Scholium.

Posita triplici ratione pro parte falsa, nunc arguit ad oppositum, et ponit sententiam Henrici, requiri ad creaturarum productionem, productiones ad intra praecedere tanquam rationes formales producendi, quia notitia in Patre est tantum simplex, sed in Filio est dispositiva ad opus. Item amor in Patre et Filio, est tantum simplicis complacentiae, at in Spiritu sancto est affectatirus ad opus ; et quia ad producendum creaturas, non sufficiunt illi actus simplices, oportet in Deo antequam creet esse actus notionales. Pro hac in additione ponuntur tres rationes, sed contra eam adducit Scotus sex rationes claras.

Contra, personae divinae plus conveniunt quam substantia, et virtus in creatura: sed ista non possunt separari in operatione, ergo nec illae.

Item, bonitas Dei praesupponitur bonitati creaturae; ergo productio productioni.

Hic dicit (b) Henricus, quodlibeto, 6. q. 2. tria per ordinem.

Primum est, quod licet tota notitia quae est in Filio, sit realiter in Patre, quia nihil cognoscit Filius, quod non cognoscat Pater, et amor, qui est in Spiritu sancto, sit in Patre et Filio, quia nihil amat Spiritus sanctus, quod non ament Pater et Filius: tamen notitia, quae est in Filio ut in Filio, habet quamdam rationem specialem, quam non habet ut est in Patre. Similiter amor, qui est in Spiritu sancto, ut in Spiritu sancto , habet quamdam rationem specialem, quam non habet, ut in Patre et Filio. Notitia enim ut in Patre, tantum habet rationem notitiae simplicis: in Filio autem habet rationem notitiae dispositivae. Filius autem in divinis, nihil aliud est quam ars vel notitia declarativa eorum, quae Pater cognoscit in simplici intelligentia,

et dispositiva et ordinativa eorum, quae producenda sunt, et modorum operandi. Amor etiam in Patre et Filio , habet rationem amoris simplicis complacentiae, sed in Spiritu sancto, habet rationem affectativi, et quasi impulsivi ad opus. Haec autem distinctio notitiae et amoris in divinis, potest accipi secundum proportionem duplicis notitiae et amoris, quae percipiuntur in nobis. Nam artifex primo intuetur simpliciter et simplici intuitu formam operis. Secundo ordinat et disponit de faciendo, et modo faciendi, et haec est notitia dispositiva, quae concipitur ex priori. Similiter ex parte voluntatis, quando offertur artifici forma operis, complacet sibi primo simpliciter in ea. Secundo afficitur ex complacentia ad productionem ejus, et ex tali affectione dicitur amor affectativus, qui oritur ex primo. Sic imaginandum est secundum illum, in divinis, scilicet quod in Patre, est quasi notitia simplex, non dispositiva, de productione rei et modo producendi, sed in Filio est notitia habens rationem hujus notitiae dispositivae. Similiter in Patre et Filio est amor simplicis complacentiae in rebus intellectis, sed in Spiritu sancto est amor habens rationem affectativam et inclinativam ad opus.

Secundum , quod dicit opinio ista, est quod ad hoc quod producatur effectus, non sufficit notitia simplex ex parte intellectus, sed requiritur notitia dispositiva, nec etiam sufficit volitio simplex ex parte voluntatis, sed requiritur amor vel volitio affectativa. Ex quo sequitur tertium, scilicet quod productio extrinseca creaturarum praesupponit in essentia divina istas personas, ut quasdam rationes formales essentiae per quas creaturae immediate producuntur, et praesupponit productiones, sicut per quas istae rationes formales acquiruntur.

Unde haec est conclusio hujus opinionis, quod productio extrinseca creaturarum praesupponit intrinsecam, sicut causam per quam habet formale principium productivum immediate. Sicut enim expresse vult Doctor iste, quoestione proenotata , sine Verbo et amore productis, actus essentiales notitiae et amoris in divinis non essent perfecti et sufficientes ad producendum, perficiuntur autem per Verbum et amorem productum ; et ideo isti duo termini producti, scilicet Verbum et Amor perficientes actus essentiales intelligendi et volendi in tribus personis, sunt immediatae rationes formales, et immediata principia producendi creaturas.

