COMMENTARIUS.

(a) Ad secundam partem quoestionis, etc. Hic Doctor multa dicit de ista mensura, quae sunt satis clara in littera, tamen propter imperitiores in via Doctoris sub brevitate hanc litteram declaro de particula in particulam. Primo dico, quod mensurare est quantitatem ignotam certificare per quantitatem magis notam. Et haec certificatio aut fit in imaginatione, ut patet de artifice mensurante altitudinem turris per aliquam quantitatem, quam habet in imaginatione ; aut fit in re, puta per quantitatem existentem in re, et hoc tripliciter: Primo per quantitatem excedentem, etc. Et de ista mensura perfectionali et quidditativa, patet per Aristotelem 10. Metaphysicorum, text. com. 27. ubi habetur, quod in omni genere est unum, quod est metrum et mensura omnium illius generis, et vide expositionem quam feci de ista mensura infra dist. 3. q. 1. hujus secundi.

Et addit Doctor quod Deus dicitur prima mensura omnium, quoe sunt in quocumque genere. Et dicitur mensura tantum extrinseca omnium generum et contentorum in eis, ut patet a Doctore in 1. dist. 8. q. 2. in responsione ad argum. pro opin. et nullo modo est mensura intrinseca, quia tunc contineretur in genere, cujus oppositum subtiliter probatum est a Doctore in 1. dist. 8. quoest. 2. quidquid alii dicant, ut Joannes Anglicus, Bacon et Gregorius de Arimino; et vide quae prolixe exposui ibi contra has opiniones.

(b) Alio modo. Secundo modo aliquid mensuratur per quantitatem excessam, etc. Et hoc modo minor motus potest esse mensura majoris motus ex natura rei, sicut per motum unius mensis per replicationem talis motus.

(c) Tertio modo mensuratur, etc.

(d) Ad propositum applicando. Doctor in ista littera ponit aliquas conclusiones:

Prima: In existentia Angeli non oportet ponere aliquam mensuram intrinsecam aliam a natura rei mensuratoe, quia mensura ex natura rei est aliud a mensurato ; ibi autem nihil aliud est intrinsecum realiter distinctum a natura rei mensuratae, ut supra probatum est, et patet, quia talis mensura non poneretur, nisi tertio modo, scilicet aequalis mensurato.

Secunda: Existentia Angeli non potest esse mensura sui ipsius sicut in aliis, quantitas enim ut distincte cognita potest esse mensura sui ipsius secundum partes suas confuse cognitas. Existentia vero Angeli est omnino indivisibilis, non potens continere partes confuse in se.

Tertia: Non solum autem non est necessarium ponere aliquod absolutum pro mensura, etc.

(e) Ad primum principale. Respondet Doctor, negando similitudinem de tempore et motu, et de existentia Angeli, et ratio patuit supra ; quare ponitur tempus esse mensuram realiter distinctam a motu quae ratio nullo modo militat respectu existentiae Angeli, ut satis patuit.

(f) Ad secundum. Respondet, quod in existentia Angeli non est proprie quantitas nec indivisibile de genere Quantitatis, quia sola existentia Angeli videtur posse nosci absque aliquo alio addito. Et adverte, quod Doctor magis videtur tenere hanc opinionem, videlicet, quod existentia Angeli non mensuretur aliqua mensura alia ab existentia Angeli, nec divisibili et successiva secundum opinionem Bonaventurae, nec indivisibili, secundum opinionem Henrici ; nec seipsa, ut supra patuit ; sufficit enim, quod talis existentia possit cognosci absque omni alio addito etc.

Circa primam et secundam quaestionem distinct. 2. occurrunt aliqua dubia, et primo circa tres conclusiones primae quaestionis, quarum prima est:

Impossibile est Angelum habere esse in secundo instanti, nisi alia causatione vel eadem continuata.

Secunda conclusio : Nihil habet esse aliqua causatione complete, cujus oppositum potest stare posita prima causatione.

Tertia conclusio : Conservare rem dicit aliquam actionem positivam.

Contra primam, quia si alia actione producitur in secundo instanti a prima, cum illa sit realis, ut patet, quia terminatur ad terminum realem, aut est .eadem realiter cum prima (loquendo semper de actione passiva) aut alia realiter. Primo modo non, quia tunc non essent duae actiones: tum etiam, quia posita prima non est necesse ponere secundam, quia Deus in secundo instanti aevi potest ipsum annihilare. Non secundo modo, patet, quia tunc idem Angelus differret a seipso realiter, patet, quia dependentia passiva, qua dependet in secundo instanti esset idem realiter ipsi Angelo, ut patet a Doctore in 2. dist. i. quoest. 5. dist. 2. quoest. 1. sed illa secunda dependentia realiter differt a prima; ergo idem Angelus realiter distinguitur a seipso ; modo per aliam et aliam actionem habet aliam et aliam dependentiam ad Deum, cum per illam accipiat esse.

