Dissertatio Prima Ad Sancti Cypriani Epistolam Octavam, Auctore Dodwello, De Visionibus, Utque Visionum Suarum Fidem Comprobarint Veteres, Etc.

0009A § 1. Permansisse visiones et dona prophetica a temporibus Apostolorum usque ad Cyprianum ex auctore Apocalypseos, Hermete.—§ 2. Clemente Romano et auctore Esdrae Apocryphi.—§ 3. Ignatio.—§ 4. Quadrato, Philippi filiabus, Ammia Philadelphiensi et Polycarpo.—§ 5. Justino Matyre.—§ 6. Melitone Sardensi, Alexandro Phryge, Attalo, aliisque.—§ 7. Irenaeo.—§ 8. Perpetua et Saturo. Non fuisse illos Montanistas.—§ 9. Verum non est, relictum Montanistis ab Ecclesia prophetiarum fuisse praetextum.—§ 10. Contra post imperium Commodi, eo ipso argumento refutarunt Montanistarum prophetias catholici, quod verae prophetiae donum in Ecclesia Perpetuum futurum esset; cum tamen Montanistarum illud jam fuisset extinctum.—§ 11. Ita Asterius Urbanus, Epiphanius.—§ 12, 13. Auctor Actorum Perpetuae 0009B et Felicitatis.—§ 14. Visiones Natalis et Potamienae, deque Alexandro Hierosolymorum, Fabiano Romae constituendis Episcopis.—§ 15. Agnoscit prophetias Origenes.—§ 16. Declinatur testimonium Gregorii Nysseni de S. Gregorio Thaumaturgo.—§ 17. Visio Dionysii Alexandrini.—§ 18, 19, 20, 21. Visiones ipsius Cypriani.—§ 22. Visio alia Dionysii Alexandrini.—§ 23. Visiones palam enuntiari solitae, idque ante eventum.—§ 24. Ut fraudi, in visionum praetextu, subventum sit.—§ 25, 26, 27. De argumentis quibus probaretur visionum fides, praesertim intrinsecis. Donum cogitationum patefaciendarum.—§ 28, 29, 30. Futurorum praedicendorum. Futura, quae vires alioqui creatas non excederent, ab alio tamen, praeterquam Deo praedici, ex illius aevi principiis, 0009C non poterant.—§ 31. Eodem redit, sive a Deo ipso immediate, si sive media aliqua creatura revelata fuerint.—§ 32. Hypotheseos hujus cum phaenomenis consensio veritatis argumentum est. —§ 33. Ex aliarum prophetiarum fide ut aliarum fidem adstruxerint.—§ 34. Verorum prophetarum omnia non fuerunt prophetica.—§ 35, 36, 37. Aliqui prophetarum errores cum vera prophetia consistunt, et quinam illi.—§ 38. Prophetiae veritas ex communionis cui se adjunxerat propheta, unitate probata est.—§ 39. Quorum prophetiae omnes fuissent obscurae, eorum fides aliter nisi ex communionis unitate 0010A commendari non poterat.—§ 40. Visiones juvenum erant propriae.—§ 41, 42. Quid de illis sentiendum qui prophetias illas antiquorum ludibrio habuerint.

§ 1.—Non est quod hic rabbinorum, aliorumve, qui prophetia egerunt visionibusque propheticis, compilationem lector expectet. Nos ea tantum seligemus quae ab eruditis praetermissa, nondumve satis animadversa sunt, quod sciam, quae tamen ad illius de quo agimus saeculi historiam aliquid videbuntur habere momenti.

Male itaque faciunt eruditi qui quae legunt in illius saeculi auctoribus de visionibus, ea ad Montanum trahunt atque montanistas, quasi vero ab ipsis usque apostolorum temporibus visiones in Ecclesia defecerint, omnisque earum praetextus in ecclesia suspectus 0010B fuerit atque improbatus, solisque montanistis relictus. Nihil est omnino cur ita sentiant. Potius in omni illo intervallo, ab apostolis ad Cyprianum usque, perpetuus erat visionum usus, semperque ab Ecclesia probatus. Sub primi saeculi finem scripta illa est, quam habemus Apocalypsis, sive ab apostolo, seu forte a Joanne presbytero, quae tamen omnis in visionum argumento versatur. Eodem circiter tempore Pastorem suum scripsit Hermes, sub Clemente enim scripsisse constat ex libro primo Vision., n. 2. Nec est quod moremur recentiora illa Pontificalis, carminum adversus Macionem aut quae Pii nomen feruntur epistolarum ad Justum Viennensem, fidei omnia suspectae, testimonia. Hujus opus cum tribus constet libris, primus visionum titulum prae se fert, 0010C totusque est in eo argumento. In secundo etiam de prophetarum spirituumque verorum falsorumque distinctione agit ex professo (Mandat., 11, 12) . Quorsum illud, nisi verorum quoque prophetarum dona eousque in Ecclesia permansisse credidisset? Hunc Blondellus larvatum prophetam somniatoremque appellat, montanisticarum superstitionum gurgitem (Apolog. pro Sent. Hieronym., p. 16, 17) . Idem tamen ibidem patrum aliter sentientium elogia pro more suo coacervavit admodum honorifica, et quidem a montanisticis superstitionibus alienissimorum. Ita nihil in eo montanisticum reperire potuerunt 0011A montanistis coaevi patres, quique illas superstitiones primi damnarunt. Judicet lector φιλαρχαῖος cui sit potius fidendum.

§ 2.—Hermeti diximus coaevum esse Clementem Romanum eumdemque donorum propheticorum patronum. Istiusmodi enim dona fuisse quibus superbiebant schismatis auctores, ex illis ejus verbis facile colligitur. Ἤτω τὶς πιστὸς, ἤτω δυνατὸς γνῶσιν ἐξειπεῖν, ἤτω σοφὸς ἐν δικαίᾳ κρισει (Clem. Al. διακρίσει, et rectius) λόγων. (Ep. I ad Corinth., § 48, et ex Asterio Urbano, lib. V, c. 17.) Non alio spectant haec nomina quam ad dona illorum temporum prophetica. Πίστις illa de qua gloriari poterant, non alia erat quam miraculorum illa quam λόγον πίστεως appellat Apostolus, quo loco dona Sp. S. λόγοι apud illum 0011B audiunt. Γνῶσις non quaelibet erat cognitio, sed vero mysteriorum illa quam in haereticis eo nomine superbientibus ψευδώνυμον γνῶσιν idem vocat Apostolus. Eadem σοφία, quam et λόγον σοφίας nuncupat. Διάκρισις λόγων eadem est quae et διάκρισις πνευμάτων, quo sensu dona Sp. S. λόγους appellatos esse diximus. Nisi forte λόγων pro λογισμῶν intelligamus, quo etiam sensu διάκρισιν πνευμάτων de cogitationum revelatione interpretabimur. His fortasse temporibus coaevus erat auctor librorum Esdrae Apocryphorum, quorum partem longe maximam faciunt id genus visione atque revelationes.

§ 3.—Proximus est Ignatius; in quo id ipsum reprehendunt hi antiquitatis momi, quod est propheticis hisce donis magis, quam volunt illi, propitius. 0011C In § 7, Ep. ad Philadelph. suam ipsius prophetiam commemorat, quam sibi vere revelatam fuisse Deum ipsum testem appellat. Εἰ γὰρ (inquit) κατὰ σάρκα μέ τινες ἐθέλησαν πλανῆσαι· ἀλλὰ τὸ πνεῦμα οὐ πλανᾶται, ἀπὸ θεοῦ ὄν. οἶδεν γὰρ πόθεν ἔρχεται, καὶ ποῦ ὑπάγει, καὶ τὰ κρυπτὰ ἐλέγχει· ἐκραύγασα μεταξὺ ὤν. ἐλάλουν μεγάλῃ φωνῇ· τῷ ἐπισκόπῳ προσέχετε, καὶ τῷ πρεσβυτερίῳ, καὶ διακόνοις. οἱ δὲ πτέσαντές με ὡς προειδότα τὸν μερισμὸν τινῶν λέγειν ταῦτα. Μάρτυς δέ μοι (rectius editio interpolata suffragante etiam vetere interprete Usseriano, Εἰ δὲ ὑποπτεύετέ με ὡς προμαθὁντα τὸν μερισμὸν τινῶν λέγειν ταῦτα, Μάρτυς μοι) ἐν ᾧ δέδεμαι, ὅτι ἀπὸ σαρκὸς ἀνθρωπίνης οὐκ ἔγνων. τὸ δὲ πνεῦμα ἐκήρυσσεν λέγων τάδε· χωρὶς τοῦ ἐπισκόπου, etc. Idem de suis id genus donis in § 4, Ep. ad Trallianos illa: 0011D Μὴ οὐ δύναμαι τὰ ἐπουράνια γράψαι; ἀλλὰ φοβοῦμαι μὴ νηπίοις οὖσιν ὑμῖν βλάβην παραθῷ· καὶ συγνωμονειτέ μοι, μήποτε οὐ δυνηθέντες χωρῆσαι στραγγαλωθῆτε· καὶ γὰρ ἐγὼ οὐ καθότι, καὶ δυνάμενος τὰ ἐπουράνια, καὶ τὰς τοποθεσίας τὰς ἀγγελικὰς, καὶ τὰς συστάσεις τὰς ἀρχοντικὰς, ὁρατά τε καὶ ἀόρατα· παρὰ τοῦτο ἤδη καὶ μαθητής εἰμι. Nec vero singularem fuisse hac in causa Ignatium, ex aliis constabit illius aevi monumentis.

