COMMENTARIUS.

(h) De secundo principali. Hic Doctor intendit principaliter declarare, quomodo unus Angelus possit loqui uni Angelo, et non alteri, quamvis sint praesentes, et in aequali distantia, dicit, quod sicut in potestate Angeli est quantum ad primam intellectionem uti hac specie, etc. Vult dicere quod sicut Angelus habens plures species intelligibiles imperio voluntatis potest uti una ad primam cognitionem alicujus objecti, non utendo alia. Sic etiam. Angelus habens plures. intelligentias praesentes, id est, plures intellectus angelicos, potest in uno gignere intellectionem alicujus objecti non gignendo in alio ; et patet, quia si Angelus haberet in se plures intelligentias intrinsecas, id est, plures potentias intellectivas posset in una causare cognitionem alicujus objecti non causando in alia. Sic etiam quando habet plures intelligentias extrinsecas praesentes, poterit in una causare cognitionem unius objecti, non causando in aliam; patet, quia illae intelligentiae, sive potentiae intellectivae sunt passiva ejusdem rationis, et sic patet, quomodo intellectus Angeli activus, ut subest imperio voluntatis suae, non est magis determinatus ad unum passivum, quam ad aliud. Ex se enim est indeterminatus respectu omnis passivi ejusdem rationis, sed imperio voluntatis potest determinari ad causandum intellectionem in uno passivo, et non in alio et in alio, et hoc est quod dicit sententialiter.

(i) Responsionem quaere. Respondet magister Mauritius sic dicens : Potes dici, sicut haberi potest ex Reportais q. 3. etc.

In ista littera insurgunt aliqua dubia. Primum in hoc quod dicit, quod voluntas Angeli, sive quod in potestate Angeli est quantum ad primam intellectionem uti hac specie in memoria, vel illa, ad illam intellectionem intellectualem istius vel illius, quia si hoc esset verum, tunc voluntas Angeli posset imperare primam intellectionem, quod est contra Doctorem in primo, dist. 3. quaest 6. Et ultra sequeretur, quod voluntas posset imperare aliquem actum circa aliquod objectum non praecognitum, quod est contra Doctorem in primo, ubi supra, et dist. 6. et 27. ejusdem primi.

Respondeo, quod Doctor hic non loquitur absolute de prima intellectione objecti, quia voluntas ante omnem cognitionem objecti posset illam imperare, sed bene prima intellectio est in potestate voluntatis, quoad ejus continuationem, ut supra dixi. Vel etiam potest dici, quod si intellectus fiat praesens voluntati, ut cognitus habens plures species intelligibiles praesentes illi voluntati, quod potest imperare intellectui, ut una utatur, non utendo alia; sed hoc non est ita ad mentem Doctoris, quia voluntas non posset imperare intellectui intelligibili, nisi illa sit praesens voluntati, ut cognita, et sic oportet objectum esse prius cognitum, quia species intelligibilis posterius cognoscitur quam objectum. Sed an voluntas posset sic imperare, ut Intellectus utatur sic vel sic aliqua specie quoad primam intellectionem objecti. Haec difficultas usque ad 42. dist. hujus differatur.

Secundum dubium est ibi, quia dicit Doctor quod Angelus potest simul pluribus loqui, quod est valde difficile tam ex parte intellectus loquentis, quam ex parte objecti cogniti. Ex parte intellectus loquentis sic dubitatur, quia si intellectus loquentis, loquendo de objecto revelato, ad cujus cognitionem non concurrit objectum revelatum, sed tantum ipse intellectus, et tunc si simul potest loqui etiam Angelis, tunc simul poterit causare decem intellectiones ejusdem rationis, et tunc aut causabit illas simul aeque perfecte, sicut quamlibet seorsum, aut non aeque perfecte. Si primo, ergo simul poterit causare infinitas, ut deduxi in primo, dist. 2. quaest 1. Si secundo, ergo non poterit ita perfecte loqui uni, sicut alteri, quod videtur inconveniens. Si etiam non loquatur de objecto non revelato, quod partialiter concurrit ad intellectionem, adhuc insto de intellectu, ut est alia causa partialis: si enim intellectus loquentis partialiter simul potest producere decem intellectiones ejusdem rationis, aeque perfeete has simul decem sicut quamlibet seorsum sumptam, ex hoc videtur quod infinitas posset simul producere, licet partialiter, et Angelis sic infinitis posset simul loqui, si essent praesentes, et quod hoc sequatur, patet in simili de duobus corporibus, quae si simul possent esse in eodem loco propter penetrationem dimensionum: ergo et infinita corpora simul possunt esse in eodem loco, ut patet per Aristotelem quarto Physic. Similiter si idem corpus simul posset esse in duobus locis quantum est ex se posset esse et in infinitis locis, ut concedit Doctor in quarto, dist. 10. q. 2. Tum etiam, quia si Angelus posset causare plures intellectiones adaequatas in pluribus Angelis, eadem ratione plures poterit causare in intellectu suo adaequatas, maxime si illae plures sint diversarum rationum. Patet consequentia, quia intellectus loquens non potest causare cognitionem alicujus objecti in intellectu alterius, nisi prius causet cognitionem ejusdem in se, ut supra patet ; ergo si potest causare plures intellectiones diversarum rationum in pluribus Angelis, a fortiori poterit causare intellectu suo, et sic poterit simul habere distinctas cognitiones adaequatas, quod videtur inconveniens, ut etiam contra Doctorem, scilicet quod intellectus creatus aeque perfecte intelligat plura sicut quodlibet seorsum. Praeterea quaero quid Doctor intelligat, quando dicit quod potest simul causare distinctas cognitiones adaequatas in distinctis Angelis? Aut intelligit de adaequatione intensiva, aut extensiva. Non secundo modo, ut patet in littera sua ; non etiam primo modo, quia cum intellectus et objectum praesens sit causa naturalis, et agat secundum ultimum virtutis suae, et producat effectum perfectiorem, quem potest producere, ut patet in primo, distinct. 3. quaest. 2. tunc quando causat unam intellectionem in uno Angelo, causat secundum totam virtutem suam; ergo producit illam perfectam quantum potest, ergo si simul potest producere aliam aequalis perfectionis, oportet quod sit secundum majorem virtutem, ut patet a Doctore in primo, distinct. 2. quaest. 1. et in isto secundo, dist. 3. quaest. 10. Si vero causat aliam intellectionem secundum majorem virtutem, sequuntur duo inconvenientia : Primum, quod non causabit primam secundum totam virtutem suam. Secundum, quod secunda intellectio erit perfectior prima, quia majori virtute producta, et sic istae intellectiones non erunt adaequatae, cum una sit perfectior alia. Similiter cum ad hujusmodi intellectiones, si sint abstractivae, concurrat species intelligibilis objecti de quo loquitur, et illa species intelligibilis est causa partialis intellectionis, et tu dicis quod ipse intellectus cum specie intelligibili producit intellectionem objecti, de quo loquitur in intellectu alterius Angeli, ut supra patet.

Et tunc quaero, an species intelligibilis agat ad intellectionem primam respectu Angeli, et secundum totam virtutem suam, quod verum est remoto omni impedimento: ergo producit intellectionem perfectam quantum potest, etsi simul potest producere aliam aeque perfectam, tunc augmentabitur virtus illius, quod videtur inconveniens. Si tu dicis, quod respectu unius intellectionis simul concurrit cum intellectu loquentis secundum totam virtutem suam, sed quando Angelus loquens loquitur alteri Angelo, ipse solus causat cognitionem objecti, de quo loquitur. Sed hoc est falsum, quia ut alias exposui, scilicet in primo, dist. 3. q. 1. et in isto secundo, dist. 3. quaest. 10. nihil potest causare cognitionem alicujus objecti, nisi contineat illud secandum totam suam entitatem virtualiter vel eminenter.

Praeterea, ista memoria in Angelo loquente, quae est perfecta, et non impedita, quae agit secundum totam suam virtutem, si simul potest producere duas intellecliones aeque perfectas in duobus Angelis, tunc duae intellectiones erunt una. Patet per Doctorem in primo, per argumentum, dist. 8. quaest, ult. ubi dicit: si Deus ageret de necessitate ad extra, cum sit virtutis infinitae, simul produceret infinitos effectus. Et addit dicens : Imo infiniti effectus essent tantum unus effectus infinitus. Sic arguo in simili.

