COMMENTARIUS.

(a) Respondeo ergo ad quaestionem. Dicit Doctor primo, quod intellectus Angeli potest accipere notitiam singularium actualem a rebus singularibus, et hoc per propriam speciem est.

Sed hic oritur difficultas non parva,

quia quaero a te, quomodo Angelus recipit propriam speciem, puta Francisci? Aut enim illa causatur tantum a Deo, aut tantum ab intellectu Angeli, et sic non est recipere speciem a singularibus, aut partialiter ab ipso singulari. Diceret Doctor, quod partialiter ab ipso singulari, sed tunc arguo sic: quidquid causat aliquid, habet rationem formalem causandi illud, sed singulare non habet rationem formalem causandi partialiter speciem intelligibilem sui, ergo. etc. Major patet a Doctore in primo, dist. 2. 3. 7. et 26. Minor patet, quia accipio Franciscum, et quaero quid sit ratio formalis in illo causandi speciem intelligibilem? aut est natuva; et hoc non, quia natura, ut natura, est ratio formalis causandi speciem intelligibilem repraesentantem universale, et hoc quando causat partialiter, et concurrit cum intellectu agente causante partialiter, ut patet a Doctore in primo dist. 3. quaest. 6. Praeterea, quod est ratio formalis causandi speciem intelligibilem, dicimus quod est ratio formalis cognoscendi illud, ut patet a Doctore in simili in primo, dist. 3. quaest. 1. et dist. 8. quaest. 2. et in isto secundo, dist. praesenti quaest. 9. et in quodlib. et in quarto. sed natura, ut natura, non.est ratio formalis intelligendi singulare, ut singulare, ut patet hic a Doctore. Si dicatur, quod singularitas illa est ratio formalis causandi, etc. contra, quia illud quod est tantum conditio agentis, non potest esse ratio formalis agendi, quia ista ex opposito distinguuntur. Sed singularitas ipsa est tantum conditio agentis, ut patet a Doctore in primo, dist. 3. quaest. 6. et dist. 7. ergo non erit ratio formalis causandi speciem intelligibilem. Et sicut dixi de specie intelligibili, hoc idem quaero de cognitione intuitiva singularis, quia si singulare est causa partialis cognitionis intuitivae, ut patet a Doctore infra quaestione praesenti, quaero de ratione formali, non potest dari natura, propter rationem secundam superius factam, nec singularitas ipsa, ut patet: ergo non poterit movere partialiter intellectum Angeli ad cognitionem sui intuitivam.

Secundo dubitatur ibi, quia dicit Doctor quod singulare, inquantum existens, potest cognosci ab Angelo, et non per naturam universalem, sed per existentiam actualem.

Quaero quomodo singulare actu existens causat partialiter, vel speciem intelligibilem ipsius existentiae, vel cognitionem intuitivam ipsius? Aut enim ratio formalis causandi hujusmodi, est ipsa natura aut singularitas, aut actualis existentia ; non primum, nec secundum, ut patet supra; nec etiam tertium, quia dicit Doctor quod ratio formalis agendi in quocumque, loquendo de ratione formali propria est natura, vel quidditas illius ; ergo, etc.

Tertio dubitatur ibi, quia dicit Doctor, quod Angelus non habet cognitionem intuitivam, puta lapidis relucentis in Verbo, sed tantum ut est in proprio genere.

Contra, quia cognitio intuitiva est limpidior et perfectior cognitione abstractiva: sed Angeli perfectius cognoscunt lineam in Verbo, et clarius, quam in proprio genere, ut declarat Doctor in prolog. quaest, penult.

Secundo, quia dicit loco praeallegato, quod quidditas in quocumque lumine videatur, continet virtualiter veritates, quas potest facere notas intellectui passivo a tali objecto ; tunc sic, nam continere sic virtualiter, puta A, est facere notitiam illius, vel posse facere, ut patet ibi, et in primo, distinct. 3. quaest. 1. et in secundo, dist. 3. quaest 9.

Quaero tunc, quomodo quidditas lineae, ut relucens in Verbo, causet cognitionem sui, vel contentorum respectu intellectus Angeli? aut abstractivam, aut intuitivam. Non primo modo, quia hujusmodi quidditates non cognoscuntur in Verbo abstractive, quod patet, quia quod cognoscitur abstractive, cognoscitur per speciem intelligibilem repraesentantem, etiam quando distincte cognoscitur, ut alias declaravi: sed quidditas est perfecte praesens intellectui Angeli, ut relucet in Verbo, ergo non indiget specie intelligibili, qua mediante cognoscatur abstractive. Si intuitive, habeo intentum contra Doctorem.

Praeterea, si intellectus Angeli non cognoscit lapidem intuitive in Verbo, sive nihil relucet in Verbo, quaero quomodo cognoscatur ab intellectu divino? aut intuitive, aut abstractive ? Non secundo modo, quia talis cognitio est imperfecta. Si primo modo, tunc idem erit de Angelo, quia non est major ratio de uno quam de alio, cum ita sit praesens intellectui Angelico sicut divino.

