COMMENTARIUS.

(a) Hic dicitur. Primo respondendo ad secundam quaestionem adducit opinionem Henrici.

Dicitur ab Henrico, quodlib. 9. quaestio 3. et quodlib. 5. q. 6. et 7. et quodlib. 7. q. 1. quod omnis relatio est eadem fundamento. In ista quaestione hunc ordinem servabo : Primo exponam argumenta facta a Doctore contra opinionem Henrici. Et secundo respondebo ad argumenta pro opinione Henrici. Primum est ibi : Contra istam opinionem arguo. Secundum est ibi: Ad primum alterius opinionis.

(b) Contra istam opinionem. Quantum ad primum arguit primo Doctor probando, quod aliqua relatio realiter distinguatur a fundamento. Et ratio stat in hoc : nihil est idem realiter A, sine quo A potest esse realiter sine contradictione. Sed multae sunt relationes, sine quibus fundamenta possunt esse sine contradictione, ut probabit infra. Ibi probatio majoris. Hic Doctor probat majorem multipliciter, licet de se videatur manifesta, et sententia litterae stat in hoc : quia si A et B possunt fundare duo contradictoria, realiter distinguuntur, quia da oppositum, id est, si non distinguuntur realiter, ergo duo contradictoria realiter possunt verificari de eodem quod est oppositum primi principii, et sensus est, quod quando aliqua duo sunt penitus idem ex natura rei, quod realiter competit uni de necessitate, illud idem competit alteri, quia da oppositum, scilicet quod aliquid potest competere uni et non alteri: ergo illa non sunt idem ex natura rei, non enim est imaginabile oppositum, et hoc est, quod dicit in ista littera, quam tamen expono de verbo ad verbum. Cum dicit, quod idem ens realiter

sit realiter, et non sit realiter, haec propositio potest habere multiplicem sensum. Primus est, quod A sit realiter B, et non sit realiter B, etc. id est, quod A possit realiter existere, B non existente, et quod non differat realiter a B, est oppositum principii, quia si A est realiter idem quod B, sequitur quod non possit realiter existere sine B; ergo si realiter possit esse sine B, realiter distinguitur ab ipso B; et secundus sensus potest esse, quod quaerat tantum de distinctione ex natura rei, vel formaliter, id est, quod idem realiter sit et realiter non sit, id est, quod ex natura rei aliquid competit A, quod non competit B, et quod A, saltem ex natura rei non distinguatur a B, videtur esse oppositum primi principii. In proposito autem Doctor accipit primum sensum.

Sequitur : Quia si de aliquibus duobus dicantur contradictoria eo modo quo dicuntur de eis, videntur esse non idem. Haec propositio similiter potest habere multiplicem sensum, quia ratione contradictionis potest inferri non identitas multipliciter, puta aliquando non identitas ex natura rei ; aliquando non identitas essentialis: aliquando non identitas realis, et sic de aliis. Pro cujus intelligentia est sciendum pro nunc, quod non identitas sive distinctio realis est proprie inter rem et rem actu existentem, sic quod repugnet priori ex sua natura esse sine posteriori, et per hoc excluditur instantia de correlativis, quae realiter distinguuntur, et tamen unum non potest esse sine alio, quia sunt simul natura. Distinctio vero essentialis proprie respicit distinctas essentias, sive numeraliter sive specifico non curo. Distinctio ex natura rei proprie respicit distinctas realitates inclusas in eadem re realiter et essentialiter: si volo ergo probare realem distinctionem aliquorum per rationem contradictionis, probabo sic :

