COMMENTARIUS.

(n) Ad solutionem quaestionis tria sunt videnda. In solutione hujus quaestionis sunt tres articuli principales, quorum primus est : prima causalitas respectu creaturarum quantum ad earum esse existentiae necessario est in tribus personis. Secundus est, quod causalitas prima respectu omnium creaturarum quantum ad earum esse secundum quid, scilicet quantum ad esse cognitum et volitum earum, necessario est in tribus. Tertius, si per impossibile, esset tantum una persona, in ea esset perfecta causalitas respectu omnium causabilium, quantum ad omne esse, sive simpliciter sive secundum quid.

(o) Quantum ad primum dico. Hic Doctor tribus rationibus probat primum articulum, qui talis est, quod prima causalitas respectu creaturarum est necessario in tribus personis, et hoc quantum ad esse simpliciter, quod est esse existentiae. Et prima ratio est ibi : primo, quia principium duarum productionum etc.

Haec ratio est satis clara in littera, tamen pro clariori intelligentia dubitatur circa hoc quod dicit, quod quando aliquid est principium duarum emanationum, quarum una est necessaria, et altera contingens, necessaria est simpliciter prior.

Contra, quia posito quod voluntas divina in instanti naturae A sit principium aeque perfectum tam necessarii quam contingentis, videtur quod in instanti A possit producere contingens, et sic productio necessarii non erit de necessitate prior productione contingentis.

Respondeo et primo dico, quod forte casus est impossibilis. Secundo, quod si casus esset possibilis, forte concluderet de effectu necessario et contingenti diversis in natura a voluntate divina. Sed ubi productum est necessarium, et simpliciter ejusdem naturae cum producente, et productum contingens est diversum in natura, tunc productio necessarii est simpliciter prior productione contingentis. Tertio dico, quod quando aliquid perfecte et realiter identificatur cum aliquo, quod ex se tam formaliter quam originative est simpliciter necesse esse, illud praecedit ex sua ratione formali contingens. Sed emanationes personarum sunt hujusmodi cum essentia divina, ut patet a Doctore in 1. dist. 2. p. 2. q. 1. in responsione ad ultimum argumentum, et q. 3. in responsione ad primum argumentum principale, et essentia divina est ex se necesse esse tam formaliter quam originative, ut patet a Doctore ubi supra.

Si iterum dicatur, nonne Deus prius vult aliquid contingens esse quam illud producatur ab intellectu divino in esse cognito? et patet, quod sic a Doctore q. ult. prologi. dist. 3. q. 4. dist. 36. primi. et quaest. 14. Quodlibet. Et sic illud prius habet esse volitum contingenter, et post habet esse cognitum de necessitate, quia intellectus divinus quidquid producit de necessitate producit. Essentia enim divina est ratio producendi omne cognoscibile in esse cognito respectu intellectus divini, ut patet a Doctore in dist. 39. et essentia ut essentia, tantum de necessitate movet intellectum divinum, tam respectu sui quam omnium aliorum, ut patet a Doctore 14. q. Quodl. ergo aliquod productum de necessitate praesupponit aliud productum contingenter.

Respondeo primo, quod Doctor loquitur de producto necessario et contingenti quantum ad esse eorum simpliciter, et similiter quando aliquid habet esse simpliciter de necessitate, et aliquid habet esse secundum quid contigenter, primum de necessitate est prius. Secundo dico, quod sicut Deus vult A contingenter, ita cognoscit illud volitum contingenter, cum talis cognitio sequatur determinationem divinae voluntatis, ut patet a Doctore in prolog. q. ultim. dist. 36. et 40. primi. et q. 14. Quodlib. et sic illud sic cognitum, non est simpliciter et absolute necessarium, quia si Deus aliter determinasset, aliter etiam cognovisset, ut patet a Doctore ut supra. Et de hujusmodi materia, clarius vide quae notavi super 36. d. prim. Doctoris.

