Liber Quintus.

Col. 1081, ad notam Egeriae . . . . adde sequentem:

Egeriae monitu. Augustinus, lib. VII de Civ. Dei, cap. 35, narrat Numam hydromantia usum, testemque citat Varronem, a quo ille dicitur Nympham Egeriam duxisse uxorem, quia aquam, unde hydromantiam faceret, egesserat, seu exportaverat. Valerius autem Maximus, lib I, cap. 2; Florus, lib. I, cap. 2; Aurelius Victor, de Vir. illustr., cap. 2; Dionysius Halicarnasseus, Antiquitt. lib. II, pag. 122, aliique tradunt, eum simulasse se omnia facere 1354D uxoris suae Egeriae monitu et consiliis. Nourr., p. 463.

Col. 1082, post notam Sed cum . . . insere sequent.

Aviditer. Ἀρχαἳκῶς. Ita duriter ap. Terent. Andr. act. II, scen. I, vs. 47; blanditer, Plaut. Asin. act. I, scen. 3, vs. 69; praeclariter, Quadrigar. Fragm. Annal.; Et ita rebus praeclariter gestis domum revertemur: duriter, Catull., carm. LXXV, 19, ubi vid. Vulp., pag. 441. Orell.

Ibid., ad notam Injecisse . . . , pro v. Orell., adde:—Conf. et Broukhus. ad Tibull. I, Eleg. II, vs. 45, p. 45. Orell.

Col. 1083, not. Expiabis . . . : —editor Lugd. Bat. Fulgurita.—lege:—editor Lugd. Bat. (Ita cresse, cesse, pro crevisse, cessisse, ap. Lucret. III, 683, et I, 1104. Ita divisse, produxe, promisse, sumpse, consumpse. Vid. Auson. Popm. de usu antiquae locut., lib. I, cap. 12, p. 770, ed. Messerschmid. Et fortassis sic scripsit Valerius Antias, e quo Arnobius sua hausit.) Fulgurita,

1355A Col. 1085, ad not. Et sacrorum, pro v. fin. Orell., adde:—In primis familiaris hic usus scriptoribus ecclesiasticis. Vide Munker. ad Fulgent. Mythol., lib. II, c. 6, pag. 674, ed. van Staveren. Orell.

Col. 1087, ad not. Puerilium . . . , pro v. fin. Orell., adde:—Pro in promptu est. Stewechius mavult in promptum est, more antiquorum. Orell.

Col. 1090, post not. Mugitibus . . . insere sequentem:

Materno ab nomine cognominatus Acdestis. Nempe ab Agdo petra, in quam libidinem suam Jupiter fudit. At vero ipsam deorum matrem apud Phrygas Agdistin fuisse appellatam testis est Strabo, lib. XII, pag. 567 (Casaub.): Πεσσινοῦς δ᾽ ἐστὶν ἐμπορεῖον τῶν ταύτῃ μεγίστων, ἱερὸν ἔχον τῆς μητρὸς τῶν θεῶν σεβασμοῦ· μεγάλου τυγχάνον. καλοῦσι δ᾽ αὐτὴν Ἀγγιδίστην (sic. leg. Ἀγδίστιν). Οἱ δ᾽ ἱερεῖς τὸ παλαιὸν δυνάσται τινὲς ἦσαν, ἱερωσύνην καρπούμενοι μεγάλην· νυνὶ δὲ ΄τούτων μὲν αἱ τιμαὶ πολὺ μεμείωνται· τὸ δ᾽ ἐμπορεῖον συμμένει, etc., cum quo consentit etiam Hesychius: Ἀγδίστης . . . ἡ αὐτὴ τῇ μητρὶ τῶν θεῶν. Ubi vide interpp. 1355B pag. 39, ed. Alberti et Nonnus ad Gregor. Nazian. Στηλιτ. I, 59: Ἡ παρὰ Φρυξὶ μήτηρ τῶν θεῶν ἀπετμήθη παρὰ τῶν Κορυβάντων τὴν κύστην διὰ τὰς πολλὰς αὐτῆς πορνείας. Nec abludit Pausanias Achaic. vel lib. VII, cap. 17. Cujus verba integra quidem, sed tribus locis dispersa, dedimus p. 273, 275 et 279 (coll. 1090-92-95), licet non expressis verbis dicat, Agdestin eamdem fuisse cum deorum Matre. Alium itaque fabulae fundum sequitur Arnobius noster. Caet. vid. Creutzer. V. Cl. Symbolik und Mythologie, tom. II, pag. 37, et seqq.; et in primis qui omnia veterum testimonia et antiquitatis monumenta de Matre deorum ejusque cultu doctissime illustravit Zoega in l. t. Li Bassirilievi antichi di Roma tom. I, not. ad Tab. XIII, p. 100, et seqq. Orell.