impossibile est idem realiter existere, et realiter non existere, sed A realiter potest existere sine B; ergo realiter distinguitur a B, quia da oppositum, si non distinguitur realiter a B; ergo dicit eamdem existentiam cum B, et sic non poterit realiter existere sine B, Deinde si volo probare distinctionem ex natura rei, puta quod una realiter tantum ex natura rei distinguatur ab alia, quae tamen realitates sunt idem realiter respectu tertii, cui realiter identificantur, arguo sic : Aliquid potest competere A ex natura rei, quod repugnat B ex natura rei; ergo A distinguitur ex natura rei a B, quia si sunt omnino idem ex natura rei, ergo quod competit ex natura rei, competit alteri, et hoc est, quod dicit Doctor, si de aliquibus duobus dicuntur contradictoria eo modo quo dicuntur videntur esse non idem. Sequitur : Et ita si contradictoria esse et non esse dicantur de eis, videntur esse non idem in esse. Hic loquitur de esse actualis existentiae, et vult dicere, quod actu existere et actu non existere contradicunt, et non possunt verificari de eodem; ergo, si A est idem realiter cum B, et ex alia parte potest existere sine B, statim verificantur duo contradictoria, quia tunc A actu existeret sine B, quia diceret esse separatum a B, et actu non existeret sine B, quia diceret eamdem existentiam cum B, et hoc est quod dicit.

(c) Confirmatur istud, quia si illa major negetur, (scilicet nihil est idem realiter A, sine quo A potest esse realiter sine contradictione) non videtur relinqui, unde possit distinctio entium probari, patet, ex hoc enim probamus diversitatem entium, quia experimentaliter videmus, quod unum actu existere potest, altero non existente.

(d) Hanc etiam propositionem, etc Quomodo autem constituatur problema, et destruatur, patet ibi. Si enim fieret tale problema : an homo sit penitus idem, quod risibile, facile destruitur hoc problema, scilicet quod non sit idem per contradictionem inventam, puta, quia tunc contradictoria verificarentur de eodem, quod patet, nam risibile ex natura rei est proprietas hominis; ergo homo cum sit penitus idem, erit ex natura rei proprietas hominis, et ex alia parte cum ipse homo sit subjectum proprietatis, non erit proprietas, et sic per aliquam contradictionem inventam faciliter destruitur problema, et hic modus est facilior omni alio modo ad destruendum. Et patet littera.

(e) In ista etiam via Philosophi fundatur, etc.

Probat enim Aristoteles quod materia distinguitur realiter a forma, quia per transmutationem innotescit, quod aliquando materia est sub una forma, aliquando est sub altera, sed si ex alia parte diceretur, quod materia est eadem realiter cum forma, et argueretur sic : Experientia notum est, quod materia potest esse sine ista forma ; ergo realiter distinguitur ; si negatur consequentia, antecedente concesso, per experientiam noto, statim sequitur contradictoria realiter verificari de eodem.

Qua etiam via utitur Philosophus 4. Physi. text. comment. 3. ad probandum locum esse aliud a locato, quia idem locus manet cum diversis locatis successive. Ex his ergo patet probatio majoris, quam probationem bene, nota, quia Doctor saepe utitur illa propositione.

(f) Minor etiam apparet, etc. Et loquitur hic Doctor de similitudine et aequalitate proprie sumpta, ut similitudo fundatur super qualitate proprie, et aequalitas super quantitate. Et patet per Philosophum quinto Metaphysicorum, c. de ad aliquid, text. com. 20. et de hoc vide Doctorem in primo, d. 19. et in quodl. q. 6. Non autem loquitur de similitudine qualitercumque, quia in divinis est verissime similitudo et aequalitas, quae tamen realiter identificatur fundamento.

(g) Probatio primi inconvenientis. Hic Doctor supponit, quod incarnatio passiva, qua natura humana dicitur unita Verbo, dicit relationem realem fundatam in ipsa natura humana, et terminatam ad Verbum divinum, patet communiter per Doctores et praecipue ab isto in tertio, dist. 1. q. 1. et vide diffuse quae ibi exposui, et quamdiu talis relatio est in natura humana, tamdiu dicitur assumpta a Verbo ; si ergo talis unio est idem realiter cum natura humana, sequitur quod si Verbum non assumpsisset eam aeque realiter fuisset unita Verbo, sicut modo, si etiam deponeret illam naturam, manente tamen ipsa eadem in se, maneret natura illa realiter unita Verbo.