Quarto dubitatur ibi, quia dicit Doctor: Impossibile est cognitionem intuitivam esse per aliquam rationem, quae eodem modo repraesentat re manente et non manente. Hoc non videtur, quia essentia divina est ratio formalis cognoscendi perfectissime et distinctissime omnem aliam rem a se, ut patet a Doctore in prologo quaest. penult. et distinct. 1 . primi, et dist. 8. et 39. Et est ratio cognoscendi omnia alia intuitive, quia intellectus divinus non cognoscit nisi intuitive, sive res maneant, sive non maneant, nam cognovit omnia ab aeterno eadem cognitione, qua et nunc, dicente Augustino 6. de Trinit. absit, ut aliquid Deus cognoscat ex tempore, ergo non videtur dicendum, quod illud non est ratio cognoscendi intuitive.

Antequam respondeam, suppono aliqua. Primo, quod objectum secundum aliam et aliam praesentiam, potest esse causa alterius et alterius effectus specie distincti. Nam fruitio Dei clare visi, et fruitio ejusdem obscure visi differunt specie, et hoc propter aliam et aliam praesentiam ipsius objecti, ut patet in 4. dist. 49 et posset etiam elici ex dist. 31. (erili. Patet etiam quod ipse vult, quod cognitio intuitiva et abstractiva ejusdem objecti differunt specie, ut patet in hoc secundo.

Secundo suppono, quod quando objectum non est praesens in se, sed est praesens in aliquo phantasmate, tunc tale phantasma non potest causare una cum intellectu agente, nisi speciem intelligibilem repraesentantem ipsam naturam communem , ut patet in 1. dist. 3. q. 6. Phantasma enim impressum virtuti phantasticae, licet sit repraesentativum objecti singularis ut singularis, et cum omnibus conditionibus materialibus, non tamen potest causare speciem intelligibilem repraesentantem ipsum singulare sub ratione singularitatis, quia si sic, vel sequeretur quod nunquam posset haberi species intelligibilis in intellectu repraesentans naturam in communi, quod est falsum ; vel simul posset causare speciem intelligibilem repraesentantem objectum aeque primo sub modis repugnantibus, puta sub modo singularitatis et sub modo universalitatis, qui sunt modi oppositi, ut patet a Doctore ubi supra ; vel quod simul posset causare duas species intelligibiles, quarum una esset repraesentativa singularis sub ratione singularitatis, et alia esset repraesentativa ejusdem objecti singularis sub ratione universalitatis, quod non videtur, quia cum ipsum phantasma sit activum mere naturale, et similiter intellectus agens, qui est altera causa partialis speciei intelligibilis, ut patet ubi supra, et

q. 8. non esset major ratio quod produceret unam magis quam aliam, non est dicendum, quod duas in eodem objecto, quia hoc non est possibile, quod producat simul duos effectus repraesentaturos ejusdem objecti sub modis oppositis ; relinquitur ergo quod tale phantasma, puta albedinis, non potest causare, nisi speciem intelligibilem repraesentantem ipsam naturam in communi, licet forte repraesentantem primo ipsam naturam in singulari vago, et illud non est repraesentare naturam sub modo singularitatis proprie, et secundo naturam in se, et tertio naturam in singulari signato, non tamen proprie sub ratione singularitatis.

Tertio suppono, quod idem objectum, ut est praesens in specie intelligibili causata per phantasma, est causa partialis cognitionis abstractivae, sic intelligendo, quod illa species intelligibilis, repraesentans tale objectum, est vere causa partialis cognitionis: et quod talis species sit causa partialis, vide Doctorem in primo, dist. 3. q. 6. 7. 28. et dist. 37. et in isto 2. dist. 3. et in quodlibet. et vide quae ibi notavi, praecipue in primo dist. 3. Sed quia objectum relucet in tali specie, dicimus quod objectum est causa partialis, sed proprie et vere sola species est causa partialis, quando vero objectum est in se praesens propria praesentialitate, tunc est causa partialis cognitionis intuitivae.

Quarto suppono, quod si objectum possit immediate agere in intellectu, ita quod non praesupponeret ordinem potentiarum, sicut est pro statu isto, ut puta, si lapis comparetur ad intellectum Angeli, dico tunc, quod lapis, ut est perfecte praesens intellectui Angeli, potest causare partialiter cognitionem intuitivam sui, ita quod talis cognitio terminatur ad lapidem existentem, inquantum existens. Secundo potest causare speciem intelligibilem repraesentantm ipsum sub ratione singularitatis. Hoc patet a Doctore in isto 2. dist. praesenti, quaest. 10. ubi vult, quod essentia Angeli possit causare cognitionem sui in tuitivam in proprio intellectu, et cognitionem sui abstractivam quae non est nisi per speciem intelligibilem ex hoc, quod potest causare in intellectu suo speciem intelligibilem, et sic mediante illa, potest cognoscere propriam essentiam abstractive.

