COMMENTARIUS.

(a) Sed qualis actus intelligendi est iste actvs, qui dicitur auditio. Hic Doctor intendit declarare qualis sit actus intelligendi, qui dicitur auditio. Dicit quod Angelus potest quadrupliciter intelligere, et pro clariori intelligentia, Angelus loquens dicatur A, et Angelus audiens dicatur B, et objectum de quo fit locutio, dicatur C. B potest intelligere inluitive A in se, ut supple est perfecte praesens intellectui B. Secundo intuitive in intellectu A, supple ut C est in se praesens intellectui A cognoscente illud intuitive. Tertio B potest cognoscere C abstractive per speciem habitualem concreatam, de qua supra dist. 3. quaest. 10. vel acquisitam, de qua supra dist. 3. q. 11. et dicit Doctor quod nulla istarum intellectionem est auditio, etc. ut patet in primo dist. 3. q. 7. et 8. et in quodlib. q. 15.

(b) Quarto modo, B potest intelligere C ita quod intellectio fiat in eo per intellectum A exprimentem, et intellectus B nullam habeat causalitatem respectu actus, sed tantum sit passivus etc.

Sed occurrit aliqualis difficultas in hoc quod dicit, quod intellectus B potest intuitive videre C in intellectu A, quia aut hoc est, quia ipse intellectus A est ratio repraesentandi ipsum sub ratione propria. Sed hoc non videtur, quia quod est talis ratio repraesentandi, continet ipsum virtualiter secundum totam suam entitatem, ut patet a Doctore in primo, dist. 3. q. 1. et dist. 8. q. 1. et in secundo, dist. 3. q. 10. et q. 14. quodlib. art. 2. et dist. praesenti. Sed intellectus A non potest sic continere aliquod absolutum aliud a se, ut supra ostensum est distinct. 3. quaest 10. igitur intellectus B non potest intuitive intelligere C ut in intellectu A.

Secundo dubitatur, quomodo intellectus B potest intuitive intelligere c in intellectu A, quia ex quo Doctor in isto secundo, dist. 3. q. ult. vult expresse quod intellectus creatus non possit cognoscere intuitive in Verbo, sed tantum cognoscit in proprio genere, ubi sic dicit paulo ante responsionem principalium rationum : Non (inquit) cognoscens existentiam alicujus cognoscit ipsam intuitive, quia potest ipsam cognoscere abstractive, nam cognitionem intuitivam singularium non potest habere in Verbo, ubi tamen cognitionem existentiae habet, et ideo ad cognitionem intuitivam rei necessario concurrit objectum reale, vel ipsa res, ut praesens. Haec ille. Si igitur intellectus Angeli non potest cognoscere lapidem singularem intuitive in Verbo, multo minus poterit cognoscere intuitive in intellectu alterius Angeli.

Dico, quod Doctor sibi non contradicit, quia hoc quod dicit hic, sic debet intelligi, quod quando intellectus B cognoscit intuitive C in intellectu A, si talis cognitio sit perfecte praesens intellectui B, partialiter potest causare in intellectu B cognitionem sui intuitivam, et alia causa partialis est intellectus B, et tunc habita cognitione intuitiva de cognitione intuitiva C existente in intellectu A, tunc per illam cognitionem intuitivam respectu alterius cognitionis intuitivae existentem in intellectu B, poterit perfecte cognoscere cognitionem intuitivam C existentem in intellectu A; et quia illa terminatur ad C existens, inquantum existens, et in propria praesentialitate, consequenter intellectus B poterit intuitive cognoscere C in intellectu A, ita quod sciet illam notitiam C esse notitiam intuitivam C. Dubium tamen est, si C non esset actu existens, et talis notitia intuitiva actu existeret in A, au intellectus B cognoscendo illam intuitive, cognosceret C intuitive, dico quod forte casus non est possibilis, quia de ratione cognitionis intuitivae est, quod sit respectu objecti existentis in se, et praesentis. Sed adhuc remanet difficultas, quia non videtur quod si intellectus B cognoscit intuitive cognitionem C intuitivam, quod ex hoc cognoscat ipsum C intuitive, quia Doctor in quodlib. q. 14. art. 3. expresse tenet, quod quis videat actum beatificum in se, et quod tamen non videat objectum beatificum, quia talis actus dicit relationem realem ad objectum, quae non cognoscitur non praecognito termino.