Tertia difficultas est in hoc quod dicit, quod unus Angelus potest simul loqui pluribus Angelis.

Quaeritur modo, an plures Angeli, qui sint ejusdem speciei specialissimae, possint simul loqui uni Angelo, et hoc de eodem objecto vel de diversis, ita quod unus loquatur de eodem objecto, et alius de alio, et non de eodem objecto, quia tunc Angelus audiens simul posset recipere plures intellectiones ejusdem objecti, quod videtur inconveniens, et contra Doctorem supra, qui probat, quod Angelus loquens potest causare actum tantum in Angelo audiente, nisi Angelus audiens praehabeat cognitionem illius objecti. Non de diversis objectis, quia pono casum, quod sint decem Angeli ejusdem speciei, et loquantur de decem objectis solum numero distinctis, tunc causabunt simul decem intellectiones aeque perfectas in eodem intellectu audiente, quod videtur inconveniens. Tum, quia si potest simul habere decem, sequitur quod decem intellectionibus cognoscat idem objectum, quod videtur inconveniens. Tum etiam, quia si simul potest recipere decem ejusdem rationis, sequitur quod etiam infinitas.

Respondeo ad illa dubia, et pro majori intelligentia suppono aliqua.

Primo, quod duplex est repugnantia. Quaedam simpliciter, et tale repugnans per nullam potentiam est possibile. Secunda est tantum respectu agentis naturalis, et respectu talis agentis, quod est sic repugnans fieri, est impossibile fieri.

Secundo suppono, quod virtus quae potest producere plures effectus simul ejusdem rationis, quorum unus natus est esse pars alterius, ut patet in intensione formarum, potest producere unum effectum intensum tantae perfectionis, quantae sunt ibi plures, dummodo passum sit receptivum, et unus non repugnet alteri. Quod dico, quia quamvis Deus in distinctis passis in infinitum possit producere infinitas albedines, non tamen sequitur, quod possit producere unum individuum album intensive infinitum, quia aliquis gradus intensionis repugnat albedini sic intensae, ut patebit in tertio, distinct. 13. Ubi ergo unus effectus non repugnat alteri, intendendo illum, simul poterit producere effectum intensum ex omnibus illis, et sic si unus Angelus respectu ejusdem objecti potest simul producere mille intellectiones, quarum quaelibet circa perfectionem sit ut quatuor, et aeque perfecte possit producere mille sicut unam, sequitur quod poterit producere unam intellectionem perfectionis includentis perfectionem mille albedinum.

Tertia suppono, quod si aliqua virtus requirat, quod sit tantae perfectionis ad hoc ut possit producere unum effectum, de necessitate requirit majorem perfectionem ad hoc ut possit producere alium effectum ejusdem rationis aeque perfecte. Hoc patet, quia si virtus ut quatuor, respectu ponderis ut quatuor, ad hoc ut talis virtus possit simul portare aliud pondus ut quatuor ejusdem rationis, requirit majorem perfectionem et majorem virtutem, sic ergo in proposito; et sic sequitur quod si aliqua causa simul potest producere duos effectus ejusdem rationis aeque perfecte, sicut quemlibet seorsum, erit de necessitate majoris perfectionis.

Et ex hoc concludo, quod nulla virtus creata aeque perfecte potest producere duos effectus ejusdem rationis simul, sicut quemlibet seorsum, quin de necessitate sit majoris virtutis, imo sic dico, quod nulla est causa creata, quantumcumque perfecta, quae simul possit producere duos effectus ejusdem rationis, sicut quemlibet seorum, et sic nullus intellectus creatus simul potest producere duas intellectiones ejusdem objecti aeque perfecte simul, sicut quemlibet seorum.

Dico ergo ad mentem Doctoris quod non est virtus creata, quae simul possit producere duos effectus aeque intensos et aeque perfecte, sicut quemlibet seorsum, quod patet, quia quando producit unum, si est virtus naturalis, producit illum secundum totam virtutem suam ; ergo si simul producit alium aeque intensum, requiritur virtus dupla, aliter primus non fuisset productus secundum totam virtutem suam ; et hoc est quod dicit Doctor in primo, distinct. 8. quaest, ult. quod si virtus formaliter infinita ageret de necessitate naturae, tunc produceret unum effectum, qui esset formaliter infinitus. Et quando dicit hic in littera , quod potest simul loqui pluribus Angelis, ita quod simul potest habere plures effectus adaequatos, puta simul causando plures intellectiones adaequatas ejusdem objecti, sic debet intelligi, quod sint adaequatae intensive, ita quod intensiores non potest producere, et extensive, ita tot quod non plures. Et cum dicitur : Si producit primum secundum lolam virtutem suam ; ergo non potest producere secundum aeque perfectum. Dico, quod si passa, puta decem Angeli sint aeque disposita simul, sicut quodlibet seorsum respectu Angeli loquentis, talis casus positus vel erit impossibilis, quod magis credo ; et si non sunt aeque disposita, sed unum passum sit magis dispositum alio, tunc in magis disposito causabit perfectiorem intellectionem, et in minus disposito imperfectiorem. Si dicatur, quod saltem unus illorum erit dispositus ad recipiendum cognitionem intensivam, sicut Angelus loquens potest causare, et alius non sit ita dispositus, et sic de aliis: ergo simul poterit producere unam intellectionem perfectissimam in Angelo perfectissime disposito, quia secundum totam virtutem suam, et aliam in Angelo minus disposito, et sic requiritur major virtus in Angelo loquente, quod patet. Si enim aliqua virtus sit adaequata ad portandum onus centum librarum, simul non poterit portare aliud onus duarum librarum, aliter non portaret pondus centum librarum secundum totam virtutem suam.

Dico, quod hic casus est impossibilis, vel si est possibilis, dico, quod tantum producit intellectionem intensissime in Angelo disposito perfecte, et in Angelo minus disposito nullam simul producit ; vel si casus primus, puta quod decem Angeli sint simul aeque dispositi, sicut quilibet seorsum sit possibilis, dico, quod tantum unam intellectionem intensissime producet, quae tantum in uno illorum recipietur, vel nullam producet, et si tantum producet unam, stante aequali dispositione omnium, non est major ratio, quod in uno recipiatur quam in alio. Dico, quod quamvis non sit major ratio in uno quam in alio, tamen si aliquam intellectionem producet, tantum in uno illorum unam producet, et quis sit ille, Deus novit. SI dicatur, quod virtus creata quanto nobilior, tanto simul potest producere plura, dico, quod virtus creata nobilior non est ad impossibile, sed tantum ad possibile. Si ergo virtus major comparetur ad minorem respectu effectus ejusdem rationis, dico quod major intensiorem effectum producet quam minor ; si comparatur ad effectus diversarum rationum, dico quod major ad plura potest se extendere, quam virtus inferior, ut patet de Sole et de igne.

Quando igitur Doctor dicit, quod potest simul habere plures effectus adaequatos, debet sic intelligi, quod si producat tantum decem effectus extensive, et non plures, simul illi effectus, vel erunt aequales in se, posito quod decem Angeli sint dispositi tantum ut duo, ita quod quilibet sit aeque dispositus ut duo, non loquendo de ultima dispositione et perfectissima, tunc dico quod simul causabit decem intellectiones aeque perfectas.

Si dicatur, producit primam secundum totam virtutem suam.

Dico, quod tantum producit, quantum passum natum est recipere.

Et si dicatur, quod talis virtus agit secundum ultimum potentiae suae.