His ergo praemissis, quando quaerebatur, si singulare potest causare speciem intelligibilem repraesentantem ipsum, quaerendo de ratione formali causandi illam: dico quod est ipsa natura existens in propria singularitate et in propria praesentialitate, ita quod talis natura, ut sic, habet causare, vel est ratio formalis causandi speciem intelligibilem repraesentantem ipsum sub ratione singularitatis.

Si dicatur, an talis natura existens sub propria ratione singularitatis possit causare speciem intelligibilem repraesentantem naturam, ut natura est ; dico quod sic, et hoc patet a Doctore in simili dist. 3. quaest, prima, primi, ubi vult quod phantasma aliquod potest causare speciem intelligibilem repraesentantem natu- ram, cujus est phantasma, et aliam speciem intelligibilem repraesentantem superius, et aliam repraesentantem magis superius: vel quod eadem species intelligibilis potest repraesentare inferius et superius, ita quod potest esse partialis causa causandi, puta cognitionem albedinis, et deinde coloris per se, et deinde qualitatis, etc.

Si teneatur primus modus de multiplicitate specierum, pariformiter dico quod lapis existens in propria singularitate potest causare speciem intelligibilem repraesentantem ipsum sub ratione singularitatis, maxime cum singularitas ipsa sit aliqua entitas positiva ultra naturam cujus est, ut patet a Doctore ubi supra in hoc secundo dist. praesenti. Secundo potest causare aliam speciem intelligibilem repraesentantem naturam in se,- et tertio aliam repraesentantem superius, ut patet. Sed tamen non posset immediate causare secundam, nisi prius prima causata, sicut nec phantasma albedinis posset immediate causare speciem coloris, nisi prius causet speciem albedinis, ut patet per rationem Doctoris in primo, distinctione tertia, quaestione secunda. Agens naturale dispositum semper producit effectum nobiIiorem,quem potest producere, vide ibi. Si vero secundus modus teneatur, scilicet de unitate speciei, partim est simile, et partim dissimile. Simile forte quantum ad hoc, sicut species intelligibilis albedinis causata a phantasmate, potest esse causa partialis cognitionis albedinis, et etiam superioris in se, ita haec posset esse causa partialis cognitionis singularis, inquantum singulare, et secundo cognitionis naturae in se, tamen esset dissimilis, quia species causata a phantasmate, potest esse repraesentativa albedinis in communi, et coloris, quia isti modi non repugnant, cum uterque modus sit modus universalitatis. Hic autem, si eadem species intelligibilis repraesentat eamdem naturam in se et sub ratione singulari, isti modi videntur oppositi, nisi diceretur quod primo repraesentat singulare sub ratione singularitatis, et ex consequenti ipsam naturam in se. Primus tamen modus de multiplicitate specierum, est probabilior.

Dico ergo ad difficultatem, quod ipsa natura, inquantum singularis, ut est in se accepta, id est, ut est existens in propria existentia, est ratio formalis causandi speciem intelligibilem partialiter repraesentantem ipsam sub propria ratione singularitatis, ita quod ipsa singularitas, licet sit conditio agentis, tamen ex quo habet propriam entitatem, ipsa natura, ut existens actu sub tali singularitate, potest esse ratio formalis, etiam causandi cognitionem abstractivam ipsius singularitatis modo praedicto. Hoc etiam dico de cognitione intuitiva singularitatis, quia ipsa natura existens actu sub tali singularitate, non tantum est ratio formalis causandi cognitionem intuitivam ipsius naturae existentis, sed etiam ipsius singularitatis, in qua actu existit, non sic est quando natura non est in se praesens, sed tantum est praesens in specie intelligibili causata a phantasmate, quia illud phantasma, ut dixi, non potest causare speciem intelligibilem repraesentantem naturam sub ratione singularitatis proprie, et sic patet solutio ad primam dificultatem.

Si etiam volumus dicere, quod singularitas ipsa in actuali existentia sit ratio formalis causandi speciem intelligibilem repraesentantem ipsam singularitatem, per quam speciem possit abstractive intelligi ipsa singularitas, sive existat, sive non existat, licet ipsa singularitas non possit partialiter causare, nisi actu existens, quia omne agens agit, inquantum est in actu existentiae, tamen ipsa species potest partialiter causare cognitionem abstractivam ipsius singularitatis, sive existens, sive non.

Dico etiam, quod loquendo de cognitione intuitiva, ipsa singularitas actu existens, et actu praesens in propria praesentia potest partialiter causare cognitionem sui intuitivam.

