Dissertatio Secunda Ad Sancti Cypriani Epistolam Quartam Vigesimam, Auctore Dodwello. De Presbyteris Doctoribus, Doctore Audientium Et Legationibus Ecclesiasticis.

0033A § 1. Presbyteri doctores Cypriano antiquiores, primariae in Ecclesia dignitatis.—§ 2. Apostolis coaevi, a Judaeorum Scribis doctoribus deducti.—§ 3. Eorum officium in dono extraordinario fundatum.—§§ 4, 5, 6. Non omnium fuisse presbyterorum, ut vulgo putant, munus illud docendi.—§ 7. In audientium doctore probando presbyteros doctores solos consuluit Cyprianus.—§ 8. Audientes iidem qui catechumeni.—§ 9. Voce etiam catechumeni usi sunt. Audientium nomen unde deductum.—§ 10. Catechumenorum institutio mysteriis respondebat.—§ 11. Doctor audientium Cypriano hypodiaconus. De Pantaeno, Clemente Alexandrino, Origene, in schola Alexandrina catechistis.—§ 12. Inferiorum ordinum ministri, nunc Cleri communi nomine censentur, nunc 0033B excluduntur, apud Cyprianum.—§ 13. Cypriani legationes omnes, aliaeque quarum mentio in ejus Epistolis.—§ 14. Legationes per clericos, et quidem illos, ut plurimum, binos, raro hypodiaconatum excedentes aetate Cypriani.—§ 15. Legationes aliae Cypriano antiquiores, Clementis Alexandrini atque Irenaei.—§ 16. Legationes Ecclesiae Smyrnensis, Polycarpianae atque Ignatianae magis, quam Cypriani illae, honorificae.—§ 17. Legationes saeculi Apostolici.—§ 18. Pro moribus juris hospitalis expressae.—§ 19. Apostoli peregrinantes ita ab Ecclesiis recepti ut solerent a provincialibus suis praesides provinciarum.—§ 20. Legationes illius saeculi maxime honorificae.

§ 1.— Aut quando cum presbyteris doctoribus lectores 0033C diligenter probaremus, Optatum inter lectores doctorem audientium constituimus. Observandum hoc munus presbyterorum doctorum, quod non Cypriani primum tempore natum erat, sed vero ab Apostolis usque ad ejus tempora deductum. Cypriano antiquior Tertullianus meminit. (Praescript. adv. Haer., c. 3.) «Quid ergo, inquit, si episcopus, si diaconus, si vidua, si virgo, si doctor, si etiam martyr, lapsus a regula fuerit; ideo haereses veritatem videbuntur obtinere?» 0034A Ubi ita hujus doni meminit, ut plane ab officiis ecclesiasticis episcopatus et diaconatus distinguat. Quae enim sequuntur, personarum sunt dona, non officiorum; eaque ipsa ita inter se gradibus distincta, ut proximum martyri gradum doctor occupet, nec viduis modo sit, sed et virginibus dignitate superior. Idem postea: «Est utique frater, inquit, aliquis doctor gratia scientiae donatus?» etc. Meminit Tertulliano coaevus martyr Saturus Aspasii presbyteri doctoris ab Optato episcopo dissidentis. ( In Act. Perpet. et Felic. in Vis. Saturi.) Meminit variis in locis Hermas, lib. I, vis. 3: «Lapides quidem illi quadrati et albi, convenientes in commissuris, ii sunt apostoli, et episcopi, et doctores, et ministri, qui ingressi sunt in clementia Dei et episcopatum gesserunt, et docuerunt, et ministraverunt 0034B sancte et modeste electis Dei qui dormierunt quique adhuc sunt, et semper cum illis convenerunt et in se pacem habuerunt et se invicem audierunt.» Mirum est quod hoc e loco eliciat Blondellus, eosdem fuisse episcopos atque doctores; quasi vero verba illa, et episcopatum gesserunt, ad doctores referenda sint, et non ipsos potius qui etiam praecesserant episcopos: praesertim cum occurrant ibidem verba illa, et docuerunt, quae doctoribus aptissimae respondeant. Fuisse equidem hoc dono instructos episcopos ut plurimum, est sane verisimillimum propter praeceptum Apostoli, quo Episcopum vult esse διδακτικὸν I Tim., III, 2; II Tim., II, 24, atque adeo e presbyteris illum praecipue ad episcopatus honorem esse provectum quem eo dono constabat esse praeditum. 0034C At presbyterorum etiam doctorum jam exempla vidimus, ut proinde necesse non sit qui doctor fuerit, eum fore etiam episcopum. Frustra vero nos ad illos auctores refert Blondellus, qui post extinctum in Ecclesia doctoratus donum floruerunt. Sed ad Hermam nostrum redeamus. Idem rursus, lib. II, Mand. 4: «Etiam nunc, Domine, audivi a quibusdam doctoribus, quod alia poenitentia non est, etc.» Lib. III, Simil. 9. «Quadraginta vero Apostoli et doctores 0035A sunt praedicationis filii Dei.» Postea: «Et dixit: Quoniam hi apostoli et doctores qui praedicaverunt nomen filii Dei, cum habentes fidem ejus et potestatem defuncti essent praedicaverunt his qui ante obierunt.» Iterum: «De octavo vero monte, in quo plurimi erant fontes in quibus adaquabatur omne genus creaturae Dei, tales sunt qui crediderunt apostolis, quos misit Dominus in totum orbem praedicare: et quidam doctores qui caste et sincere praedicaverunt et docuerunt, etc.» Ex quibus omnibus id etiam intelligimus, quaenam illa fuerit doctrina unde doctorum nomen habuerunt, munus illud praedicandi, ut loquitur Hermas, tantamque etiam fuisse eorum dignitatem, ut cum apostolis, ut plurimum, conjungantur.