Dico, quod respectu unius intellectio ais non agit secundum totam virtutem suam, imo virtus illa, ut simul est ad plures effectus, sic est secundum lolam virtutem suam ad illos, quod secundum totam virtutem suam unum illorum non producet: si vero non sunt aequales in perfectione, sed una intellectio perfectior, et alia minus perfecta, sic debet intelligi, quod simul producit illos effectus sibi adaequatos, quod perfectiores non . posset producere, ita quod ista adaequatio respicit potenliam producentem, et non perfectionem oequalem effectuum. Et ex his patet responsio ad primam dubitationem, quia si posset producere duas intellectiones ejusdem rationis secundum totam virtutem suam, ita perfecte simul sicut quamlibet seorsum, non repugnaret producere infinitas ; quod patet ex isto, quia ad productionem duarum perfectionum requiritur major perfectio, ita quod illa perfectio major sit ut octo, et possit producere duas aeque perfecte sicut quamlibet seorsum sumptam, et unam producit secundum totam virtutem suam, et ita perfecte sicut duas, hoc idem potest sequi de tertia, et sic usque in infinitum, ut patet intuenti? Sed quia Doctor dicit quod potest habere plures effectus adaequatos modo praeexposita ; ergo et infinitos, ita quod unus sit perfectior et alius imperfectior, vel sint oequales imperfectione, et sic staret argumentum de duobus corporibus. Et hoc probatur, quia si conceditur, quod habens in virtute sua infinitas species, potest illas simul producere, et hoc quantum est ex parte habentis talem virtutem, ut clare patet a Doctore in primo, dist. 2. quaest. 1. part. 1. Et licet sit simpliciter repugnantia et manifesta incompossibilitas ex parte specierum, ut scilicet simul possint esse infinitae species actu, ut subtiliter probatur a Doctore in secundo Metaphysicae suae in quaestionibus de infinito, non tamen esset talis repugnantia ex parte continentis virtualiter infinitas species, ut patet de duobus contrariis, quae licet ad invicem repugnent posse esse simul in eodem subjecto, tamen non est repugnantia ex parte Dei; sic dico in proposito de continente virtualiter plures effectus ejusdem rationis. Dico, quod licet possit habere simul plures adaequatos virtuti suae, non tamen infinitos, ut patet in exemplo, nam si sit aliqua virtus ut centum, potens ferre centum pondera, illa virtus si numeraliter potest ferre centum pondera, quod non plura simul, ita quod tanta virtus correspondet tanto ponderi, et major majori, etc. et sic dico, quod nulla virtus naturalis est, quae possit facere duo corpora esse simul in eodem loco. Sed sola virtus divina, quae sicut potest facere duo corpora esse simul in eodem loco, ita et infinita, et sicut potest facere idem corpus esse in pluribus locis, ita et in infinitis, ut patet a Doctore in quarto, dist. 10. quaest 3.

Si dicatur, quod licet virtus creata non possit simul producere plures effectus diversarum perfectionum, sive infinitos, saltem potest producere effectus ejusdem rationis infinitos, et hoc simul: et hoc est quod dicit Franciscus de Mayronis in primo, dist. 2. quod argumentum Scoti non concludit de effectibus ejusdem rationis, quia virtus creata, puta homo vel ignis, licet adhuc simul non producat infinitos effectus ejusdem rationis, tamen potest producere quantum est ex parte sua, et tamen talis causa non est formaliter infinita, quia unus effectus ejusdem rationis ad sui productionem non requirit minorem virtutem in causa producente quam alius; effectus vero alterius rationis requirit majorem perfectionem in causa quam alius alterius rationis, patet, quia una species est perfectior alia, et sic quodlibet individuum unius speciei est essentia perfectior quolibet individuo alterius speciei perfectioris; si igitur aliqua causa haberet in virtute sua posse producere infinitas species, illa esset formaliter infinita.

Dico, quod causa quae potest producere infinitas species, dicitur formaliter infinita duplici ratione, quia ex quo habet in virtute sua posse producere infinitas,

etiam successive, erit formaliter infinita; patet quia si A requirit perfectionem ut unum ad producendum unam speciem, majorem perfectionem requirit ad producendum aliam ; igitur cum species sint sicut numeri, 8. Metaph. sequitur quod habens in virtute sua posse successive producere infinitas species, sequitur quod illud sit formaliter infinitum. Esset etiam infinitum ex hoc, si simul posset producere infinitas, quia (ut supra dixi) posse producere infinitos effectus aeque perfectos, ita perfecte simul sicut quemlibet seorsum, est majoris perfectionis, a fortiori si simul potest producere effectus diversarum specierum aeque perfecte simul sicut quemlibet seorsum. Dico igitur, quod causa quae simul potest producere infinitos effectus ejusdem speciei aeque perfecte, sicut quemlibet seorsum est formaliter infinita, quia licet unus effectus seorsum sumptus non requirat majorem perfectionem in causa, quam alius ejusdem rationis, tamen simul sumpti requirunt majorem perfectionem, cum non possint aeque perfecte produci, sicut quilibet seorsum, nisi major perfectio requiratur in causa, et si infiniti possent simul produci, infinita perfectio arguitur in causa.

Si dicatur : Nonne Sol concurrit, ut causa cum causis secundis in istis inferioribus? dico quod sic. Nonne in eodem instanti plures causae secundae producunt 1 plures effectus ejusdem rationis, sive speciei ? dico quod sic ; igitur Sol concurrit ad omnes istos effectus ejusdem speciei. Admittitur, sed dico, quod non concurrit aeque perfecte ad duos, et secundum totam virtutem suam, sicut ad quemlibet seorsum sumptum ; et sicut dico de effectibus ejusdem rationis, ita dico de effectibus diversarum rationum.

Si dicatur : Videtur quod si intellectus noster non possit habere duas intellectiones aeque perfectas modo praeexposita ; igitur tunc intellectus Beati perfecte intelligit essentiam, et semper, quod nunquam posset perfecte intelligere alium Angelum, quantum est intelligibilis.

Dico, quod posito quod unus Angelus inlensissime cognosceret essentiam divinam, ita quod toto conatu et tota virtute sua, ut causa tamen partialis causaret hujusmodi cognitionem, tunc non aeque perfecte, et aeque intense cognosceret alium Angelum, causando cognitionem illius. Licet tamen perfecte cognosceret illum, quantum est cognoscibilis, ita quod talis cognitio attingeret totam essentiam Angeli, non tamen illa cognitio esset elicita secundum totam virtutem et totum conatum, ita quod ipsa cognitio sit aeque perfecte elicita ab Angelo simul cum cognitione essentiae divinae, sicut elici posset, ut seorsum sumpta, et sine cognitione essentiae divinae.

Secundo dico, quod talis cognitio essentiae divinae eliciatur intensissime, hoc tamen esset principaliter a voluntate divina, et non a conatu Angeli. Patet, quia quilibet intellectus Beati, loquendo de intellectu ejusdem speciei, toto suo conatu videt essentiam divinam, tamen visio unius est perfectior et intensior quam visio alterius, et hoc erit ratione voluntatis divinae efficacius concurrentis cum intellectu unius quam cum intellectu alterius.

Sed est difficultas, loquendo tantum de conatu Angeli, an scilicet toto conatu suo aeque perfecte possit intelligere Deum, et alium Angelum simul, sicut quemlibet seorsum. Dico quod non, quod patet per superius dicta.

Si dicatur, si intelligendo Deum secundum lotum suum conatum, sive secundum totam suam virtutem, an possit causare intellectionem alterius Angeli, licet non secundum lotum suum conatum ; videtur quod non, quia si secundum totam suam virtutem causat intellectionem Dei, partialiter tamen. Si causat partialiter intellectionem alterius Angeli, tunc videtur quod secundum majorem virtutem; dico quod sic, et non sequitur inconveniens, sicut in praecedenti, quia perfectio visionis divinae erit principaliter a voluntate divina, et sic non sequitur quod requiratur major virtus.

Ex his ergo patet responsio ad primam difficultatem, et concedo primo, quod non posset causare duas intellectiones sic adaequatas, ita quod non aeque perfecte simul, sicut quamlibet seorsum.

Deinde concedo, quod quando causat unam intellectionem simul cum alia, non causat illam secundum totam suam virtutem absolute, quia tunc forte non posset causare aliam, et idem dico de specie intelligibili sive de objecto, sicut dixi de intellectu ;sequentia ex his clara sunt.