Secundo, quia alia et alia actio completa necessario est ad alium terminum completum, patet,quia per unam actionem completam est unus terminus complete ;.

ergo idem Angelus qui habet esse in alio et alio instanti aevi alia et alia actione, erit realiter aliud et aliud productum,non idem ; tum quia tunc idem bis realiter produceretur, quod est impossibile.

Contra secundam, et volo probare quod detur completa causatio Angeli in aliquo instanti, et tamen quod possit non esse in illo instanti. Et suppono dictum Doctoris in 3. dist. 1. quoest. 2. quod causa quando causat effectum, adhuc est prior effectu, etiam quando complete causat, hoc idem habet dist. 25. ubi dicit quod voluntas, ut actu elicit actum adhuc est prior actu. Hoc idem in primo dist. 39. quod quando voluntas divina vult aliquid, ut actu vult, adhuc est prior natura ipsa volitione; quando ergo creat Angelum perfecta creatione intelligitur prior ipso Angelo ; ergo in illo priori potest oppositum, ut expresse patet a Doctore in primo, dist. 39. Sed in illo priori habetur actio completa, quia in illo priori perfecte creat Angelum, et ut creat est prior Angelo creato.

Item si in secundo instanti, in quo potest non esse, non habet complete esse prima causatione posita in primo instanti ; ergo habebit esse alia actione, et quaero an illa actio ex parte Angeli sit realis, aut tantum rationis. Si primo, ergo idem habebit esse pluribus actionibus realibus, quarum quaelibet est per se sufficiens dare esse absolute, sed unius actionis per se tantum est unus terminus per se, ut patet et ultra aliquid dependeret duabus actionibus totalibus, patet, quia quaelibet ponitur totalis, sed idem est esse Angeli in utraque: ergo, etc.

Tertio quaero, cum ponitur habere esse in secundo instanti alia actione passiva, illa actio prima aut manet, aut transit. Si primo, ergo duae actiones totales manent simul respectu ejusdem causati,

imo et mille si haberet esse per mille instantia. Si secundo, ergo idem esse non noanet, patet, quia ponitur secundum illam actionem realiter dependere a causa prima, et dependentia talis est idem realiter, et sic idem realiter succedit sibi, ita quod idem esse transit in nihilum, dum ponitur in secundo instanti, et sic nunquam conservaretur.

Item tertio contra primam conclusionem arguo, quia idem sequeretur de Filio Dei, qui continue generatur, quia si in secundo instanti non habet esse prima generatione, ergo habebit esse alia, et illa necessario erit realis, quia ad terminum realem ; ergo plures saltem ex natura rei distinctae, quod est inconveniens. Tum, quia prima non esset simpliciter necessaria, quia per secundam haberet esse. Tum, quia dicit Doctor in quodlibet. quoestione 2. quod si illa generatio numero non esset, per impossibile nulla simpliciter esset.

Respondeo ad primum, et concedo quod est realis illa dependentia correspondens secundae actioni, et est eadem realiter, et ex natura rei cum prima dependentia, correspondente primae actioni, et si differt, tantum ratione differt, sicut existentia Angeli, ut ponitur in secundo instanti differt a se ut posita in primo instanti, licet in se nullo modo differat, et sic non sunt duae dependentiae reales. Nec valet, sunt duae actiones, ergo duae dependentiae, quia hoc esset verum, si termini illarum essent alii realiter, sed est tantum idem terminus ductus, qui in primo instanti una actione producitur, et ut ponitur idem in secundo instanti dicitur produci alia actione.

Ad secundum de alia et alia actione, etc. Dico quod alia et alia actio, quae est a non esse termini simpliciter ad esse ejus,necessario est alterius et alterius ter-

Lini, si tamen idem terminus non reparetur, quia si Angelus annihilatus reparetur, idem est simpliciter ibi alia et alia actio, quae procedit a non esse immediate ad esse ipsius producti, quia tamen idem simpliciter annihilatum reparatur idem, est idem terminus, sed bis positus, multo fortius erit idem terminus, ubi idem pro alio et alio instanti ponitur sine interruptione, ut est in proposito, et duae actiones completae possunt esse ejusdem termini multoties positi: sed quod sint duae actiones completae respectu ejusdem producti semel positi est impossibile, quia simul dependeret a duabus actionibus fatalibus, quarum una est sufficiens sine altera.

Ad tertium de Filio Dei. Dico primo, quod si per possibile vel impossibile, poneretur habere esse in aliquo primo instanti, ita quod in secundo instanti produceretur, necessario esset, quia quidquid est ibi est in ultima actualitate, et simpliciter necesse esse, haberet enim essentiam divinam, quae est simpliciter ratio necessario essendi ; et sic dico de quolibet alio necessario producto, quia haberet en titatem formaliter necessariam, sed non sic esset de contingenter producto, quia illud haberet ex se terminari. Dico secundo, quod Filius Dei tantum eadem generatione ex natura rei producitur, cum si necesse esse. Et si ponatur alia et alia erit tantum secundum alium et alium respectum, ut puta,Pater generat Filium sic, quod talis generatio coexistit instanti temporis nostri, et ut etiam coexistens tempori immediato illi instanti dicitur generari, et sic dicitur alia et alia, prout comparatur alii vel alii instanti temporis, vel alii et alii tempori.