Dico, concedendo quod ex tali cognitione non sequitur necessario cognitio intuitiva C, sed bene dico, quod communiter cognoscens aliquam notitiam intuitivam alicujus objecti, ex consequenti intuitive cognoscit illud objectum. Sed tunc quaeritur, a quo causatur illa cognitio intuitiva talis objecti; non a notitia intuitiva existente in intellectu A, quia tunc virtualiter contineret entitatem objecti, non ab intellectu A et objecto, quia tunc talis cognitio esset auditio proprie sumpta. Dico, quod talis cognitio intuitiva C esset immediate ab ipso C praesente, et ab intellectu B. Si dicatur, quod tunc non intelligeret C intuitive in intellectu A, dico, quod ex hoc intelligit intuitive in intellectu A, quia dum videt notitiam intuitivam C in intellectu A, scit ipsum C esse perfecte praesens in intellectu A, ideo ex tali notitia intuitiva potest investigare C in se. Potest etiam dici brevius et forte magis ad intentionem litterae, quod intellectus B, ut convertit se ad intellectum A, intuitive videt illa, quae sunt praesentia in propria existentia intuitive A, ita quod talis intellectio intuitive immediate causatur ab objecto praesente intellectivae A, et ab intellectu B prout se convertit ad intellectum A, et sic per talem conversionem habet objectum in se praesens.

Dico etiam, quod intellectus A habens C in se praesens, potest partialiter movere intellectum B ad cognitionem sui intuitivam, et alia causa partialis erit intellectus B, et sic intellectus B poterit perfecte intuitive cognoscere intellectum A, ac per consequens poterit perfecte cognoscere cognitionem intuitivam, quam habet intellectus A de C, et sic tandem poterit cognoscere ipsum C intuitive, et sic patet responsio ad difficultatem

(c) Patet differentia auditionis, etc. Vult dicere Doctor quod tunc ille actus dicitur auditio in intellectu B, quando ipse intellectus B mere se habet passive respectu illius actus, ita quod nullo modo concurrit active, nec ipse intellectus B, nec aliquid existens in eo, et ideo posito quod haberet speciem habitualem, sive intelligibilem C, de quo A intendit loqui, sive species intelligibilis, ut existens in intellectu B concurrat active ad illum actum, talis actus nullo modo diceretur auditio ; ad hoc igitur, ut dicatur auditio, requiritur quod intellectus B nullo modo se habeat active, nec aliquid existens in eo, sed tantum passive. Sequitur : Quidquid etiam est sibi praesens, etc. Vult dicere, quod si C esset in se perfecte praesens intellectui B, si concurreret ad cognitionem sui, illa cognitio in intellectu B non diceretur auditio ; ad hoc ergo ut dicatur auditio, requiritur ut sit tantum ab intellectu loquente, et ab objecto praesente ipsi loquenti, ut prius tamen intellecto. Sequitur : Solummodo ergo intellectus loquentis, etc. Patet, quia intellectus A habens in se speciem intelligibilem C, ista duo possunt causare cognitionem abstractivam C in intellectu D, et talis cognitio causata dicitur proprie cognitio. Similiter intellectus A habet in se perfecte C in propria existentia C perfecte praesens, et intellectus A potest causare cognitionem intuitivam in intellectu B, et talis cognitio intuitiva in intellectu B est auditio, et talis causatio est locutio. Sequitur : et hoc non ut proximi effectus, etc. Dicit, quod effectus immediatus et praecedens auditionem, quae habetur de se, est cognitio intuitiva, vel abstractiva C in intellectu loquentis, puta A, qua habita postea intellectus A cum C in se praesente, vel in specie intelligibili, causat intellectionem in intellectu B, et talis cognitio est posterior, et effectus remotior. Item nota, quod licet ad causationem talis cognitionis concurrat intellectus loquentis, et objectum in se, vel in specie intelligibili, tamen solus intellectus loquentis loquitur, et nullo modo objectum, quia ipse solus exprimit, inquantum intelligens, licet tamen partialiter.

