, quod accipit per mutationem, licet illud non sit quies. Contra, quia in illo instanti quo inducitur gradus incompossibilis calori verum est dicere, frigus est, et immediate ante hoc non fuit ; ergo habet primum instans sui esse. Hoc etiam patet ex conclusione decima sexta.

Secundo arguitur, quia calor remittendus in illo instanti in quo inducitur gradus incompossibilis, habet primum sui non esse; ergo frigus inductum, et incompossibile babel primum sui esse. Antecedens patet, quia verum est dicere, calor in hoc instanti non est, et immediate ante hoc fuit, ut patet per conclusionem decimam sextam ; ergo habet primum sui non esse, habens enim primum sui non esse, communiter exponitur per negationem de praesenti, et positionem de praeterito. Consequentia patet, quia quando ad de ci sionem alicujus formae pro aliquo instanti sequitur alia forma in eodem instanti, sicut illa quae desinit habet primum sui non esse, ita illa, quae sequitur praecise in illo instanti habet primum sui non esse.

Tertio arguitur, quod frigus non habeat primum in esse quieto, quia sequeretur quod tempus haberet primum instans, quod est impossibile, quia sicut in motu non datur prima mutatio, ita nec in tempore datur primum instans. Quod autem sequatur tempus habere primum instans, probatur, si enim frigus habet primum instans quietis, et immediate post illud instans quiescat per horam, sequitur quod tempus quietis unius horae habebit primum instans ; si enim incipit quiescere in aliquo instanti, et in tempore immediato, sequitur propositum.

Quarto arguitur, quod non quiescat aliquo modo in illo ultimo instanti, quia in illo instanti subjectum vere mutatur. Patet per Doctorem praesenti distinctione, quaest, quarta, ubi vult quod mutari sit aliter se habere nunc indivisibiliter quam prius se habuerit divisibiliter ; si ergo subjectum in illo instanti, in quo recipit gradum frigoris incompossibilem calori mutatur; ergo tunc non quiescit, et si sic, sequitur quod nec frigus in illo instanti quiescat.

Quinto arguitur, nihil quod incipit esse, dum incipit esse quiescit, patet ; sed frigus in illo instanti incipit esse, patet per exponentes, quia verum est dicere, frigus nunc est, et immediate ante hoc non fuit ; ergo incipit esse.

Respondeo simul ad primum et ad secundum, quod Doctor non negat absolute, quod frigus non habeat primum sui esse, nam aliter sibi contradiceret, sed vult ibi quod frigus in illo principio, quo incipit acquiri intensive, non habeat aliquod primum instans sui esse, patet, quia tantum acquiritur per motum. Nam immediate post ultimum instans quietis caloris, calor incipit remitti et frigus induci, et ideo in illo tempore immediato frigus non potest Labere aliquod primum sui esse, sed loquendo de termino motus, scilicet in illo ultimo instanti in quo calor desinit esse, frigus incipit esse, et sic habet primum instans sui esse.

Ad tertium dico breviter, quod illud ultimum instans est finis temporis praecedentis mensurantis motum intensionis frigoris, et est primum temporis sequentis mensurantis quietem sequentem. Si tamen quies mensuratur tempore vero, quod non credo, ut patet a Doctore distinct. praesenti, quaest. 4. et si sic, dico tunc absolute quod illud instans est tantum finis temporis mensurantis motum intensionis frigoris.

Ad quartum et quintum simul dico, ut supra etiam dixi, quod illud ultimum instans dicitur instans immutationis, quia in illo instanti cessat motus simpliciter, et tunc dicitur in illo instanti quiescere, pro quanto nullo modo movetur: et licet subjectum in illo instanti vere mutetur, quia tamen nullo modo movetur, dicitur tunc quiescere prout quies opponitur motui, non autem mutationi, sive mutato esse; et sic patet, quomodo conclusio ista debeat intelligi.

Ad rationem de contradictoriis primo

Doctor recitat responsionem Thomae, quam improbat. Deinde adducit responsionem propriam, et responsio Thomae stat in hoc, quod contradictoria accipiuntur pro eodem instanti, sicut illa non sunt contradictoria, quae non sunt accepta pro eodem instanti: cum ergo non esse caloris, ut praecessit in ultimo instanti immutationis sive quietis, et esse caloris susceptum in tempore habito, non sint in eodem instanti, sequitur quod non erunt contradictoria.

(1) Contra esse caloris, etc. Hic Doctor intendit probare contra Thomam quod contradictio sumatur ex ratione formali terminorum, et non per respectum ad tempus, sive ad instans temporis, quia enim termini sic sunt incompossibiles, ideo contradicunt: nam si per impossibile nullum tempus esset, nec aliqua mensura esset, isti termini simpliciter repugnarent ad invicem, videlicet esse Franciscum et non Franciscum, repugnat enim simpliciter idem esse Franciscum et non esse Franciscum, et non repugnat sibi per comparationem ad tempus, cum accidat sibi sic comparari ad tempus, vel ad instans temporis; et ideo dicit Doctor quod bene sequitur, sunt incompossibiles simpliciter, ideo non possunt esse in eodem instanti, et non e contra, quia non sequitur, non possunt esse in eodem instanti ; ergo sunt incompossibiles simpliciter, quia prima incompossibilitas est ex ratione formali terminorum intrinseca; secunda autem est tantum per comparationem ad aliquod extrinsecum.