Ad instantias contra secundam conclusionem. Ad primam, concedo omnes propositiones Doctoris et non sunt contra conclusionem, quia illa dicta concludunt, quod quando producit, id est, ponit effectum in esse, tunc est prius natura effectu, et sic potest non ponere ; nam in illo instanti temporis, in quo ponit effectum in esse non est in agente aliqua actio respectus, quia illa est posterior effectu, sed est tantum absolutum causae, ut patet a Doctore in primo, dist. 3. quoest. 5. et in secundo, dist. prima quoest, secunda, quando ergo ponit effectum, est prius natura effectu, ut posito. Sed conclusio intelligitur pro effectu posito in esse aliqua completa actione (quia tunc intelligitur effectus positus) tunc in illo instanti oppositum non potest inesse, quia tunc idem in eodem instanti haberet esse et non esse.

Ad secundam, patet per expositionem ad primam instantiam contra primam conclusionem. Et cum dicitur, quod tunc haberet bis esse, dico, quod potest dupliciter intelligi, aut quod in eodem instanti bis producatur secundum se, aut quod in alio et alio instanti idem ponatur in esse. Primo modo est impossibile, sed non secundo modo. Potest etiam intelligi aliquid habere bis esse, scilicet quod secundum totum suum esse prius producatur, et quod secundo producatur secundum totum suum esse nullo modo prius positum, et hoc est impossibile, sed quod idem producatur secundum totum suum esse, prius tamen positum, sive immediate prius positum, sive mediate, id est, cum interruptione media, hoc est bene possibile.

Ad tertiam, dico quod prima actio, et manet et transit. Si enim accipiatur actio pro re acta, sive effecta eadem simpliciter manet ; si etiam accipiatur pro relatione reali, quam dicit ad Deum efficientem, manet eadem absolute. Si vero accipiatur primo modo et secundo modo,

ut in primo instanti et ut in secundo, ille respectus rationis, ut in primo instanti transit, quia ut in secundo instanti, non est sub illo respectu, scilicet esse sub primo instanti, et sic patet quomodo manet, et quomodo transit, etc.

Contra tertiam conclusionem. Et pono, quod creetur Angelus in aliquo primo instanti, et quod Deus nihil agat positive circa ipsum, quaero aut Angelus habebit esse in secundo instanti, aut non? Si primo, ergo non conservatur per actionem positivam stante hypothesi. Si secundo, quaero, quomodo Angelus desinat esse non a se, cum nihil corrumpat se, ergo per aliquid aliud. Contra, quia omne quod potest non esse, potest non esse per aliquod sibi imcompossibile positive vel privative, ut dicit Doctor in primo, dist. 2. quoest. 1. Sed nihil ponitur incompossibile Angelo in illo secundo instanti, patet, quia unus Angelus non succedit alteri sicut instans instanti, aut destruitur sive annihilatur a Deo, quaero quomodo ? Non enim ignis immediate corrumpit formam aquae, imo nullo modo attingit illam, sed ideo corrumpit, quia producit aliam formam incompossibilem formae aquae ; sic si Deus annihilat Angelum, non videtur ipsum immediate annihilare, sed producendo aliquid inconipossibile ipsi Angelo pro illo secundo instanti, quod incompossibile non videtur posse assignari, ut patet intelligentibus.

Confirmatur ista ratio per Doctorem in quarto, dist. prima, quoest, prima dist. 16. quoest. 2. ubi vult, quod si peccatum opponeretur gratiae formaliter, tunc creatura posset annihilare gratiam, quia produceret aliquid incompossibile gratiae. Et vult ibi, quod potens annihilare potest creare, quia tanta virtus requiritur in annihilando, quanta in creando, quaero tunc quae sit illa virtus, quae annihilat? aut est agere aliquid incompossibile creaturae, et sic respectu Angeli oportet assignare illud: aut quia nihil agit circa Angelum in secundo instanti, sed hoc nullam dicit virtutem, quia nec actionem aliquam.