Ad secundam difficultatem, an plures Angeli possent simul loqui uni Angelo, causando cognitionem, puta lapidis ? Dico ut supra, quod si Angelus audiens esset aeque proportionatus, et aeque dispositus respectu decem Angelorum loquentium, sic simul respectu omnium, sicut respectu cujuslibet seorsum sumpti. Dico, quod vel nullam intellectionem causabunt, vel si aliquam, erit tantum ab uno Angelo, quem Deus novit, causare autem plures posse non videtur, quia tunc intellectus audiens, simul haberet plures intellectiones ejusdem objecti, quod non est dicendum ;et etiam hoc Doctor negat supra, quod quando Angelus loquens loquitur alteri Angelo habenti cognitionem objecti, de quo loquitur, tunc non causat cognitionem, sed tantum speciem intelligibilem, si non praehabeat. Si vero decem Angeli loquentes loquuntur uni Angelo de decem objectis diversis, an simul possint causare cognitionem illorum? dico quod sic: ergo Angelus audiens simul intelligit decem objecta. Dico quod non habeo hoc pro inconvenienti, non tamen intelliget quaelibet simul sumpta, sicut quodlibet seorsum posset intelligere, et hoc, quia licet decem Angeli cum decem speciebus intelligibilibus, sic se haberent, quod unusquisque posset causare cognitionem sui objecti perfectissime, tamen non posset illam causare, nisi in subjecto apto nato recipere ;sed Angelus audiens non potest sic disponi, ut simul recipiat decem intellectiones decem objectorum aeque perfectas simul, sicut quamlibet seorsum sumptam, et sic patet difficultas. Contra aliqua dicta Doctoris instat Gregorius de Arimino in 2. dist. 9. q. 2. Et primo instat contra illud quod dicit Doctor scilicet, quod unus Angelus potest videre intuitive A, in intellectu alterius Angeli cognoscentis A, sed ut clarius intelligatur contra quid arguit Gregorius, sub brevitate ipse Gregorius recitat opinionem Doctoris quam, (ut clarius intelligantur ratione suae recito, et incipit ibi: Alius modus dicendi est, quod unus Angelus loquitur alteri, causando in eo intellectionem ejusdem objecti, quod ipse intelligit. Ubi advertendum quod, secundum istum, Verbum praeter visionem, qua Angelus videt in Verbo aliquod objectum, adhuc potest quadrupliciter cognoscere illud, verbi gratia, A quatuor modis aliis potest videre intuitive, scilicet in seipso A, et iterum intuitive, ut in intellectu alterius Angeli cognoscentis, et abstractive per speciem habitualiter concreatam vel acquisitam, et nulla istarum intellectionum est auditio, quia nulla est per se expressa ab intelligente, inquantum intelligens est, imo accidit ei, quod objectum sit intelligens, aeque enim moveret si non esset intelligens, et in omnibus istis si aliquis intellectus causet, est intellectus ipsius intelligentis non alterius, et ipsum objectum concurrit ibi cum intellectu, ut causa partialis.

Quarto modo potest iste cognoscere A, ita quod intellectio fiat in eo per intellectum alium exprimentem, et intellectus istius nullam causalitatem habeat respectu actus, sed tantum erit passivus, et illa sola cognitio est auditio, et est expressa .ab intelligente, inquantum est intelligens, ita quod solummodo intellectus loquentis, vel quae sunt in ipso, ut in ipso, vel praesentia sibi, ut sibi sunt activa respectu auditionis, et hoc non ut proximi effectus;nam ista praesentia loquenti prius causant intellectionem actualem in loquente, quam causent istam auditionem in loquente, ipsa tamen intellectio loquentis non in loquente ratio agendi inquantum loquitur, sed aliquid pertinet ad memoriam loquentis. Quod autem Angelus possit causare intellectionem ipsius A, in alio Angelo, probatur, quia quod est sufficienter in actu primo respectu alicujus effectus, potest illum causare in quocumque receptivo illius effectus, sed Angelus habens notitiam actualem alicujus objecti, verbi gratia A, est sufficienter in actu primo ad causandum intellectionem actualem ipsius A ; igitur potest illam causare in quocumque receptivo illius: sed intellectus alterius Angeli est receptivus ejus, cum sit ejusdem rationis cum illo intellectu, igitur, etc. Probatio majoris, quia prima extrema proportionis activi et passivi sunt universalissima, abstracta a quocumque activo et passivo, quia ista proportio inest particularibus per rationem communem, et ideo extremis. Minor probatur, quia Angelus habens in se actum primum cognoscendi A, et speciem, et quaecumque ponuntur necessaria ad cognitionem, per id quod habet potest facere intellectum suum in actu secundo, causando in se intellectionem A, sicut effectum.

Contra haec, quia continent aliqua falsa. Primum est, quod unus Angelus potest videre intuitive A, in intellectu alterius Angeli cognoscentis A ; si enim hoc esset verum, hoc esset, quia videndo cognitionem alterius Angeli cognoscentis A, per illam intuitivam videret A, patet, quia non potest videre A, in intellectu alterius Angeli, nisi vel videndo per speciem, quam alter Angelus habet de A, vel videndo formaliter per cognitionem eamdem, qua alter Angelus videt A, vel videndo ipsam cognitionem, qua alter videt A, et per illam sic visam videndo A. Primum non potest dici, quia cognitio per speciem secundum eum est abstractiva, nec minus ea, quae esset per speciem existentem in alio intellectu, quam quae est per existentem in suo. Nec secundum dici potest, quia non est possibile naturaliter, quod duo eadem cognitione numero formaliter intelligant, sicut impossibile est naturaliter, quod una cognitio numero simul informet duos intellectus; relinquitur ergo tertium, et sic patet consequentia. Sed quod consequens sit falsum probo ; tum quia sequitur quod Angelus videns visionem suam, qua videt Deum intuitive, videret etiam illa visione reflexa Deum intuitive, et per consequens illa visio de creatura, sive habens creaturam pro objecto, esset bealifica ; tum quia tunc duae visiones beatificae essent in eo ; tum tertio, quia secundum dicta sua Angelus posset causare in diabolo visionem praedictae suae visionis primae, cum sit sufficienter in actu primo ad causandum in seipso visionem praedictae visionis ; tum etiam, ipsamet visio Dei simul cura intellectu videntis in dicto intellectu causaret visionem sui reflexam, igitur illud poterit cum intellectu diaboli in ipso intellectu diaboli. Et utraque consequentia patet per rationem suam, eo autem posito, diabolus videbit Deum intuitive, et haec omnia sunt falsa ; igitur, etc.

Praeterea probatum fuit in primo, dist. 3. quod nulla notitia habita de re per aliquod medium cognitum est intuitiva.

Secundo contra illud, quod ponit Angelum sic in alio posse causare notitiam, quia sequitur secundum hoc, quod etiam in seipso causare poterit talem auditionem de A, cum ejus intellectus sit per eum ejusdem rationis cum intellectu alterius, in qua potest auditionem de A causare, et sic simul et semel haberet duas notitias de A ; unam quae non est auditio, per quam ipse intelligit A, quando causat auditionem in alio, quae secundum eum ibidem est effectus prior, sine quo auditio causari non potest; et aliam quae est auditio. Sed hoc est contra eum, primo, quia secundum ipsum, intellectus audientis se habet mere passive respectu auditionis: igitur iste se haberet mere passive ad illam, et cum auditio secundum eum efficiatur a oquente, non se haberet mere passive ad ipsam, quod contradicit jam dicto. Tum quia, ut patet in quarta ratione ipsius recitata in praesenti quaestione, contra aliam opinionem, impossibile est secundum eum, in intellectu esse duos actus perfectos simul, sed ponatur quod illa auditio sit tam perfecta quantum posset in alio causare, quod oportet dicere esse possibile, per rationem suam, sequitur propositum.

Tertio sequitur, quod aliquis poterit habere distinctam notitiam in particulari et determinate de aliquo non existente, esto quod nullam habeat propriam speciem illius, aut nunquam noverit illum intuitive, quod non videtur possibile.

Praeterea, qualis notitia esset illa ; non abstractiva, quia talis est mediante specie, etiam secundum eum ; non intuitiva, quia illa non est existentis. Consequentia probatur, ponatur enim quod aliquod singulare praeteritum quidam Angelus non noverit, quod tamen alius novit, et habet speciem ejus, et potest determinate et distincte recordari de ipso, iste qui sic potest recordari, et est sufficienter in actu primo ad faciendum se in actu secundo recordationis, poterit in illo alio causare, etiam similem recordationem secundum dicta ista, et sic etiam aliquis recordabitur ejus, quod nunquam novit, quod videtur repugnatiam includere.

Praeterea, si unus Angelus haberet scientiam unius conclusionis, et non potest cognosci, nisi per alias cognitiones priores, sicut possibile est, ut in una quaestione supra ostensum est, et esset sufficienter in actu primo respectu actualis considerationis, et scientiae praedictae conclusionis, poterit hujusmodi notitiam causare in alio, qui nunquam conclusiones priores novit, posito quod ita fuerit, sicut ita possibile est, ut potest patere ex dictis in eadem quaestione, et sic aliquis cognosceret scientifice aliquam conclusionem, qui tamen non cognosceret nec actu, nec habitu principia illius, quod etiam non est possibile.