Si dicatur, quod tantum est una existentia ipsius naturae, et singularitatis additae, et per consequens non potest causare partialiter propriam cognitionem intuitivam:

Dico, quod sicut natura et singularitas addita naturae inter se vere sunt idem realiter, tamen potest esse aliqua distinctio inter illa praeter omne opus intellectus, sic quod licet existentia naturae, et existentia singularitatis sint simpliciter una existentia realiter, sunt tamen duae existentiae, saltem distinctae ex natura rei, verumtamen de facto non potest haberi cognitio intuitiva unius, quin etiam habeatur alterius ; tamen cognoscens naturam intuitive sub propria existentia, et singularitatem sub propria, cognoscit ibi aliquam distinctionem praeter omne opus intellectus, alias enim dixi, videlicet in dist. prima, et secunda primi, quod licet essentia divina et paternitas sint una res absolute,et una existentia, tamen intuitive potest videri perfecta essentia, non videndo paternitatem, licet non e contra. Et declaratum fuit ibi, quod paternitas dicit propriam existentiam, saltem distinctam ex natura rei ab existentia essentiae divinae, vide ibi. Vide etiam in isto secundo, dist. tertia, quaest. 1. quomodo natura dicatur habere existentiam, et dicatur esse idem realiter existentiae.

Tunc ad difficultatem principalem, in qua dicebatur, quod singularitas est conditio tantum agentis, et non ratio agendi:

Dico, quod Doctor dicit, quod licet natura, sit conformaliter agendi actionem sibi competentem, tamen non potest esse in potentia propinqua ad agendum, nisi actu sit sub singularitate, ut in simili expositum est in primo distinct. 7. de potentia generandi Patris. Et si hoc modo singularitas est conditio agentis, ut comparatur ad actionem competentem naturae, non tamen Doctor negat, quin ipsa singularitas ( cum dicat veram entitatem additam naturae, ut patet supra dist. tertia, et in primo, dist. 5. quaest 2. et 26.) possit esse ratio agendi respectu actionis sibi competentis, cujusmodi est intellectio intuitiva ipsius singularitatis, vel speciei intelligibilis repraesentantis ipsam sub ratione propria. Et cum dicitur, quod in omni agente est reperire rationem formalem agendi, et conditionem ipsius agentis,quae est singularitas ; patet responsio, quia hoc est verum, ubi natura comparatur ad actionem sibi competentem, in quam non potest exire, nisi prius sit singularizata, ubi vero singularitas comparatur ad actionem sibi competentem, eadem est formalis ratio agendi, et conditio agentis. Si enim ( per possibile ) singularitas possit separari a natura cujus est, ita quod actu existeret sine ipsa natura, ipsa singularitas haberet propriam rationem formalem causandi partialiter cognitionem sui, loquendo semper de singularitate absoluta.

Ad aliam difficultatem de cognitione intuitiva, ut clarius intelligatur:

Suppono primo, quod cognitio intuitiva alicujus rei est, quia talis cognitio est a tali re existente in propria existentia, ita quod talis res saltem est causa partialis cognitionis ; et hoc modo omnis entitas dicens perfectionem absolutam, potest causare cognitionem intuitivam in intellectu sibi proportionato, quod dico propter intellectum divinum, qui non est proportionatus, ut posset moveri ab aliquo ente creato, ut patet a Doctore quaest 14 quodl. et etiam propter essentiam divinam, quae nullo modo proportionatur intellectui creato, ut patet in 2. dist. 24. in resp. ad argumenta.

Dico secundo, quod aliquid potest cognosci intuitive, et hoc solum terminative, ita quod talis cognitio solum terminetur ad talem rem existentem in propria existentia, et nullo modo movetur a tali re

Dico tertio, quod aliquid potest cognosci intuitive dupliciter, ut puta homo,uno modo per motionem propriam: alio modo, quia talis cognitio vere causatur ab aliqua re perfecte continente ipsum hominem secundum totam suam entitatem, continente dico, virtualiter vel eminenter.

Secundo, suppono quod homo potest cognosci dupliciter in essentia divina. Primo, quia ipsa quidditas, ut relucens in essentia divina, suo modo potest movere intellectum Angelicum, et tunc talis cognitio nullo modo dicitur intuitiva, cum non sit causata a tali quidditate, ut in propria existentia, nec etiam terminatur ad illam ut in propria. existentia Alio modo cognitio ipsius hominis potest immediate causari, vel partialiter, vel totaliter a voluntate divina, perfecte supplente vicem talis objecti ; et voluntas divina potest causare cognitionem perfecte intuitivam ipsius hominis, licet non actu existentis, quia ipsa voluntas divina perfecte continet virtualiter et eminenter totam quidditatem hominis, et per consequens respectu ipsius hominis potest causare cognitionem tam intuitivam quam abstractivam, ut satis patet in simili supra dist. 3. q. 9. 10. et 11.