(h) Praeterea secundo. Haec est secunda ratio principalis contra opinionem Henrici. Et ratio stat in hoc : ens limitatum non potest continere per identitatem realem aliqua opposita formaliter, ita quod eadem albedo sit realiter similitudo et dissimilitudo, et similiter, quod aliqua natura sit realiter paternitas, et realiter filiatio, videtur impossibile, nisi de natura omnino illimitata, cujusmodi est essentia divina, quae propter sui infinitam inmutationem continet per realem identitatem generationem activam et passivam, sive paternitatem et filiationem. Si ergo eadem albedo non sic continet similitudinem et dissimilitudinem, sequitur quod si nunc est realiter dissimilis, et sic poterit separari a dissimilitudine. Et cum dicit, quod essentia divina continet ipsa relativa formaliter, debet intelligi tantummodo secundum identitatem realem, et non sic formaliter, ita quod essentia divina et paternitas sint una formalitas, nam secundum Doctorem d. 2. primi, parte secunda, q. prima, dicuntur non esse eadem formaliter, et negat ibi istam consequentiam, ergo distinguuntur formaliter, tamen expresse dist. 8. q. 3. tenet, quod distinguuntur formaliter, et hoc idem alibi tenet.

(i) Item, quarto sic, continens aliquid, etc.

Sed non omne albius est similius: ergo. Adverte tamen, quo dictum Doctoris scilicet continens perfectius realiter, et contentum erit perfectius, videtur dubium, quia Angelus continet realem relationem ipsis ad Deum, et hoc per identitatem realem, et similiter lapis creatus, et tamen relatio Angeli non est perfectior relatione lapidis. Si dicatur, quod dicitur perfectior non ratione suae formalitatis, cum sint ejusdem rationis, sed ratione fundamenti cum quo identificatur realiter, idem dicam de albo ut octo comparato ad album ut duo, et de albo ut duo comparato ad aliud album ut duo. Nam album ut duo, est magis simile albo ut duo, quam albo ut octo, et sic similitudo albi ut octo ad album, ut duo erit major secundum ipsum. Sed ego dicam, quod licet ratione suae formalitatis dicatur minor et imperfectior, tamen ratione fundamenti cum quo identificatur realiter erit perfectior, et sic videtur hoc argumentum non concludere.

Dico primo, quod argumentum Doctoris bene concludit, praecipue in proposito, quia si similitudo realiter nihil aliud sit, quam suum fundamentum, sequitur de facto quod fundamentum nobilius erit magis simile, quam fundamentum valde minus nobile, cujus tamen contrarium experimur, ut patet in exemplo de albo ut octo comparato ad album ut duo.

(k) Praeterea quinto, contenta, etc.

Hoc argumentum stat in hoc, quod si relationes sint eaedem fundamento, quod quanto fundamenta plus differunt, tanto et ipsae relationes plus differunt, cum sint eaedem res. Sed hoc est falsum, quia aequalitas quae fundatur in quantitate, et similitudo quae fundatur in qualitate minus differunt, quia unius modi, quam similitudo et actio quae fundantur super eumdem colorem, cum sint alterius et alterius modi, ut patet 5. Met. text. comment. 20.

(1) Sexto, relatio rationis est alia, etc.