Praeterea secundum istam viam videtur, quod una creatura possit habere primam infusionem ab alia creatura, et naturaliter, quod non libenter ego concederem.

Tertio contra modum dicendi in se, nam per istum modum locutionis, si in coetu multorum Angelorum unus uni specialiter loqueretur, nescire posset audiens quis esset qui loqueretur, supposito quod illa locutio esset de re aliis actualiter nota. Istud declaratur secundum dicta istorum. Volunt enim quod in potestate, et sponte Angeli actualiter aliquid cognoscentis, si causaret cognitionem illius objecti in alio, unde potest ita loqui uni, quod non alteri, et loqui et non loqui, sicut placet sibi: igitur Angelus recipiens in se auditionem videns alios Angelos, et notitias, et species, et alia per quae sunt in actu primo respectu auditionis, si aliqua alia sunt, quorum quilibet potest ejusdem auditionem causare, non potest determinate scire quis illam causaverit, ac per hoc nec quis sibi locutus sit.

Praeterea, ista via dat modum, qua unus Angelus possit loqui Angelo alterius speciei, ac etiam animae humanae separatae. Constat autem, quod Angeli loquuntur Angelis alterius speciei, et daemonibus, et animabus. Ratio in oppositum non est efficax, nam major sic absolute sumpta est falsa, et multas habet instantias, sicut ex dictis potest videri ; et praeterea in nobis habet instantias, nam unus homo est sufficienter in actu primo ad causandum in suo intellectu intellectionem secundum aliquem habitum quem habet, nec tamen potest similem causare in intellectu alterius hominis.

Item, potest in voluntate sua causare volitionem, et non in voluntate alterius, quod etiam de Angelis verum est, ita potest instari de aliis interioribus hominis potentiis; oporteret igitur quod intelligeretur major illa de illis receptivis, quae sic se habent, quod sunt ejusdem rationis, et eodem modo comparantur, seu se habent ad illud, quod est in actu primo respectu illius effectus , et secundum illum intellectum, minor patenter erit falsa, nam ad Angelum habentem notitiam actualem et speciem alicujus objecti, non eodem modo se habet intellectus al terius Angeli, sicut intellectus proprius ; patet, nec eodem modo se habet ad notitiam et speciem hujus, nam hic informatur per istas, ille non.

Praeterea sicut factum est, non omnes Angeli sunt ejusdem speciei, et ideo minor, cum debeat esse universalis, etiam esset defectuosa.

Dico igitur, quod cum Angelus non videat cogitationes alterius, nec appareat bene dici posse, quod non per modum objecti, sed per modum agentis extrinseci causae liberae, effective causet immediate cognitionem in mente alterius, cum tam primum, quam secundum videatur esse proprium Deo; nec ideo juxta primam opinionem, nec juxta secundam loquuntur ad invicem, loquuntur tamen secundum quod per Scripturam certi sumus, sed qualiter, est nobis ignotum. Potest tamen dici, quod sicut quia homo alterius hominis cogitationem videre non potest immediate, in seipsis formant exterius voces, vel intuitus, aut scripturas, et si aliqua signa sint, quibus quod corde quis cogitat in alterius deducit notitiam: sic ipsi Angeli volentes ad invicem manifestare, quae secretis cogitationibus concipiunt, formant in seipsis quaedam intellectualia signa et spirituales, ut ita dicam sermones et loquelas, per quae spiritualiter audita ab aliis cognoscitur quid cogitant, ita quod sicut in nobis est duplex locutio : Una, quae est primum signum rei immediatae, et hoc nullius est linguae earum, quae distinguuntur secundum diversitatem gentium humanarum , juxta sententiam Augustini supra tactam, et hanc locutionem solus Deus audit. Alia quae est secundarium signum, et priori in idem significandum subordinatum, et ex hoc quodammodo priori signum, et hanc etiam alii audiunt. Sic in mentibus Angelorum est duplex locutio : Prima, quae est signum primum et immediatum rei, et haec est cogitatio Deo, et sibi tantum nota. Alia est signum secundarium et subordinatum illi in significando, quam aliae spirituales creaturae intelligibiliter audiunt, et per ea quid per primam dicatur, concipiunt, et hanc puto Apostolum vocasse linguam eorum Angelorum, primae ad Corinth. 13.

Ad hoc facit glossa supra allegata, quae dicit, quod Angeli praepositi significant minoribus quibusdam nutibus aut signis. Secundum hunc modum potest Angelus uni determinate dirigere sermonem suum, et omni modo quo nos, et longe plus atque perfectius distincte, et varie loqui, ut sibi placet, et alius potest determinate scire, quis loquitur hic scilicet in quo intuetur hujusmodi signa, in eis enim audire, intelligere est.

Si quaeratur : Utrum uni possit aliquis sic loqui, quod alius, cui non loquitur, non audiat? Dictum est quod non, si alius sit in debita propinquitate ad audiendum, et ad hoc sit attentus, nisi Deus tunc eum prohibeat audire, non coagendo ad audiendum, et est simile, sicut cum aliquis nostrum inter multos constitutus non potest localiter loqui uni, quin audiatur ab aliis. Sed contra modum istum diceretur, quod qua ratione unus Angelus potest videre hujusmodi signa in mente alterius Angeli, eadem ratione videtur, quod possit videre cogitationes ejusdem in eadem mente existentes, et sibi propinquas aequaliter, et per consequens superfluunt hujusmodi signa.

Respondeo, quod propinquitas aequalis, et unitas objecti nihil facit ad hoc; nam istis non obstantibus unum est ab aliis intuitive intelligibile, et non aliud. Exemplum : constat quod in eadem materia est forma substantialis colorati, et color ejusdem, et utrumque aeque propinquum est videnti, non enim est ibi aliquis ordo, aut aliqua mediatio situalis ; et bene sic sentimus colorem, et per intellectum ipsum intuitive intelligimus, quod nec formam substantialem, nec etiam materiam sentimus, aut intelligimus intuitive, quamvis alio modo illas intelligere possumus ; in mente etiam simul habet quis habitum infusum et intellectionem actualem, et hanc intelligit intuilive, illam non. Sic igitur dico de modo locutionis Angelicae, utrum autem ita sit, ignoro. Apparet tamen mihi sic esse possibile, cum et nos etiam inde taliter tales locutiones possumus formare similes locutionibus formalibus localibus, sicut potest quilibet in seipso advertere.

Ad argumentum ipsius respondeo, negando antecedens. Ad probationem dicendum, quod cogitationes non immediate in seipsis audiuntur intellectualiter, seu videntur, sed mediantibus intellectualibus signis immediate visis, sicut dictum est. Haec Gregorius,

Respondeo ad omnes objectiones Gregorii. Et primo ad illam de intuitiva cognitione, et concedo quod unus Angelus non cognoscit intuilive aliquod objectum in intellectu alterius Angeli per aliquam speciem intelligibilem, quia talis cognitio esset tantum abstractiva. Et concedo quod quando Angelus B videt intuitive objectum C, in intellectu Angeli A , quod videt formaliter per eamdem cognitionem, qua A videt C, sic intelligendo quod B videt cognitionem intuitivam in A, et sic per illam intuitivam visam in A, B ex consequenti videt intuitive C, intelligendo tamen sicut exposui, prius respondendo ad difficultatem, quam fecit contra hoc dictum Doctoris. Et cum dicit hoc esse falsum, quia tunc Angelus videns visionem suam, qua videt Deum intuitive, videret etiam illa visione reflexa Deum intuitive, et per consequens alia visio de creatura, sive habens creaturam pro objecto esset beatifica. Dico primo, quod hoc non videtur esse inconveniens, et concedo quod per visionem reflexam potest consequenter videre Deum in se, intelligendo sicut supra exposui: et non sequitur quod tunc esset visio beatifica respectu creaturae, quia illa visio reflexa, quae immediate terminatur ad primam intuitivam, non igitur beatiflca. Nec concedo quod per visionem illam reflexam possit videri Deus in se, sed per illam reflexam potest videri prima visio, per quam primam videtur Deus in se, et sic sola illa prima dicitur beatifica. Dico secundo, licet non ita ad propositum, quod visio reflexa potest dici beatifica ex hoc solo, quod terminatur ad visionem beatificam, non ex hoc quod immediate terminetur ad objectum beatificum, et sic concedo quod isto modo possent esse duae visiones beatificae in eodem intellectu, quarum una immediate terminetur ad objectum beatificum, quae proprie dicitur beatiflca; et alia terminetur ad visionem illam beatificam proprie dictam, quae tamen dicitur beatifica improprie. Esset bene inconveniens, si darentur duae beatificae, et aeque immediate terminatae ad objectum beatificum.