Respondeo, quod si in secundo instanti non ponitur in esse a prima causa aliqua causatione positiva, statim desinit esse. Et cum dicitur, quod desinit per incompossibile, dico, quod propositio Doctoris in illo loco concludit, quia supponit ibi, quod si essent duo necessse esse, unum non posset destrui ab alio, quia supponit quod unum necesse esse non conservatur, nec dependet ab alio, nec in essendo, nec in conservando, et sic unum non diceretur desinere esse per aliud non habens actionem circa ipsum; si ergo destruitur, tantum destruitur per aliquod sibi incompossibile ut patet ibi, sed non dicit absolute, quod omne quod destruitur destruatur per suum incompossibile, imo vult in 4. dist. 43. contra Thomam, quod unum contrarium potest a Deo destrui, et non per incompossibile positive. Dico ergo, quod quia creatura ex se tantum habet esse pro illo instanti quo producitur, imo naturae suae simpliciter repugnat posse esse in secundo instanti, nisi ponatur a Deo in illo instanti, et quare hoc? quia est talis entitas ex se defectibilis, et sic Deus non agendo desinit conservare, nec sequitur quod annihiletur a se, imo annihilatur a Deo non ponente illam in secundo instanti, cui soli competit sic ponere ; bene verum est, quod creatura nihil destruit, nisi producendo aliquod incompossibile, ut patet in confirmatione illa. Et cum dicitur de virtute annihilandi, dico, quod est tanta annihilandi quanta creandi, non quod annihilare dicat aliquid positivum, imo tantum negationem actionis pro secundo instanti, sed ideo dicitur tanta virtus, quia per desitionem agendi in quacumque creatura, nunquam sequitur in se desitio totalis effectus, sed per solam desitionem voluntatis divinae statim Angelus tendit in nihilum simpliciter ; et licet Sol quando desinit illuminare medium desinat tale lumen in medio, non tamen annihilatur, sed corrumpitur in materiam, cum praesupponat subjectum.

Conclusio quarta : Impossibile est in aeternitate assignare contradictoria.

Conclusio quinta : Angelum habere esse in instanti aevi proprio positive, et non habere esse in eodem instanti positivo est implicatio contradictionis.

Conclusio sexta : Instans aevi mensurans existentiam Angeli, non potest virtute propria coexistere infinitis partibus temporis nostri successive.

Conclusio septima : In existentia Angeli simpliciter indivisibili ponere mensuram successivam nullum sequitur impossibile.

Conclusio octava: Manentibus eadem existentia absoluta Angeli, et Deo producente et conservante, et respectus Angeli ad Deum sibi succedere est impossibile.

Dubia circa duas conclusiones in q. 2.

Conclusio prima, asserentes existentiam Angeli esse inseparabilem a nunc aevi, et realiter distingui ab illo asserit impossibile.

Conclusio secunda, ponere tempus realiter distingui a motu nullum apparet impossibile.

Contra quartam arguo sic : hoc. principium verificatur de Deo, scilicet de quolibet dicitur esse, vel non esse, ut patet per Doctorem in q. 1. Prologi, ergo et contradictoria, ut tenet ipse ibi, et tamen hoc fit praecise in aeternitate.

Secundo, ista sunt contradictoria : Pater generat, Pater non generat ; ergo sunt respectu alicujus instantis, et non est aliud, nisi instans aeternitatis, ergo ; et tunc verificantur duo contradictoria, patet, quia Filius in primo instanti originis non est genitus, et in secundo est genitus, quae tamen instantia sunt in eodem instanti aeternitatis, et etiam temporis.

Tertio, aeternitas est ita mensura indivisibilis sicut instans temporis, et tamen in eodem instanti temporis computantur contradictoria ; ergo in eodem instanti aeternitatis.

Respondeo ad primum, quod aliud est dicere contradictoria posse assignari in aeternitate secundum aliam et aliam praesentialitatem, vel secundum eamdem praecise praesentialitatem, vel secundum totam praesentialitatem. Primo modo non assignatur ratio contradictionis, quia secundum unam praesentialitatem potest A esse, et secundum aliam A non esse. Secundo modo comparantur contradictoria, quia accipiendo unam praesentialitatem, puta per respectum ad unum instans temporis nostri, A simul non potest esse et non esse. Si etiam accipiatur illa praesentialitas, ut comparatur ad diem, adhuc A simul secundum totam illam praesentialitatem non potest esse et non esse ; est enim impossibile A esse per totam illam praesentialitatem, et non esse per totam illam eamdem. Tertio modo, fit contradictio, quia est impossibile A esse secundum totam praesentialitem aeternitatis, et simul non esse secundum illam totam. Conclusio ergo intelligitur tantum primo modo, scilicet secundum aliam et aliam praesentialitatem.

Ad secundum de Patre generante, patet responsio, quia secundum unam praesentialitatem praecise non est simul generans et non generans, nam accipiendo aeternitatem secundum praesentialitatem ad primum instans originis, in quo Pater est,

non possunt istae esse verae : Pater generat, Pater non generat, licet secundum aliam et aliam praesentialitatem, Pater sit generans, et sit non generans, hoc idem dico de Filio. Similiter est contradictio dicendo, Pater generat secundum totam praesentialitatem aeternitatis, et Pater non generat secundum totam illam.

Ad aliud de instanti temporis, etc. Dico, quod non est simile, quia illud instans nullam durationem habet, nisi instantaneam, ideo est impossibile A esse et non esse in eodem instanti temporis: sed non est sic de instanti aeternitatis, quia illud habet permanentem durationem et necessariam, ita quod est simpliciter impossibile illud deficere; ideo in eo potest considerari alia et alia praesentialitas.