In ista littera dicit Doctor, sicut multae relationes rationis sic distinguuntur a fundamento, quod fundamentum potest esse sine illis, et hoc patet, quia una secunda intentio ut cognita, potest comparari ad aliam secundam intentionem cognitam, talis comparatio passiva est relatio rationis, quae fundatur in alia relatione rationis cognita, sic similiter erunt multae relationes reales, sine quibus fundamentum potest esse. Et cum dicit ibi, probando consequentiam, quod relatio rationis est modus objecti in primo actu intellectus, notandum, quod duplex est relatio rationis, nam quaedam est, quae vocatur secunda intentio, quae fit per secundum actum intellectus, scilicet per actum comparativum, et actus comparativus dicitur secundus actus, quia non potest esse talis actus, nisi praesupposita cognitione extremorum, quae ad invicem comparantur. Et quaedam relatio rationis fit per actum rectum intellectus, quo intelligit A per ipsam intellectionem A dicitur habere esse cognitum, denominatione tamen extrinseca, ut notat Doctor in quarto, dist. 1. q. 1. et tale esse cognitum est modus objecti, quia per illud modificatur objectum in tale esse, sicut dicimus quod albedo in homine est modus, quia modificat ipsum, cum facit ipsum stare pro homine albo. Dicit ergo Doctor quod sicut relatio rationis est modus objecti in primo actu intellectus, quo intellectus primo intelligit objectum, et tamen non est in se nihil in genere intelligibilium, etc. id est, quod ille modus, sive esse cognitum est aliquid de numero intelligibilium, licet non ita primum, sicut primum objectum cognitum. Quomodo autem relatio rationis sit de numero intelligibilium, et quomodo dicatur per se intelligibilis, et quomodo contineatur sub adaequato objecto intellectus, vide quae diffuse exposui super primo Doctoris dist. 3. q. 3. ubi sunt valde notabilia.

(m) Praeterea probatur conclusio ista. Hic Doctor intendit probare praedictam conclusionem per auctoritates, sic clarae sunt in littera, quod non indigent expositione, et ut dicitur ibi : Item Philosophus 12. Metaph. cap. 2. text. com. 19. ubi vult quod sicut principiata sunt alia, ita principia: nam si principiatum est absolutum, necessario principia intrinseca erunt absoluta, aliter esset absolutum et non absolutum, cum entitas absoluti realiter dependeat a principiis intrinsecis, et si principiatum est relatio, principia intrinseca puta genus et differentia erunt relationes. (n) Item Avicenna 3. Metaphys. etc. Ubi sic ait: oportet inquit loqui de ad aliquid, et ostendere quomodo debeat certificari quidditas relata et relationes, et eorum definitio. Sed quod praemisimus in littera, potest sufficienter intelligi. Si autem posuerint relationem esse, profecto erit accidens, et hoc non est dubium, quia est res quae non intelligitur per se, sed intelligitur semper alicujus ad aliquid ; non enim est relatio, quae non sit accidens, cujus prima accidentalitas est substantia, sicut pater et filius, vel quantitati, etc. Apparet enim expresse, quod relatio talis habeat propriam entitatem.

Adverte tamen, quod aliquid habere propriam certitudinem, potest dupliciter intelligi. Primo, quod possit ea se certificare intellectum, causando speciem intelligibilem sui, et hoc modo nulla relatio habet propriam certitudinem, quia talis cognitio non potest causari ab aliqua relatione, sed tantum a fundamento et termino, quia nec movere intellectum, nec causare speciem intelligibilem sui, quia si sic, sequeretur quod absolutum, sive effectus absolutus, puta species intelligibilis, quae est ens absolutum, essentialiter dependeret in esse et in conservari ab aliquo, quod essentialiter et formaliter, et quidditative esset relatio, quod est absurdum et impossibile. Et si quaeratur, a quo causatur cognitio relationis? Respondeo eo modo, quo exposui in primo, dist. 3. q. 3. Secundo, potest dici habere propriam certitudinem ex hoc, quod habet propriam intelligibilitatem et distinctam a fundamento et termino, ita quod sit nata cognosci cognitione distincta, et alia a cognitione fundamenti et termini, licet talis cognitio causetur a fundamento et termino, et hoc modo relatio potest dici habere propriam certitudinem.