Pro ista opinione videtur idem Doctor ibidem innuere tres rationes. Prima est talis : Illud quod producitur per cognitionem simplicis notitiae et amorem simplicis complacentiae, sicut per immediata principia producendi, producitur necessario necessitate naturalis determinationis ad producendum et modum producendi. Hoc patet, quia talis notitia et amor modo naturali se habent ad suum effectum producendum, et ad unum determinatum modum producendi non minus quam calor ad calefaciendum. Unde et Philosophi, qui non posuerunt in Deo nisi talem notitiam et talem amorem, posuerunt mundum procedere necessario a Deo, necessitate naturalis determinationis ad producendum, et ad unum modum producendi tantum, ita quod non posset non producere, nec alio modo producere quam produxit, ut patet per Avicennam 9. Metaph. ergo ad hoc quod Deus produxerit mundum non de necessitate, oportet quod ipsum produxerit tanquam per immediata principia, non per cognitionem simplicis notitiae et amorem simplicis complacentiae, sed per notitiam dispositivam seuconsiliativam de producendo et modo producendi, et per volitionem electivam, et libere inclinativam in opus, quasi per actus supervenientes prioribus actibus praedictis ; sed talis notitia dispositiva, et talis amor affectativus, sunt Verbum, et Spiritus sanctus in divinis; ergo mundus producitur per Verbum et amorem productum, sicut per immediata principia producendi ipsum.

Secunda ratio talis est : Sicut se habet forma naturalis ad producendum effectum suum naturaliter, sic forma intellectualis et volitio concomitans ipsam ad producendum effectum intelligibiliter et artificialiter ; sed forma naturalis non est immediatum principium operis , secundum quod est perfectio ejus in quo est, sed solum inquantum induit respectum ad opus. Sed sapientia intellectualis essentialis et amor essentialis,

non induit istum respectum, nisi ut sunt in Verbo et Amore producto: igitur verbum, et amor productus in quocumque artifice, sunt immediatum principium operandi artificialiter.

Ubi advertendum, secundum istum Doctorem, quod sapientia intellectualis ut essentialis, est quasi forma naturalis agentis, secundum quod est perfectio ejus in quo est, sed ipsa sapientia, ut induit rationem verbi est quasi ipsa forma naturalis, ut habens respectum et ordinem ad effectum. Unde secundum ipsum, Verbum ex ipsa ratione verbi, habet respectum et ordinem ad ipsas res creandas, quod non habet sapientia essentialis inquantum hujusmodi.

Tertia ratio talis est : Sapientia speculativa et amor sibi correspondens , non sunt immediatum principium operandi, sed solum sapientia practica et amor sibi correspondens, ut patet in artifice rationali, quia notitia universalis, qua considerat operabile in universali , et secundum principia sua communia, non est sibi ratio operandi, sed notitia quaedam particularis accepta de universali. Sed sapientia in divinis ut est essentialis perfectio, est solum speculativa habens ut sic, ideas speculativas , et ut rationes cognoscendi tantum: sapientia vero personalis, quae Verbum est, non est tantum speculativa ad cognoscendum, sed practica continens in se ideas, ut sunt principia operandi ; ergo Verbum, et amor sibi correspondens, sunt immediatum principium operandi et producendi in divinis. Confirmatur haec ratio per illud primae ad Corinth. 2. Proe dicamus Christum Dei virtutem et Dei sapientiam: virtus autem habet rationem scientiae practicae. Secundum hoc etiam dicitur Verbum potentia operativa Patris, inquantum scilicet habet rationem scientiae practicae.

Contra istud (c) primo videtur sequi, quod Pater formaliter non creat: nihil enim formaliter agit quod non est in actu, secundum illud quod est proxima ratio agendi: Pater autem non est formaliter in actu Verbo vel Spiritu sancto. Secundum autem istam positionem, Verbum et Spiritus sanctus sunt proxima ratio agendi et causandi, sicut intellectio et volitio sunt remotae rationes causandi: igitur Pater non causat formaliter et proxime.