(m) Similiter forma, ut terminus ad quem privationis, etc. Vult dicere, quod ipsa forma, ad quam terminatur motus, opponitur privative ipsi privationi ut termino a quo. Sequitur : et tamen ista ut sunt termini transmutationis, nunquam simul sunt, cum opponantur ad invicem per Aristotelem ubi supra. Si, inquit, ergo hoc verum est, quod omne quod fit fiat, et corrumpatur quod corrumpitur, aut ex contrariis in contraria, et in horum media,

media autem ex contrariis sunt, ut colores ex albo et nigro, quare omnia utique erunt, quae natura fiunt, aut contraria, aut ex contrariis. Haec ille.

(n) Posset etiam argui, quod creationis termini non essent contrarii. Hic Doctor probat, quod si contradictoria tantum sumerentur respectu ejusdem instantis, quod tunc termini creationis, scilicet, a quo et ad quem, non contradicerent, qui termini sunt non esse creaturae, et esse ipsius, nam non esse creaturae praecedit tempore ipsum esse ; et quod dicit hic, quod non esse creaturae non contrariatur esse ipsius creaturae, patet, quia contrarium est aliquod ens positivum, nec etiam opponitur sibi privative, quia privatio est in subjecto apto nato. Modo non esse creaturae in nullo esse fundatur tanquam in subjecto, nec etiam opponitur sibi, ut aliquod medium opponitur extremis, quia hujusmodi medium est semper aliquod ens positivum ; ergo si non esse creaturae opponitur esse ipsius creaturae, opponitur contradictorie, et tamen non esse et esse non sunt in eodem instanti.

(O) Quod autem adducitur de definitione contradictionis est aequivocatio, etc. Nota hanc litteram, quod quando dicitur in Elenchis, quod contradictoria sunt ad idem, et simul, et in eodem tempore, debet intelligi de contradictoriis complexis, ut omnis homo currit, quidam homo non currit, non autem de incomplexis, sicut non esse A, et esse A. De prima contradictione, quae est inter incomplexa, loquitur Philosophus in libro Periherm. et de secunda, quae est inter incomplexa, loquitur in Praedicamentis.

(p) Aliter respondeo ad argumentum. Hic Doctor dat propriam responsionem, praemittendo unam distinctionem de immediato, quia immediatum potest accipi dupliciter. Primo, inter quod secundum se totum, et aliud non est medium, et sic continuum est immediatum termino, ut linea est immediata puncto, quia inter totam lineam et punctum nullum cadit medium ; et similiter tempus est immediatum instanti, quia inter tempus unius horae, et ultimum instans terminans illud tempus non est aliquod medium, et similiter inter motum et mutatum esse non cadit medium, accipiendo aliquem totum motum, puta unius horae inter ipsum et mutationem terminantem ipsum motum non est aliquod medium. Secundo dicitur immediatum, quod secundum se totum est cum altero statim, vel post alterum, et sic indivisibili terminanti continuum nihil est immediatum ; nihil enim secundum se lotum statim sequitur illud indivisibile, patet, quia si in aliqua linea signetur aliquis punctus terminans eam, linea sequens,cujus est principium secundum se, tota non est immediata illi puncto, nec immediate sequitur illum punctum, sed pars illius totius, quod est immediatum totum. Primo modo sequitur indivisibile secundum partem ante partem in infinitum, sicut etiam patet de tempore, quia aliquod unum tempus, puta medietatis horae secundum se totum, et secundum omnes partes suas, non immediate sequitur ad ultimum instans alterius medietatis horae ; sed sequitur secundum aliam et aliam partem in infinitum, quia data quacumque parte proxima illi instanti, dabilis est alia in infinitum, cum quaelibet pars temporis sit divisibilis in infinitum ; licet ergo totum illud tempus possit esse immediatum alicui instanti, loquendo de immediato primo modo, non tamen potest esse immediatum, loquendo de immediato secundo modo.

(d) Ad propositum ergo. Nunc Doctor respondendo ad rationem de contradictoriis applicat ad propositum, quae dixit de immediato, dicit quod sicut mensurae istae se habent, ita et mensurata, scilicet quod quando unum contradictorium mensuratur indivisibili, et aliud mensuratur divisibili ; tunc minor est falsa, scilicet ista : Sed si inter non esse formae et esse formae inducendae per motum non est aliquod primum, est medium inter illa, quae sunt contradictoria, negatur ; nullum enim est medium inter contradictorium, secundum quod est in tota mensura sua, et contradictorium aliud, sicut nec inter totam mensuram ejus et mensuram alterius, patet, quia non esse formae mensuratur instanti, et esse formae mensuratur tempore immediate sequenti, sicut expositum est supra. Et sicut instans est immediatum tempori, loquendo de immediato primo modo, ita non esse formae est immediatum esse formae, sic quod inter illa non cadit medium, tamen sicut instans et tempus non sunt immediata secundo modo, sic quod totum tempus secundum se non sequitur instans, ut exposui, ita esse formae quod mensuratur tempore secundum se totum, est immediatum non esse formae mensurato instanti; sed sicut tempus sequitur instans per partem in infinitum, sic esse formae, sequitur non esse formae per partem ante partem in infinitum ; nec similiter, sicut non est danda prima pars temporis, quae sit secundum se totam immediata instantia, ita nec est danda prima pars formae, quae sit secundum se totam immediata non esse formae, et sic patet responsio ad secundam rationem principalem.