Contra quintam conclusionem arguo : Primo, quia si A habet esse in instanti temporis positivo, et habeat non esse in eodem instanti positivo, puta quod Deus destruat A, et conservet ipsum instans, erit A habens esse in eodem instanti positivo, et non esse, sic in proposito : si Deus conservaret instans aevi, annihilando aeviternum, tunc haberet esse et non esse in eodem instanti aevi positivo, et tamen non erit implicatio contradictionis, et praecipue ponendo instans aevi distingui realiter ab aeviterno.

Secundo, pono quod A habeat esse in aliquo instanti aevi, quod instans correspondeat tempori nostro unius horae, quaero an Deus possit annihilare A in medietate horae, aut non; si non, contra, quia in quolibet instanti temporis, potest annihilare: si sic, et instans aevi duret per totam horam, ergo potest idem Angelus in eodem instanti aevi esse et non esse. Nec valet dicere quod tale instans, ex quo fundatur in aeviterno, quod simul annihiletur, quia illud instans ponitur ens absolutum realiter distinctum.

Tertio quaero, quomodo accipitur contradictio, cum dicitur, Angelus est et non est, aut accipitur penes instans aevi positivum sic, quod sit contradictio esse et non esse in eodem instanti positivo: aut penes instans negativum, scilicet quod sit contradictio idem esse in instanti positivo, et non esse in instanti negativo, id est, quod quando desinit esse simul desinat esse ipsum instans. Si primo, ergo si idem Angelus comparatur ad instans temporis, puta quod possit esse et non esse, nulla erit contradictio, quia tantum accipitur penes instans aevi. Si secundo, hoc est contra Doctorem, qui concedit eumdem Angelum posse esse in instanti aevi positivo, et non esse in eodem negativo modo praeexposito.

Quarto, videretur sequi quod si nulla detur mensura propria, nulla esset contradictio, patet, quia si Angelus A non habeat propriam mensuram,tunc ipsum esse et non esse nulla esset contradictio; et sic si per possibile Deus faceret Angelum esse pro instanti aliquo temporis, et in eodem instanti non esse, per impossibile, tunc nulla esset contradictio, quia illud instans temporis non esset propria mensura Angeli, quod videtur valde absurdum.

Quinto, sequeretur quod hic nulla esset contradictio, puta instans temporis nunc est, et immediate non est, quia licet desinat esse, non tamen in illo puncto, quo est desinit esse: sed immediate post desinit esse, ut patet, quia desinit in indivisibilibus exponitur per positionem de praesenti, et negationem de futuro, id est, instans nunc est, et immediate post non erit; ergo desinit esse.

Respondeo ad primum, quod casus est impossibilis, scilicet quod annihiletur mensuratum per se, et conservetur instans mensurans praecise illud, quia dum desinit mutatio, necessario desinit proprium instans mensurans illam ; sic dico de instanti aevi, quia ista instantia si poneretur dependere a mensuratis, quod esset simpliciter impossibile mensurantia esse, mensuratis, non existentibus. Dico secundo, quod non haberem pro inconvenienti, si instans aevi correspondeat alicui parti temporis nostri, puta uni horae, quin Angelus in eodem instanti aevi, licet non possit esse et non esse secundum totam praesentialitatem ipsius, ut dixi de aeternitate, nec similiter secundum unam et eamdem praesentialitatem, potest tamen esse et non esse secundum aliam et aliam praesentialitatem, ut dixi de instanti aeternitatis.

Ad secundum dico pariformiter, primo, quod si annihilatur in aliquo instanti temporis, quod etiam instans aevi annihilatur. Secundo, quod potest in uno instanti temporis esse, et in alio non esse stante eodem instanti aevi, et tunc erit secundum aliam et aliam praesentiam ipsius.

Ad tertium per idem respondeo.

Ad quartum dico, quod si contradictio habeat accipi respectu alicujus mensurae indivisibilis, quod si nulla talis mensura esset, quod nulla esset contradictio, et sic A esse et non esse nulla esset contradictio, patet, quia A potest esse in aliquo tempore, et in alio non esse ; sed est contradictio ipsum esse in eodem instanti vel tempore, et simul non esse, ergo circumscripta omni mensura, tam intrinseca quam extrinseca, nulla esset contradictio formaliter, quod concedo. Si etiam teneatur, quod contradictio sumatur praecise penes mensuram propriam et intrinsecam, tunc si in existentia Angeli nulla ponatur mensura propria, nulla erit contradictio, et tunc Angelum esse et non esse non contradicerent, quia Angelum simul esse et non esse, sumitur ista simultas per comparationem ad mensuram intrinsecam, quae ex hypothesi negatur.

Contra sextam conclusionem arguitur primo : instans aevi potest ex natura sua simul coexistere infinitis partibus temporis ; ergo a fortiori successive. Patet antecedens, quia si per possibile, essent infinitae partes temporis, simul actu coexisteret illis. Probatur consequentia a simili, quia majoris virtutis est simul posse ferre decem quam successive, et similiter posse esse simul praesens pluribus locis quam successive: ergo sic erit in proposito.