0035B § 2.—Frequens etiam occurrit horum doctorum in Sacris Litteris mentio: Actor., XXIII, I, prophetarum et doctorum; I Cor., XII, primo apostolorum, secundo prophetarum, tertio doctorum ante alia Spiritus extraordinaria χαρίσματα, V, 28, 29; Eph., IV, II, apostolorum, prophetarum, evangelistarum, pastorum et doctorum. Inseruntur hic Evangelistae et pastores; dona N. T. propria, nec a Pentecoste, quo tempore Spiritus effusus est, deducenda. Evangelistae enim eo tempore necessarii erant quo evangelium ad exteros derivandum erat, quod nescio an ante Cornelii historiam contigerit, fieri certe vix potest ut mortem Stephani antecesserit, persecutionemque ea occasione excitatam. Pastorum munus tunc necessarium erat, cum Ecclesiae eleemosynae erant in pauperes 0036C distribuendae. Est enim ea ipsa distributio ποιμαίνειν I Pet., V, 2, juxta ea quae supra disputavimus. Ita fiet ut donorum originalium proximus post prophetas locus sit doctoribus assignandus. Ex ipsa enim synagoga derivatum est ad Ecclesiam hujus muneris exemplum. Siquidem illi quoque erant sui Rabbini καθηγηταὶ, συζητηταὶ τοῦ αἰῶνος τούτου, Scribae, νομικοὶ, νομοδιδάσκαλοι (his enim omnibus titulis insigniuntur) qui et διδάσκαλοι simpliciter appellantur, Luc., II, 46. Fuisse etiam apud ipsos munus admodum honorificum constat e Rom., II, 18, 19, 20, 21. Ut necesse esset Salvatori de eo discipulos suos monere, ne illum titulum ambirent. Quam tamen, una cum officio, ambitionem etiam christianis irrepsisse suspicio est, S. Jacob., III, I.

0035D § 3.—Ut autem omnia Ecclesiae munera primis illis originibus extraordinario Spiritus Sancti auxilio administrata sunt; idem et in hoc quoque munere contigisse certum est. Id innuit verbum ἔδωκε Eph., IV, 11, referendum enim ad locum Ps. LXVIII, 19, v. 8, laudatum: Ἔδωκε δόματα τοῖς ἀνθρώποις. Sunt ergo etiam doctores illis δόμασιν accensendi. Proinde inter Spiritus χαρίσματα habemus διδασκαλίαν, Rom., XII, 6, 7: προφητείαν et διδαχὴν, I Cor., XIV, 6, ad eamdem plane formam qua supra conjungi vidimus προφήτας atque διδασκάλους. Rursus, ibid., διδαχὴν, v. 26. Nec aliam fuisse doctorum africanorum rationem ostendunt illa quae superius e Tertulliano produximus (Praescript., c. 14) ; quibus quem doctorem appellat, 0036A eumdem gratia scientiae donatum esse dicit. Probavimus enim istius modi Spiritus χαρίσματα ad Cypriani nostri tempora permansisse. Fateor equidem illa aetate donorum extraordinariorum usum in ordinariorum quoque munerum administratione fuisse. Sed vero munus hoc doctorum non minus fuisse quam donum ipsum doctrinae extraordinarium, inde colligimus quod deficientibus hujusmodi donis, paulatim ipsum quoque munus in desuetudinem abierit. Nulla enim ejus occurrit in posteriorum saeculorum canonibus mentio. Nec etiam ullibi cum ordinariis episcopi, presbyteri aut diaconi officiis conjungitur in N. T. sed cum extraordinariis illis apostolorum, prophetarum, miraculorumque, quae jamdiu defecisse omnes confitentur. Nec suppetunt patribus quarti 0036B saeculi et deinceps de eorum officio quod scribant ex sui saeculi receptis moribus vel evanida vestigia, sed perinde ac nos, e textu solum veterumque scriptis conjectantur. Videant igitur fratres Independentes qua ratione hoc officium continuandum censeant, cum tamen dona illa, quibus innixum probavimus, nec ipsi defecisse inficientur.

§ 4.—Animadvertendum praeterea, cum de Presbyteris doctoribus meminit Cyprianus, id simul innuere, fuisse utique alios e presbyterio qui non fuissent doctores. Nec enim opus erat ut presbyteros doctores ab episcopis itidem doctoribus secerneret, ipse qui haec scriberet episcopus. Nec locum habebant alii in eorum probatione qui in clerum promovendi essent, quam presbyteri. Idem Saturus, cum Aspasium presbyterum 0036C doctorem appellat. Cum igitur docendi illud munus ex Herma idem fuisse didicerimus, quod praedicandi, plane sequitur, non omnium fuisse presbyterorum, ut in Ecclesia concionarentur, nedum ita fuisse officio presbyterali essentiale, quam putant hodierni, schismatici ut qui illud munus non praestiterit, is ne pro presbytero habendus sit quidem. Nec vero recentiorum saeculorum id errori tribuendum erat. Idem etiam sub apostolis obtinuisse constat ex I Tim., V, 17, quamquam perperam colligunt προεστῶτας illos presbyteros, qui alii essent a κοπιῶσιν ἐν λόγῳ καὶ διδασκαλίᾳ, fuisse laicos. Cur ita colligunt, nihil habent e textu, nihil e receptis illius saeculi moribus, subsidii. Sequitur itaque ne ipsos quidem apostolos donum illud in ordinandis exegisse praevium, nec inter χαρίσματα 0036D ipsa manuum impositione collata locum habuisse; sed nec Deum ipsum, cujus nutu omnia tunc gesta sunt, quique Ecclesiae in necessariis non erat proculdubio defuturus, tale hoc officium instituisse, ut ad ejus administrationem esset hoc donum omnino necessarium.

