COMMENTARIUS.

(a) De secundo articulo, etc. Dico quod ultima mora, etc. Ista littera stat in hoc, posito enim quod prima mora fuerit primum instans aevi, tunc illa mora potuit correspondere alicui parti temporis nostri, puta per ave Maria, et ultimo instanti illius temporis: similiter si illa prima mora fuit per duo vel tria instantia aevi, tota illa mora potuit correspondere alicui parti temporis nostri, et ultimo instanti illius temporis, et secunda mora correspondebit tempori immediate sequenti ad instans ultimum temporis correspondentis primae morae, et sic non oportet assignare primum instans illius temporis, cui correspondet secunda mora: quod patet, nam si temporis immediate sequentis ad instans terminans tempus unius ave Maria assignaretur primum instans, tunc instans esset immediatum instans, quod est contra Philosophum 4. Physicorum. Si vero prima mora correspondet illi tempori, et non ultimo instanti illius temporis, tunc secunda mora correspondebit illi instanti, et tempori immediate sequenti, et sic dabitur primum instans temporis, cui correspondet secunda mora. Si . vero prima mora correspondet tantum ultimo instanti alicujus temporis, secunda mora tantum correspondebit tempori immediate sequenti ad illud instans, et si secunda mora correspondet tempori, puta unius Pater noster, includendo ultimum instans illius temporis, tunc tertia mora correspondebit tempori immediate sequenti, quod tamen non videtur, quia secunda mora viae correspondet alicui tempori, et non ultimo instanti illius, quia ultimum instans morae viae est instans praemii, et sic mora praemii correspondet illi instanti, et tempori immediate sequenti, et sic patet ista littera usque ibi : Et licet videatur quibusdam, quod necesse fuit Angelum, etc.

(b) Et licet. Hic ponit duas opiniones, quarum prima est, quod Angeli de necessitate peccaverunt in instanti correspondenti instanti temporis nostri ; et probant ibi : quia inter privative opposita, etc. nam innocentia et peccatum opponuntur privative: quando ergo subjectum est indivisibile circa quod sunt ista privative opposita, et habitus est indivisibilis, tunc si subjectum est dispositum, acquirit illum in instanti, et similiter deperdet illum in instanti; cum ergo Angelus sit omnino indivisibilis, et innocentia similiter indivisibilis, sequitur quod ipse Angelus in instanti pertransibit ab innocentia ad privationem illius, quae privatio est peccatum.

(c) Secundi autem. Secunda opinio habet pro se : quod nulla virtus creata agit in instanti, quia tunc major virtus ageret in minori, quam in instanti, quod est impossibile. Sequitur :

Neutrae tamen rationes concludunt. Hic Doctor ostendit quomodo istae duae rationes non concludunt. De prima patet, quia non est necesse quod subjectum indivisibile transeat in instanti a forma indivisibili ad privationem illius, nec e contra, quia anima Virginis, ut patet in 3. dist. 3. potuit esse in peccato tantum per unum instans, et sic in illo instanti non fuit in gratia, et in tempore immediato ad illud instans potuit esse in gratia, et tamen gratia est terminus indivisibilis, et similiter anima Virginis. Nec etiam secundo concludit, quia etiam virtus crcata potest agere in instanti, ut patet de Sole illuminante; et quod dicit, ergo major virtus potest agere in minori mensura, non sequitur, ut supra patuit dist. 2. q. penult. in resp. ad argumentum in oppositum, vide ibi bonam glossam. Dicit ergo Doctor quod utroque modo potuit esse, videlicet quod prima mora innocentiae coexistat tempori, et non ultimo ejus instanti, et tunc secunda mora, puta peccati, habuit primum instans temporis, coexistens sibi, vel quod prima mora coexistat tempori et ultimo instanti ejus, aut soli instanti unius temporis, et tunc secunda mora non habuit aliquod primum instans sibi correspondens, ut supra exposui, sicut non est dare primam mutationem in motu continuo ex 1. Physicorum. t. c. 52. et vide quae exposui supra dist. 2. q. 9,

(d) Ad argumenta. Nunc solvit argumenta principalia, quibus probatur quod in eodem instanti, quo Angeli fuerunt creati simul fuerunt beati.

Ad primum patet responsio. Ad secundum primo adducit responsionem Thomae qui dixit, quod in prima mora omnes creati sunt in gratia,et omnes meruerunt, et in secunda mora mali peccaverunt; et in illa mora secunda mali fuerunt in poena, boni vero in prima mora fuerunt in gratia et merito, et tamen simul non fuerunt in gloria, quia fuerunt in gloria in secunda mora.

(e) Tamen dico. Hic ponitur responsio Doctoris quae stat in hoc, quod peccatum est duplex, quoddam est demeritorium, et est peccatum factum in via, per quod peccans demeretur poenam aeternam. Et est peccatum, quod est offensio Dei, et nullo modo demeritorium paenae, et tale potest esse in damnatis, nam continue peccant, et tamen illud peccatum non est demeritorium, et sic patet responsio ad argumentum.

Nota quod quidam novus expositor primae partis S. Thomae in q. 63. art. 6. nititur solvere duas rationes factas a Doctore contra Thomam, quarum prima est contra illud quod dicit Thomas in art. 5. q. 63. quod Angeli boni in secundo instanti, sive secunda mora meruerunt, et contra hoc arguit Doctor per secundam propositionem, quia meritum praecedit duratione praemium ; cum ergo in secunda mora fuerint praemiati, sequitur quod in secunda mora non meruerunt.