Secundo, quia si ex natura sua non potest successive esse praesens infinitis partibus temporis, hoc erit (ut dicit Doctor) quia esset infinitae virtutis. Contra, quia hoc magis videtur, si coexisteret infinitis simul, patet, quia corpus simul esse in infinitis locis est infinitae virtutis, ut patet a Doctore in quarto, dist. 10. et proesenti, et tamen posse esse successive in infinitis locis non est virtutis infinitae, ut patet.

Tertio arguitur, quia si non potest esse praesens infinitis partibus temporis successive, hoc erit, quia non durat in infinitum, quia si duraret posset coexistere. Contra, quia ut sic non ponitur magis perfectum, quia duratio major non facit majorem perfectionem, ut etiam patet a Scoto in primo, dist. 2. quoest, prima.

Respondeo ad primum, concedendo antecedens posito tali casu, sed neg consequentiam, quia posse coexistere infinitis partibus successive virtute propria est virtute propria posse habere esse pro alio et alio instanti, et sic poneret se virtute propria in esse, et virtute propria conservaret se in infinitum, et sic esset virtutis infinitae. Nec est modo simile de ferente successive centum pondera, et ferente simul, quia in secundo casu requiritur major virtus in ferendo ; in primo sufficit eadem virtus, quae sufficit ad ferendum unum. Sed in instanti aevi coexistente infinitis partibus temporis successive,requiritur virtus conservans illud instans per tempus infinitum, quae virtus erit infinita.

Ad secundum, patet per idem, et cum probatur per simile de corpore, etc. dico, quod non est simile de aliquo simul coexistente infinitis partibus temporis, et de corpore existente in infinitis locis, quia in primo casu ex coexistente tali non sequitur major perfectio, patet, quia si albedo esset praesens toto tempore praeterito, si illud esset in se, non esset in se perfectior, ut patet, si tamen virtute sua posset esse in pluribus subjectis esset majoris virtutis, sic dico de existente in pluribus locis simul, ut patet a Doctore in quarto, d. 10. Ad tertium dico, quod ideo est, quia non durat in infinitum, et cum dicitur quod major duratio, etc. dico quod aliquid magis durare contingit dupliciter: Primo virtute propria; secundo absolute et non virtute propria. Primo modo, est majoris virtutis, et sic dicimus Deum esse infinitae virtutis, quia ex natura sua durat in infinitum, et de necessitate naturae. Secundo modo nullam in se formaliter includit perfectionem, et sic patet. Contra septimam conclusionem arguitur primo: Si talis mensura ponitur successiva, aut ponitur continua aut discontinua ; non primo, quia non est ibi aliquo nunc copulans, cum tantum unum nunc immediate succedat alteri ; non secundo, quia quaero de nunc succedente primo nunc, aut immediate oritur a principiis intrinsecis ipsius Angeli, aut immediate causatur a Deo. Si primo, videtur inconveniens, quia tunc in quolibet instanti causaret aliud et aliud nunc, et tunc quaero, si in primo instanti sit Angelus correspondente alicui instanti temporis, et post fiat in alio instanti aevi, tunc quaero, aut causat illud in instanti temporis, aut in tempore immediate sequente primum instans temporis. Si primo, ergo instans temporis succedit immediate instanti temporis. Si secundo, contra, quia tale instans cum sit indivisibile tantum causatur in instanti, et maxime a causa perfecte agente per modum naturae. Praeterea in quolibet instanti temporis ponitur eadem existentia Angeli, ergo in quolibet instanti temporis causatur ab Angelo aliud et aliud nunc aevi ; ergo illa nunc correspondebunt aliis et aliis instantibus temporis sibi immediatis. Non est dicendum, quod hujusmodi nunc immediate causetur a Deo, quia tunc posset causare et non causare, et sic esse aeviternum sine aevo, et sic non esset necesse mensurari aevo.

Secundo nunquam permanens perfecte, ut permanens mensuratur mensura successiva, patet, quia per illa non cognosceretur permanens mensuratum, et tamen mensura ex natura est notior mensurato, sed existentia Angeli est perfecte permanens et tota simul, ergo.

Tertio, mensura et mensuratum sunt unigenea ex decimo Metaphysicorum ; ergo si mensura Angeli sit successiva, et existentia ipsius Angeli erit similiter successiva, quod est impossibile, cum sit simpliciter indivisibilis.