§ 5.—Cum etiam ex receptis aetatis suae moribus suas plerumque consuetudines mutuo acceperint christiani; vix puto ullum fuisse exemplum quo docendi munus cum sacerdotio esset necessario conjunctum. Judaeis diximus scribas fuisse atque rabbinos, e tribu proculdubio sacerdotali illos. Longe tamen aberat ut tota familia sacerdotalis scribae fuerint aut rabbini. Scribarum ordinem ab Aegyptiis fortassis 0037A acceperint Judaei. Illis enim sui erant Ἱερογραμματεῖς viri sacrorum peritissimi atque doctissimi, ut proinde sacerdotes fuisse verissimillimum sit. Nec tamen propterea sacerdotes omnes Ἱερογραμματεῖς erant, quin paucorum potius fuisse videtur haec dignitas, cum tamen tertia populi Aegyptii pars sacerdotalis fuerit. Idem de Atheniensium etiam gentiumque aliarum Ἱερογραμματεῦσι et Ἱερομνήμοσι statuendum, ut sine exemplo fuisse necesse sit, si haec duo munera, tam inter se diversa, censuissent tamen sibi invicem fuisse conjungenda. Erant tamen admodum pauca, si qua sint omnino, quae a Christianis inducta sunt sine exemplo.

§ 6.—Cum itaque probavimus, neque ex instituto, neque etiam de facto, presbyteros omnes fuisse 0037B docendi dono praeditos; plane sequitur, qui dono illo caruissent, ita non fuisse ad docendum obstrictos, ut potius ab eo docendi munere temperare debuerint. Id enim hortatur Apostolus, ut, quo dono quispiam fuisset instructus, ei unice incumberet, Rom., XII, 6, 7, 8, etc.: «Sapere quemquam ad sobrietatem, et unicuique sicut Deus divisit mensuram fidei, v. 3; certo quodam consilio ita distribuisse Deum, ut nemo dona omnia ipse habeat, alter autem ut alterius defectus suppleat, sintque ita sibi invicem omnes mutuo necessarii, ut non sit Schisma in corpore (I Cor., XII, 18, 24, 25) .» Si itaque omnes qui dono quopiam caruissent, illud ne quidem exercere debuerint, sequitur illos quibus negatum esset docendi donum, ne docere quidem oportuisse. Agnoscimus interim 0037C ex Apostoli mente, si qui sint utroque dono praediti et προστασίας et διδασκαλίας, illos esse merito, duplici illo, quem dicit, honore dignos. Neque haec a nobis eo animo disputata sunt ut ignaviae patrocinemur, si quis non sit aliis Ecclesiae necessariis muneribus obstrictus. Nec id voluisse Apostolum existimamus, aut Ecclesiam primaevam. Potius gaudendum existimarem atque gratulandum, si qua Ecclesia tales haberet presbyteros qui omnes huic docendi muneri ita satisfacere possent, ut nec illud ipsum indecore exequerentur, nec alia negligerent. Quod tamen schismatis praetextum faciant adversarii, siqui dono hoc destituti in sacros ordines admittantur, aliisve Ecclesiae curis pariter necessariis distineantur, quo minus huic possint curae unice invigilare; quod etiam 0037D reliqua negligant, preces publicas quotidianas, visitationem fidelium, institutionem catechumenorum, sacramentorum celebrationem, moribundorum viatica, quod unius hujus muneris praetextu, ne tempus quidem sibi vacuum relinquant reliquis muneribus expediendis: ea sane ita non sunt apostolica, ita non primaevae christianitati conformia, ut ne probanda sint quidem.

§ 7.—Videmus porro in hoc audientium doctore probando non alios a Cypriano presbyteros quam doctores esse consultos. Idemque ab eo in aliis quoque causis observatum esse est sane admodum verisimile, ut qua in re quisque eminuisset, in ea illum duxerit esse consulendum. Proinde ita intelligendus est cum 0038A communi presbyterorum consilio sua omnia a primo usque episcopatus exordio, gesta esse commemorat, ut in rebus singulis neminem, ad quem quidem ea res attineret, a consilio suo excluserit, omnesque etiam, cum res omnium interesset, admiserit. Id quidem exigebat apostolica illa de donis regula (cujus modo meminimus) ut quo dono quisque fuisset praeditus, ejus exercitio unice incumberet, nec se aliis immisceret ad donum suum nihil attinentibus. Sequitur etiam idem esse donum quo audientes atque illud quo fideles essent docendi, quia in audientium doctore constituendo presbyteros doctores consuluit.