§ 4.—Ignatium proxime excepit Quadratus, qui apologiam pro christianis Hadriano dicavit. Hunc una cum Philippi filiabus quas S. Lucas prophetissas appellat, prophetica ipsum quoque gratia illustrem fuisse scribit Eusebius (Hist. Eccles., III, 37) . Et quidem haec usque tempora attigisse illas Philippi 0012A filias, ex illis probabile est quae scripsit ad Victorem Polycrates. Quadrati διαδοχὴν Ammia Philadelphiensis et ipsa quoque prophetissa ad Montani ortum continuavit ( Asterius Urbanus ap. Euseb., ubi supra). Polycarpo de suo martyrio omnium propheticum oblatum esse, testes sunt exceptione majores ipsi Smyrnaei in ea quam de ejus martyrio dederunt ad Philomelienses epistola. Hunc Doctorem apostolicum iidem atque propheticum appellant, fatenturque nihil esse ab eo praedictum quin esset eventu comprobatum. (Ap. Euseb., Hist. Eccl., IV, 15.) Πᾶν γὰρ ῥῆμα ὃ ἀφῆκεν ἐκ τοῦ στόματος αὐτοῦ καὶ ἐτελειώθη, inquiunt, καὶ τελειωθήσεται. Hunc An. CXLVII. passum esse vult, et quidem maxima verisimilitudine, noster eruditissimus Cestriensis.

0012B § 5.—De Justino Martyre idem habet Eusebius. Γράφει, inquit, ὡς ὅτι καὶ μέχρι καὶ αὐτοῦ χαρίσματα προφητικὰ διέλαμπεν (Hist. Eccles., IV, 18) . Recte quidem ille. Justini ad Tryphonem verba sunt illa: Παρὰ γὰρ ἡμῖν καὶ μέχρι νῦν προφητικὰ χαρίσματά ἐστιν· ἐξ οὗ καὶ αὐτοὶ συνιέναι ὀφείλετε, ὅτι τὰ πάλαι ἐν τῷ γένει ὑμῶν ὄντα εἰς ἡμᾶς μετετέθη. (Dialog. cum Tryphon., p. 308, B.) Eodem postea usus est adversus Judaeos argumento, post Christi adventum, nullos fuisse apud Judaeos, de quo ipsos eorum sensus testes appellat: μηκέτι ἐν τῷ γένει ὑμων κατὰ τὸ παλαιὸν ἔθος προφήτας γενήσεσθαι. ὅπερ καὶ ὄψει ὑμῖν ἰδεῖν ἔστι. μετ᾽ ἐκεῖνον γὰρ οὐδεὶς ὅλως προφήτης παρ᾽ ὑμῖν γεγένηται. (Pag. 314, C, D.) Permansisse autem apud sui quoque temporis christianos eorumdem sensuum testimonio confirmat, 0012C eadem ἰδεῖν voce usus: καὶ παρ᾽ ἡμῖν ἐστὶν ἰδεῖν καὶ θηλείας καὶ ἄρσενὰς, χαρίσματα ἀπὸ τοῦ πνεύματος τοῦ θεοῦ ἔχοντας. (Pag. 315, B.) Tam ergo manifestum fuit christianis fuisse prophetas quam Judaeis defecisse. Utrumque ita manifestum, ut argumenti vicem sustinere posset adversus adversarium. Eademque argumentandi forma usus est Apostolus, Gal., III, 2, per spiritum enim extraordinaria Spiritus dona intelliguntur.

§ 6.—Sub finem Marci de Melitone Sardensi illud habemus Polycratis Encomium, quod Sp. S. afflatus, cuncta gesserit, τὸν ἐν ἁγίῳ πνεύματι πάντα πολιτευσάμενον (Ap. Euseb., Hist. Eccl., lib. V, 24) . In eadem persecutione Alexander Phryx dicitur οὐκ ἄμοιρος Αποστολικοῦ χαρίσματος (Ex Ep. Ludgun. et Vienn. 0012D ap. Euseb., lib. V, 1) . In illa apostolica gratia hanc propheticam esse includendam jam vidimus ex simili Smyrnaeorum de Polycarpo loco, ubi haec duo conjunguntur (Ap. Euseb., ib., 3) . Revelationem Attalo factam de Alcibiade commemorat Ecclesia gallicana. Frequentesque aliorum diversis in Ecclesiis prophetias fidem montanisticis illis de prophetia praetextibus fecisse, auctor est Eusebius. Ita enim ille: πλεῖσται οὖν καὶ παραδοξοποιΐαι τοῦ θείου χαρίσματος εἰσέτι τότε κατὰ διαφόρους ἐκκλησίας ἐκτελούμεναι, πίστιν παρὰ πολλοῖς τοῦ κᾀκείνους προφητεύειν παρεῖχον (Euseb., ib., c. 4) . Ita montanistarum nondum erat proprius hic praetextus, ut hactenus existimarunt eruditi.

0013A § 7.—Idem de illo, id est, suo, quoque saeculo Irenaeus (Iren., lib. II, c. 58) , cujus verba nobis graeca servavit Eusebius: Οἱ δὲ καὶ πρόγνωσιν ἔχουσιν τῶν μελλόντων, καὶ ὀπτασίας καὶ ῥήσεις προφητικάς (Apud Euseb., Hist. Eccl., V, 7) . Quod ille argumenti loco urget adversus haereticos. Idem alibi: Ubi Ecclesia, ibi et Spiritus, et ubi Spiritus Dei, illic Ecclesia, et omnis gratia (Iren., l. III, c. 40) . Negat numerum iniri posse donorum quae suo tempore operata esset Ecclesia. Οὐκ ἔστιν ἀριθμὸν τῶν χαρισμάτων, ὧν κατὰ παντὸς τοῦ κόσμου ἡ ἐκκλησία παρὰ θεοῦ λαβοῦσα, ἐν τῷ ὀνόματι Ιησοῦ Χριστοῦ τοῦ σταυρωθέντος ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, ἑκάστης ἡμέρας ἐπ᾽ εὐεργεσίᾳ τῶν ἐθνῶν ἐπιτελεῖ (Iren., lib. II, c. 58; ap. Euseb., ib.) . Ex quo id quoque intelligimus, ea quam fuerint vulgaria. Ne vero falli potuisse 0013B hic suspicemur Irenaeum, id quoque addit, non aliena duntaxat fide se ea retulisse, sed quae propriis ipse auribus hausisset. Καὶ πολλῶν ἀκούομεν ἀδελφῶν ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ προφητικὰ χαρίσματα ἐχόντων, καὶ παντοδαπαῖς λαλούντων διὰ τοῦ πνεύματος γλώσσαις, καὶ τα κρύφια τῶν ἀνθρώπων εἰς φανερὸν ἀγόντων ἐπὶ τῷ συμφέροντι, καὶ τὰ μυστήρια τοῦ θεοῦ ἐκδιηγουμένον (Ap. Euseb. ib.) . His quid dici potuit manifestius?

§ 8.—Tertulliani testimonia propterea non refero quod illum montanismi suspectum facit Rigaltius, nec negat apud eum propheticarum visionum exempla occurrere satis frequentia. Est et aliud coaevum Tertulliano testimonium neutiquam sane praetermittendum, actorum Perpetuae et Felicitatis. Ibi visiones habemus Perpetuae et Saturi; et quidem ipsis Martyrum 0013C manibus scriptas consignatas, Africanas etiam illas, planeque ad Cyprianicarum formam conceptas. Habemus etiam coaevi auctoris praefationem, qua visionum istiusmodi usum e Joelis prophetia probat commendatque. Mirum est quod hinc scriptorem ipsosque adeo martyres montanistis favisse colligat doctissimus editor. Non est omnino verisimile, id si fuisset verum, fore illos in martyrum censu numerandos, colendamque etiam eorum in Ecclesia catholica memoriam. Nec enim a Cypriano inductam esse illam de negando schismaticorum martyrio sententiam, sed ab ipso usque Tertulliano Africa fuisse receptam, probavit ex eodem Tertulliano Cl. Cestriensis. Et vero contra montanistas, potius quam ex eorum sententia, esse concepta, quae huc trahunt 0013D viri eruditi, statim ostendemus.

§ 9.—Quod enim illi prophetiarum praetextum relictum putant montanistis ab Ecclesia, verum non est. Nec enim pro veris prophetis montanum ejusve mulierculas habuerant catholici, nec defecturam unquam crediderunt in Ecclesia prophetarum successionem. Utrumque docuerant contra montanistas catholici, possuntque ex eorum alterutro à montanistarum scriptoribus facillime distingui. Non bono, sed malo spiritui tribuebant illas montanistarum prophetias, unde illa ejus apud Eusebium querela (Euseb., Hist. eccl., V, 16, ex Asterio Urbano) , pro lupo se, qui tamen agnus esset, haberi. Proinde Zoticum, cum se prophetare primum simularet Maximilla, 0014A Exorcistae vices obire velle, cum ea tamquam daemoniaca agere, ni ab aliis cohibitus fuisset, ait Apollonius (Ap. Euseb., Hist. eccl., V, 18) . De Sota hoc idem testatur Aelius Publius Julius Develti Coloniae Episcopus apud Serapionem, ex Euseb. Hist. eccl., lib. V, c. 19. De praedicto Zotico Comanensi Episcopo et Juliano Apameno Asterius Urbanus ap. Euseb., ib., V, 16 (Ap. Euseb., ib., c. 16, 17, 18) . Id catholici ex variis, quibus veri essent prophetae ab Enthusiastis secernendi, colligebant: quod fuco oculorum supercilia capillosque illevisset Montanus; quod salaria prophetis suis mercaturamque quamdam eo praetextu constituisset; quod viros suos reliquissent ejus mulierculae cum prophetissarum munus in se suscepissent; quod illae quoque avaritiae pecuniisque 0014B quavis tandem arte corradendis totae incumberent; quod παρὰ τὸ κατὰ παράδοσιν καὶ κατὰ διαδοχὴν ἄνωθεν τῆς ἐκκλησίας ἔθος docuissent; praesertim vero quod in insaniam illos profanus ille spiritus adegisset, quod veris prophetis numquam crediderunt contigisse Catholici. Hoc maxime argumentum occasionem dedit Tertulliano scribendi de Ecstasi adversus Apollonium.