Respondeo ad primum, quod illud secundum nunc oritur a substantia Angeli, et cum quaeritur, an in instanti, an in tempore, dico quod si primum nunc correspondebat tempori nostro, quod secundum potest oriri in instanti immediate sequenti illud tempus. Si vero primum nunc correpondebat instanti temporis, tunc secundum nunc erit tempori nostro immediate sequenti illud instans correspondens, et concedo quod in eodem instanti quo ponitur substantia Angeli, ponitur et illud nunc. Et cum probatur, quod in quolibet instanti, quia existentia Angeli ponitur a Deo in esse in quolibet instanti temporis, negatur, quia ut ponitur in primo instanti temporis, et in nunc correspondente tali instanti temporis, tunc secundo ponitur tantum in nunc correspondente tempori immediate sequenti, et tertio ponitur in nunc correspondente instanti immediate sequenti illud tempus, et ut quanto ponitur, ponitur in nunc aevi correspondente tempori immediate sequenti illud instans, et sic successive. Si dicatur existentia Angeli habet esse in nunc correspondente instanti temporis nostri, et Deus potest ipsum annihilare in instanti ; ergo et potest ponere in eodem instanti; dico, quod non potest annihilare nisi in tempore immediate sequenti.Si dicatur, annihilatio fit in instanti temporis, sive in nunc aevi correspondente instanti temporis, dico hoc esse verum, si ponitur existentia Angeli coexistere tempori nostro, quod tunc annihilatur in ultimo instanti illius temporis, si vero coexistat tantum uni instanti non annihilat, nisi in tempore immediate sequenti. Et cum dicitur, quod res in quocumque instanti temporis potest a Deo annihilari, si intelligatur de instantibus immediatis, est simpliciter impossibile, quia talia non possunt esse. Si vero intelligatur, quod in quolibet instanti terminante aliquam partem temporis conceditur, et sic debet intelligi.

Ad secundum dico, quod permanens potest mensurari non in se absolute, sed secundum durativam existentiam, sic intelligendo, quod dum ipsum permanens frequenter ponitur a Deo in esse sic ponitur sub alio et alio nunc aevi, et sic ipsum permanens, quamvis indivisibile dicitur successivum pro quanto idem quasi infinities ponitur.

Ad tertium patet per idem, quod dicitur hoc modo successivum, licet non proprie, quia semper manet idem, tamen dicitur successivum, pro quanto idem multoties ponitur, et hoc sufficit, licet auctoritas Philosophi aliter possit exponi. Contra octavam arguitur : Primo, quia manet eadem existentia Angeli, et ipse Deus in se, et tamen videtur sequi alia et alia relatio saltem rationis, patet, quia in alio et alio instanti ponitur simpliciter eadem existentia Angeli secundum esse, quod praecise prius habuit; ergo idem manens dicit alium, et alium respectum ad ipsum Deum, ut producentem et conservantem.

Secundo, quia manentibus iisdem absolutis potest causari nova relatio, patet de relationibus extrinsecus advenientibus, et patet de unione naturae ad Verbum.

Responsio patet ex superius dictis. Et ultra dico, quod licet tales respectus possint sic esse novi saltem rationis comparando Deum, ut ponentem in esse Angelum pro alio et alio instanti, tamen non possunt esse novi, accipiendo existentiam Angeli in esse absoluto, ita quod simpliciter habeat idem esse quod habuit in primo instanti, sic quod in alio instanti non intelligatur poni in esse. Dico etiam, quod nullo modo possunt esse novi, quia semper manent idem fundamentum et terminus.

Ad secundum conceditur de relatione extrinsecus adveniente, quod possit esse nova relatio sine novitate fundamenti et termini.

Contra primam conclusionem secundae quaestionis distinctionis secundae arguitur sic : Primo, aut quia sunt inseparabilia, ideo sunt idem realiter, et sic motus coeli esset idem realiter ipsi, cum mobile tale non possit separari, a tali motu,ut patet a Doctore in secundo, dist. 1. q. 5. aut quia respectu illius dicit causam intrinsecam et necessariam, et tunc sequitur, quia relatio rationis causata ab intellectu divino comparante se, ut intelligentem ad rem intellectam (a qua non potest separari, et est necessario causata in seipso, ut patet a Doctore in primo, dist. 30. et in secundo, dist. 1. q. 5.) erit idem realiter illi, quod est contra Doctorem in isto secundo ubi supra.

Secundo, quia si producens aliquid necessario in seipso est idem realiter illi, sequitur quod substantia, quae necessario producit accidens reale in seipso, (ut patet de forma ignis, quae necessario producit in se aliquem gradum caliditatis, ut patet a Doctore in quarto, dist. 42.) erit idem realiter illi, quod est falsum.

Respondeo, ut notavi in isto secundo Doctoris, dist. 1. q. 5. vide ibi multa singularia.

Contra secundam arguitur sic, quia est impossibile aliquem motum particularem esse, quin detur tempus particulare, mensurans ipsum praecise, et talis motus est causa necessaria talis temporis, ut patet quarto Physicorum; ergo est idem realiter. Nec valet dicere, quia in tempore unius horae contingit transire spatium bipedale a tanta virtute, et a virtute majori in duplo, ita quod in una hora transivit spatium quadrupedale ; ergo tale tempus includit plures partes, quam tempus mensurans motum virtutis minoris, et sic tempus unius horae distinguitur realiter, quia illud tempus a virtute majori, etsi distinguatur realiter a motu virtutis minoris, non tamen distinguitur realiter a motu virtutis majoris, et sic dico de alio tempore mensurante motum minorem.