§ 8.—Erant equidem alii audientes in poenitentium censu, qui ubi Scripturas atque διδασκαλίαν audiissent, 0038B e synaxibus erant excludendi. Et quidem illi Cypriano nostro coaevi, si Gregorii Thaumaturgi epistolae canonicae credendum sit. Sed horum nullum in Ecclesia africana extat, quod quidem sciam, ea praesertim aetate, vestigium. Nec alios doctores habebant quam fideles. Erant enim omnium fidelium communes illae, quibus hi intererant, auditiones. Neque vero ex usu Ecclesiae africanae alii audientes erant quam catechumeni. Jam supra vidimus qui catechumeni essent clero romano, Ep. III, eosdem audientes esse Cypriano, Ep. XIII. Constatque etiam e Tertulliano, quo nemo melior est Cypriani interpres. Apud illum audientes intinctis opponuntur, quo sensu tingui apud eumdem idem valet quod baptizari (De Poenit., c. 6, 7) . Eosdem auditores appellat, quorum et tyrocinia memorat, 0038C ne quis dubitet alios esse quam catechumenos.

§ 9.—Et quidem ipsum hoc audientium nomen frequentissimum fuisse videtur. Nec tamen desunt, ea quoque aetate, exempla quibus iidem catechumeni audiunt, et quidem apud latinos etiam scriptores. Jam diximus hoc catechumenorum nomine usum esse clerum romanum. Usus etiam est et ipse Cyprianus Testim. lib. III. cap. 98; et Tertullianus, de Coron. Mil. c. 2; et Praescr. c. 41. Quod quarto tandem S. Augustini saeculo et deinceps solum obtinuit. Quod vero ad nomen audientium attinet, e sacro codice omnino ductum puto, ex illis nimirum locis quibus fides ipsa toties ἀκοὴ dicitur, quam auditum reddiderunt antiqui etiam interpretes. Ita, fides ex auditu, 0038D auditus autem per verbum, Rom., X, 17; Auditus fidei, Gal., III, 2, 5; Verbum auditus Dei, I Thess., II, 13. Ex veteri autem Instrumento deduxit Apostolus, Isa., LIII, 1: Quis credidit auditui nostro? Ita enim locum illum legerunt Tertulliani quoque Cyprianique interpretes. Ad illum autem Isaiae locum nos disertissimis verbis retulit Apostolus, Rom., X, 16. Nihil huc faciunt vulgaria gentilium ἀκροάματα, quae ludicra plerumque essent. Faciunt tamen fortasse philosophorum illa quae non aliis crederentur quam initiandis, ad formam mysteriorum.

§ 10.—Illam certe mysteriorum formam repraesentabat tota catechumenorum erudiendorum ratio. Vivendi novam formam suscipiebant initiandi (Meurs., 0039A Eleusin., c. 17) . Et quidem in ea totus est Clemens Alexandrinus, in antiquissimo ejus, quod habemus hodie, opere catechetico, Paedagogo videlicet. Erant etiam in Petromate libri rituales initiandis legendi primum, deinde describendi (Id., ib., c. 10) . Et quidem de baptismi ritibus, de συντάξει et ἀποτάξει, conversione ad orientem occidentemque, etc., agit in Catechesibus suis Cyrillus Hierosolymitanus aliique.

§ 11.—Observandum denique ad officium hypodiaconatus spectasse illum audientium doctoratum. Idem Optato doctoratus audientium, quod lectio Saturo ad gradum lectoris promovendo, futuri nempe officii praevium experimentum. In Alexandrino κατηχήσεως, sive ἱερῶν λόγων, διδασκαλείῳ idem munus presbyteris fortasse nonnunquam assignatum. Pantaenum 0039B vulgo existimant fuisse presbyterum, quamvis nescio sane veterumne quispiam eum ita appellet (Euseb., Hist. Eccl., V, 10; VI, 3, 6) . Clementem ejus in eo munere successorem, presbyterum vocat Alexander Hierosolymitanus Episcopus (Euseb., Hist. eccl., VI, 11) . Sed quando scripta est ab Alexandro ea epistola, jam successisse videtur in ejus locum Origenes, ut proinde non constet fueritne presbyter cum munere illo ipse fungeretur. Non tamen presbyteratui id fuisse munus necessario annexum constat, quod ad illud evectus fuerit a Demetrio Origenes, octavum decimum duntaxat aetatis annum agens, quo tempore non constat vel inferioribus quidem illis, quos pro sacris habent, ordinibus fuisse initiatum. Presbyteratum certum est, non ante iter Achaicum 0039C sub Alexandro Severo, ab eo fuisse susceptum. Idque eo fortasse consilio institutum est, quod fideles cum jam in sinum Ecclesiae suscepti fuissent, proinde doctorem, habere debuerint, qui vel in Ecclesiae aestimatione esset sacerdos. Ad sacerdotes enim pertinuisse illam scientiae gratiam, qua donandum Tertullianus dixit esse doctorem, e veteris quoque legis praescriptio constat., Mal., II, 7. Illa enim ipsa scientiae voce usus est in eo loco, non modo vetus interpres hodiernus, sed ipse quoque Cyprianus. Catechumenis vero erudiendis, qui extra Ecclesiam siti essent, satis erat vel laicus, quem tamen, honoris causa, clero proximum eligebant. Praesertim cum, ex iis quae de eorum sententia superius disputavimus, constet vel vulgus christianorum ita extraneis quibusvis 0039D sanctitate praecelluisse, ut essent merito, si ad illos conferrentur, pro sacerdotibus habendi.