Et cum ultra infert, quod secundum dicta Doctoris iste Angelus possit causare in diabolo visionem praedictae visionis primae, dico, quod licet prima facie videatur inconveniens intellectui non multum elevato, nullum tamen videtur sequi inconveniens , ut supra exposui ; non enim repugnat Angelo non posse causare similem visionem, quam habet in intellectu cujuslibet alterius sibi proportionato, cum sint passiva ejusdem rationis; de facto tamen non causaret, quia voluntas divina disposuit nullo modo concurrere ad hoc. Et posito etiam, quod de facto causaret, adhuc non sequeretur diabolum videre Deum in se, quia licet per visionem causatam in ipso videret illam in

Angelo, non tamen sequitur quod videret illam sub illa ratione, qua terminatur ac Deum in se, ut supra dixi, et sic non sequitur, quod visione illa videret Deum in se. Et sic patet ad istam primam instantiam, quae contra dictum Doctoris non tangit difficultatem, quae tangi posset, ut patet supra.

Ad secundam instantiam contra aliud dictum Doctoris de Angelo causante notitiam objecti in intellectu alterius Angeli, cum dicit quod tunc Angelus loquens alteri Angelo, posset causare auditionem in seipso de objecto prius cognito, negatur absolute ; et cum probatur, quia intellectus Angeli loquentis est ejusdem rationis cum intellectu Angeli audientis, conceditur, sed postea negatur quod sicut loquens potest causare auditionem in alio intellectu de alio objecto non actu cognito ab illo intellectu, ita eamdem potest causare in seipso, negatur similitudo, quia intellectus ut habens cognitionem hujus objecti, non potest simul habere aliam de eodem objecto, stante illa prima, propter causam supra assignatam, et ex hoc patet ad illa quae sequuntur, procedunt enim ex falso intellectu dicti Doctoris.

Ad aliud, quod dicit contra eamdem conclusionem, quod aliquis poterit habere distinctam notitiam in particulari, et determinate de aliquo non existente, esto quod nullam habeat speciem propriam illius, aut nunquam noverit illum intuitive, quod non videtur possibile naturaliter. Dico absolute, quod hoc est simpliciter possibile ; species enim intelligibilis tantum partialiter concurrit ad notitiam abstractivam, ut patet a Doctore in primo, dist. 3. quaest. 6. 7. et 8. et dist. 17. et alibi saepe. Licet ergo in intellectu audientis non sit aliqua species intelligibilis respectu illius objecti, de quo habet notitiam abstractivam ab Angelo loquente, sufficit tamen species intelligibilis ejusdem objecti in intellectu loquentis, quae una cum intellectu loquentis integrat unam causam totalem respectu notitiae abstractivae, quae totalis causa est ratio causandi notitiam abstractivam in quocumque passo receptivo ejusdem rationis, ut supra patuit.

Et quod habet pro inconvenienti, quod non detur in aliquo notitia abstractiva objecti, de quo non prius habuerit notitiam intuitivam ; dico primo, quod non est necesse in cognoscente aliquid abstractive, quod prius cognoverit illud intuitive, ut supra exposui in q. 3. prol. improbando opinionem Gregorii de objecto seientiae.

Dico secundo, quod etiam posito quod non possit habere notitiam abstractivam de aliquo objecto, non praehabita notitia intuitiva ejusdem , tunc concedo quod Angelus loquens non posset causare in audiente notitiam abstractivam, nisi Angelus loquens prius habuerit intuitivam ejusdem objecti, non enim posset causare aliam abstractivam de objecto , nisi prius cognoverit illud abstractive; posito ergo quod intuitiva requiratur respectu primae abstractivae, non tamen sequitur quod requiratur respectu secundae causae in audiente, sicut nec etiam secundum eum in cognitione abstractiva reflexa requiritur immediate intuitiva, sed si requiritur, praecise requiritur respectu primae.

Ad aliud contra eamdem conclusionem, patet supra, quod talis notitia causata in audiente de objecto partialiter revelato, esset abstractiva: et cum dicit, quod illa est per speciem intelligibilem secundum Doctorem, dico primo, quod sufficit quod sit per speciem intelligibilem existentem in loquente: dico secundo, quod non bene percipit Doctorem. Non enim Doctor dicit, quod cognitio abstractiva sit praecise per speciem intelligibilem, imo ipse vocat notitiam abstractivam quamcumque, quae non est de objecto existente et praesente in se. Et quod dicit, quod tunc Angelus loquens, qui recordatur de aliquo objecto praeterito, ut praeterito, possit in aliquo alio Angelo causare similem recordationem, et sic poterit recordari de aliquo, quod nunquam novit, dico, quod aliud est dicere Angelum posse causare distinctam notitiam in Angelo de objecto non prius noto, et aliud est de actu recordationis, quia recordatio semper est de objecto, ut prius cognito ; posset enim prius causare in audiente notitiam de tali objecto praeterito, ut praeterito, sed tunc per talem notitiam non recordaretur, quia recordari est per actum proprium ipsius recordantis, ut clarius patebit in 4. dist. 45.

Ad aliud contra eadem conclusionem, cum dicit quod tunc unus Angelus posset causare notitiam conclusionis scientificam in Angelo audiente, qui prius non cognoverit illam conclusionem scientifico, nec per principia illius conclusionis. Dico, quod aliud est causare notitiam alicujus conclusionis absolute, puta hujus : homo est risibilis, qua actu cognoscit hominem esse risibilem, et aliud est causare notitiam evidentem ex evidentia principiorum. Hoc praemisso, dico quod potest causare notitiam primo modo, sed talis notitia non dicitur scientifica, sicut si Deus immediate causaret in me notitiam hujus : homo est risibilis, non diceretur scientifica, sed tantum revelata. Secundo modo non posset causare non praehabita in ipso audiente notitia ipsorum principiorum, posset tamen causare notitiam terminorum propositionis immediatae, et ex consequenti posset causare notitiam principiorum, ad quam sequeretur evidens notitia, quae diceretur notitia scientifica.

Ad illa quae objicit contra modum dicendi Doctor de locutione Angelorum, cum dicit primo, quod per istum modum locutionis, si in coetu multorum Angelorum unus uni specialiter loqueretur, non posset scire audiens quis esset, qui loqueretur, supposito quod illa locutio esset de re aliis actualiter nota, etc. Dico, quod oporteret eum subtilius vidisse Doctoris positionem, quia ista non diceret. Dixit enim Doctor supra, quod ultima perfectio in audiente est, quod habita prima notitia de objecto, de quo loquens loquitur, quae proprie dicitur auditio, tunc audiens convertit se ad intellectum loquentem, et ad notitiam quam habet loquens de objecto, et tandem ad objectum de quo loquens loquitur, et sic tandem cognoscit Angelum loquentem: non enim diceret Doctor quod ex sola auditione Angelus audiens cognosceret Angelum loquentem. Dico secundo, quod semper audiens cognoscit ipsum loquentem, quia Angelus qui loquitur sponte uni et non alteri, vult etiam, quod non solum audiens cognoscat objectum de quo loquitur, sed etiam cognoscat Angelum loquentem.

Ad illud quod dicit, quod Doctor non dat modum, quo unus Angelus possit loqui Angelo alterius speciei, ac etiam animae separatae, dico absolute, quod non est necesse assignare alium et alium modum, quia cum omnes intellectus creati sint receptivi ejusdem rationis, erit idem simpliciter loquendi respectu omnium. Et quantum ad hoc non assignatur alius et alius modus loquendi, licet inter Angelum superiorem et inferiorem possint esse aliae differentiae, puta, quod superior non possit impediri ab inferiori,quando loquitur ei, ut supra dixi.