Col. 1091, ad notam Exhalata . . . , post v. Orell., adde:—Corrigo: Exultans ille vehementi corripit, etc., vel etiam: Excitatus ille, etc. Nam ci facile potuit in a migrare et l ex t duplicato nasci. Meurs., pag. 153.—At unice vera Scaligeri emendatio.

1355C Col. 1092, ad notam Repertum . . . , pro verb. fin. Orell., adde:—Bochartus in Hierozoico, lib. II, cap. 53, legendum censet: Repertum nescio quis formis lactis alit hirquini, id est caseis, ubi Rosenmullerus, tom. I, pag. 741, in nota citat Menagii Gall. Orig. in voce Fromage. Idem Bochartus nomen Attidis derivat ab Hebraico athoud. Orell.

Col. 1093, ad notam Vel quia . . . , post v. Ἀδαγοούς, adde:—Conf. Iablonski de lingua Lycaonica, p. 64, ed. Te Water. Orell.

Ibid., post notam Et qua . . . insere sequentem:

Et ab eo donis sylvestribus honorari. Proprie et accurate. Dona enim honoris signum. Eleganter Philosophus, lib. I Rhetor., cap. 5: Δῶρα παρ᾽ ἑκάστοις τίμια· καὶ γὰρ τὸ δῶρόν ἐστι κτήματος δόσις, καὶ τιμῆς σημεῖον· διὸ καὶ οἱ φιλοχρήματοι, καὶ οἱ φιλότιμοι ἐφίενται αὐτῶν· ἀμφοτέροις γὰρ ἔχει ὧν δέονται· καὶ γὰρ κτῆμά ἐστιν, οὗ ἐφίενται οἱ φιλοχρήματοι· καὶ τιμὴν ἔχει, οὗ οἱ φιλότιμοι. Herald.

Col. 1094, ad not. Ac ne scaevus, pro v. fin. Orell., 1355D adde:—Sic Orosius, Hist., lib. IV, cap. 6: Sicut etiam inter nos saepe inimicorum oculis videri solet, eos quos exsecrantur, nihil non pravum, nihil non turpe, nihil non subscaevum (ita enim cum Havercampo legendum pro subsicivum), nihil non in vulnus suum dicto factove agere, ubi vid. Havercamp., p. 231. Orell.

Ibid., post notam Fecit . . . , adde sequentem:

Quod esse turritum ratione ab hac coepit. De Matre deorum turrita locus classicus est apud Lucretium, lib. II, vers 599 et seq.:

Quare magna Deum mater, materque ferarum
Et nostri genetrix haec dicta est corporis una.
Hanc veteres Graium docti cecinere poetae
Sublimem in curru bijugos agitare leones
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
Muralique caput summum cinxere corona,
Eximiis munita locis quod sustinet urbeis.
1356A Conf. Phurnut. de Natur. deor., cap. 6, et qui rem doctissime illustrat Zoega in Bassirilievi antichi tom I, p. 93. et seq. Orell.

Col. 1095, ad notam Rapit . . . , pro v. Orell., adde:—Fistulas, tibias aliaque id genus instrumenta cum cymbalis et tympanis usitatissima fuisse in sacris Cybeles, pluribus docet Zoega l. l. tom I, pag. 104. Orell.

Col. 1097, ad notam Pausatae . . . , pro v. Orell., adde:—Heumannus in margine explicat: terrae ita infixae ut staret firmiter. Orell.