Si dicatur, nonne talis cognitio terminatur ad hominem, ut actu relucet in essentia divina, et ut sic non terminatur ad ipsum sub propria existentia, dico, quod sufficit, quod talis cognitio sit causata ab aliquo perfecte supplente vicem objecti. Nonne etiam intellectus divinus perfectissime cognoscit, et intuitive omnem creaturam, etiam antequam fieret ; talis enim cognitio vere dicitur intuitiva, quia quasi causatur ab essentia divina perfecte existente, et in propria existentia perfecte praesente et supplente vicem cujuscumque objecti creati respectu cujuscumque cognitionis possibilis haberi de tali objecto, et sic perfectissime suo modo causat cognitionem sui intuitivam, et omnium creaturarum in intellectu suo, etiam antequam fierent, sic in proposito.

Tunc ad difficultatem respondeo quod quando Doctor dicit in isto secundo, dist. praesenti, quaest, praesenti, quod Angelus non cognoscit intuitive lapidem relucentem in essentia divina, sic debet intelligi, quod ipse lapis, ut relucens in essentia divina, cum tantum habeat esse cognitum, ut patet in primo, dist. 3. quaest 4. ut sic, non potest movere aliquem intellectum ad cognitionem sui intuitivam, et sic concedo, quod intellectus Angeli tantum cognoscit quidditatem lapidis cognitione abstractiva. Et cum dicit, quod perfectius videt lapidem in lumine increato quam in creato, puta in specie intelligibili, dico, quod verum est, loquendo de cognitione abstractiva, quod perfectius cognoscitur lapis relucens in essentia divina, quam in aliqua specie intelligibili creata. Loquitur ergo Doctor ibi, quod ipse lapis, quantumcumque relucens in Verbo, non potest partialiter causare in intellectu Angeli cognitionem sui intuitivam, sed tantum, ut est existens in proprio genere et in propria existentia, non tamen negat, quin lapis possit videri intuitive, non per motionem ipsius lapidis, sic relucentis in essentia divina, sed per motionem voluntatis divinae supplentis vicem ipsius lapidis, quantum ad omnem sui cognitionem. Et quando dicitur, quod cognitio in Verbo est perfectissima, dico quod verum est, comparando cognitionem abstractivam ad abstractivam, et intuitivam ad intuitivam: cognitio enim intuitiva lapidis in Verbo causata a voluntate divina, valde perfectior est cognitione intuitiva causata ab ipso lapide existente in proprio genere. Similiter cognitio lapidis abstractiva relucentis in essentia divina, valde perfectior est cognitione causata ab ipso lapide relucente in specie intelligibili, fit ergo comparatio hoc modo, et non simpliciter, comparando intuitivam ad abstractivam.

Concedo enim quod cognitio abstractiva habita de lapide relucente in essentia divina, quantum ad suam entitatem, est imperfectior cognitione intuitiva habita de lapide existente in proprio genere, si tamen, ut in Verbo, possit haberi cognitio abstractiva, de quo alias.

Ad ultimam licet solutio pateat ex dictis, dico tamen quod quando dicit, quod impossibile est cognitionem intuitivam esse per aliquam rationem, quae sit in eadem dispositione, et eodem modo repraesentans re manente, et etiam non manente, debet intelligi de cognitione intuitiva, quae habetur de aliqua re secundum propriam existentiam, quia ex quo cognitio intuitiva est existentis, inquantum existens, est in propria existentia, ita quod talis natura sub ratione formali, qua existit, est ratio formalis talis cognitionis, et tunc bene sequitur quod si illa ratio formalis cognitionis intuitivae maneret eadem, re intuitive cognita existente, et non existente, quod non esset ratio formalis cognoscendi intuitive.

Si vero loquamur de ratione formali respectu cognitionis intuitivae respectu alicujus objecti virtualiter et eminenter contenti in tali ratione formali, vel in aliquo objecto, cujus est talis ratio formalis ; dico, quod sive talis res c contenta existat, sive non existat, potest intuitive cognosci per talem rationem formalem, ut patet de essentia divina, quae est ratio formalis cognoscendi intuitive quidditatem lapidis, sive lapis existat, sive non, poterit ipsa esse ratio formalis, quasi causandi cognitionem intuitivam ipsius lapidis in intellectu divino, et sic debet intelligi Doctor.