§ 10.— Sed et alio illo, quod diximus, argumento adversus illos usi sunt catholici, hac arrepta ansa. Maximilla de se praedixerat, post se prophetissam aliam non futuram, sed consummationem. Verba ejus apud Epiphanium illa sunt: Μετ᾽ ἔμὲ προφῆτις οὐκέτι ἔσται, ἀλλὰ συντέλεια (Epiph., Haer. XLVIII, § 2) . Quae mihi sane suadent ut Blondelli sententiae accedam, 0014C non quidem omnia illa oracula Sibyllina quae extant hodie, a montanistis esse conficta, sed eorum saltem aliqua. Ibi enim in Marci imperium mundi haec συντέλεια sive consummatio rejicitur. Sub illius autem imperii finem Marcellinam excessisse verisimillimum est. Cum enim ab ejus excessu ad suum quo scribebat annum, annos XIII, sive XIV, inchoatum numeret Asterius Urbanus (Ap. Euseb., Hist. eccl., V, 16, 17) , non alio illa quam ad Commodi imperium aptius referri posse existimant eruditi. Contra catholici vel hinc illos prophetiae praetextus falsi convincendos putant, quod suae prophetiae, vel ex confesso, finis foret aliquando statuendus. Verum prophetiam perpetuam fore, et ad mundi usque consummationem revera permansuram. Ita intelligebant 0014D Apostolum illo, ni fallor, loco (Eph., IV, 11, 12, 13) . Ita prophetas, Joelis, ut opinor, illum locum praecipue quem diximus. Qua ratiocinatione ita abfuerunt a negandis suorum temporum prophetiis, ut in quacumque Ecclesia non fuissent prophetae, ea ne esset quidem pro Eeclesia habenda.

§ 11.—Ita argumentatus est Asterius Urbanus. Εἰ γὰρ μετὰ Κοδράτον καὶ τὴν ἐν Φιλαδελφείᾳ Ἀμμίαν, ὡς φασὶν, αἱ περὶ Μοντανὸν διεδέξαντο γυναῖκες τὸ προφητικὸν χαρίσμα, τοὺς ἀπὸ Μοντανοῦ, καὶ τῶν γυναικῶν τίνες παρ᾽ αὐτοῖς διεδέξαντο δειξάτωσαν· δεῖν γὰρ εἶναι τὸ προφητικὸν χαρίσμα ἐν πάσῃ τῇ ἐκκλησίᾳ μέχρι τῆς τελείας παρουσίας ὁ Ἀπόστολος ἀξιοῖ (Ap. Euseb. Hist. eccl., V, 17) . Ita Epiphanius: Εἰ γὰρ δεῖ χαρίσματα 0015A δέχεσθαι, καὶ δεῖ ἐν ἐκκλησίᾳ χαρίσματα, πῶς οὐκέτι μετὰ Μοντανὸν, καὶ Πρίσκιλλαν, καὶ Μαξιμίλλαν ἔχουσι προφήτας; ἆρα ἤργησεν ἡ χάρις; οὐκ ἀργεῖ δὲ ἡ χάρις ἐν ἁγίᾳ ἐκκλησίᾳ. μὴ γένοιτο. Εἰ δὲ ἕως τινὸς προφήτευσαν οἱ προφητεύσαντες, καὶ οὐκέτι προφητεύουσιν ἀλλὰ οὔτε Πρίσκιλλα, οὔτε Μαξιμίλλα προφήτευσαν μετὰ (κατὰ scrib.) τὰς προφητείας τὰς διὰ τῶν ἁγίων Ἀποστόλων ἐν τῇ ἁγίᾳ ἐκκλησίᾳ δοκιμασθείσας (Haer. XLVIII, § 2) . Plane haec Epiphaniano saeculo non conveniunt, quo jam in confesso erat haec χαρίσματα eousque non permanasse. Existimo igitur ex antiquiore aliquo scriptore illum haec imperite descripsisse.

§ 12.—Ad eamdem formam argumentatur vetus ille auctor, quicumque fuit, martyrum contemporaneus, actorum Perpetuae et Felicitatis. Is ubi, allato Joelis 0015B loco, probasset, ita non deficere a V. T. illis N. Testamenti prophetias, ut sint potius ex adverso sub N. T. potiores expectandae; haec deinde subjungit in illam, quam dixi, sententiam: «Itaque et nos, qui sicut prophetias, ita et visiones novas pariter repromissas et agnoscimus et honoramus; caeterasque virtutes Spiritus Sancti ad instrumentum Ecclesiae reputamus, cui et missus est idem omnia donativa administrans in omnibus, prout unicuique distribuit Dominus, necessario et digerimus, et ad gloriam Dei lectione celebramus. Ut ne qua aut imbecillitas, aut desperatio fidei, apud veteres tantum aestimet gratiam Divinitatis conversatam, sive martyrum, sive in revelationum dignatione: cum semper Deus operetur quae repromisit, non credentibus in testimonium, 0015C credentibus in beneficium ( In Praefat.).» Eo omnino spectat tota ea disputatio ne fraudi esset secuturis visionibus quod ultimis Ecclesiae temporibus illas Deus revelare dignatus sit. Id ne esset, hoc sibi probandum sumpsit, ultimis esse illas praecipue temporibus, semperque ad consummationem usque expectandas. Poterant ea fortassis adversus Ethnicos dicta videri, poterant etiam adversus montanistas. Contra montanistas potius dicta crediderim, quia quae dixerat, ea Scripturarum testimonio confirmavit. Id sane manifestum est quae hic protulerat esse apud suos in confesso, quod a montanista scribi omnino non poterat.

§ 13.—Notetur enim inprimis scripta esse ab auctore anno Domini CCII, id est, anno ab obitu Maximillae 0015D circiter XXIII; decessisse enim illam diximus anno Marci ultimo, id est, Dom. CLXXIX. Atqui ea si vera fuisset prophetissa, non jam alius erat propheta expectandus. Qui igitur alios adhuc expectavit, semper expectandos existimavit, fieri non potest ut illam pro vera prophetissa habuerit, nec proinde montanista esse potuit. Quamquam enim ea haeresis postea in varias deinde sectas distributa fuerit; in eo tamen omnes conveniebant, primas illas mulierculas, pro prophetissis fuisse agnoscendas. Notetur 2º ut sensu benignissimo Maximillae verba interpretemur, et de mulieribus prophetissis, non de viris prophetis intelligamus: ne ita quidem hanc praefationem a montanista scribi potuisse. Perpetuae enim prophetissae 0016A visiones erat complexurus; quanquam certum sit hanc interpretationem ad mentem Maximillae accommodari non posse. Quae enim post se συντέλειαν fore dixerat, eam omnem prorsus prophetiae usum exclusuram necesse erat. 3º Cum hac ipsa argumentatione, ante annos ad minimum decem, in secta illa refellenda usus fuerat Asterius Urbanus; quis credat eadem argumentatione usurum sectae patronum? 4º Id etiam ex eodem Urbano constat de facto illos omnem suam prophetarum successionem in Maximilla terminasse, nec alium quemvis post illam admisisse successorem. Eadem argumentatione usus Epiphanius (Haer. XLVIII, § 2) , post illius obitum neminem alium a montanistis ad sua usque tempora agnitum esse confirmat. Fieri igitur non potest ut 0016B montanista Saturum Perpetuamque in prophetarum album retulerit. Id saltem ex illa aliorum argumentatione concedat lector necesse est, qui ita argumentetur non esse eo nomine pro montanista aestimandum. Nec tamen aliud proferunt qui aliter sentiunt viri sane eruditi. Scio equidem lubensque concedo, in tota hac de prophetiarum perpetuitate argumentatione hallucinatos esse veteres, nec ad eorum auctoritatem minuendam facit, quod id genus erroris alios frequentesque agnoscamus. Nec enim aliud habuerunt sententiae suae fundamentum quam textus illos quos diximus, unde rectene argumentati sunt, non de testimonio eorum, sed vero de judicio est quaestio, in qua nullum habent a sua vetustate praesidium. Quod vero inde infero, de facto illos agnovisse in 0016C suo quoque saeculo prophetias, id jam in facto versabitur, de quo testimonium eorum erit pro suo saeculo certissimum.

§ 14.—Sed ut eo, unde digressa est, redeat oratio, eadem qua passae sunt Perpetua et Felicitas, Severi persecutione, occurrebant et alia visionum exempla (Auctor incognitus adv. Artemonis haeresin, ap. Euseb., Hist. eccl., V, 28) . Natalis inprimis confessoris illa sub romano pontifice Zephyrino, qua ab Artemonis haeresi ad catholicam Ecclesiam revocatus est (Euseb., Hist. eccl., VI, 5) . Tum Potamiaenae aliae, quibus non Basilides modo, sed et alii Alexandrini plures ad fidem christianam conversi sunt. Praeterea revelationes visionesque aliae, quarum prima jussus est Alexander e Cappadocia ut in Palaestinam migraret 0016D (Euseb., ib., c. 11) , secunda atque tertia cum voce coelesti quam appellant Judaei, quibus moniti sunt cum Episcopo suo Hierosolymitani, eumdem Alexandrum ut in Episcopatum admitterent. Sub Maximino vel Gordiano Fabianus revelatione Divina factus est Episcopus (Euseb., Hist. eccl., VI, 29) , Sp. S. in illum, columbae specie delapso, ad eamdem plane formam qua in Salvatorem delapsus fuerat.

§ 15.—Sub Gordiano, vel potius fortasse Philippo suos adversus Celsum tomos scripsisse videtur Origenes; nec enim στάσις illa cujus meminit p. 120, ad remp. referenda est (Lib. III, adv. Cels.) , ut putavit interpres, sed ad sectas potius christianorum 0017A Jam autem χρόνῳ πλείονι persecutionem passi non erant christiani, quam etiam πάλαι fuisse dicit. Longam illam pacem omnino denotare videtur cujus meminit Cyprianus ( de Laps.); intervallum nimirum a persecutione Severi ad illam Decii. Hoc autem tempore prophetica dona apud christianos viguisse, testis ipse est de suo tempore fide dignissimus, qui et rem omnem propheticorum donorum paucis absolvit. Οὔτε τῶν τῆς πίστεως ἀλλοτρίων παραπλήσιόν τι τοῖς προφήταις πεποιήκασι, οὔτε νεώτεροι καὶ μετὰ τὴν Ἰησοῦ ἐπιδημίαν ἱστόρηνται ἐν Ἰουδαίοις τινἐς προφητεύσαντες. τὸ γὰρ ἅγιον πνεῦμα ὡμολόγηται ἐκεινους καταλελοιπέναι ἀσεβήσαντας εἰς τὸν θεὸν, καὶ τὸν προφητευθέντα ὑπὸ τῶν παρ᾽ αὐτοῖς προφητῶν (Lib. VII, p. 337) Idem supra de Judaeis Justinus martyr. Pergit 0017B autem Origenes: Σημεῖα δὲ τοῦ ἁγίου πνεύματος κατ᾽ ἀρχὰς μὲν τῆς Ἰησοῦ διδασκαλίας, μετὰ δὲ τὴν ἀνάληψιν αὐτοῦ πλείονα ἐδεικνυτο, ὕστερον δὲ λάττοντα. πλὴν καὶ νῦν ἔτι ἴχνη ἐστιν αὐτοῦ παρ᾽ ὀλίγοις, τὰς ψυχὰς τῷ λόγῳ καὶ ταῖς κατ᾽ αὐτὸν πράξεσι κεκαθαρμένοις. Quod suo tempore vestigia duntaxat superesse dicat, ad prima illa christiani cultus primordia in pentecoste proculdubio respexit, utque voluit cum christianorum cujusque ordinis communia olim fuerint sub apostolis dona haec, quae diximus, prophetica, jam illustrium duntaxat primique meriti christianorum facta esse propria.