Ibid., ad notam Digitorum . . . , pro v. Orell., adde:—Talium superlativorum insolentiorum, v. c. assiduissimus (Sueton. Octav. cap. 71) , parissimus (Plaut. Curcul., act. IV, scen. II) , noxiissimus (Senec. de Clement. I, 26) , celerissimus (Ennii ap. Priscianum), egregiissimus (ap. Pacuvium), postremissimus, piissimus, crebrissimus, nec non et comparativorum, idoneior, Poenior, Neronior, necessarior, tenuior, extremior, noxior, etc., plura exempla collegit Phil. Carolus 1356B in Animadvv. ad Agell. lib. II, cap. 30, pag. 178 et seq. Orell.

Col. 1099, ad notam Pausam . . . post v. Elmenh., adde:—Conf. Cellar. de Barbarism. ling. lat. pag. 252. Orell.

Col. 1106, ad not. Idcirco . . . , pro v. Orell., adde:—« Sufficere, officere, inficere, conficere (inquit Salmasius in epistola CVIII ad. I. Fr. Gronov. Epist. posthum. pag. 24) tinctorum sunt verba, in diverso tamen tincturae genere et gradu, quae omnia minutissima ad Arnobium dispunximus.» Cum vero commentarii viri doctissimi lucem hactenus non viderint, nos pro virili ea explicare tentabimus. Inficere itaque est generale verbum, cum pannum tingimus in colorem quemcumque. Sufficere, ut supra explicuimus, est substernere colorem, cui alius deinde inducitur, quemadmodum v. c. albi panni rubro colore inducendi prius tinguntur caeruleo, ut rubens color eo firmius inhaereat. Conficere videtur esse pannum duobus 1356C vel pluribus inducere coloribus, ita ut omnes simul in superficie compareant ( meliert, mélange). Officere contra pannum duobus simul coloribus ita inducere, ut, prout vel ad solem vel ad umbram spectes, unus alterum obscuret ( Schillerfarbe). Orell.

Ibid., ad notam Quod ex . . . , pro v. Orell., adde:—Bochartus in Hierozoic. P. II. Lib. IV, cap. 12, legit ex sanguine saporato, docens hac occasione, saporatum pro condito praeter nostrum dixisse etiam Tertullianum et Ammianum Marcellinum, nullum vero Augustei aevi scriptorem. Orell.

Col. 1110, post not. Priusquam . . . insere sequentem:

Lavit utique balsamis atque unxit. Meursius, pag. 161, mavult: lavit utique atque balsamis unxit. Sed talis particularum trajectio familiaris Arnobio. Orell.

Col. 1112, ad not. Quid enim . . . , pro v. fin. Orell., adde:—Conf. quos citat doctissimus Zoega in Li Bassirilievi antichi, tom. I, pag. 102. Not. No. 117. Orell.

Col. 1114, ante not. Cur more . . . insere sequent.:

Quo se numen ab Cereris fruge. Scribo: quo se numen 1356D Cereris ab fruge. Meurs. p. 162.

Col. 1115, ad not. Faunam . . . , post v. fin. Orell. adde:—Macrobius, lib. I Saturnal., cap. 12, haec paulo enodatius Arnobio, non aliquo tamen sine discrimine, huncque in modum retulit. Fauna, inquit, et Fatua a quibusdam, ac potissimum Cornelio Labeone, et in Pontificum libris eadem dicitur atque Maia, Bona Dea, Ops, Terra et Magna Mater, cui mense Maio ipsis hujusce mensis kalendis res divina agitur, ab aliis tamen eadem ac Fauni filia censetur, quae cum patris sui a quo perdite amabatur, voluntati obstitisset, virga myrtea ab illo verberata est. Tum ille addit: Horum omnium hoc proferunt indicii, quod virgam myrteam in templo haberi nefas sit; quod super caput ejus extendatur vitis, qua maxime eam pater ejus decipere tentavit; quod vinum in templum ejus non suo nomine soleat inferri, sed vas, in quo vinum inditum sit, mellarium nominetur, et vinum lac nuncupetur, serpentesque 1357A in templo ejus nec timentes appareant. Nourr., pag. 466.—Conf. Gierig. ad Ovid. Fast. V, vers 148, et in Ind. v. Bona Dea, et doctiss. Creutzer. in Symbolik und Mythologie, tom. II, pag. 488. Orell.

Col. 1117, ad notam Quem cum . . . , post v. Elmenh. adde:—Eamdem fabulam turpem elegantissimis versibus enarrat Ovidius, Fast. VI, 627—636; ubi vid. Gierig. p. 358. Orell. —Confer. Plinius, lib. XXXVI, cap. 27. Meurs., pag. 164.