Si iterum dicatur quod productio contingens non necessario praesupponit necessariam, quia si per impossibile, non esset aliqua productio ad intra, adhuc tamen esset vel posset esse productio contingens ad extra. Dico, quod Doctor non intelligit absolute,quod productio contingens praesupponat necessariam, sed intelligit quod quando duae productiones comparantur ad idem agens, quarum una est necessaria et alia contingens, contingens praesupponit necessariam. Tota ergo ratio Doctoris stat in hoc, quod ex quo productio personarum cum sit simpliciter necessaria, et simpliciter prior productione creaturarum respectu cujuscumque esse, et in tali productione communicatur Filio a Patre, et Spiritui sancto a Patre et Filio eadem voluntas, quae est principium formale productivum creaturae, et sic sequitur, quod ipsae tres personae habentes illud idem principium, de necessitate simul concurrunt ad omne causabile per tale principium causativum. Hoc idem aliae duae rationes sequentes intendunt.

(p) Item prius naturaliter. Haec est secunda ratio, qua probat quod productio personarum est simpliciter prior quacumque productione creaturae respectu cujuscumque esse. Et pro clariori intelligentia, aliqua sunt notanda in ista littera. Primo, quod objectum primum ut hic loquitur, accipitur primum primitate adaequationis, et hoc in ratione motivi, non autem in ratione terminativi secundum aliquos, qui ponunt quod intellectio divina non tantum terminatur ad essentiam, quando actu cognoscitur ab intellectu divino, sed quod etiam terminatur ad objecta secundaria, quando actu cognoscuntur ab intellectu divino. Dico tamen, quod hoc est dubium, non enim intellectus divinus cognoscit lapidem in se, sed praecise in essentia divina, et de hoc vide Doctorem in Quodl. q. 14. art. 3. et vide quae ibi exposui. Accipitur etiam primum, a quo actus essentialiter dependet, et objectum secundum, a quo actus essentialiter non dependet. Sed tendit in illud virtute primi objecti, ut patet a Doctore in primo dist. 1. q. 2. et sic primum objectum in proposito de necessitate primo respicitur a potentia, cujus est tale objectum. Patet, quia objectum quod est ratio cognoscendi se et alia, prius de necessitate est ratio cognoscendi se quam alia, et per consequens, ut perfecte praesens potentiae prius de necessitate respicitur a tali potentia quam secundaria objecta respiciantur. Secundo nota, quod aliquod est objectum secundarium respectu, intellectus divini. Et hoc est in duplici genere, nam quoddam est objectum secundarium respectu intellectus divini, quod est ibi ex natura rei, ut proprietates hypostaticae, similitudo et aequalitas in Deo, et de tali objecto secundario loquitur Doctor in primo, dist. 1. q. 2. et non dicitur objectum secundarium ex hoc quod quasi secundario moveat intellectum divinum ad sui cognitionem, cum sola essentia divina moveat, tam respectu sui quam respectu aliorum, sed dicitur objectum secundarium, quia actus intelligendi intellectus divini non posset esse respectu talis objecti, nisi prius suo modo dependeret ab objecto primario, et prius terminaretur ad illud, ut patet a Doctore ubi supra. Aliud est secundarium respectu intellectus divini, quod nullo modo est ibi ex natura rei, sed fit objectum intelligibile tantum per actum intellectus divini, producentis talia in esse intelligibili, et de tali objecto secundario Doctor loquitur in praesenti ratione, et in prolog. q. penultim. et dist. 3. q. 4. dist. 35. 39. 43. primi, et in Quodl. q. 14. et alibi saepe.

His praemissis patet ratio Doctoris, quia ex quo essentia divina ex natura rei est perfecte praesens intellectui divino, in ratione primi objecti intelligibilis, et creaturae nullo modo sint praesentes, ex natura rei in ratione objecti intelligibilis, sed tantum fiant praesentes per actum intellectus divini, sequitur quod intellectus divinus tam in ratione operativi, quam in ratione productivi prius respicit essentiam divinam, quam objecta secundaria, et sic in tali priori erit perfectissima productio Filii in divinis. Hoc idem dico de voluntate divina,

quae prius respicit tam in ratione potentiae operativae quam productivae essentiam divinam perfecte praesentem ex natura rei, et actu cognitam quam habeat actum circa aliquam creaturam ; et sic in illo priori erit perfectissima productio Spiritus sancti, ante omnem productionem cujuscumque creaturae respectu cujuscumque esse. Et quod dicit Doctor de notitia adaequata, sive de Verbo infinito, et de amore infinito, vide claram expositionem, quam feci super primo Doctoris dist. 10. Et quod dicit etiam hic, quod essentia prius respicitur ab intellectu divino tam in ratione operativi, quam productivi, vide quae notaui super distinct. 2. part. 2. quaestion. 3. primi Doctoris.