(d) Ex hoc patet quomodo voluntas loquentis. Hic Doctor intendit probare, quomodo loquens voluntarie loquitur, quia habita prima cognitione C in A loquente, voluntas ipsius A potest copulare intellectum A ad C cognitum, ita quod imperio suo firmat eum in tali cognitione, ut supra patet in primo, dist. 6. et 27. et magis patebit in isto secundo, d. 42. Stante igitur cognitione C in A loquente, voluntas potest imperare intellectui A, ut utatur specie intelligibili A ad causandam cognitionem abstractivam C in intellectu B ; hoc idem dico in cognitione intuitiva C, et hoc modo voluntas imperat talem locutionem, quia habita prima cognitione C in intellectu A loquente, potest postea imperare intellectui suo, ut similem cognitionem causet in intellectu B, et hoc est quod dicit. Sequitur ibi parum infra : Si enim effectus prior, etc. Vult dicere quod si voluntas A non potest habere effectum priorem in potestate sua, sine quo non potest haberi prior, nec posteriorem poterit habere in potestate sua, igitur si poterit habere priorem in potestate sua, multo fortius posteriorem ; effectus autem prior est cognitio C in A loquente, effectus vero posterior est cognitio ipsius C in B audiente, causata ab A loquente.

Sed videtur hic occurrere aliquod dubium in hoc quod dicit Doctor, quod voluntas habet in potestate sua primum effectum, puta primam cognitionem C, quia in hoc videtur contradicere, et dictis Augustini et dictis suis. De primo patet 15. de Trin. ubi vult Augustinus quod voluntas non potest habere aliquem actum elicitum, neque imperatum, nisi circa praecognitum. De secundo etiam patet, quia Doctor vult expresse in primo, dist. 3. q. ult. et dist. 6. et 27. quod voluntas non potest habere actum, nisi circa praecognitum.

Dico breviter, quod Doctor non contradicit sibi, nec dictis Augustini. Nam quando dicit hic, quod voluntas habet in potestate sua effectum primum, scilicet primam cognitionem C, non debet intelligi quantum ad causationem ejus primam,

sed quantum ad continuationem ipsius, sive copulationem, ita quod habita cognitione C in intellectu A, voluntas imperio suo potest continuare illam, imperando supple intellectui, ut scilicet stet in tali cognitione ; et haec est mens expressa Doctoris in locis praeallegatis, et praecipue in isto secundo, dist. 42. et tunc sic continuando vel imperando dicitur habere in potestate sua effectum primum, quia intellectum continuare intellectionem, est ipsam continue causare, ut patet a Doctore in primo, dist. 3. q. 9. et in isto secundo, dist. 7. Dico ultra, quod non solum ipsa voluntas imperio suo potest imperare intellectui suo, ut continuet intellectionem C in se, sed etiam potest imperare intellectui suo, ut continuet cognitionem C in intellectu B, et sic potest imperare, ut continuet locutionem per horam, vel per plus in intellectu audientis, et stante tali continuatione locutionis, stat continua auditio in intellectu audientis. Dico etiam, quod voluntas habet in potestate sua primam cognitionem C quoad hoc, quia potest avertere intellectum suum a cognitione C, sed de hoc magis infra patebit d. 42.

(e) Et ex hoc etiam apparet aliud, etc. Hic Doctor probat, quod intellectio actualis, qua intellectus A intelligit C, non est ratio formalis causandi intellectionem C in intellectu B qua cognoscat C, et qua dicitur audire, sed ratio formalis producendi est ipsa memoria, puta ipse intellectus A cum objecto, et ipsa memoria, quae est in intellectu A primo producit cognitionem C in intellectu A, et post producit cognitionem ejusdem objecti in intellectu B, ita quod ipsa memoria habet istos duos effectus ordinatos, sic quod per prius producit cognitionem objecti in loquente, et per posterius in audiente.

(f) Patet etiam tertio quid sit ordo auditionis. Hic Doctor ponit differentiam inter auditionem et visionem, sive sit visio intuitiva, sive sit abstractiva ; et dicit, quod tunc est necessaria auditio vel locutio, quando audiens non habuit prius notitiam objecti, de quo Angelus vult loqui, puta si Angelus A vult loqui B de objecto C, si B prius habeat notitiam de C, quamvis A possit causare notitiam C in B, tamen illa notitia non est necessaria locutioni, quia locutio necessaria, sive auditio necessaria, est praecise de aliquo objecto particulari non prius noto. Et sic dicit Doctor quando Gabriel novit aliquid in genere proprio, etc.