§ 12.—Observandum insuper, ex eodem hoc Cypriani loco, lectores etiam atque hypodiaconos generali clericorum titulo censeri. Id sane innuit, cum per clericos ad romanum clerum scribendum esse dicit, eaque ipsa de causa, lectorem fuisse Saturum, hypodiaconum vero Optatum a se constitutum. Simili exemplo Felicianus acolythus clericus dicitur Ep. LV. Quod etiam ad lectores attinet, qui tamen inferior erat hypodiaconatu gradus, constat idem ex ejusdem epistolis de Aurelio et Celerino ad honorem lectoratus a se provectis. De Aurelio ita scribit, Ep. XXXIII: «In ordinationibus clericis, fratres charissimi, solemus 0040A vos ante consulere, etc.» Ergo et clericus erat Aurelius et ordinatus. «Merebatur, inquit, talis clericae ordinationis inferiores gradus.» Erat igitur et hic quidam gradus clericae ordinationis. Rursus: «Hunc igitur, fratres dilectissimi, a me et a collegis qui praesentes aderant, ordinatum sciatis; quod vos scio et libenter amplecti, et optare tales in Ecclesia nostra plurimos ordinari.» De Celerino ita Ep. XXXIV, dignum esse dicit: «Ut qui sublimiter Christum confessus esset, clerum postmodum Christi ministeriis ecclesiasticis adornaret.» Rursus eumdem «Celerinum fratrem, inquit, nostrum, virtutibus pariter et moribus gloriosum, clero nostro non humana suffragatione, sed divina dignatione conjunctum.» Idem tamen hac ipsa, quam in manibus habemus, epistola, 0040B lectorem Optatum clero dumtaxat proximum esse dicit, interque eos numerat qui ad clerum parabantur. Et in epistolis ejus vel cleri nomine, vel ad clerum, datis, nusquam occurrit aliorum mentio praeterquam presbyterorum atque diaconorum. Quis non videt quam cleri nomine nunc laxius utatur, nunc strictius, pro more saeculi, ut qui uno sensu clerici appellantur, sint, ad alios si conferantur, laicis accensendi? Idem de recentioribus Ecclesiae canonibus observare poteramus. Sed nos de Cypriani temporibus, aut etiam antiquioribus, impraesentiarum agere constituimus.

§ 13.—Est etiam observatione dignus mos illius saeculi in legationibus ecclesiasticis. Erant enim dignitatis, tum eorum a quibus, tum ad quos, mitterentur, 0040C observantissimi. Prima Cypriani legatio ad Romanos per Clementium hypodiaconum missa est; cujus mentionem habemus Ep. III, IV, XV. Secunda haec est ad clerum romanum per Saturum lectorem Optatumque hypodiaconum. Meminit hac ipsa Ep. et XXIX, XXXII. Tertia, ad eumdem clerum per Fortunatum hypodiaconum, Ep. XXX. Quarta Novatiani ad Cyprianum de ordinatione sua per Maximum presbyterum, et Augendum diaconum, Machaeum etiam quemdam atque Longinum, qui cujus ordinis fuerint, non constat, Ep. XLI. Quinta Cypriani cum synodo ad explorandam Cornelii ordinationem per Caldonium Fortunatumque episcopos, Ep. XLI, XLII, XLV. Sexta Cypriani privatim ad Cornelium per Primitivum presbyterum, Ep. XLI. Septima Ejusdem ad eumdem 0040D per Mettium hypodiaconum, et Nicephorum acolythum, Ep. XLII, XLIII, XLIV. Octava Cornelii ad Cyprianum per Augendum confessorem, Ep. XLVIII. Quem tamen ille locum in Ecclesia obtinuerit non liquet. Nona Antoniani ad Cyprianum per Quintum presbyterum, Ep. LII. Decima Cornelii ad Cyprianum per Saturum acolythum, Ep. LV. Undecima Cypriani ad Cornelium per Felicianum acolythum, Ep. ead. Duodecima Pomponii episcopi ad Cyprianum cum synodo per Paconium fratrem, Ep. LXII; sed nec ejus dignitas memoratur. Tertia decima Ecclesiarum Asturicensis et Emeritensis per episcopos suos Felicem et Sabinum, Epist. LXVIII. in ea causa qua de ipso fuerat episcopatu disceptatum. Subrogati enim 0041A erant hi in locos Martialis et Basilidis Libellaticorum. Quarta decima: Quinti Episcopi Mauritaniae ad Cyprianum primatem per Lucianum forte presbyterum, Ep. LXXI. Quinta decima: Cypriani, sed totius, ut videtur, Ecclesiae africanae nomine, ad Firmilianum Cappadociae primarium, ut videtur, episcopum, per Rogatianum diaconum, Ep. LXXV. Sexta decima: Tandem eademque ultima Cypriani ipsius in exilio jam constituti ad collegas itidem episcopos eosdemque in metallis versantes, per Victorium Herennianum hypodiaconum, Lucanum, Maximum et Amantium acolythos, Ep. LXXVIII, LXXIX, LXXX.