(q) Praeterea tertio, habitudo naturae, etc. Haec est tertia ratio Doctoris, qua probat principale intentum; et stat in hoc quod ex quo natura divina habet prius habitudinem ad suppositum quam ad agere, sequitur quod prius erit in supposito quam sit alicui ratio formalis agendi, et sic prius erit productio suppositorum, quam productio creaturae. Et quia in illo instanti in quo supposita sunt, habent eamdem voluntatem, quae est ratio producendi ad extra, sequitur quod de necessitate simul concurrunt ad productionem cujuscumque creaturae.

In ista littera occurrunt aliqua dubia. Primo in hoc quod dicit Doctor, quod habitudo naturae ad suppositum, est prior habitudine ipsius ad operationem, sive ad actum secundum. Hoc non videtur, quia secundum ipsum, in primo dist. 1. q. 2. contra Henricum arguendo, dicit quod omnis perfectio essentialis in divinis est prior proprietate suppositali, hoc idem in 26. 28. dist. primi et q. 1. quadi. Dicit etiam in primo dist. 7. quod licet agere praesupponat esse, non tamen praesupponit rationem suppositi. Patet, quia generare Filium in divinis, etsi praesupponat esse memoriae fecundae, non tamen praesupponit personam Patris, cum illa constituatur in esse personali per talem generationem, ut patet a Doctore in 1. dist. 28. hoc idem patet in Quodlib. q. 4. Tum etiam, quia Doctor in primo dist. 2. q. 3. vult quod intellectus sit prius operativus quam productivus, et similiter voluntas, et per consequens prius erit actus intelligendi, quae est operatio quam sit productio, et per productionem activam constituitur Pater in esse personali, et per passivam constituitur Filius ; et sic videtur falsum, quod essentia divina prius habeat habitudinem ad suppositum quam ad agere.

Respondeo primo, quod aliud est loqui de actione immanente, cujusmodi est intellectio et volitio, et aliud est de actione transeunte. Et concedo, quod primo modo natura divina prius habet intellectionem et volitionem quam intelligatur esse in supposito, sed non est sic de actione transeunte, de qua Doctor in proposito loquitur. Dico secundo, quod hoc dictum Scoti sic debet intelligi, quod prior est habitudo naturae ad suppositum quam ad actum secundum, quando scilicet natura non potest esse in prima dispositione ad actum secundum nisi sit in supposito, de quo vide Doctorem in primo dist. 7. q. unica.

Adhuc Doctor videtur sibi contradicere, in hoc quod dicit quod habitudo naturae ad agere non est ita essentialis, sicut habitudo naturae ad suppositum, quia in primo dist. 4. quaest. 2. videtur concedere quod creare primo competat huic Deo et non supposito ; ista enim : Deus creat, est vera, ut ly Deus non stat pro aliquo supposito incommunicabili, ergo creare secundum eum videtur immediatius inesse naturae divinae quam suppositum.

Secundo in quocumque instanti ponitur ratio perfecta formalis agendi, potest poni actio, sed in primo instanti natura divina est ratio formalis creandi et perfectissima ; ergo in illo instanti potest agere, sed in illo instanti non Intelligitur suppositum. Patet, quia natura divina est prior natura supposito, ut patet hic in praesenti quaest. et clarius in primo dist. 8. q. penultim. et in quodlib. q. 1. artic. 1. Nec valet dicere, quod talis natura non potest agere nisi intelligatur in supposito, quia si per impossibile nullum esset suppositum, adhuc posset creare, ut patet a Doctore ubi supra in primo, distinct. 4. quaest. 2.