Et si dicas (d), quod omnes creant, quia omnes habent unum verbum intellectu suo communi, quo verbo perficitur intellectus essentialis, licet istud verbum sit a Patre solo dicente vice omnium, et omnes habent unum amorem in voluntate communi, licet ille amor spiretur a Patre et Filio simul vice omnium trium.

Contra (e) istud sic arguo : quaero quomodo Pater habet istam notitiam genitam? Non formaliter, secundum Augustinum 7. de Trin. c. 1. quia secundum eum ibi dem: Pater non est sapiens sapientia genita, sed habet sicut correlativum, scilicet ut producens habet productum. Sed sic habens non est in actu formaliter eo quod habet: ergo nec formaliter agit actione illa respectu cujus habitum sive illud quod habetur, non est formalis ratio agendi.

Videtur (f) etiam ultra sequi, quod Filius et Spiritus Sanctus non creent, quia communiter formalis ratio agendi non agit illa actione, respectu cujus dicitur formalis ratio agendi.

Et si (g) dicatur, quod Filius creat, et Spiritus sanctus creat, neutra tamen persona videtur proxime creare, quia neutra est in actu per alteram formaliter: et omne agens proxime per intellectum et voluntatem, est in actu, tam notitia quam volitione, necessariis ad talem actum.

Praeterea (h) secundo, quaero quid intelligis per sapientiam dispositivam vel disponentem, et amorem affectantem ? Aut enim ista sunt appropriata Verbo et Spiritui sancto, aut sunt propria. Si appropriata: ergo secundum veritatem sunt communia tribus, et ita duae personae non sunt proximae rationes formales creandi, si sunt propria, cum dicunt respectum rationis ad creaturas, quia secundum ipsum, dispositio dicit respectum rationis ad disposita, ergo aliquis respectus rationis est proprius alicui personae divinae, quod est improbatum dist. 18. 1. libr. de dono, et dist. 27. primi de verbo.

Praeterea quod (i) dicit de ideis practicis, quod non sunt in Patre, sed in Verbo, ac si una persona non sufficeret ad productionem, videtur esse contra Augustinum, 15. de Trin. cap. 13. Ideo Verbum hoc vere veritas est, quia quidquid est in ea

scientia, de qua genitum est, et in ipso est, quod autem in ea non est, nec in ipso est. Et paulo post : Novit omnia Deus in seipso, novit et in Filio. Et post : Omnia, quoe sunt in eorum scientia, unusquisque eorum simul videt. Ex quibus et aliis verbis ibidem positis, videtur velle manifeste, quod nihil actualius est in Verbo quam in intellectu Patris, et per consequens non est ibi distinctius quam in intelligentia Patris.

Praeterea quod (k) dicitur ibi Verbum esse ad perficiendum intellectionem essentialem, videtur falsum. Quia illud, quod est ratio agendi alicui actione non manente in agente, non perficitur illa actione, sicut calidum inquantum calidum non perficitur calefactione, quae recipitur in passo, sed secundum istum intellectio essentialis est ratio gignendi Verbum, et ista gignitio non est actio formaliter immanens ipsi Patri, quia terminus gignitionis non est formaliter Patris: ergo intellectio essentialis (quae est ratio gignendi Verbum, secundum eum) non perficitur Verbo producto.

Quod etiam dicit (1) de notitia universali quod sit speculativa, improbatum est supra in prooemio primi de scientia Theologica, utrum sit speculativa vel practica, quia conclusiones practicae resolvuntur in principia practica, et non in principia speculativa, sicut conclusiones speculativae in principia speculativa, et non in principia practica.

Quod etiam (m) dicit, quod ideo posuerunt Philosophi Deum necessario producere aliud a se, quia negaverunt in eo sapientiam praecedentem dispositivam vel disponentem et amorem affectantem esse productum, non videtur verum, quia volitio essentialis, sive ut in tribus, sive ut in Filio, sive ut in Patre, non est necessario alterius a se; nihil enim aliud a se vult voluntas divina necessario, etiamsi per impossibile non esset principium productum ad intra, quia tunc necessario dependeret ad creaturam, quod est inconveniens maximum.