§ 16.—Benignum hic praeberet argumentum vel una illa Gregorii Thaumaturgi, Origenis discipuli, vita a Nysseno conscripta: ni id metuerem ne certioris fidei 0017C monumentis fidem detraherem, si incertiora etiam coacervarem. Hausit illa Nyssenus non e coaevis monumentis, sed vero ex orali plerumque traditione, nec illa propius quam ex unius, ad minimum, aetatis intervallo deducta. Ea si coram accepisset, nec rem gestam aliter quam gesta est, ratiociniis nimirum suis conjecturisque auctam, posteris repraesentasset, non viderem sane cur Nysseno, cur cuivis probatae fidei viro assensus esset denegandus. Talia sunt autem quae hactenus protulimus, quaeque deinceps proferemus.

§ 17.—Quare suppleat ejus locum alius ejus sub Origene condiscipulus, Dionysius Alexandrinus. Hic sub finem Philippi, ingruente Alexandriae, populi in christianos ferocientis impetu, persecutione, divino monitu fugere jussus est, cui et fugae viam praeter 0017D opinionem aperuit. Ita de se ipse in sua ad Germanum epistola: κελεύσαντός μοι μεταστῆναι τοῦ Θεοῦ, καὶ παραδόξως ὁδοποιήσαντος, etc. (Apud Euseb., Hist. eccles., VI, 40) . Haec vera esse, Deum ipsum testem appellat: ἐγὼ δὲ καὶ ἐνώπιον τοῦ θεοῦ, λαλῶ, καὶ αὐτὸς οἶδεν ὅτι οὐ ψεύδομαι· οὐδὲ μίαν ἐπ᾽ ἐμαυτοῦ βαλλόμενος, ἀθεεί πεποίημαι τὴν φυγήν. Quid hic faciemus? Viro sanctissimo ne jurato quidem credemus?

§ 18.—Ad ipsa jam Cypriani tempora devenimus, cujus si unius testimonia consulamus, nec erit sane quod dubitemus, fuisse visiones aliasque prophetias, nec fuisse etiam illas veracissimas. In hac ipsa quam tractamus epistola meminit visionis prius longe ostensae quam tempestas vastitatis illius oriretur, quam 0018A jam antea futuram intellexerat. Et quidem illa de unanimitatis defectu talis erat qualem descripsit Apostolus, qua ipsa quoque cordium occulta manifesta redderentur. Erat et alia revelatio quam ad minimum famulum (se ea proculdubio voce denotarat) mandatam ait, dic illi, inquit, securus sit, quia pax ventura est. Jam longe aberant a pacis spe cum illa scriberet Cyprianus. Nec tamen dissimulandum propterea credidit, quin potius ipsam hanc epistolam fuisse fratribus legendam. Ita certum de eventu fuisse constat, fore nihilominus quod promissum erat.

Orta persecutione secessit. Id quoque ut Dionysium fecisse ostendimus, sic Deo pariter auctore constat fecisse Cyprianum. «Et audietis, inquit, omnia, quando ad vos reducem me Dominus fecerit, qui ut secederem 0018B jussit (Ep. X) .» Idem in ep. XV, multisque in ejusdem vita Pontius. Lapsis pacem, eo inconsulto, temere concesserant presbyteri. De eo etiam, quid faceret, Deum habuit monitorem: «Castigare nos itaque divina censura nec noctibus desinit, nec diebus. Praeter nocturnas enim visiones, per dies quoque impletur apud nos Spiritu sancto puerorum innocens aetas, quae in extasi videt oculis, et audit, et loquitur quibus nos Dominus monere et instruere dignatur.» Quinque presbyteri lapsorum patroni, quas illi turbas dederint, ubique constat ex ejusdem epistolis. Id etiam ei a Domino coelesti visione antea revelatum est. «Persecutio, inquit, est haec, alia, et alia tentatio; et quinque isti presbyteri nihil aliud sunt quam quinque primores illi, qui edicto nuper magistratibus 0018C fuerant copulati (Ep. XL) .» Ita intellexit recteque, ut videtur, Pamelius: «Videtur mihi alludere ad visionem quampiam in qua apparuisse videntur cum magistratibus quinque primores, qui edictum contra episcopos una publicarent.»

§ 19.—Secundam illam sui temporis sub Gallo et Volusiano persecutionem jam antea ex revelatione divina didicerant, deque ea populum litteris etiamnum extantibus monendum existimarunt. Ita ad plebem Thibaritanam Cyprianus: «Nam cum Domini instruentis dignatione instigemur saepius, amplius et admoneamur, ad vestram quoque conscientiam admonitionis nostrae sollicitudinem perferre debemus. Scire enim debetis et pro certo credere ac tenere, praessurae diem super caput esse coepisse (Ep. 0018D LVI) , etc.» Deinde, paucis interpositis: «Nec putemus talia esse quae veniunt, qualia fuerunt illa quae transierunt. Gravior nunc et ferocior pugna imminet,» etc. Rursus idem cum synodo Cyprianus ad Cornelium: «Sed enim cum videamus diem rursus alterius infestationis appropinquare coepisse, et crebris atque assiduis ostensionibus admoneamur, ut ad certamen quod nobis hostis indicit, armati et parati simus, plebem etiam nobis de divina dignatione commissam, exhortationibus nostris paremus, etc. (Ep. LIV) .» Postea: «Obtemperandum est namque ostensionibus atque admonitionibus justis, ut a pastoribus oves in periculo non deserantur, etc.» Rursus: «Placuit nobis, Spiritu sancto suggerente et Domino per visiones 0019A multas et manifestas admonente quia hostis nobis imminere praenuntiatur et ostenditur, colligere intra castra milites Christi, etc.» Non credent haec fortasse athei. Sed quid habent quo minus fide digna esse censeant? Visiones hic habemus, non multas modo, sed et manifestas; nec illas post eventum confictas, sed vero antea praenuntiatas, eventuque comprobatas; nec id obscura privati cujuspiam fide, sed synodi totius consentiente suffragio, mansurisque, si falsae fuissent, in rei memoriam aeternis monumentis, scriptisque consignatas sole, ut Hieronymus ait, clarioribus; non video quid praeterea velle possent ad rem facti comprobandam, si modo ex aequo judicare vellent, nec fidem prorsus omnem hominibus derogare.

0019B § 20.—Adeo familiares Cypriano erant hujusmodi visiones, ut in disciplinae etiam ecclesiasticae exercitio illas acceperit, aliasque deinceps expectaret. Ita ille de Florentio Pupiano, fore «si plenissime satisfecisset ut communicationis ejus possent habere rationem manente tamen, inquit (Ep. LXIX) , apud nos divinae censurae respectu et metu; ut prius Dominum meum consulam an tibi pacem dari, et te ad communicationem Ecclesiae suae admitti sua ostensione et admonitione permittat. Memini enim quid jam mihi sit ostensum, immo quid servo obsequenti et timenti de divina et dominica auctoritate praeceptum; qui inter caetera quae ostendere et revelare dignatus est et haec addidit (verba erant proculdubio Christi in visione quae subjungit) itaque qui Christo non credit 0019C sacerdotem facienti, postea credere incipit sacerdotem vindicanti.» Ita erant frequentes ea aetate divinae revelationes, ut ne de resipiscente quidem Pupiano polliceri auderet quid esset statuturus, ne aliud fortasse a Deo juberetur, ut Deum proinde primum innueret esse consulendum, ut tandem Dei in rebellem poenam expectaret, talem plane qualem apostolicarum censurarum comitem fuisse apud doctos in confesso est. Iterum de presbyteris qui, se inconsulto, lapsis communicaverant, «utar, inquit, ea admonitione, qua me Dominus jubet, ut interim prohibeantur offerre, etc. (Ep. X) .»

§ 21.—Ita constat gravioris momenti omnia, quae quidem publicum Ecclesiae statum attinerent, esse istiusmodi visionibus praedicta. Designatus est a 0019D Cypriano lector Celerinus confessor (Ep. XXXIV) . Is contra pro humilitate sua cum consentire dubitaret Ecclesiae, Dei ipsius admonitu et hortatu in visione per noctem compulsus est ne negaret. Nec deerat quo de martyrio suo monitus est vir sanctissimus, somnium quidem illud, sed propheticum, et sane manifestissimum. Quo primum die in exilii Curubitani loco mansit, mors ejus et quidem ipsum martyrii genus prophetico symbolo repraesentata sunt. Ille dilationem unius diei petiit accepitque, donec res suas legitima ordinatione disponeret, Ecclesiae fortassis illas. Dies ille pro idiomate Danielis atque Apocalypseos prophetico annum designabat. Responditque eventus accuratissime. Eo enim ipso die 0020A post exactum annum coronatum esse tradit Pontius, quo hoc illi ante annum fuerat ostensum ( Pont. in Vita Cypriani). Quid hic dubitamus? De somnio? At a Cypriano ipso habuit Pontius domesticus atque exilii comes. De Pontio? At jam ante martyrii diem omnibus innotuerat, ut ne quid Pontius comminisci posset si vel maxime voluisset. «Medio enim, inquit, tempore imminens passio pro certo ab omnibus sciebatur ( Pont., ib.).» Quid quod illa ediderit Pontius quo tempore jam recens erat Cypriani memoria; quo multi adhuc superessent Cypriani hostes qui nomini ejus essent infensi, gentiles, lapsi, aemuli, ipsi etiam haeretici. Hosne igitur indormiisse, factique historiam, si falsa esset, tam refutatu facilem, praetermissuros, putant esse verisimile? De somnii itaque 0020B fide? Atqui illam manifestissimus omnique exceptione major comprobavit eventus. Quamquam ergo defuissent illa, quae vidimus de visionum usu alia tam diserta testimonia, ipsae tamen sibi comprobandis vel solae suffecissent cyprianicae, totique adeo cultus christiani causae commendandae.