Ad objectiones contra rationem ad secundam conclusionem, dicitur quod per se primo et directe intentum S. Thomae est, quod quia a Deo effluit in Angelum similitudo Socratis, non solum quoad conditiones communes, sed quoad conditiones singulares, ideo Angelus intelligit ipsum. Sed quia opinatur materiam esse principium singularitatis in rebus materialibus, et formam communitatis, ideo in quaestionibus de veritate quaest. 8. artic. 11. innuit rationem, quam hic expresse per universale et individuale expressit per formam et materiam. Unde dupliciter respondere potest : Primo, quod quantum ad praesens spectat propositum, per accidens se habet materia et forma, quoniam vis rationis consistit in hoc, quod in Angelo indita est similitudo omnium tam universalium quam individualium conditionum, quaecumque sint, et per quaecumque naturalia principia habeantur. Secundo, quod de materia possumus loqui dupliciter : uno modo secundum seipsam, id est, prout est in rerum natura. Alio modo, secundum quod ex ordine ad formam per intellectum abstrahitur, et quod materia secundo modo cadit in quidditate rei naturalis, primo vero modo individuat; et quod in proposito est sermo de materia, non uno tantum modo, sed de omnibus modis, ita quod intendit, quod in Angelo sit similitudo materiae repraesentans eam secundum esse naturale, quod habet existendo in rerum natura in rebus, et non solum similitudo ejus, secundum quod est pars definitionis rerum naturalium, quod brevius dici posset, quod in eo est similitudo non solum materiae, sed materiae signatae, quam constat in definitione non poni.

Ad secundam objectionem contra idem, negatur quod species influxa sit ratio cognoscendi tantum quidditatem, nec aliquam adduxit unquam rationem arguens efficacem ad oppositum.

Ad tertiam dicitur, quod nulla est fallacia, arguendo a communi exemplari ad consimilitudinem exemplatorum, imo est locus necessarius, et non tantum rationabilis, quoniam quidquid convenit uni similium, ut sic, convenit et alteri. Talis autem est processus iste fundatus super hoc, quod a Deo fluxerunt res in duplici esse, naturali et intentionali in mentibus Angelorum. Ex hoc enim manifeste sequitur non ex ratione perfecti, aut imperfecti, sed ex ratione similium, quod similitudo rei in esse naturali apud Deum existens, effecerit esse intentionale simile sibi in mente Angelica, ac per hoc illa species intentionalis repraesentet illammet, quam repraesentat divina similitudo, a qua est exemplata, nihil obstante differentia, secundum perfectum et imperfectum.

Ad objectiones vero contra conclusionem ordinate respondendo, ad primam dicitur quod cognosci per propriam speciem dupliciter contingit, scilicet adaequate vel excellenter, et quod singulare ab Angelo non cognoscitur per propriam speciem adaequate, quia sic sequeretur infinitas specierum, sed per speciem excedentem, id est, repraesentantem non solum hoc, sed multa alia. Rursus, cognosci per speciem quidditatis contingit dupliciter, scilicet adaequate et excellenter; et quod singulare non cognoscitur per speciem quidditatis adaequate, quia sic non cognosceretur, ut hoc, nisi forte arguitive et valde imperfecte, sed per speciem quidditatis excessive, id est, repraesentantem non solum ipsam, sed etiam singulares ejus conditiones, quas habet in rerum natura ; et haec est via S. Thomae. Non enim putat ipse, quod Angelus cognoscendo quidditatem, puta equinitatem, ex vi talis objecti cogniti cognoscat singularia illius, imo hanc viam in quaestionibus de veritate, loco allegato, reprobat ; sed opinatur, quod cognoscendo quidditatem cognoscat individua illius, id est, per eamdem speciem per quam cognoscit quidditatem cognoscit individua illius, quoniam species illa est distincte repraesentans utrumque excellenter.

Ad secundam vero et tertiam objectionem simul dicitur, quod species Angelica repraesentat quidditatem rei, puta humanitatem, et omnes varietates ejus, secundum omnes conditiones ejus naturales,ut S. Thomas loco allegato dicit; unde et repraesentat humanitatem existere hic et ibi, in hoc et in illo, talem et tantam, et sic de aliis conditionibus.

Ad cujus evidentiam, quoniam ex hoc pendet intellectus et cognitio hujus materiae videnda sunt duo, scilicet quid repraesentatur, et quomodo repraesentatur.

Quoad primum,sciendum est quatuor essem rebus,scilicet quidditatem,singularitatem, existentiam seu conjunctionem unius cum alio in rerum natura, et durationem talis existentiae seu conjunctionis: et haec omnia oportet sciri ab intellectu habente perfectam notitiam de singularibus, suntque separabilia ab invicem in esse cognito, quoniam unum potest cognosci alio ignoto, ut patet discurrendo per singula. Et quoniam cognitio fit per assimilationem, necesse est intellectui cognoscenti hoc repraesentari illa; et de primis quidem duobus non est difficile concipere quod indita sit Angelo eorum similitudo, quoniam utrumque spectat ad quaestionem quid est, quoniam per primum scitur, quid est Socrates universaliter conceptus, id est, inquantum homo: per secundum vero quid est Socrates inquantum Socrates, singulariter apprehensus, quod a nobis non est scibile.