Respondeo ad primum, et dico primo, quod dictum Doctoris potest sic intelligi, quod Deus non includit necessario suppositum ad hoc ut creet, quia Deus singulariter existens potest creare sufficienter ; tamen ex quo de facto natura divina necessario est in suppositis, prius natura convenit esse in illis, quam agere ad extra. Dico secundo et magis ad propositum, quod licet creare prius verificetur de hoc Deo quam de suppositis, non tamen sequitur quod hoc praedicatum prius insit Deo quam Deus insit suppositis ; prius enim Deus est in suppositis, et post convenit h uic Deo creare, et ultimo convenit per ipsum Deum suppositis, et sic debet Doctor intelligi.

Ad secundum dico, quod natura divina est perfectissima ratio producendi ad intra et producendi ad extra, tamen non potest esse ratio producendi ad extra, nisi prius sit ratio producendi ad intra, quia productio ad intra est quasi effectus prior productione ad extra, et si per impossibile non esset productio ad intra, esset possibilis ad extra.

Secundo dubitatur in hoc, quod dicit Doctor quod habitudo naturae ad suppositum est essentialis et in quid, quia non videtur quod natura praedicetur in quid de supposito. Tum quia suppositum tantum dicit negationem duplicis communicabilitatis ut quo et ut quod, ut patet a Doctore in primo distinct. 3. part. 2. quaest. 1. distinct. 23. 25. et 28. vel dicit negationem duplicis dependentiae in tertio, distinct. 1. quaest. 1. in quodlib. quaest. 19. et sic suppositum ,creatum, ut includit hujusmodi negationem dicit tantum conceptum per accidens. Modo de conceptu per accidens nihil per se, et in quid praedicatur, ut patet a Doctore in primo, distinct. 2. part. 1. quaest. 2. et in 3. et alibi. Si etiam teneatur, quod suppositum constituatur in esse per aliquod positivum, adhuc non recipiet praedicationem in quid a natura; patet, quia entitas personalis non est ejusdem naturae cum natura, ut exposui in 25. dist. primi Doctoris. Tum etiam, quia si teneatur opinio communis, quod supposita divina constituantur in esse per relationes, et sic cum relativa, non videtur posse recipere praedicationem in quid alicujus absoluti.

Responsionem quaere. De ista tamen materia scilicet praedicationis in quid naturae de supposito, vide quae notavi super tertio Doct. 1. q. 1. et ex his erit facilis responsio ad instantias supradictas.

Posset etiam dubitari, quia si habitudo naturae ad suppositum sit essentialis et in quid, videtur sequi quod absolutum sit de essentia relativi, quod est falsum et contra Doctorem in pluribus locis ; quod autem sequatur, patet, quia Deus praedicatur de Patre, ut de supposito. Tum etiam, quia si esset haec in quid, sequeretur quod Pater diceret per se unum conceptura, patet, quia de conceptu non per se nihil praedicatur in quid, ut patet a Doctore in primo, dist. 2. et in tertio, dist. 7. Constitutum enim ex absoluto et respectivo,

non dicit unum per se conceptum, ut patet. Tum etiam, si conclusio illa esset vera, sequeretur quod constitutum ex ente positivo et negatione, reciperet praedicationem in quid entis positivi absoluti, patet, quia suppositum creatum ultimate constituitur in esse suppositali duplici negatione, ut patet a Doctore in primo dist. 2. part. 2. q. 1. et dist. 28. et in tertio dist. 1. q. et in quodlib. q. 19.

Respondeo ad primum, quod hoc est in quid, scilicet Pater est Deus ratione deitatis inclusae in Patre, id est, quod Pater includit in suo esse deitatem, quae dicit quid. Et cum dico Deus praedicatur in quid de Patre, intelligo sic, quod praedicatur de supposito includente deitatem, sicut homo praedicatur in quid de Socrate, quia Socrates includit humanitatem, quae dicit quidditatem. Et cum dicitur de conceptu per se, dico quod etsi constitutum ex absoluto et relativo in creaturis non dicat unum per se conceptum, quia nulla relatio est constitutiva suppositi, nec etiam est contractiva naturae ad esse individuale ; in divinis tamen relatio originis facit , unum per se conceptum cum natura divina, cum sit constitutiva suppositi in natura divina subsistentis.

Ad ultimum dico, quod natura dicitur praedicari de supposito creato in quid, ratione singularis per se includentis naturam, quia singulare dicit unum conceptum per se constitutum ex natura et singularitate.