§ 22.—Ultimis Cypriani temporibus, pontificatu nimirum Xysti, ille cujus supra meminimus Dionysius Alexandrinus, visionis meminit qua factum dicit ut in haereticorum librorum lectione confirmaretur. Ita enim scribit in epistola ad Philemonem Ecclesiae romanae presbyterum: ὅραμα θεόπεμπτον προσελθὸν ἐπέῤῥωσέ με, καὶ λόγος πρός με γενόμενος, προσέταξε διαῤῥήδην λέγων· πᾶσιν ἐντύγχανε οἷς ἂν χεῖρας λάβοις, διευθύνειν γὰρ ἔκαστα καὶ δοκιμάζειν ἱκανὸς εἶ, 0020C καὶ σοι γέγονε τοῦτο ἐς ἀρχῆς καὶ τῆς πὶστεως αἴτιον (Ap. Euseb., Hist. eccles., VII, 7) . Ab horum Dionysii temporum fine suorum temporum initium arcessit Eusebius (Hist. eccles., VII, 32) . Qui cum hoc in sua historia notatu dignum duxerit, quousque donorum propheticorum successio permanavit; id sane innuit suo jam tempore illam defecisse. Atque adeo post Constantini tempora primum a doctoribus quaesita est illius defectus ratio quamquam ne ita quidem omnimodam eorum defectionem agnoverint. At Constantino antiquiorem neminem fuisse puto qui illa defecisse crediderit; nedum ut de defectionis ratione laborandum esse censeret.

§ 23.—Est et illud animadvertendum, quod sane ad visionem illius saeculi commendationem plurimum 0020D facit, quamquam noctu essent dormientibusque, ut plurimum oblatae, non tamen intra privatorum duntaxat hominum arcana esse reservatas, sed vero palam et in facie Ecclesiae, prima quaque occasione enuntiatas. Id ab ipsis usque apostolorum temporibus observatum esse constat. Prophetiae illae quarum meminit epistola ad Corinthios, ecclesiasticorum erant omnino coetuum. Inde tanta coetuum illorum confusio, quod simul plures loquerentur, nec expectarent prophetandi vices; quod dona illa exercerent quibus Ecclesia aedificari non posset, ut qui dono linguarum uterentur sine dono interpretandi; quod mulieres etiam, prophetissae nimirum, in coetibus virorum praeter sexus decorum, quodque sine 0021A velis, passis fortasse capillis, ad modum Sibyllarum, prophetarent. Nec aliter Agabus famem illam oecumenicam praedixit, quae imperante Claudio contigit; qua tamen praedictione moniti statim antequam fames ipsa evenisset, subsidiis pecuniariis subveniebant, ad eamdem plane formam qua Cyprianum jam vidimus persecutioni similiter praedictae etiamnum futurae occurentem (Act. XI, 28, 29, 30) . Erant enim publicae ut plurimum calamitates prophetiarum istiusmodi argumentum, vel personarum saltem publicarum. Ista S. Pauli vincula praedixit Agabus, Act. XXI, 10, 11. Praedixerunt et alii discipuli, v. 4; praedixit πνεῦμα κατὰ πόλιν, cap. XX, 23, id est, ut ego arbitror, πνευματικοὶ singularum ecclesiarum, quae ea etiam aetate secundum civitates distributae 0021B sunt. Ita denique postremorum temporum praedicti sunt errores (I Tim., IV) : πνεῦμα etiam in eo loco de conventuum prophetis intelligo, quos cum dicit haec ῥητῶς praedixisse, id nempe innuit, disertis haec verbis esse praedicta, praeter usitatum prophetiarum morem quae symbolis ut plurimum intellectu difficillimis erant involutae. Id saltem verisimillimum est privatorum nullas receptas esse prophetias qui se publico examini non probassent. Ita certe in publico munus suum exercuisse vidimus Ignatium. Publicum in usum prophetias suas scribere jussi sunt ejusdem saeculi prophetae. S. Joannes, pseudo-Esdras, qui veri prophetae personam induere voluit, et Hermas. Cypriani etiam tempore palam et in facie Ecclesiae communicabant suas visiones. Visionem illam ipsius 0021C in exilio omnibus innotuisse jam ostendimus, uti etiam et illas de instante persecutione. Idque ex ipsa visionum mentione sane abruptissima, colligitur, tum in hac epistola, tum in ep. XL de quinque presbyteris, tum in ep. LXIX de Florentio Pupiano. Ita certe perstrinxit, nec ullam umquam καθεξῆς exponit, quasi rem commemoraret jam omnibus notissimam, quaeque adeo narratione non indigeret.

§ 24.—Quod cum ita se haberet, jam optime cautum videbatur ne qui falsariorum doli fidelibus imponerent. Imprimis enim nulli ad hoc munus admitti potuerunt nisi quorum optima esset existimatio, vitaque ab omni fraudis astutiaeque suspicione alienissima. Ita factum ut prophetae, omni suspicione remota, de ejus duntaxat esse prophetia judicandum. 0021D Hoc autem judicandi munus, ut quam accuratissime praestaretur, optima etiam erant in publico praesidia. Aderant enim et alii prophetae, aderant et prophetarum judices, qui dono essent discernendi Spiritus instructi, ipsi etiam famae proculdubio integerrimae. Horum si cum aliquo pugnaret cum id in confesso esset, eumdem Dei Spiritum sibi esse non posse contrarium; plane sequebatur jam locum esse suspicioni. Quamquam enim certum erat omnia divini Spiritus dona esse pariter infallibilia; id tamen etiam certum, quoad credibilitatis, quae vocant, motiva, certiora esse argumenta cur unus crederetur afflatus quam cur alii; justumque esse ut qui minus esset credibilis, is a credibiliori judicetur. Quod etiam ad fraudum 0022A suspicionem attinet, alienissima erat aetas puerorum, quos Cypriani saeculo prophetasse jam vidimus.

§ 25.—Fraude itaque remota, alia tamen suppetebant argumenta quibus a Deo auctore profluxisse probaretur ea prophetia, vel enim alio edito miraculo se a Deo missum propheta confirmabat, quod signum prophetae veteris testamenti scriptores appellant; vel intrinsecis prophetiae argumentis a Deo illam emanasse probabat. Si miraculo se commendare vellet, aliud donum haberet necesse erit, quod tamen non est, ex Evangelii oeconomia, necessarium. Intrinsecorum autem argumentorum, quae eo praecipue spectabant ut revelationem illam probarent, naturae vires superare, naturaeque proinde auctori soli tribuendam, duo erant genera. Vel enim occultas 0022B hominum cogitationes proferebant, vel futura contingentia. Horum utrumque, ex illius praesertim saeculi principiis, soli Deo proprium, omnesque creaturarum vires superabat. Prius equidem; quia is solus καρδιογνώστης, rerum atque cordium scrutator, cui omnia sunt nuda atque τετραχηλισμένα. Proinde arcana Dei nemo investigare poterat nisi Spiritus Dei (I Cor., II, 11) . Spiritum etiam discretorem cogitationum et intentionum cordis appellat Apostolus (Heb., IV, 12) . Qui ergo alienas cogitationes aperuerat, is ubi fraudis omnis suspicio remota erat, non alio quam divino Spiritu afflatus credebatur.

§ 26.—Fuisse autem inter πνευματικοὺς Ecclesiae qui eo etiam essent dono praediti, constat ex Apostolo I Cor., XIV, 24, 25: «Si autem, inquit, omnes 0022C prophetent, intret autem quis infidelis vel idiota: convincitur ab omnibus, dijudicatur ab omnibus. Occulta enim cordis ejus manifesta fiunt: et ita cadens in faciem adorabit Deum, pronuntians quod vere Deus in vobis sit.» In hoc Infidelis exemplo certum erat nihil agi potuisse ex condicto, ut proinde certissimum esset, qui ita cogitationes ejus manifestaret, non alio illas, quam divino Spiritu afflante didicisse. Hujus gratiae frequens fit in Salvatoris historia mentio (S. Mat., IX, 2, 4; XII, 25; Luc., V, 22; VI, 8; XI, 17) , a quo χάριν ἀντὶ χάριτος accepit Ecclesia. Eadem usus est in Ananiae et Sapphirae ut in Simonis etiam Magi causa S. Petrus. De Simone ita: ἡ καρδία σου οὐκ ἔστιν εὐθεῖα ἐνώπιον τοῦ θεοῦ (Act., VIII, 21) . Rursus: Εἰς γὰρ χολὴν πικρίας 0022D καὶ σύνδεσμον ἀδικίας ὁρῶ σε ὄντα. In causa Elimae magis S. Paulus (Act. XIII, 9, 10) . Is enim plenus Sp. Sancto, non illud modo Elymae factum, sed dolosam etiam indolem reprehendit, quamquam antea ignoti. Usum etiam vidimus Ignatium, cum schismaticorum occulta consilia primus in lucem protulit. Et quidem nescio annon hoc fortasse fuerit donum διακρίσεως πνευμάτων cujus meminit Apostolus. Affinibus certe verbis usi sunt scriptores sacri in hoc ipso Spiritus negotio. Dicitur κριτικὸς ἐνθυμήσεων, etc. Heb., IV, 12, ἀνακριτικὸς, I Cor., XIV, 24, et vero Spiritus pro corde cogitationibusque usus frequentior est quam ut de eo monendus sit lector.