Sed de reliquis duobus difficile est videre, et praecipue de quarto, quoniam hoc ad quaestionem, an est, et quando est

spectat. Et ut plene lustremus rem hanc,

sciendum est, quod conjunctio aliquorum,

et ejus duratio, multipliciter potest repraesentari intellectui, scilicet in suis causis quidem, quemadmodum conjunctio humanitatis cum risibilitate praesentatur intellectui repraesentanti sibi quod quid erat esse utriusque. Ex his enim intellectus conspicit conjunctionem et coaevitatem eorum, sed hoc non habet locum in contingentibus, ut de se patet. In seipsa repraesentari potest dupliciter : uno modo ita, quod duratio illius conjunctionis sit repraesentata sicut qualitas aliqua rei repraesentatae, quemadmodum albedo figurae repraesentatur visui. Alio modo ut ipsa conjunctio sola sit res repraesentata, ejus duratio concurrat, ut conditio necessaria ad hoc quod repraesentetur, quemadmodum de facto se habet duratio, seu praesentia coloris ad colorem visum repraesentatum oculo; non enim species visibilis repraesentat durationem, sed videri ac repraesentari color non potest, nisi praesenti tempore mensuraretur. Et quod ita sint species Angelicae apud S. Thomam, non solum repraesentant humanitatem et Socrateilatem, sed etiam in seipsa conjunctionem eorum, cum existere in rerum natura, et in quocumque alio esse accidentali et naturali, sed non repraesentant durationem talium coniunctionum tanquam rem repraesentatam, sed tanquam conditionem, sine qua conjunctio illa non repraesentatur; quod enim repraesentetur duratio contingentis conjunctionis, ex eo patet, quod firmiter credimus Angelos non cognoscere futura contingentia. Si namque in Angelo esset indita similitudo sessionis meae crastinae, praesciret evidenter sessionem mihi contingendam cras, et quod repraesentet durationem, ut conditionem sine qua non, et quod talem speciem, ut patet in visu nostro; et clarius patet, si fingas visum esse virtutem omnium cognoscitivam, tunc enim per talem speciem, qua repraesentaretur sibi color praesens, ut modo repraesentat, scilicet quod praesentia concurrit, ut conditio sine qua non, cognosceret non solum hunc colorem, sed hunc colorem existentem in praesenti tempore. Deinde declaratur primum ex eo quod duratio alicujus nullam habet repugnantiam,ut sit talis conditio sine qua res non repraesentetur. Et confirmatur, quia quemadmodum duratio coloris est ejus conditio, sine qua color nec immutat visum, nec videtur, ita est etiam conditio, sine qua non repraesentatur ; et haec de primo.

Quoad secundum vero modum, scilicet repraesentandi, breviter dicitur, quod apud S. Thomam species impressa Angelo a Deo respectu praedictorum se habet sicut in oculo esset naturaliter congenita species alicujus objecti, puta hujus albi, tunc enim per talem speciem nec repraesentaretur, nec cognosceretur hoc album, nisi quando existeret, quoniam inter repraesentans et repraesentatum requiritur similitudo. Nec hoc album simile est illi speciei repraesentanti, nisi hoc album existat, quoniam species illa repraesentat hanc albedinem existentem, et sic per illam speciem videret oculus hoc album, quoniam illud esset, et non videret illud, quoniam non esset,et sic duratio hujus albi in rerum natura si haberetur, ut conditio sine qua hoc album, nec repraesentaretur, nec videretur, non est defectus speciei visibilis, sed ex defectu ipsius objecti, nec per mutationem speciei, sed per mutationem ipsius objecti cognosceret hoc album nunc esse, et postmodum perciperet illud non esse ex defectu assimilationis illus. Et ex hoc patet quomodo stat, quod species indita, et non causata ab objecto singulari, et quod naturaliter repraesentet et sit ratio cognoscendi rem per se primo et directe quando est, et ex consequenti quando non est: et quoniam unum individuum superioris ordinis aequivalere potest multis non solum individuis, sed speciebus inferioris ordinis, elevationem naturae Angelicae supra corporea intuitus S.Thomas posuit species in Angelo sic tantae perfectionis, quod distincte quidem excellentes tamen sit ratio repraesentativa multarum quidditatum, et singularium, et multarum conjunctionum in rerum natura, ita quod quandocumque conjunctio illa ponitur in rerum natura, statim assimilatur illi speciei, et sic repraesentatur et cognoscitur. Disjuncte autem desinit repraesentari, quia desinit assimilari, et ex his facillime patet responsio ad objectiones: nam secunda objectio supponit, quod conjunctio contingens repraesentatur non in seipsa, sed in rationibus terminorum tantum.

Tertia vero supponit, quod praesentia temporalis non concurrat necessario ad rem cognitam, nisi quia est causa cognitionis, cum liquido constare possit, quod hoc album dupliciter concurrit ad visionem, scilicet ut causa immutans visum, et ut objectum terminans ; et quod praesentia temporalis exigitur ad ipsum, non solum inquantum immutans rem, sed inquantum terminans, ita quod si terminaret, et non immutaret, nihilominus exigeret praesentiam temporalem, et sic se habet in proposito, ut patet ex dictis.