Ad illas instantias contra illam propositionem Doctoris, scilicet quod est sufficienter in actu primo respectu alicujus effectus, potest illum causare in quocumque receptivo illius effectus, cum dicit quod unus homo est sufficienter in actu primo ad causandum in suo intellectu intellectionem secundum aliquem habitum quem habet, nec tamen potest similem causare in intellectu alterius hominis. Respondeo, quod alius intellectus, etsi ex natura sua sit receptivus intelleclionis causatae ab alio intellectu, tamen pro statu isto non est in debita approximatione et dispositione ; nec similiter intellectus est pro statu isto sic proximus, et debite dispositus, ut possit immediate causare aliquam intellectionem in alio intellectu, nam intellectus pro statu isto est tantum natus moveri a sensibilibus, imo nec Angelus posset immediate movere intellectum nostrum pro statu isto, causando in eo cognitionem alicujus intelligibilis, ut infra patet dist. 11.

Et cum dicit etiam, quod tunc posset causare volitionem in voluntate alterius, quod videtur inconveniens, dico, quod nullum apparet inconveniens ex his, quae dixi supra movendo instantias contra illam propositionem Doctoris : Quando extrema alicujus propositionis, etc.

Et cum dicit, quod propositio Doctoris debet intelligi de illis receptivis, quae sunt ejusdem rationis, quae eodem modo se habeant ad illud quod est in actu primo respectu illius effectus, tunc minor est falsa. Dico, quod propositio Doctoris non plene intelligitur, non enim ad hoc ut intellectus percipiat intellectionem, aliquid aliud requiritur, quam ipsa potentia receptiva, cum ipsa sola sit simpliciter ratio recipiendi tam speciem intelligibilem quam actum intelligendi ; non enim requiritur species intelligibilis cum intellectu possibili, inquantum receptivus est. Tum, quia ex se est perfecte dispositus ad recipiendum. Tum, quia si necessario requireretur, ex hoc solo requireretur, ut esset ratio recipiendi ; et si sic, tunc voluntas divina non posset immediate causare cognitionem abstractivam lapidis in aliquo intellectu non habente, speciem intelligibilem lapidis, quod est inconveniens. Tum etiam, quia si poneretur, ut ratio recipiendi actum intelligendi, talis actus immediate reciperetur in specie, et sic talis species aeque formaliter intelligeret, quod est falsum. Caetera sequentia ipsius Gregorii ex his quae dixi supra, patet nihil concludere contra Doctorem.

Occham in secundo, q. 22. multa contra Doctoris positionem dicit. Et primo contra illud quod dicit, quod unus Angelus potest loqui uni Angelo, et non alteri. Et respondet ad unam objectionem quam facit Occham contra seipsum, scilicet quod illud quod dicit, quod unus Angelus nihil causat in alio Angelo, nisi per modum objecti causet, sive loquendo de actibus intellectus sive voluntatis. Dicit ergo sic : Si unus agat in alium tantum per modum objecti, ergo unus Angelus non potest aliquid ab alio occultare, et per consequens quidquid superior potest intelligere, et inferior, quod est falsum. Respondeo, non est in potestate Angeli aliquid occultare, et aliquid ostendere, cum tantum agat per modum objecti, non tantum quantum ad suam essentiam, sed etiam quantum ad omnem actum, tam intellectus quam voluntatis ; sed dicitur unum occultare, et aliud non, quando Deus coagit secum ad unum actum et non ad alium, puta, Deus vult coagere, et coagit in intellectu unius Angeliad videndum actum unius Angeli,

et non alterius Angeli, et aliter non potest occultare.

Sed tunc est dubium quid Angelus bonus facit custodiendo, et malus exercendo 1

Respondeo, Angelus bonus instigat ad bonum homines, offerendo et approximando sensibilia interiora ad exteriora, movendo etiam malum, et hoc tam sensibilia interiora quam exteriora.

Tertio videndum est, quomodo unus Angelus loquitur alteri. Et haec est opinio Joannis quod unus Angelus potest causare in alio conceptum suum, vel speciem vel actum, et probat per multas rationes. Quaere in Joanne.

Sed contra dicta sua, primo contra primam rationem, quod non videtur concludere, quia accipio majorem suam, et arguo sic : Quando aliquid sufficienter est in actu primo, potest causare sufficienter actum secundum, caeteris paribus ; sed voluntas Angeli superioris volens causare volitionem in voluntate Angeli inferioris, est sufficienter in actu primo respectu illius volitionis, et voluntas Angeli inferioris est sufficiens receptivum et approximatur; ergo potest causare volitionem in voluntate Angeli inferioris, quod est falsum, ergo, etc. Si dicas, quod voluntas est libera, et ideo in sua potestate est, quod in ea causetur vel non, saltem a quocumque agente creato, sed sic non est de intellectu. Contra, Angelus inferior non potest impedire volitionem superioris, quin Angelus superior velit causare in alio, quia virtus minor non impedit majorem ab actione sua naturali vel libera; ergo similiter Angelus superior potest causare talem in omni passivo receptivo ; sed hujusmodi est voluntas Angeli inferioris, item si sic, sequitur quod voluntas posset amare incognitum, quia volitio Angeli superioris sufficit ad causandum cognitionem in inferiori, quia illud quod est in actu primo, etc. Cum igitur intellectus et voluntas Angeli superioris possint sufficienter causare volitionem in Angelo inferiori, et per consequens possent etiam sufficienter facere in actu primo absque hoc, quod Angelus inferior cognoscat superiorem, vel aliquid in eo, et talis voluntas Angeli superioris potest causare volitionem in voluntate Angeli inferioris, quae forte respectu Angeli superioris ignota, tunc sequitur quod Angelus inferior amat incognitum, quia amat vel vult Angelum superiorem, quem non cognoscit.

Item, tunc Angelus in quo causatur intellectio, posset tunc intelligere sine specie, ex quo intellectio est sufficiens ad producendum intellectionem in Angelo inferiori, quia per eam est Angelus superior sufficienter in actu primo secundum eum, et per consequens potest sufficienter causare intellectionem in Angelo inferiori, absque hoc quod in Angelo inferiori praecedat species, quod est contra eum, quia cognitio, saltem abstractiva, est per speciem.

Si dicas, quod species et actus intelligendi sunt effectus ordinati, ita quod primo causatur species in intellectu, et post actus intelligendi:

Contra, species si ponatur est causa cognitionis; ergo actus intelligendi non est causa speciei, aliter esset processus in infinitum, quia una cognitio causaret unam speciem, et illa species aliam cognitionem, et sic in infinitum.

Item, si Angelus posset sic causare intellectionem in Angelo, etc. tunc sequitur quod aliquis, qui potest discurrere, potest cognoscere conclusionem ignotam sine experientia vel discursu, qui procedit ex principiis per se notis ;

consequens est falsum, ergo et antecedens. Consequentia patet, quia Angelus loquens potest cognoscere totum discursum, per quem deducitur conclusio, et potest facere statim Angelum audientem in eodem actu, in quo ipse erat in fine discursus causando in Angelo inferiori cognitionem conclusionis, quam habet in fine discursus, non dando cognitionem principiorum, quia per cognitionem respectu conclusionis est sufficienter in actu primo per eum, ergo, etc. Sic ergo videtur, quod ratio prima non probat, saltem quod Angelus totaliter producat intellectionem talem in alio Angelo.

Item, contra quod ponit Angelum audientem nihil agere in intellectione sibi impressa ab alio, quia intellectus est causa activa, vel esse potest respectu cognitionis alterius Angeli ; ergo eodem modo respectu intellectionis sui ipsius.

Item quando aliquid potest esse causa partialis et totalis respectu alicujus effectus, si in ejus potestate non est, quando est causa partialis, nisi alia causa partialis secum concurrat, non erit in ejus potestate, quando est causa totalis, nec potest impedire aliam causam secum causare. Exemplum, ignis et Sol sunt causae partiales caloris, et non est in potestate ignis, quod Sol causet vel non, quando est causa partialis caloris, et si esset causa totalis caloris, adhuc non esset in potestate sua Solem impedire a causatione, si essent aeque approximat. Sed Angelus loquens alteri potest esse causa partialis respectu intellectionis in alio Angelo, quia potest esse objectum intellectus alterius Angeli concurrentis ad causandum intellectionem, et potest esse causa totalis, per te. Sed quando est causa partialis in ratione objecti non est in ejus potestate, quod alius Angelus secum causet vel non, nec potest impedire ; ergo eodem modo, quando est causa totalis in actu locutionis, non est in ejus potestate quod alius Angelus secum locutionem causet, et per consequens Angelus cui loquitur non tantum audit passive, sed etiam active.