0023A § 27.—Duo autem erant hominum genera quorum cogitationes ita patefierent. Vel enim aliorum prophetarum cogitationes patefecerunt cum quibus nullum ipsi commercium habebant, ex quo magna accessit rei praedictae confirmatio. Ita de Timotheo non una erat sed multae interque se consentientes prophetiae de S. Paulo πνευμάτων κατὰ πόλεις, ut supra vidimus. His autem major erat adhibenda fides quod non humanorum duntaxat, sed divinorum quoque arcanorum conscii viderentur. Humanarum autem cogitationum duo erant genera quae hoc dono essent manifestanda. Vel enim fidelium erant illae, vel infidelium. Infidelium equidem si quis malo animo in ecclesiasticos conventus irrepsisset, vel prodendi causa, vel ludibrio exponendi, vel ut mundano affectui 0023B gratificaretur, id ipsum Spiritu revelante prodebatur; unde fiebat ut si ex eorum numero fuisset, quos Graeci εὐγνωμονοῦντας appellant, non tam succenseret prodentibus, quam in eorum potius admirationem raperetur, ut in praedicto loco innuitur Epistolae ad Corinthios. Fidelium autem cogitationes prodebantur, si qui essent in clerum adscribendi, ut in exemplo Timothei; vel si qua fraude usi essent, ut in Anania et Sapphira; vel etiam insidiis, ut Judam prodidit insidiantem ipse Dominus; vel alio denique fortasse quovis occulto flagitio. Id enim ipsum reprehendit in Anania et Sapphira (Act., V, 4, 9) S. Petrus quod ausi essent non hominibus mentiri, sed Deo; quod Spiritum Domini tentarent. Quasi id exprobrasset, quod cum iis se 0023C coetibus adjunxissent, in quibus Spiritus dona ipsi agnoverant; interque alia illud quoque quo arcana revelarentur; ipsi tamen occulta sua flagitia latere posse sperarint, seque ea impune laturos. Idque ipsum magnum proculdubio incussit occultorum etiam flagitiorum metum, cum nullas deinde latebras securas fore intellexissent, v. 5. Nec est quod in hac ipsa ratiocinandi forma vel ipsi athei poterunt merito reprehendere.

§ 28.—Erat tamen et aliud argumentum, et quidem ipsi prophetiae dono intrinsecum, quo prophetiarum suarum fidem veteres confirmabant, futurorum nempe contingentium praedictio. Quae quidem certa esse, et a Deo auctore fuisse intellecta est, cum ipsam confirmasset eventus. Eratque haec argumentatio 0023D ex christianorum principiis certissima. Ipse Deus eo provocat apud Isaiam (Isa., XLI, 23) . Nec vero alteri quam Deo tribui de facto potuit haec futurorum contingentium praescientia ex principiis christianorum. Ut enim demus multos esse eventus qui vires creaturarum non excederent; concessa tamen illa, quam christiani tuebantur, providentia, erant nihilominus certi quidam eventus qui nullam habebant causam a natura determinatam, ex qua poterant antea cognosci; et vero qui non ex una aliqua causa, sed ex omnium consensu complexuque orirentur (quales erant qui publicum spectabant plerique), illos vel unius causae defectus, vel etiam unius interpositio, incertos fecit, ut proinde non 0024A possent nisi ex illa causa intelligi futuri cui aliarum omnium causarum complexio de facto esset obnoxia. Eam autem non aliam crediderunt christiani, quam primum, optimum maximumque Deum.

§ 29.—Crediderunt imprimis non casu factum esse mundum, ut volebant epicurei, sed certa quadam providentia, factumque etiamnum eadem regi providentia qua factus est. Crediderunt deinde liberum arbitrium nulli esse causae alteri nisi Deo soli obnoxium. Proinde fati omnes illos sensus qui essent a supremi Dei decreto distincti, penitus rejiciebant, sive epicureorum illum a materialium causarum influentia petitum, sive astrologorum illum a coelestium siderum sive motu deductum, sive etiam causalitate. Si ergo soli Deo liberum arbitrium obnoxium fecerint, 0024B plane sequitur eventuum eorum certitudinem qui vel ab ipso libero arbitrio, vel a conditione aliqua per liberum arbitrium ponenda penderent, a Deo solo esse de facto deducendam. Quod vero ad materialium causarum eventus attinet, poterant illi motus universalis vim aliquam mechanicam agnoscere. Sed nec ita talem illam agnoverunt, ut creatura aliqua, cum qua nobis est commercium, vel ipsa possit ex universali illo motus consensu, futura contingentia cognoscere, vel nobis indicare. Indicare certe nulla potuit nisi intellectualis, quam christiani angelum appellamus. At qui cum nobis versantur angelos, eos certis creaturarum provinciis assignabant, universorum provinciarum λόγον, praesidem existimabant, ut proinde angelorum, quos dixi, cum 0024C nobis versantium, nullus motui universali fuerit admotus, ut possit ex causalitate sua de futurorum contingentium eventu judicare. Sed nec eos ita incorporeos agnoverunt ut possent omnia creata in speculo creatoris intueri. Nec omnia creata illis innotescere crediderunt, nisi quae Deus illis revelare dignatus esset, nec etiam omnia illis revelare de facto esse dignatum. Mysterium de incarnatione ab Ecclesia didicisse angelos testis est Apostolus (Eph. III, 10) . Tria etiam, ante incarnationem daemonem latuisse, auctorem habemus Ignatium (Ignat., Ep. ad Ephes., § 19) . Sed non vacat hisce ut singulis immoremur.

§ 30.—Liquet interim, data hac hypothesi, futura contingentia, sive a libero arbitrio, sive ab universali 0024D motu, pendentia, neminem posse, nisi summo illo Deo revelante cognoscere. Sed nec si motum illum universalem cognovissent, vel ita possent de eventuum istius modi certitudine judicare. Nec enim ita mundum universum mechanice a Deo regi credebant, ut non aliquando contra motum illum universalem, saepius tamen praeter illum, Deus interponere et vellet et soleret; contra equidem, in miraculis: praeter illum, quoties vellet ordinarias etiam electorum preces exaudire. Frustra enim essent piorum preces ut plurimum, pro bonis praesertim temporalibus; si nihil posset Deus praeter universalis naturae cursum, sine miraculo, praestare. Toties enim edenda essent istiusmodi miracula, quoties 0025A bonorum essent preces audiendae. Quod si praeter universalem illum motum multa Deus et velit praestare soleretque; sequitur ex illo, si vel maxime innotuisset, nihil esse de futuris contingentibus certo pronuntiandum.

§ 31.—Quod si haec, ut creatas vires ex natura sua non superarent, non tamen possent a creatura, nisi Deo revelante, cognosci; id unum abunde sufficit, ut quoties hominibus innotuissent, Deo tamen summo essent merito tribuenda. Nec enim id quaerendum, Deusne ipse, an ejus jussu permissuque creatura aliqua, ei tamen subdita hominibus ea revelaret? sed, an, eo nolente, vis aliqua contraria? In eo enim versatur erroris periculum. Atqui, data hac, quam repraesentavimus, hypothesi; id certum 0025B erat hujusmodi revelationes a vi aliqua contraria esse non posse. Nec enim erat creatura quae, Deo nolente, ea posset cognoscere; nec verisimile erat, angelis contrariis et suis suorumque hostibus infensissimis, Deum ea revelaturum, quae non essent illorum naturae debita, nec possent, nisi eo revelante, cognoscere. Sequitur ergo, ut angelorum ministerio in revelatione hominibus patefacienda uteretur, nisi bonis tamen minime usurum. Nec metuendum quin illi munere sibi commisso diligentissime fidelissimeque fungerentur. Ita constabat veras hasce de futuris contingentibus revelationes nisi a Deo auctore esse non posse.

§ 32.—Quamquam autem hypotheseos veritas, cujus justas hasce diximus esse atque legitimas consequentias, 0025C ex docentium auctoritate probata est, quae et ipsa aliis erat miraculis commendata; facit tamen nonnihil ad praemissarum quoque veritatem, consequentiarum quoque ipsa probabilitas, tamque apta inter se et cum phaenomenis connexio. Nam in hujusmodi causis quas ipsas nulla nostra a priori ratiocinatio attingit, id unum student homines, ut sibi quamdam fingant hypothesin quae cum phaenomenis apte conveniat, nec aliam quaerunt ejus probationem, quam aptam illam cum phaenomenis convenientiam, eamque veriorem judicant quae phaenomenis pluribus aptiusque respondet. Ita judicant de motibus orbium coelestium, marium, ventorumque: de magnetis natura aliorumque id genus omnium. Nec tamen minus est a nobis occulta ratio providentiae, 0025D quam orbium coelestium. Nec minus apte convenit cum phaenomenis haec christianorum de providentia hypothesis, quam Ptolemaei illa, sive etiam Copernici, sive alterius cujusvis Astronomi cum motuum illorum phaenomenis. Contra potius longe certiores erant christianorum etiam naturae imperitissimorum, de futuris contingentibus prophetiae, quam peritissimorum etiam astrologorum judicia. Ex quo id etiam sequebatur longe esse verisimilius, a Deo esse haec, quam a quovis naturalium causarum consensu repetenda.