In hac tamen littera occurrunt aliae difficultates. Primo in hoc quod dicit, quod habita cognitione de objecto, potest se convertere ad intellectum Angeli loquentis, et videre ibi intellectionem, quam habet de illo objecto. Quaero primo, quomodo convertitur ad intellectum loquentis, et intellectus audientis dicatur B, et loquentis A, si B convertitur ad A, hoc non est nisi cognoscendo ipsum A, tunc quaero a quo causatur talis notitia. Dico breviter, quod causatur a B in ratione potentiae intellectivae, partialiter tamen, et ab ipso A non in ranone potentiae intellectivae, sed in ratione objecti intelligibilis, et tunc proprie convertitur ab A, et non e contra, quia converti ad objectum est potentiae, et non e contra, quia non dicimus objectum converti ad potentiam, et sic B mediante illa notitia causata, cognoscit A in se, si est praesens in se vel in aliquo repraesentativo, si tantum est praesens in specie intelligibili. Secundo quaeritur, an B cognoscat intellectionem in A, quam A habet de objecto C. Dicit Doctor quod sic, et tunc quaero, an eadem cognitione qua B cognoscit A, cognoscat illam cognitionem, quae dicatur D, an alia cognitione ? non eadem, quia una et eadem cognitio numero non videtur posse esse plurium objectorum specie distinctorum. Si secundo, scilicet alia, quaero a quo est causata? aut est causata partialiter ab intellectu A in ratione objecti, et hoc non, quia tunc A contineret D. secundum totam entitatem, quod non est verum. Quod autem contineret, supra patet a Doctore in primo distinct. 3. quaest 1. et in isto secundo distinct. 3. aut ipsa notitia quae habetur de D, causatur partialiter ab ipso D, et hoc non videtur, quia tunc talis notitia causata esset lanium similitudo ipsius B, et sic per ipsam non posset cognoscere objectum C, aut est causata ab objecto C in ratione objecti; ergo tantum erit repraesentativa objecti C, et sic per illam non cognoscet D.

Respondeo, quod talis cognitio quae est respectu A non esset respectu D, quia pro statu isto distinctorum objectorum sunt distinctae intellectiones, et sic concedo quod eadem cognitione qua B cognoscit A non cognoscit D, sed alia et alia ; et cum quaeritur, a quo est causata illa alia? Dico breviter, quod est causata ab Intellectu B et ab ipso D, et concedo quod talis notitia est praecise repraesentativa ipsius D. Posset etiam concedi quod esset causata ab intellectu B et ab objecto

C, cujus est talis intellectio, quae dicitur

D, quia C continet virtualiter, et sic adaequate, partialiter tamen a nulla creatura posset causari. Et cum infertur, quod tunc talis notitia esset tantum similitudo objecti C, dico, quod hoc esset verum, si illam notitiam causaret respectu sui absolute, sed quando causat notitiam alicujus virtualiter contenti, tunc talis notitia est praeeise similitudo illius objecti contenti, et non esset similitudo objecti virtualiter continentis.

Secundo, dubitatur in hoc quod dicit, quod cognita illa notitia objecti, per illam aliqualiter cognoscitur objectum, et tunc quaero, aut intellectus B cognoscit objectum C, mediante notitia D actu existente in intellectu A, aut mediante alia. Si primo modo, sequitur quod intellectus B non intelligit formaliter objectum C, patet, quia formaliter intelligere aliquid est formaliter in se habere intellectionem illius, ut patet a Doctore in 1. dist. 3. quaest 7. et hoc est quod dicit Aristoteles 3. de Anima, quod intelligere est quoddam pati. Si alia cognitione a cognitione D cognoscit C, quaero tunc a quo sit causata ? si a C, ergo per D non cognoscit C, cujus oppositum dicit.

Dico breviter, quod intellectus B cognoscit C per D; et cum dicitur quod non cognoscit formaliter, dico, quod aliquid cognoscere formaliter potest intelligi, aut mediate, aut immediate ; si immediate, dico quod omne cognitum immediate ab aliquo intellectu, est formaliter cognitum per cognitionem sibi inexistentem; cognitum vero mediate quidem, quod est per notitiam, quae mediat inter objectum et aliam cognitionem, potest cognosci per cognitionem non formaliter inexistentem cognoscenti, et sic concedo quod intellectus B cognoscit c mediante notitia D, quae formaliter non inexistit intellectui B, sed alteri intellectui; non posset tamen cognoscere C mediante D, nisi haberet formaliter notitiam sibi inexistentem de ipso D. Dico, ergo cognoscit C per D, quia D est similitudo ipsius C, et sic cognoscendo D, ex consequenti cognoscit C.