Col. 1118, ad not. Quibus . . . , post v. Orell. adde:—De his Omaphagiis et Ophiophagiis multus est doctissimus Visconti in l. t. Museo Chiaramonte, tom. I, pag. 96, docens, cum antiquitus in memoriam Penthei dilacerati a Maenadibus Baccho humanis capitibus litatum fuisset, postea, cum abolitum esset immane hoc sacrificium, institutum fuisse, ut Bacchi Mystae statis diebus in ejus memoriam carnibus juveneorum crudis vescerentur, citansque elegantissimos Catulli versus, Carm. LXIV de Nupt. Pelei et Thetid., vers. 255 1357B et seqq.:

Qui tum alacres passim lymphata mente furebant,
Evoe bacchantes, Evoe capita inflectentes.
Horum pars tecta quatiebant cuspide thyrsos:
Pars e divulso raptabant membra juvenco:
Pars sese tortis serpentibus incingebant;
Pars obscura cavis celebrabant orgia cistis,
Orgia quae frustra cupiunt audire profani.
Conf. Senec., Phoeniss., vers. 365; Troad., v. 674. Nec minus docte rem illustrat Creutzerus, v. cl. in Symbolik und Mythologie, tom. III, p. 341. Orell.

Col. 1121, post not. Invocatus . . . . insere sequent.:

Grassatores. Gloss.: . . . grassator . . . qui caedem molitur vel ex lubidine vel propter praemia. Sic scil. dicebatur apud Romanos genus latronum, quod in urbe vicos obsidebat et obvios injuriae opportunos verberabat, spoliabat et morte territabat, Banditen, Strassenrauber. Cicero, de Fato, cap. 15: Hoc enim modo viator quoque bene vestitus causa grassatori fuisse diceretur, 1357C cur ab eo spoliaretur; et Petron., Satyr., c. 82: Notavit me miles, sive ille planus fuit, sive nocturnus grassator. Ubi vide intpp. p. 406, ed. Burm. I Conf. Torrent. et Casaubon. ad Sueton., August., cap. 32, et Ernesti Clav. Cic. h. v. Hoc loco autem Arnobius grassatores in genere dixisse videtur pro maleficis, Frevler, Bosewichte. Orell.

Ibid., not. Cujus rei . . . , med.:—Bacchae gerebant. nam sacra;—lege:—Bacchae gerebant. (Vid. Comment. ad Pict. Herculan., tom. III, tab. XXXVIII, p. 190.) Nam sacra.

Col. 1124, post notam Bene grandibus . . . insere sequentem:

In gremium projicit et jacit hos ejus. Verba et jacit mihi delenda videntur tamquam glossema. At tale quid fortassis ferendum in Arnobio. Orell.

Col. 1125, ad notam Quibus . . . , post v. Orell., adde sequentia:—Inscriptio vetus:

Si. Metius. Zetus. 1357D Iovi. Sebazio. D. L. D.

Iovi. Sebaz. Q. Nunnius. Alexander. V. S. L. M.