Secundo arguit contra aliud dictum Thomae ubi supra, qui dicit, quod Angeli mali in secunda mora peccaverunt, et arguit per primam propositionem, ut supra patuit. Has tamen rationes nititur solvere ille novus expositor.

Ad primam sic dicit, quod meritum dupliciter contingit, ut viae purae, et ut termini, et quod meritum purae viae praecedit duratione praemium, sed meritum ut in termino potest esse simul cum praemio, nec sequitur quod simul sit gratia perfecta et imperfecta, sed quod simul sit terminus gratiae imperfectae,- et gratia perfecta. Meritum enim quemadmodum dupliciter contingit, scilicet ut in via, et ut in termino, ita infert imperfectionem gratiae, vel ut in via, vel in termino. Et propterea ex ratione termini rationabiliter infertur, quod merens prius duratione meruit, quam praeraiatus est, ut hic intelligit Thomas, non tamen infertur quod nullum instans meriti sit instans praemii ; ex eo enim quod meritum oportet esse in termino viae et in via, necesse est duratione praecedere A, et gratiam esse imperfectam secundum statum ; ex eo vero quod post meritum viae sequitur meritum termini, necesse est simul esse meritum illius instantis cum praemio, et esse terminum gratiae imperfectae.

Ad secundum respondet dicens, quod mereri usque ad nunc praemiationis contingit dupliciter, exclusive et inclusive ; et hoc quidem modo verum est, quod praemiantur, sed non primo modo. Et ad primam rationem in oppositum dicitur, quod in nunc praemiationis sunt in termino viae, et possunt ponere obicem tanquam in termino viae existentis.

Ad secundam vero dicitur, quod in termino viae hominis consummatur meritum cujuscumque, nec videtur verum quod tunc sit impeccabilis, sed quilibet est liber, ut in termino viae existens, quemadmodum de Angelo dictum est.

Respondeo et dico, quod istae responsiones minime evacuant rationes Doctoris. Pro cujus intelligentia est advertendum, quod si tantum ponuntur duae morae, quarum una sit in via, et altera praecise sit in termino, et illa quae est in via proprie est mora merendi vel demerendi, et illa quae est in termino proprie est praemii vel supplicii, statim sequitur quod aliquis simul non potest mereri praemium, et simul praemiari ; et pono casum, et quod quis in secunda mora fruatur Deo, videtur repugnantia quod simul illa fruitione mereatur praemium et simul praemietur, tunc enim eadem fruitio esset simul meritum et praemium, quod est omnino inconveniens. Si dicatur quod alia fruitio est meritum et alia est praemium, contra, quia in secunda mora est in termino, ergo fruitio elicita in termino erit praecise praemium. Praeterea si ut in termino simul potest mereri et praemiari, sequitur quod voluntas simul possit velle praemium mobilitcr et immobiliter, ut supra deduxi. Nec valet distinguere de merito purae viae, et de merito ut termini, quia ista distinctio videtur penitus nulla: tum, quia accipiendo viam pure, est tantum status merendi vel demerendi ; terminus vero est tantum status praemii vel supplicii, et ideo non potest dari aliquod meritum, quod praecise sit purae viae, et aliud meritum quod sit ipsius termini, cum terminus sit tantum status praemii.

Tum etiam, quia si haec distinctio valeret de merito, posset pariformiter distingui de praemio, videlicet quod sicut datur meritum purae viae et meritum termini, ita potest dari praemium puri termini et praemium viae, quod est omnino dissonum. Tum etiam, haec distinctio non videtur ad mentem Thomae, quia ipse vult in prima parte sum. q. 62. art. 5. quod meritum praecedat duratione praemium, nec dicit expresse, quod in termino simul meruerunt, et praemiati sunt: et si hoc dicit statim contradicit sibi. Nec valet illa fuga de gratia perfecta et imperfecta, quia certum est quod gratia, ut in termino est perfecta, sive secundum essentiam, sive secundum statum, non curo ; modo meritum secundum Thomam ubi supra q. 63. art. 5. est tantum a gratia imperfecta. Et si ponatur meritum termini, illud praecise erit a gratia perfecta, quia existens in termino habet gratiam perfectam.

Ad aliud cum dicit, quod mereri usque ad nunc praemiationis, potest dupliciter intelligi, scilicet inclusive et exclusive, haec distinctio videtur omnino fuga, quia si datur nunc praemii, illud non potest esse nunc meriti, propter ea quae supra dixi ; et sic falsum est dicere, quod aliquis mereatur usque ad nunc praemii, includendo ipsum nunc praemii, ita quod in tali nunc vere mereatur, nam ut in tali nunc est simpliciter extra statum merendi vel demerendi. Patet etiam, quod merentes usque ad tale nunc in ipso nunc praemii non possunt peccare ; tum, quia voluntas illa simul possit velle praemium mobiliter et immobiliter, mobiliter quidem, quia contingenter potest peccare, et per consequens potest non velle praemium; immobiliter vero, quia in tali nunc de necessitate praemiatur, et haec ex determinatione divinae voluntatis ; tum etiam quia in nunc praemiationis ex divina voluntate omnino redduntur impeccabiles, et si esset in facultate eorum posse peccare et demereri, jam non essent in nunc praemii, sed in mora viae.