Ideo dico, quod unus Angelus nihil potest causare in alio, nisi per modum objecti: et isto modo potest unus Angelus, cui aliqua sunt nola, illa alteri manifestare.

Quantum ad dubium de solutione Joannis quantum ad locutionem Angelorum, supposito quod unus Angelus non possit causare notitiam actualem in alio Angelo de aliquo objecto sibi habitualiter noto, nisi prius causaret notitiam actualem ejusdem objecti in seipso, et hoc videtur rationabile, quia Angelus unus nihil potest causare in alio Angelo, nisi per modum objecti ; si ergo unus Angelus causaret notitiam actualem de aliquo objecto complexo vel incomplexo, non curo, in intellectu alterius Angeli, vel aliquid in uno Angelo causaret, si causaret in alio, sicut causa totalis, sicut ponit Joannes: aut illud causans effective esset sola essentia Angeli, vel essentia sive intellectus unius Angeli cum habitu informante, vel objectum aliud habitualiter notum uni et non alteri, causaret cognitionem actualem in Angelo non habente talem notitiam habitualem. Nec primum, nec secundum potest dari, quia sive essentia unius Angeli perfecte causet cognitionem in alio Angelo, sive essentia concurrens cum habitu, cum utrumque causet solum effectum suum in alio Angelo per modum objecti, nunquam potest causare in alio nisi notitiam illius rei, quae est objectum, et non alterius rei, quae non est objectum alterius cognitionis: et ideo tam intellectus unius

Angeli quam habitus informans eum potest causare notitiam actualem intuitivam ipsius in alio Angelo, absque hoc quod causet aliquam notitiam in actualem in seipso intuitivam, vel abstractam vel annihilativam, sicut potest esse objectum cognitionis alterius Angeli, absque hoc quod sit objectum cognitionis suae, sed per hoc nunquam causabit cognitionem actualem in alio de aliquo objecto sibi habitualiter noto. Si ponatur tertium, quod objectum habitualiter notum uni et non alteri, causet actualem cognitionem in Angelo, cui non est habitualiter notum, non causando notitiam in illo cui est habitualiter notum, hoc est mere possibile, sed tunc Angelus unus non causet illam notitiam in alio, imo nihilominus causaretur, si destrueretur alius Angelus ; quaere rationem pro ista conclusione, ut prius.

Ad rationem Joannis de locutione Angelorum, quando dicit quod agens sufficienter approximatum passo, etc. Dico, quod hic deficit una causa partialis, requisita ad hoc quod unus causet notitiam actualem de aliquo objecto, sic habitualiter nolo in intellectu alterius Angeli ; et haec est notitia actualis, quae necessario requiritur naturaliter, loquendo in Angelo loquente de objecto sibi habitualiter nolo, sive illud objectum sit quoddam complexum, sive incomplexum, ad hoc ut causet notitiam actualem in alio Angelo de eodem objecto habitualiter noto, quia nec essentia primi Angeli per se, et hoc sufficit, nec essentia cum habitu Angelum informante, quia ista ex quo sunt incomplexa intuitive cognita, nunquam possunt ducere in cognitionem, saltem incomplexam, alterius rei. Sed posito quod Angelus habitualiter cognoscens aliquod objectum, consideret illud objectum secundum inclinationem habitus, posita tali intellectione, qua considerat objectum illud habitualiter cognitum, potest Angelus approximatus videre illam intellectionem, sive illa intellectio quae est objectum sit intuitiva vel abstractiva, non curo. Et postquam Angelus videt illam intellectionem, potest aliquo modo devenire in cognitionem objecti illius intellectionis, quod objectum est modo actualiter cognitum, et prius habitualiter: et sic patet quod quando primus Angelus cognoscit aliquod objectum solum habitualiter, non potest causare cognitionem illius objecti in seipso, quia cognitio illius objecti, quod est in seipso, est causa partialis mediata vel immediata cognitionis in alio de eodem objecto.

Respondeo ad objectiones Oecham, cum primo dicit, quod non est in potestate Angeli aliquid occultare et aliquid ostendere, cum lanium agat per modum objecti. Dico, quod hoc esset imperfectionis in Angelo, si non esset in potestate ejus revelare unum objectum alteri Angelo, non revelando aliud, et sic loqui de uno et non de alio ; sequeretur etiam, quod si plures Angeli praesentes essent Angelo loquenti, quod non esset in potestate ejus loqui uni et non alteri, si tamen loqueretur per modum objecti. Possent etiam adduci multae aliae rationes ex dictis Doctoris, quibus evidenter probari posset, quod si tantum Angelus loqueretur per modum objecti, scilicet causando actum in intellectu audientis praecise per modum objecti, quod tunc proprie non esset locutio, quas tamen rationes brevitatis causa cmitto, nec sunt multum necessariae ad propositum principale.

Ad aliud, quod videtur sibi inconveniens, scilicet quod tunc voluntas superioris posset causare volitionem in voluntate Angeli inferioris, dico absolute, quod hoc non reputo esse inconveniens,

ut prolixe supra exposui, quomodo una voluntas potest causare actum volendi et nolendi in alia voluntate ; et concedo quod Angelus inferior non potest impedire volitionem superioris, quin Angelus superior velit causare volitionem in alio, et quomodo possit sic impedire, supra exposui. Et cum ultra infertur, quod si volitio posset causari in aliqua voluntate ab alia voluntate, quod tunc talis voluntas posset amare incognitum, dictum est supra quomodo intelligitur amare cognitum, et amare incognitum ; nec oportet hic multum insistere, quia circa hanc materiam de voluntate efficaciores difficultates adduxi, ex quarum solutione non tantum istae instantiae, sed quaecumque aliae circa illam materiam facillime solvi possunt.

Ad illud cum dicit, quod tunc Angelus possit aliquid cognoscere abstractive nulla specie intelligibili existente in eo, patet responsio ex his, quae dixi respondendo ad similem rationem, quam facit Gregorius. Et cum adducit illam instantiam, quod species et actus intelligendi sunt effectus ordinati, ita quod primo causatur species in intellectu, et post actus, intelligendi, hoc est simpliciter verum, loquendo de simpliciter prima cognitione abstractiva, qualis est in Angelo loquente. Et cum arguit contra hoc, si species ponatur esse causa cognitionis ; ergo actus intelligendi non est causa speciei, verum dicit quantum ad esse primum speciei, sed quantum ad intensionem ejus, dico quod per plures actus intelligendi potest intendi talis species, ut patet a Doctore in primo, dist. 3. q. 6. Et sic concedo, quod ante speciem intelligibilem in intellectu Angeli loquentis non habetur intellectio abstractiva, sed habita illa, supple notitia abstractiva, species intelligibilis intendi potest, ut notat Doctor in primo, dist. 3.

Ad illud, quod dicit de discursu, concedo quod Angelus loquens potest immediate causare notitiam hujus conclusionis : homo est risibilis. Et cum infertur. quod tunc Angelus audiens haberet notitiam talis conclusionis, non praehabita notitia principiorum, dico quod aliud est causare cognitionem conclusionis absolute, et aliud est ipsam causare, ut evidentem ex principiis. Primo modo potest eam causare, non praehabita cognitione principiorum in audiente, sed non secundo modo, et concedo quod Angelus loquens potest cognoscere istam : Homo est risibilis, per discursum, ita quod talis notitia erit sibi scientifica et evidens per applicationem principiorum, qua habita potest illam causare in audiente, et hoc dupliciter :

Primo, causando notitiam principiorum, et deinde notitiam conclusionis.

Secundo praecise potest causare notitiam conclusionis, non causando notitiam principiorum. Primo modo, Angelo audienti erit notitia scientifica et evidens per discursum syllogisticum ; secundo modo erit tantum notitia conclusionis absolute, et non dicetur scientifica.

Ad aliud, cum dicit quod intellectus Angeli audientis in recipiendo notitiam ab Angelo loquente, quod active se habet respectu illius, patet supra quomodo tantum passive se habet, et ex his quae dixi supra, patet facillima solutio ad omnes instantias Occham, nec oportet hic multum immorari.