Ad confirmationem autem dicitur, quod illa propositio supra, quam saepissime fundat Scotus, scilicet quod species repraesentans, re absente et praesente, non sufficit ad cognitionem intuitivam, non est universaliter vera, quoniam hoc dupliciter contingit, scilicet, per hoc quod abstrahit a praesentia et absentia rei, quemadmodum se habent species intelligibiles apud nos, et de talibus est vera propositio. Alio modo non per abstractionem, sed per excellentiam, id est, quia tantae excellentiae est, ut repraesentet rem, et secundum conditiones ejus absolute, et secundum conditiones praesentiae, vel tanquam rem repraesentatam, ut species divina, vel ut conditionem sine qua non, ut species augeata, et de talibus non est vera propositio. Species ergo non propter abstractionem, sed excellentiam sui eodem modo repraesentans ex parte sui, sive res sit, sive non, sufficit ad cognitionem intuitivam, quia posita re, aliquid novi repraesentat, non per sui, sed rei repraesentatae mutationem, seu novitatem, et hoc bene nota.

Ad primam vero rationem ex d. 9. adductam quarto loco, dicitur negando consequentiam. Et ad probationem, qua dicitur quando pluralitas infert majorem perfectionem, infinitas infert infinitam, dicitur primo, quod falsum assumitur ; debet enim sub disjunctione concludi, si pluralitas infert majorem perfectionem, infinitas infert, vel infinitam perfectionem, vel altioris ordinis perfectionem. Stat enim, quod una perfectio altioris ordinis tantae sit perfectionis, quod excedat infinitas perfectiones inferioris ordinis, et eminenter aequivaleat eis. Rursum secundo dicitur, quod cum aliquid esse infinitae perfectionis contingit dupliciter, scilicet simpliciter, vel in tali genere, aut specie, nec oportet quod est infinitum in tali genere, aut specie esse infinitum ens simpliciter, ut patet de albedine infinita, si esset intensive infinita ; non enim propterea esset perfectior quam substantia, sed esset infinitae perfectionis, infra speciem tamen albedinis. Unde in proposito, dato quod infinitas contentorum inferat infinitatem continentis, non sequitur ; ergo illud continens est infinitae perfectionis simpliciter, sed in tali genere aut specie, et sic ratio haec ex duplici deficit capite :

Primo, quia non sequitur infinitas, nisi sub disjunctione.

Secundo, quia etiam quando sequitur infinitas, non sequitur infinitas perfectionis simpliciter, sed perfectionis in genere vel specie, quemadmodum pluralitas non infert tunc majorem perfectionem, nisi ejusdem rationis: et quando Scotus utitur ista ratione ad diversa proposita, et in diversis materiis, oportet diligenter notare, quae diximus, et applicare ad materias. Quantum autem ad praesens spectat, jam patet quod ponimus species altioris ordinis, et similiter actum intelligendi speciei proportionatum.

Ad secundam autem rationem ex dictis habetur responsio. Supponit enim ratio unum falsum, scilicet, quod species in mente Angelica repraesentet durationem conjunctionis contingentis tanquam rem repraesentatam, cujus oppositum diximus, imo hoc proprium est essentiae divinae, et forte non est communicabile alicui speciei, quoniam hoc est repraesentare ea quae facta sunt contingenter in seipsis determinatae, et ideo cum dicitur, aut repraesentat utrumque oppositorum, etc.

Respondetur cum triplici distinctione, scilicet, de repraesentari tanquam rem repraesentatam et conditionem sine qua non, et de oppositis et secundum differentias temporis et absolute, et de oppositis positive et contradictorie. Et dicitur, quod species in mente Angelica repraesentat tanquam rem repraesentatam alterum oppositorum positivorum absolute, et non cum aliqua differentia temporis ; repraesentat enim cognitionem Socratis cum sessione, et non conjunctionem ejus cum sessione et non sessione contradictorie, nec repraesentat conjunctionem Socratis cum sessione durantem hodie vel cras, sed absolute conjunctionem ejus cum sessione, et conjunctionem ejus cum cursu. Et si dicas, quomodo ergo Angelus cognoscet reliquum contradictorium ? et similiter, quomodo certitudinem habebit per talem speciem de hodierna sessione Socratis, et crastino ejus cursu ? Jam ex dictis patet, quod cum ponitur in effectu sessio conditio sine qua non, et sic cognoscitur Socrates nunc sedens, cognoscetur vero post horam per eamdem speciem Socratis, non sedens desinente assimilatione inter ipsum, ut sedentem,

et illam speciem, et cras cognoscetur currens, facta assimilatione inter illam, et Socratem ut currentem. Et sic falsum est, quod si repraesentat alterum oppositorum determinate, quod nunquam per ipsam cognoscetur reliquum.

Ad tertiam autem rationem jam patet quod non inconvenit, imo est necessarium, et omnia naturalia statim, cum fiunt congenita esse Angelo habitualiter, et distantiam localem non impedire Angeli cognitionem.