§ 14. Notanda autem illa Cypriani verba: «Et quoniam oportuit me per clericos scribere,» etc. Ex quibus constat, pro saeculi illius more, legationes ecclesiasticas 0041B non aliis quam clericis fuisse credendas. Id factum fortasse propterea quo major fides nuntiis ultro citroque referendis accederet. Id tulit certe aegerrime Cyprianus cum Ep. III cleri romani suspectam haberet, laborare ita epistolae clericae fidem, ne mendacio fortasse aliquo et fraude corrupta esset. Scio equidem epistolam clericam tam vocari posse illam quae a clero romano scripta esset (Ep. IV) , quam quae Clementio hypodiacono, ipsi quoque clerico, legato tradita. Sed vero nuntii hoc in loco fides solius, non item illa scribentium, in dubium vocata est. Ergo clerici erant illi quoque legati de quorum dignitate aliter non constat. Et acolythi, et si qui alii inferiorum ordinum ministri, legationes obierint, illos quoque inter clericos, hoc ipso etiam argumento, 0041C numeratos fuisse necesse est. Notetur etiam plurimas legationes duobus legatis fuisse commissas, praesertim transmarinas. Quod enim Novatianus quatuor miserit, id benevolentiae captandae gratia factum esse probabile est. Idem fortasse de legatione ad martyras statuendum, quatuor illos legatos vel in martyrum honorem esse missos, vel quod variis in locis martyres constituti essent, vel quo plures adessent fidei testes in Ecclesiae eleemosynis distribuendis. Erant enim, in illa etiam aetate, alioqui aurea, malae fidei exempla in re pecuniaria. Talis fuerat, in ipsa etiam Ecclesia africana presbyter Novatus, Ep. XLIX. Talis Felicissimus, Ep. XXXVIII. Talis denique (quis crederet!) Nicostratus ipse diaconus et confessor, Ep. XLVIII, XLIX. Id etiam animadversione 0041D dignum, praecipuum plerumque legatorum hypodiaconum fuisse, nec eum gradum excessisse. Ita fuit in legatione, prima, secunda, tertia, septima, sexta decima. Quod si aliquando superior quispiam sit missus, id tunc plerumque contigit cum unicus mitteretur, ut numeri defectum ita personae dignitate compensarent. Ita in legatione, nona, quarta decima, quinta decima. Quod aliter singulorum nomina, etiam inferioris ordinis, habeamus, non est tamen certum singulos dumtaxat fuisse missos. Idem obtinuit, non in legationibus modo transmarinis, sed et in illis quoque quae provincialium essent Episcoporum ad provinciarum primatem, qualis erat legatio illa quarta decima. Quod vero episcopi ipsi legationem 0042A obierint, factum id non est nisi rarissime, causisque alioqui gravissimis. In legatione tertia decima, causa manifesta est. In quinta etiam facilis. Erat enim inter episcopos disceptandum Cornelium atque Novatianum. Erat etiam de litteris formatis in posterum dandis cavendum, quarum omne commercium inter alios non erat quam episcopos. Quid quod synodi africanae etiam missae sunt, et ad synodum, provinciae nimirum episcopos, ad quos spectabat episcopi romani ordinatio. Synodi enim nomine, uti a gentilium usu ad christianos emanavit, sacerdotum collegia quaeque sive fraternitates appellantur, sive in conventibus, sive etiam singuli. Nec desunt etiam apud Ecclesiam hujus significationis exempla, si id inpraesentiarum agerem.

0042B § 15. Ita quidem se res habuit legatoria aetate Cypriani. Erant etiam nonnullae Cypriano antiquiores legationes ad eamdem formam expressae. Legatus ab Alexandro Hierosolymitano antistite (Euseb., Hist. eccl., VI, 11) missus est Ecclesiae Antiochenae totius Syriae primariae (cui et Judaea attributa est) Clemens Alexandrinus presbyter, sed solus. Plane ad exemplum legationis quartae decimae. Legatus erat martyrum lugdunensium viennensiumque ad Eleutherum romanum pontificem presbyter Irenaeus (nec enim est quod episcopum illum tunc temporis faciat Blondellus) ipse itidem solus (Euseb., Hist. eccl., V, 4) . Aliarum legationum, ut puto, non habemus exempla usque ad tempora Polycarpi atque Ignatii ( Vid. Vales., Not. in locum Eusebii). Illae itaque ut se habuerint, 0042C age despiciamus.