Elmenh. —A pluribus annotatum fuit, Bacchum vocari Sabasium ac mysteria ejus Sabasia. Apud Ciceronem quippe (de Nat. deor., III, 23) scriptum legimus: Tertium Dionysium (seu Bacchum) Caprio patre natum eumque regem Asiae praefuisse dicunt, cujus Sabasia sunt instituta. Scribit etiam Diodorus Siculus (lib. IV, cap. 4) alterum proferri Dionysium sive Bacchum Jove et Proserpina ortum, τὸν ὑπό τινων Σαβάσιον ὀνομαζόμενον, οὗ τήν τε γένεσιν καὶ τὰς θυσίας καὶ τιμὰς νυκτερινὰς καὶ κρυφίους παρεισάγουσι, διὰ τὴν αἰσχύνην ἐκ τῆς συνουσίας ἐπακολουθοῦσαν· λέγουσι δὲ αὐτὸν ἀγχινοίᾳ διενεγκεῖν καὶ πρῶτον ἐπιχειρῆσαι βοῦς ζευγνύειν, καὶ διὰ τούτων τὸν σπόρον τῶν καρπῶν 1358A ἐπιτελεῖν, ἀφ᾽ οὗ δὴ καὶ κερατίαν αὐτὸν παρεισάγουσι. (Vid. Piet. Herculan. V, tab. v. Orell.) Unde rursus Cicero (de Legib. II, 18) : Novos vero deos, et in his colendis nocturnas pervigilationes sic Aristophanes, facetissimus poeta veteris comoediae, vexat, ut apud eum Sabazius et quidam alii dii peregrini judicati, e civitate ejiciantur. Denique, ut Strabonem aliosque missos faciamus, Suidas v. Σεβάσιος aperte declarat. Sebasium eumdem esse ac Dionysium seu Bacchum. Cur ergo, inquies, ipsa quoque mysteria, quibus Jupiter in primis colebatur. Sabasia vel Sebasia appellantur? Numquid idcirco, quia Jovi etiam Sabasio cognomen fuit. Nam Gruterus varias exhibet inscriptiones: Jovi Sabasio. At nonnulli, quemadmodum Vossius lib. II de Orig. Idolol., cap. 14, existimant, Jovem eumdem esse, ac Bacchum seu Liberum. Quid ergo mirum, si turpissima illa mysteria, quibus duplex Jovis adulterium celebrabatur, Sabasia vocarentur? Huc illud accedit, quod in his mysteriis, uti Clemens Alexandrinus annotavit, Corybantum et Bacchi mentio fieret. 1358B Nourr., pag. 469.—Juvat hanc in rem afferre verba doctissimi Goerenzi, ad Cic. de Leg. l. l., p. 159. «De hoc deo, scribit ille, nondum satis quaesitum est. Quae enim de eo ejusque cultu in veteribus passim leguntur, velut disjecta membra in unum corpus componentis manum non sine maturo judicio desiderant. Hujus dei cultus et a Phrygibus et a Thracibus (Vid. Schol. ad Aristophan. Vesp. vs. 9. Orell.) origo et a Caprio rege, et a Jove repetitur. Nomine autem vel Jupiter dicitur, vel Iacchus; nam hos diversos statuere, rem accuratius ponderanti, non licet. Sabazii denique cognomen item modo a Thracibus, modo a Phrygibus manasse traditur, apud quos σαβάζειν idem cum εὐάζειν esse haud parvo numero grammatici et scholiastae perhibent. Vix tamen dubium est, a Phrygibus ad Thraces hujus dei sacra transisse. Diversa autem ejus origo et nomen inde esse videtur, quod Graeci Romanique, qui peregrinis diis suorum nomina aptare solent, in hoc deo et 1358C Jovis et Bacchi attributa cum deprehendissent, tum hoc, tum illo nomine eum appellarunt.» Haec Goerenzius. Conf. Comment. ad Pict. Herculan., tom. III, tab. XXXVIII, pag. 190, et qui doctissime rem illustrat Creutzer. v. cl. in l. t. Symbolick und Mythologie, tom. III, pag. 360 et seqq. Orell.

Col. 1126, post not. Quod genus . . . insere sequent.:

Luteamque personam. Id est vilissimam et nullius pretii. Plautus, Truculent., act. IV, scen. 4, 1: Blitea et lutea est meretrix, nisi quae sapit in vino ad rem suam. Idem in Poenulo, act. IV, scen. II, 3:

Neque perjurior neque pejor alter est usquam gentium,
Quam herus meus est, neque tam luteus, neque tam coeno collitus.
Cicero in Verrem III, cap. 14: Deinde in hoc homo luteus etiam callidus ac veterator esse vult. Ubi vid. Hotomann. p. 28. ed. Graev. Elmenh. et Orell.

Col. 1129, notam Pervigilia . . . , init.; Nam privilegium—lege:—Nam pervigilium.

1358D Ibid., ead. not., post med.:—Novimum—lege:—Novimus.

Col. 1133, ad not. Ludibriorum . . . , post v. Orell., adde:—Inde etiam Miraculae meretrices apud Plautum Nervolaria:

Diabolares, schoeniculae, miraculae. Meurs. p. 168.