Tertio dubitatur in hoc quod dicit, scilicet : Si illud objectum non posset ulterius videri, nec in se, nec in Verbo, ultima perfectio, quam potest Michael de hoc cognito habere, est videre illud in intellectu Gabrielis, etc. Nam si intellectus B cognoscit C ex hoc, quod cognoscit D in intellectu A, modo praeexposito, videtur sequi quod talis cognitio, qua cognoscit D, non sit auditio, nec similiter D sit auditio, nec locutio. Patet, quia loquens de C causat cognitionem C in audiente, ut intelligens ipsum C ut supra patet ; sed notitia, qua B cognoscit D non est causata ab ipso A, sed tantum ab intellectu B et ab ipsao D; ergo non est auditio, nec locutio, nec similiter D est auditio, quia actus qui dicitur auditio , recipitur in intellectu audiente ; modo D est tantum in ipso loquente.

Respondeo, quod nec D, nec cognitio quam habet B de D, dicitur proprie locutio, sive auditio, sed tantum prima cognitio, quae est de objecto, quae immediate causatur ab intellectu A, qui haberet notitiam objecti revelati, et talis notitia de objecto revelato, dicitur proprie auditio, nam habita illa in intellectu B, tunc B convertitur ad intellectum A, et post ad notitiam D, qua habita, per illam ultimata cognoscit C, quod est objectum revelatum ipsi A. Sic ergo inquantum auditio ordinatur ad cognitionem habendam alicujus incogniti ipsa praecedit omnem visionem, tam rei in se quam rei in intellectu alterius videntis, quam etiam rei per speciem habitualem, quia actus, qui dicitur auditio in intellec u audientis est prior cognitione intuitiva objecti in se, et cognitione intuitiva objecti visi in intellectu loquentis, et similiter prior visione abstractiva, quae habetur de objecto per speciem habitualem sive intelligibilem; nulla enim istarum visionum. ut supra patet, potest dici auditio, quia auditio est cognitio expressa ab intellectu loquente inquantum intelligens, ut supra dixi.

(g) Dicitur etiam auditio differre ab omni visione, etc. Hoc patet, quia cognitio, quae exprimitur de objecto ab Angelo cognoscente, ut cognoscens est, videtur imperfectior cognitione illa, quae primo habetur in intellectu Angeli loquentis. Primo enim audiens recipit cognitionem ab Angelo loquente de C, habita illa convertit se ad intellectum Angeli loquentis, cognoscendo illum in se, et post convertit se ad cognoscendum notitiam existentem in Angelo loquente, quae immediate repraesentat objectum, et sic talis cognitio videtur certior prima.

Sed tunc occurrit dubium, quia si prima cognitio, quae exprimitur ab Angelo loquente de objecto C dicitur auditio, certum est quod per illam intellectus audientis cognoscit C, cum talis cognitio sit similitudo ipsius C; patet, quia notitia habita in intellectu loquente de objecto, de quo vult loqui, est ejusdem rationis cum notitia causata in intellectu audiente, cum sit simpliciter de eodem objecto, et sic ita erit similitudo objecti, sicut illa Angeli loquentis.

Si igitur per illam primam cognitionem, quae dicitur auditio, cognoscit objectum, ad quid ponitur talis conversio intellectus ?

Dico, quod quamvis per illam forte ita perfecte cognoscit objectum, sicut per illam, quae existit in loquente, tamen audiens dicitur perfectius audire, quia non solum cognoscit objectum de quo loquens loquitur, sed cum hoc etiam cognoscit intellectum loquentis, et intellectionem quam habet intellectus loquentis de objecto, de quo loquitur: et sic haec videtur ultima perfectio ipsius audientis, quod habito actu, qui dicitur auditio, proprie etiam convertat se ad loquentem, cognoscendo illum, et cognoscendo actum, per quem loquens cognoscit objectum, de quo loquitur, et sic cognoscendo illum actum, ex consequenti cognoscit objectum de quo loquens loquitur, licet prius cognoverit ipsum per actum, qui proprie dicitur auditio.