§ 16. Et quidem epistola Ecclesiae smyrnensis ad Philomelienses de martyrio Polycarpi, scripta est per Marcum quemdam fratrem, ad formam legationis duodecimae quem latinus vetus interpres Martianum appellat, de cujus in Ecclesia loco nihil constat. Par est de Crescentis loco silentium, quo nuntio usus est in illa, quam ad Philippenses dedit, Epistola ipse Polycarpus. Epistolae Ignatii (Ep. ad Smyrn., § 12; ad Ephes. § 12) , ad Smyrnaeos, Ephesios, Philadelphienses, Burrho diacono, sed qui communi Smyrnaeorum Ephesiorumque nomine ad illum missus fuerat, traditae videntur. Reliquae cui traditae sint, non constat; sed Burrho etiam traditas, est sane admodum verisimile. Notanda enim Ignatii verba in Ep. ad Smyrnaeos, 0042D ὃν ἀπεστείλατε μετ᾽ ἐμοῦ. Non igitur ad Ignatium dumtaxat, sed cum eo missus est Burrhus (Vid. Ep. ad Ephes., § 2) , comes itineris futurus, nuntiusque legationibus obeundis. Quo nomine etiam Ephesios illos alios (Ep. ad Rom., § 10) , Crocum, Onesimum, Euplum atque Frontonem, missos puto, atque adeo non alios quam illos pertulisse epistolam ad Romanos. Eodem munere functus est Philo etiam diaconus, Cilix (Ep. ad Philadelp., § 11) . Sed nec Diaconi soli, alii etiam diaconis superiores legationes tamen obierunt tempore Ignatii. Honorabant Sanctum (inquiunt auctores martyri Ignatii martyri coaevi) per episcopos, presbyteros et diaconos, Asiae civitatis et Ecclesiae (Edit. Usser., p. 5) . Qui certe ipse legationis mos 0043A saeculum omnino Ignatianum sapit, non aliquod recentius. Id factum a Magnesiis testis ipse est amplissimus Ignatius (Ep. ad Magnes., § 2) , non Damam modo eorum episcopum, sed et presbyteros Bassum et Apollonium, et diaconum Sotionem secum fuisse Smyrnae. Rogat ille saepius Ecclesias, ut legatum aliquem mitterent confirmandae sedi suae antiochenae episcopo destitutae. Hunc ille nunc θεοδρόμον appellat (Ep. ad Polycarp., § 7) , nunc θεοπρεσβευτὴν (Ep. ad Smyrn., § 11) , cujus meminit etiam in Ep. ad Philippenses Polycarpus. Quos vero illae legatos destinarint, ostendit idem sanctissimus martyr Ignatius in Ep. ad Philadelphienses: Αἱ ἔγγιστα (inquit) ἐκκλησίαι ἔπεμψαν ἐπισκόπους, αἱ δὲ πρεσβυτέρους καὶ διακόνους (Ep. ad Philadelph., § 10) . Dubitatque in 0043B ea quam diximus ad Philippenses Epistola ipse Polycarpus, ipsene legationem obiret, an alium potius mitteret legatum. Ita non erat a loco etiam episcopali alienum ut ipsi legationum munere fungerentur. Ex quo etiam obiter constat quam non fuerit, eo saeculo, episcopi officium ita fixum, ut putavit Salmasius. Ipsum potius episcopi nomen a peregrinantium in graecis civitatibus officio desumptum erat. Et chorepiscopos περιοδευτὰς appellant Canones, quorum idem rure officium atque in urbibus episcoporum. Est autem περίοδος eadem illa vox qua apostolorum peregrinationes in antiquioribus Ecclesiae monumentis denotari observavit ipse Salmasius. Nihil itaque vetat eosdem et apostolos fuisse et episcopos, et peregrinari potuisse et certis tamen Ecclesiis praeesse. 0043C Praesertim cum non sit de aliorum apostolorum peregrinationibus e S. Pauli exemplo statuendum. Reliqui certe intra certas sese ut plurimum provincias continebant, sub illius saeculi finem, cum jam constitutae essent ecclesiae, et in ecclesiis episcopi. Non longe ab Hierosolymis peregrinatus videtur S. Jacobus, si veris monumentis credimus, etiam Actorum illis. Nec longe ab Hierapoli Philippum, nec ab Asia proconsulari Joannem discessisse innuunt Polycrates et Clemens Alexandrinus. In his limitibus nihil vetat in Ecclesiae primaevae disciplina quin alii quoque peregrinari possint episcopi. Quid quod etiam S. Paulus (I Cor., XV, 10) cum se reliquos apostolos in labore superasse contendit, id certe manifeste innuit, non esse reliquorum apostolorum labores e suo unius 0043D exemplo aestimandos. Singulos ab illo superatos esse apertius est quam ut de eo dubitari possit. Ita etiam ejus verba intelligi possunt ut omnes omnium labores, etiam collectos, longo post se intervallo reliquerit. Id si verum sit, reliquorum apostolorum labores aequare poterant episcopi. Aequavit fortasse Polycarpus, cum e Smyrna sua Romam sub Aniceto contenderet, inde fortassis in Galliam Lugdunensium illam Viennensiumque christianorum coloniam deducturus. Nulla certe primaevae Ecclesiae indubia monumenta suadent hujus unius labores reliquorum apostolorum laboribus fuisse inferiores. Longe tamen abest ut episcopalis officii fines excesserit, vel ut eo nomine illum veterum quispiam reprehenderit. Quae cum ita 0044A se haberent, erat utique omnino consentaneum ut non alios legationibus quam superiorum ordinum adhiberent, nondum in Ecclesiam introductis illis inferiorum ordinum ministris quibus usa est Ecclesia aetasque Cypriani.