Col. 1137, post not. Jejunavi . . . . insere sequent.:

Jejunavi. Jejunare qui extra Ecclesiam dixerint, non apparet. Tertullianus de Jejun., cap. 2: Indifferenter jejunandum ex arbitrio, non ex imperio novae disciplinae. Hieronymus, epist. XXII, c. 13: Lecturus Tullium jejunabam. Prudentius Hymn. jejunantium vers. 177:

Pridem caducis cum gravatus artubus
Jesus dicato corde jejunaverit.
Licet enim Arnobius h. l. hoc verbum ad Eleusinia 1359A sacra transferat, per id tamen e censu ecclesiasticorum vocabulorum non eximendum, quia ille, utpote homo christianus, graeca verba graecanici ritus ex suo ingenio latine vertit. Pro hoc verbo Cornelius Nepos Attic. cap. 22, eleganter dixit cibo se abstinere. Cellar., Antibarbar. pag. 47 et Cur. poster. pag. 266.

Ex cista sumpsi. De cista mystica sive arcula, quae in sacris Eleusiniis circumferebatur a Cistophoris et in qua praeter alias res frivolas nemini nisi initiatis usurpandas praecipue reconditus erat phallus, cui accinebant religiosi τὸ φαλλικὸν; vide Spanhem. ad Callim. Hymn. in Cerer., vers. 3; Wesseling., ad Diodor. Sic. I, 22; Ernest. Clav. Cic V, Cistophorus; Doering., ad Catull., carm. LXIV, vers. 260; Comment. ad Pict. Herculan., tom. II, tab. XXVIII, pag. 270; et Visconti, in l. t. Museo Chiaramonte, tom. I, tab. XXXIV, pag. 83. Orell.

In calathum misi. De calatho in Cereris Eleusiniae festo a nobilissimis virginibus in capite gestato videsis Spanhem. ad Callimach. Hymn. in Cerer., vers. 1, 1359B pag. 735 seq. ed. Ernesti, ubi ejus iconem nitidissime aere excusam conspicimus, et Comment. ad Pict. Herculan. l. l. Caeterum, ut vel ex hoc Arnobii loco liquet, calathus ille minime confundendus cum cista mystica. Calathus enim non ἐν ἀποῤῥήτοις. Orell.

Col. 1141, ad notam Prosumnus . . . , pro v. Orell., adde:—Conf. Verheyk. ad Anton. Liberal., cap. 41, pag. 282 et Creutzer Symbolik. tom. IV, pag. 43. Orell.

Col. 1444, ad notam Heraclito . . . , post v. Orell., adde:—Heraclitos quinque Laertius recenset lib. IX, quibus tres alios addidit Menagius. Quae autem ex Heraclito auctor noster retulit de Liberi et Prosumni fabula, magis convenire videntur aut Heraclito Allegoriarum Homericarum auctori, aut Heraclito poetae lyrico, qui duo decim deorum laudes decantaverat. Nourr. pag. 543.

Col. 1143, post notulam Vel nominis . . . insere sequentem:

1359C Cum suis virginibus . . . . patres. Virginibus pro filiabus, ut ap. Cornel. Nep. Epaminond., cap. 3: Nam cum aut civium suorum aliquis ab hostibus esset captus, aut virgo amici nubilis propter paupertatem collocari non posset, amicorum concilium habebat, etc. Orell.

Col. 1154, ad notam Nebridarum . . . , pro verbo finali Orell., adde:—Νεβρὶς, Baccharum insigne. Seneca Oedip. 435:

Nunc Cadmeas
Inter matres impia Maenas
Comes Ogygio venit Iaccho
Nebride sacra praecincta latus.
(Ubi vid. Delrio p. 109.) Sidonius Epithal. Ruric. Praefat. vs. 15:

Alcides clava, Mavors tum lusit in hasta,
Arcas tum virga, Nebride tum Bromius.
Vid. Pict. Herculan., tom. III, tab. XXXVII, ubi Maenas 1359D nebride induta, ibique Commentatores doctissimos, pag. 183, seq. Orell.

Col. 1155, ad notam Atque scaturiginem . . . , post v. Orell., adde:—Sic Prudentius περὶ στέφαν.

Ipse rumpatur locus,
Scaturientis perdat ut loquacitas
Sermonis auras.
Elmenh.

Col. 1160, ad nat. ult. pro v. Orell., adde:—Pro sed oratio sordida est. Vet. edd. habent: Et oratio sordida sit; quod Heumannus correxit: Et oratio sordida fit. Optime. Orell.