Respondeo, quia etsi tempus illud particulare non possit separari, et causetur a tali motu necessario, non tamen sequitur ipsum esse idem realiter, patet, quia tempus horae si esset idem realiter, haberet praecise tot partes, quot motus haberet in numero et magnitudine, et esset impossibile habere nec plures nec pauciores, quia ergo tempus unius horae potest plures includere, ideo realiter distinguitur.

Si dicatur, quod spatium bipedale potest transiri in medietate horae a virtute majori in duplo, et sic tempus unius horae distinguitur a tali motu. Dico, quod esset tale tempus idem quod prius, quoad numerum partium et magnitudinem earum, licet motus ille sit velocior, tamen erit idem qui prius, nisi dicatur, quod tanto spatio respondet sibi tantus motus secundum numerum et magnitudinem partium, et majori spatio major motus, et per consequens majus tempus secundum numerum partium in numero et magnitudine, et sic tempus mensurans motum, quod praecise fit in tali spatio, habebit praecise tot partes quot et motus, et sic erit idem realiter ; sic motus velocissimus et motus tardus, qui fiunt simpliciter super eodem spatio, sunt aequales quoad numerum partium et magnitudinem ; ergo et tempus mensurans illos motus, licet minus tempus mensuret motum velociorem, et majus motum tardiorem.

Deinde instatur contra aliud dictum, quasi in principio quaestionis, ubi habet illud quod si esset distinctum ab aliquo, esset posterius eo naturaliter: ergo necessario est idem illi, si incompossibile est illud aliud esse sine eo, ubi vult in hac propositione, quod si est impossibile A esse sine B, et A est prius natura B, et B

inest A, A necessario est idem realiter B, et e contra. Contra hoc dictum sic intellectum instatur sic : Primo, quia omne prius duratione distinguitur realiter a posteriori duratione, hoc patet: sed illud quod assignatur a Doctore esse idem realiter ex hoc quod est impossibile esse sine alio, et est prius naturaliter illo, est prius duratione ; ergo, etc. Patet minor, quia prius natura alio est etiam prius duratione, ut expresse patet a Doctore in tertio, distinct. 3. q. 1. et in isto secundo dist. proesenti, q. 4. et etiam ex intentione patere potest in primo, dist. 8. q. uti. et in isto secundo, dist. 1. q. 2.Ex hoc sequitur, quod subjectum quod ponitur prius natura (etiam loquendo de priori natura positive) propria passione, quod etiam sit prius duratione. Similiter sequitur, quod essentia divina, quae ponitur a Doctore prior natura attributis, et etiam proprietatibus hypostaticis, quod etiam sit prior duratione illis, et per consequens tam subjectum a propria passione quam essentia ab attributis et proprietatibus distinguuntur realiter ab illis, et tamen est incompossibile subjectum esse sine passione, ut patet ab ipso in pluribus locis, et similiter est incompossibile essentiam esse sine attributis et sine proprietatibus ; ergo propositio Doctoris non videtur absolute vera.

Secundo instatur, quia sunt multa ab invicem realiter distincta, quorum unum inest formaliter alteri, quae tamen sic se habent, quod est incompossibile unum posse esse sine alio, nec e contra, et unum est prius natura alio ; ergo propositio non est absolute vera. Antecedens patet primo de primo mobili et motu ejus ; est enim incompossibile primum mobile esse sine motu, tenendo opinionem Philosophorum, scilicet quod primum mobile necessario moveatur ab Intelligentia applicata sibi, ut supra patuit dist. 1. q. 5. et mobile est prius natura motu suo, et tamen distinguitur realiter ab illo, ut patet supra, dist. 1. q. 5. hoc idem patet de ente rationis causato ab intellectu divino in essentia divina, ut supra patet, dist. i. q. 5.

Respondeo ad primum, quod illa propositio, scilicet prius natura positive est prius duratione, est tantum vera de priori natura, quod opponitur posteriori natura, et sic quando unum oppositum inest prius natura positive alio opposito, inest etiam prius duratione, aliter duo opposita possent simul duratione inesse eidem, et sic duo opposita possent inesse alicui in eodem instanti temporis, cum in eodem instanti temporis possint esse plura instantia naturae, ut supra patet q. 1. dist. 1. Et hoc modo loquitur Doctor quoestione quarta proesentis distinctionis, ubi loquitur de privatione et habitu, quia si privatio materiae sive substantiae prius natura positive inest, etiam prius duratione inesset, aliter privatio et habitus possent esse simul in eodem instanti temporis. Et similiter hoc modo loquitur in tertio modo et in primo, etc. Sed quando prius natura non est incompossibile posteriori natura, ut patet de subjecto et passione, et de essentia et attributis, tunc non sequitur quod tale prius natura sit prius duratione, imo necessario est simul duratione. Bene tamen verum est, quod priori natura quantum est ex se, non repugnat esse prius duratione, et si repugnat, est ex hoc quod necessario est causa, vel quasi causa talis posterioris, et de hoc satis dixi supra distinct. 1. quoest. 2. et in prologo primi, vide ibi.

Ad aliud patet responsio ex dictis supra dist. 1. q, 5. vide quae ibi notavi.