§ 33.—Probata ergo prophetiarum praeteritarum ex eventu veritate, ita deinde prophetae auctoritas accessit ad aliarum prophetiarum successum similiter 0026A expectandum. Quoque saepius prophetiis ejus eventus respondissent, eo certius constabat non casui haec, sed vero certis causis esse tribuenda. Cum vero duorum essent generum prophetiae, aliae clarae facilesque intellectu, in quibus nulla esse posset de vero prophetae sensu dubitatio; aliae rursus pro usitato prophetiarum idiomate, symbolis aenigmatibusque involutae, ut aegre intelligi posset quaenam prophetae esset aut numinis sententia: ex priorum veritate de posterioribus erat solidissime judicandum. Si omnes obscurae essent, ut in oraculis Apollinis Loxiae, nostrorumque hodiernorum enthusiastarum deliriis; nulla jam erant intrinseca credibilitatis argumenta, ut nisi forte eum locum extrinseca supplessent, quantumvis verae essent: 0026B at nullum certe habebant veritatis, quo a falsis internoscerentur, characterem, nec alios proinde, ut vera crederentur, obligabant. Sin aliquae perspicuae; jam facile judicium erat, de reliquis quid esset statuendum. Si eventus vel unius perspicuae prophetiae non respondisset; plane sequebatur nec reliquis esse fidendum, quin potius illas vel naturali enthusiasmo, vel alteri, potius diabolico spiritui quam divino esse tribuendas. Ita Maximillae prophetias re ellit Asterius Urbanus (Ap. Euseb., Hist. eccl., V, 16) . Praedixerat illa imminere πολέμους et ἀκαταστασίας, cum tamen post annum tertium decimum jam elapsum, nec particulare bellum aut universale in terris fuisset, christianis etiam pax firma stabilisque permansisset. Inde concludit fidem 0026C ei omnem esse derogandam. Quod si evenissent quae praedicta sunt, pro talium eventuum frequentia prophetae fides magis erat minusve stabilita. Omnino solidissima erat hujusmodi argumentatio, nec video quid in ea reprehendere possint, nedum ridere, scurrae athei; nec quid simile obtendere possint pro suis, quas hodie venditant prophetiis, heri nudiustertiusque nati fanatici, sive eorum qui communi protestantium vocabulo censentur, sive etiam eorum quos mysticos appellant theologos pontificii. Neutri argumentis extrinsecis utuntur, sive miraculis, coram et in propatulo, inque infidelium facie editis, sive aliorum, a nobis etiam agnitorum prophetarum testimoniis. Neutri testimoniis intrinsecis, sive cordium infidelium patefactis occultis, sive futurorum 0026D contingentium praedictione, jam diu ante eventum manifesta, publicamque in lucem edita.

§ 34.—Monendi sunt interim lectores non esse tamen quod prophetarum omnia prophetico sint spiritui tribuenda. Ne hoc quidem Judaei de suis, nec de Pythiis Graeci, nec de prophetis suis gentiles alii, Phoenices atque Aegyptii, nec qui prophetas agnoverunt, ullos docuisse arbitror. Elisaeum latuit Sunamitidis infortunium. Humano etiam spiritu edidit nonnulla sanctissimus Apostolus. Non est igitur prophetae fides in dubium vocanda, si qua illi humanitus dicta exciderint, hoc est, in iis quae nec ipse Spiritui Dei, sed suo potius, tribuit. Ut si Apostolus in iis quae se, non Dominum 0027A hortari monuit, errasset; non debuit id in fraudem cedere aliarum ejus prophetiarum. Neque vero ita incerta est, ut voluit profanus Theologico-Politici auctor, horum utriusque distinctio. Quo loco cautionem interposuerant sacri scriptores, ea ipsa cautio signum erat, excipienda esse sola de quibus fuerat cautum, reliqua de alio esse spiritu intelligenda. Ita quia in scriptis epistolis, si qua suo spiritu protulisset Apostolus, id ipsum duxerat esse monendum, plane sequitur reliquorum auctorem divinum Spiritum esse habendum. Contra quia Ignatius, quae divino Spiritu auctore edidit, eorum disertis verbis Spiritum auctorem praeferebat, id quoque sequitur, iis exceptis, reliqua privato esse Ignatii spiritui tribuenda.

0027B § 35.—Sed et id existimant nonnulli, veros afflatosque Dei Spiritu prophetas, in revelatorum manifestatione suo esse spiritui permissos, ut pro suo captu ea aliis ennuntiarent, qui alius erat in alio excultior atque exornatior. Si itaque in rebus obiter notandis, nec ad praecipuum prophetiae scopum, quicquam facientibus, sive suae memoriae lapsu, sive dum se auditorum erroneis quidem illis, sed receptis tamen praejudiciis accommodant, quae tamen erant argumentationibus, quam ipsa revelata, magis idonea, quia haec probanda erant, illis uti poterant ut concessis: si in his inquam hallucinati essent, ne is quidem error esset spiritui prophetico imputandus. Quod itaque pro Zacharia Jeremiam laudat Evangelista; quod 450 annos Judicibus, 0027C 40 Sauli tribuat Apostolus, quod incertum stadiorum numerum memorat S. Lucas, incertum Baptizatorum S. Paulus; plane innuunt relictas esse scriptorum humanis captibus hujusmodi minutias, nec esse propterea quod in Spiritum divinum referantur.

§ 36.—Est et aliud exemplum in quo non illorum modo qui prophetias audissent, sed et ipsorum quoque prophetarum irrepere possint errores, in prophetiarum scilicet obscurarum interpretatione. Erant enim nonnullae prophetiae certo quodam Spiritus consilio, ita obscurae, ut non possent sine alia revelatione intelligi; ut primae non alium in finem datae viderentur, quam ut sanctorum prophetarum curiositatem diligentiamque pro secundis 0027D impetrandis excitarent. Id videmus in Daniele praecipue, in quo frequens est secundarum visionum pro primarum interpretatione mentio. Si itaque ante secundas visiones ipse primas ausus fuisset interpretari, humano omnino, non divino, spiritui tribuenda fuisset istiusmodi interpretatio, ut proinde ejus error, si quis fuisset, iniquissime esset in Spiritum sanctum referendus.

§ 37.—Idem statuebant veteres christiani de scriptis quoque prophetiis, sicubi fuissent obscurae, nisi eodem quo dictatae fuissent spiritu de novo revelante neutiquam esse certo intelligendas. Non est itaque quod miremur veterum de propinquo mundi fine hallucinationes. Nec enim illum disertis verbis 0028A revelaverat Spiritus. Colligebant potius ex tam frequenti extremorum temporum mentione in Veteris Testamenti prophetiis, quoties de rebus evangelicis occurrit mentio, quae tamen de judaicae oeconomiae ultimis temporibus satis commode poterant intelligi. Omnino aequum non est ut illos hominum errores Spiritui imputemus quos nec ipse Spiritus susceperat corrigendos; nec id ipsum asserebant qui ab illo spiritu afflati erant, esse id a spiritu susceptum. Suppetebat interim satis certa illa, quam diximus, judicandi ratio. Si enim vel illorum quae perspicua erant, nec ullum habebant obscuritatis effugium, quaeque spiritus nomine essent a πνευματικοῖς venditata, perpetuo constabat fides, nec a se ullibi dissentiens, id ipsum argumento erat satis 0028B manifesto et spiritu afflatos esse qui ea praedixerant, et quidem veracissimo illo atque adeo divino, ut proinde essent, in aliis quoque manifestis, spiritusque nomine manifesto venditatis, similiter credendi. Si contra perspicuorum fidem eventus fefellisset, id satis erat ad similium reliquorum fidem abrogandam.

§ 38.—Recte quidem hucusque, ni fallor, obscurarum prophetiarum fidem ex manifestis confirmavimus, cum ejusdem prophetae fuissent obscurae illae cujus manifestae. Quaeret autem fortasse, nec immerito, lector, cum ad diversos illae prophetiae pertinerent, ut alterius manifestae essent, alterius obscurae omnes, nullae manifestae, quo pacto essent, in eo casu, obscurae a manifestis comprobandae? 0028C Poterat quidem ex indubii prophetae testimonio dubius commendari. Erat tamen et alia probandi ratio a communi spiritus unitate petita. Ita enim ex illius aevi principiis licuit argumentari, qui ad unam eamdemque communionem pertinerent, eorum unum esse spiritum, ex iisdem sacramentis, iisdem scilicet gratiae canalibus, ejusdemque instituti virtute derivatum. Nec ea dumtaxat generali ratione concludebant unum esse unius communionis spiritum, quod pari ratione fuisset iisdem sacramentis collatus, quae cum symbola essent certorum quorumdam legaliumque pactorum, de ipso illo nimirum spiritu conferendo, non poterant sane alios obligare quam quorum illa essent symbola, ut non possit malus spiritus in homines irrepere nisi qui vicissim cum 0028D eo pacti essent; nec vero cum illo pacisci homines per symbola a bono spiritu constituta; sed quod etiam spiritus ipsum esset unitatis in eadem communione vinculum. Ut igitur ex illa exteriori communione erat de interna etiam communione praesumendum, ita etiam sequebatur qui eorumdem fuissent sacramentorum participes, fuisse etiam pariter unius ejusdemque spiritus participes. Data ergo praeternaturali aliqua motione, quae nec a corporeo aliquo affectu, nec a naturali enthusiasmo proficisci poterat, sed esset plane in spiritum aliquem conferenda; id inprimis supponendum erat, non alium esse illum spiritum quam qui in reliquis ejusdem communionis membris operaretur. Ita recte quis ex 0029A reliquorum membrorum operationibus sive ἐνεργείαις de hujus quoque membri spiritu judicare poterat. Si bonus fuisset in aliis, malus utique in hoc esse non potuit. Quae forte deerant in hoc membro argumenta quibus distingui posset utrumne ad bonorum esset, an potius malorum censum referendus; ea tamen in aliis ejusdem corporis mystici membris non deerant. Ita tandem eo deveniendum erat ut omnia quaecumque aliorum membrorum dona, nec dona modo, sed et argumenta, quibus hoc ipsum donum in aliis comprobatum fuerat; ea quoque ad hujus etiam fidem referenda essent, utcumque propriis fuisset argumentis destitutum.

§ 39.—Id tamen etiam sequebatur, nullum esse talium obscurarum prophetiarum nisi in Ecclesiae unitate 0029B praesidium. Ut enim illae suo nomine nihil habent, quo commendarentur; ita, violata unitate, nihil ad earum fidem faciebant extrinseca haec, quae dixi, argumenta. Si quem alium prophetam testem adhibuisset, ne ipse quidem testis, extra unitatem habebatur idoneus. Quod vero aliorum dona manifestationesque attinet, nihil illa ad prophetam extra unitatem attinebant. Quin potius, ea ipsa ratione suspecta erat, ex his principiis, quaelibet extra Ecclesiam prophetia, a bono spiritu esse propterea non posse quod esset extra unitatem. Cum enim Deus media conferendi spiritus instituisset sacramenta, id illum voluisse necesse erat, qui media a se instituta adhibere nolit, eum nec beneficia, per illa media obtinenda, consecuturum. Id ni voluisset, 0029C nulla fuisset mediorum adhibendorum obligatio. Et cum illa media a Deo instituta, non alia sint quam unitatis symbola (in unum enim corpus baptizamur, deque uno illo pane participantes in unum corpus coalescimus) id innuisse videtur nolle se aliis spiritum suum conferre nisi in unitate constitutis. Utcumque id certum, de facto illam obtinuisse apud veteres sententiam, non aliorum esse Dei Spiritum quam unitorum. Ita in hoc ipso donorum spiritualium argumento inferunt, eum qui in non unitis versatur spiritum non esse illum Dei Spiritum qui unitatis est vinculum. Illa ipsa ratione Apostolum usum observavimus in secunda nostra de schismate parte nondum edita. Baptismum, quo Spiritus confertur, regenerationis lavacrum appellant. Ecquis 0029D dubitet nullum esse in non renatis spiritualis vitae principium? Quin exorcismos baptizandis adhibebant paulo recentiores, id plane rursus innuentes in non unitis spiritum esse plane diabolicum. Haec utinam secum serio perpendant qui hodie ita sentiunt magnifice de suo extra unitatem spiritu. Id saltem viderent non esse illam cum primaevis christianis affinitatem quam tantopere jactant venditantque, in suis illis de spiritu praetextibus. Qui aliis utuntur quam a Deo institutis Spiritus conferendi mediis, alium illis esse quam divinum Spiritum justa est suspicio, deficientibus praesertim illis, quae dixi, argumentis ipsi prophetiae intrinsecis. Atque haec de veterum prophetiarum fide; in quibus nihil 0030A video quod athei hodierni jure possint reprehendere.

§ 40.—De visionibus tamen id obiter animadvertendum, nescio an ab aliis animadversum, juvenum illas fuisse proprias. Id e celeberrimo illo Joelis loco colligo: Prophetabunt filii et filiae vestrae; senes vestri somnia somniabunt, et juvenes vestri visiones videbunt (Joel, II, 28) . Plane senibus ita somnia aptantur, ut juvenibus visiones. Vehemens nimirum illa humorum agitatio non erat nisi in aetatis vigore toleranda. Maximus enim imminebat in visionibus a visis terror, quem etiamnum tantum experiuntur qui rem habent cum phantasmatibus, ut macies illos et pallor occupet, sensimque in vitiosissimam corporis habitudinem conjiciat. Accedit κατοχῆς 0030B ipsius violentissima distortio, vultus trux, oculi ardentes, ora spumantia, palpitantium pectorum gravissimus anhelitus. Ita se quidem habuit in gentium prophetis, ut Tripodem invitissima accesserit apud Lucanum Pythia, et nonnullae fuerint ipsa agitationis violentia extinctae. Ita enim Lucanus (Bell. civ., lib. V, v. 116) :

Nam si qua Deus sub pectora venit,
Numinis aut poena est mors immatura recepti,
Aut pretium: quippe stimulo fluctuque furoris
Compages humana labat, pulsusque Deorum
Concutiunt fragiles animas.

Et Valerius Maximus de delphico oraculo: «Unde ut certae consulentibus sortes petuntur, ita nimius divini Spiritus haustus reddentibus pestifer existit (Lib. I, c. 8, Exemp. rom. 10) .» Longe 0030C equidem violentior erat pseudo-prophetarum enthusiastarumque motus, ut hoc ipso catholici veros a montanistarum illis distinguendos esse censuerint. Nulla erat in veris prophetis insania, nulla κατοχῆς illa tam vehemens jactatio. Sibi ipsis constabant potius, prudentes scientesque praedicenda proferebant. Erat tamen visorum terror humanae naturae fragilitati difficile ferendus. Horruit Danieli spiritus (Dan., VII, 15) : collapsus est in terram (VIII, 19) ; non remansit in eo fortitudo, sed et species ejus immutata est in eo, et emarcuit, nec habuit quicquam virium (X, 8) ; jacuit consternatus super faciem suam et vultus ejus haerebat terrae (Ibid., 9) ; stetit tremens (Ibid., 11) ; in visione dissolutae sunt compages ejus, et nihil in eo remansit virium, sed 0030D et habitus ejus interclusus est (Ibid., 17) . Nec alius quam visionis propheticae terror in Jobo (Job., IV, 13, 14) describitur, et in Abrahamo (Gen. XV, 12) . Non est itaque quod miremur juvenibus haec quam senibus fuisse tolerabiliora. Proinde etiam apud ethnicos Tiresias juvenum esse κατοχὴν docet. Ita enim apud Senecam ille (Oedip., v. 29) :

Si foret viridis mihi . . . .
Calidusque sanguis, pectore excuterem Deum.
Cyprianus noster cum distinxisset visiones nocturnas, quae sunt ad senum potius somnia referenda, a diurnis prophetiis, innocenti puerorum aetati hasce tribuit (Epist. X) : κατοχὴν nimirum, id 0031A enim innuunt ejus verba superius exscripta, Spiritu sancto impleri, raptumque a sensibus, qui in illis Ecclesiae contra montanistas disputationibus, extasis appellatur. Ut igitur Cypriano somnia sub vitae finem objecta esse discimus ex Pontio, ita si illarum, quarum meminit, visionum aliquae ipsi revelatae fuerint, sequetur paulo post juventutem, vergente jam in senium aetate passum esse, quod est sane verisimillimum. Si enim senectutem provectam attigisset, fieri vix potuit ut non ipsi Tertulliano innotuerit, cum tamen nusquam legamus nisi in libris ejus fuisse versatum.

§ 41.—Fateor equidem fuisse etiam aetate Cypriani, qui somnia visionesque ludibrio haberent. Sed quales fuissent illi, prodit ipse in epistola ad Florentium 0031B Pupianum. «Quamquam, inquit (Ep. LXIX) , sciam somnia ridicula et visiones ineptas quibusdam videri, sed utique illis qui malunt contra sacerdotes credere quam sacerdoti.» Plane innuit qui ita sensissent, alieno fuisse in Ecclesiam animo. Quod autem tales ita sentirent, non erat utique mirandum. Fuerunt enim ipsi fere prophetiae coaevi, id hominum genus quos Scriptura appellat, qui quod argumentis numquam conficere potuerunt, id risu tamen atque jocis, scommatibus atque dicteriis conarentur ut religionem ludibrio exponerent. Et vero in prophetis gestus erant ab usu hominum communi nonnihil alieni, quos facile erat ridiculis hominibus repraesentare tamquam ipsos etiam ridiculos. Josephum fratres somniatorem 0031C appellarunt (Gen., XXXVII, 19) , quod ipse quoque observarat Cyprianus. Prophetam illum qui ab Elisaeo missus Jehu regnum israeliticum promiserat, insanum vocarunt principes exercitus, nec tamen oraculum ab eo editum neglexerunt. Ita quem nomine tenus insanum vocassent, serio tamen pro insano neutiquam habendum duxerant. Et frequentes illae temporibus etiam apostolicis cautelae de non contemnendis extinguendisve prophetiis, id satis innuunt, quam proclives essent ad id faciendum homines de quo toties erant necessario monendi. Nec erat sane aliud illis temporibus expectandum quibus adeo essent prophetae cervicosi atque ordinis publici perturbatores, cum simul plures loquerentur, cum prophetissae in coetibus 0031D virorum, capitibus etiam discoopertis, praeter sexus modestiam, concionarentur; cum dona sua sine omni aedificationis utilitatisque respectu ederent prophetae, essentque, ne in futurum ita deinceps facerent, Ecclesiastica tandem disciplina coercendi. Erant equidem haec prophetis ipsis, non donis eorum propheticis, vitio vertenda. Quem enim habuerunt spiritum, subjectus illis 0032A esse dicitur, ne illius impetu haec fieri dicerentur. Experimur tamen hodie, in simili adversariorum genere, quam facile officiariorum contemptus in contemptum vertatur officii; quam facile avideque minutias illas, si quae alibi praeter vulgi opiniones occurrant, iniquissimas profecto (ne quid dicam acerbius) boni honestique regulas, arripiant tamen ad contemptum personarum quorum conscientias male habet officii debita veneratio; quam item facile ita se transversum agi patiantur, ut ne causae ipsius meritum quaerendum putent, si quando de prophetarum personis minus honorifice senserint. Illis autem aequos esse judices nemo concedet.

§ 42.—Quod si illorum quoque prophetarum temporibus, 0032B qui certissima edidissent prophetiarum suarum testimonia, fuerint tamen istius modi censores, non est utique mirandum si in Cypriani etiam tempora inciderint, cum jam invaluissent inter philosophos Epicurei, qui praeter naturalia omnia ludibrio habuerint. Id unum satis erat, si qui prophetias, quos diximus, penitius intellexissent, nec eorum intererat ut falsae haberentur, eorum nemo illas in dubium vocarit. Vidimus autem Cypriano coaevos prophetica dona in Ecclesia agnovisse, qui quidem illius saeculi doctissimi haberentur, rerumque ecclesiasticarum peritissimi. Neque verisimile erat tam severam in Ecclesia disciplinam vigere potuisse, nisi de numine in Ecclesia praesentissimo manifestissimis constaret indiciis. 0032C Quod si illum spiritus prophetici praetextum possent falsitatis convincere, jam labasceret una reliquorum fides, jam nihil erat quod Ecclesiae communionem tot annorum poenitentia tam ingrata ambirent; cum praesertim nullus esset magistratus qui cogeret, esset contra qui rebelles foveret, omnique opera in rebellionem pelliceret. Quod autem ad atheos epicureos attinet, fuit ea semper estque hodie illorum indoles, ut generalibus suis hypothesibus contenti, in exempla particularia ne quidem inquirendum putent. Quam illi fuerint in rebus ecclesiasticis hospites, vel unius Celsi exemplo manifestum est. Qui cum sibi omnia compertissima esse jactabundus gloriatus esset, in rebus tamen Ecclesiae raro scopum attingit. Estque 0032D id in eo fere perpetuum, ut cum Ecclesiam ferire vellet, vix tamen ad alios quam haereticos Ecclesiae extorres pertineant ea, quibus Ecclesiae causam labefactandam credidit. Egregium vero illum Ecclesiae censorem, qui ne Ecclesiam quidem ab haereticorum illi infensissimorum conventibus poterat distinguere!