§ 17. Plane referebant haec Ignatiana aetatis etiam apostolicae recentissima vestigia. Illorum opera praecipua in disseminandis potius, quam regendis Ecclesiis collocata est. Proinde consentaneum erat ut legati quam honorificentissimi deligerentur, praesertim, cum id ipsum Evangelii propagandi munus, eorum fuisset praecipue qui in primaria essent Ecclesiae dignitate constituti, quales erant ipsi apostoli, evangelistae, etc. Habebant igitur Ecclesiae, praeter illos, primarii nominis, Christi apostolos, ipsae quoque suos 0044B quos itidem appellabant apostolos, propterea, ut videtur, quod nuntii vulgo mitterentur, ut repraesentarent, a quibus mitterentur, Ecclesias. Id enim ipsum innuere videtur, ea aetate, ipsum apostolatus nomen. Hi apostoli appellantur ἀπόστολοι ἐκκλησιῶν (II Cor., VIII, 23.) Ita Epaphroditus Philippensium erat apostolus (Phil., II, 25.) Quae autem beneficia illis collata sunt, ea non in illos solos sed εἰς πρόσωπον τῶν ἐκκλησιῶν redundare credebantur, propterea quod ecclesias illas, ut dixi, repraesentarent. Ex quo intelligimus quantum aberrarit ab apostoli mente in horum apostolorum explicatione Walo Messalinus, cum secundarios hosce apostolos a primariis missos existimat ad ecclesias, non vice versa ab ecclesiis ad apostolos. Id si fuisset verum, ad πρόσωπον ἐκκλησιῶν attinere 0044C non potuit illorum ille cultus, sed vero ad eorum potius a quibus missi fuissent apostolorum. Quid quod durior illa omnis videatur interpretatio qua ἀπὸστολοι ἐκκλησιῶν dicendi erant qui ad ecclesias plantandas missi essent potius quam illi qui ab ipsis missi fuissent ecclesiis. Dei certe Christique appellantur apostoli non qui ad Deum Christumve, sed qui ab iisdem mittuntur, ut nova prorsus exemploque omni destituta sit contraria illa locutio. Ab hac potius mittentis personae repraesentatione primariorum quoque videtur apostolorum origo deducenda. Principum satellites dicuntur quorum id officium est ut principibus coram adsint, semperque in eorum conspectu obversentur. Inde vultus principum intueri, atque ab eorum vultibus procedere dicuntur. Quos 0044D vultus appellant interpretes latini, eos pro suo idiomate hebraei. Eam vocem πρόσωπον reddunt interpretes graeci. Pro eo principum more Dei quoque praesentia majestatica vultus facieique metaphoris in Scriptura obumbratur. Panis propositionis panis facierum appellatur, eorum nempe proprius qui principum commensales fierent. Angelus praesentiae in propheta idem est qui Dei faciem intueri dicitur in Evangelio. Ut autem pro nuntiorum dignitate de principum erat contumelia judicandum, eo graviori quo nuntius fuisset honoratior; ita is honoris gradus summus erat, si quis esset in principum conspectu frequentissimus. Qui igitur e principis vultu egressus diceretur, illum si quis minus honorifice tractasset, 0045A perinde erat ac si principem ipsum coram agentem praesentemque contempsisset. Cum itaque communem sibi atque apostolis honorem fore contemptumque Dominus profitetur, id nempe innuit in eorum nuntiorum numero habendos qui essent ἀπὸ προσώπου. Idem ergo de his ecclesiarum apostolis statuendum ab ecclesiarum quasi vultibus fuisse, cum in utrosque, tam ecclesias nimirum ipsas, quam missos ab ecclesiis apostolos, communes redundarent honores atque contumeliae, quasi unam utrique eamdemque personam sustinerent. Quod si verum esset, quod contendit Salmasius, secundarios hosce ecclesiarum apostolos non alia de causa fuisse ecclesiarum quam quia ad ecclesias plantandas mitterentur; non esset sane cur possent a primariis etiam apostolis hoc solo nomine 0045B distingui. Ipsi enim illi Christi apostoli ad hoc quoque idem plantandarum ecclesiarum munus missi sunt a Christo atque destinati (Eph., IV, 11, 12, 13) . Certos enim et ipsi habebant ex pacto κανόνας, ne in hoc inferiores existimemus secundarios hosce fuisse apostolos. Quod vero munus illum Epaphroditi apostolatum proprie spectarit, ex eadem illa ad Philippenses Epistola facile colligimus (Phil., IV, 18) . Habeo autem omnia, et abundo: repletus sum, acceptis ab Epaphrodito quae misistis, etc. Rem igitur pecuniariam spectabat illa legatio. Quod non ita tamen intelligendum erat, quasi, peracta ea dispensatione, ad suos e vestigio reverterentur. Qui ita missi essent, alias deinde legationes, ejus ad quem missi essent, nomine obierunt, idque in longinquas nonnunquam 0045C regiones, quoties id e re esset Ecclesiae catholicae publica. Ita apostolos illos ecclesiarum commendat Corinthiis a se proculdubio eo missos. (II Cor., VIII, 24) . Ita Ephesios ad se missos Romam destinasse videtur Ignatius ( Ep. ad Rom., fin.). Erant enim eo ipso consilio missi quos χειροτονοθέντας ὑπὸ τῶν ἐκκλησιῶν συνεκδήμους dicto loco (II Cor., VIII, 19) memorat Apostolus. Inde intelligimus quinam essent apostoli συνέκδημοι quorum mentionem habemus (Act., XIX, 29) non alios utique quam hos, quos diximus apostolos. Iidem συνέποντες (Act., XX, 4) ; συνεξελθὸντες (Act., XVI, 3) ; συνελθὸντες, (Act., XV, 38) , quorum ad officium ita pertinebat viris illis primariis ministrare, ut, si qui recesserant, illi officio defuisse existimarentur. Ab hisce se desertum, in epistolis nonnunquam queritur Apostolus. Iidem διακοῦντες 0045D (erat enim haec eleemosynarum suppeditatio proprie sic dicta διακονία) (Act., XIX, 22) ; ὑπηρέται (Act., XIII, 5) . Et vero quamplurimi erant qui S. Paulo ita ministrarent, nonnulli equidem ab ipso assumpti, nonnulli ab ecclesiis ad illum delegati, nonnulli etiam a seipsis devoti atque dicati. Idem ab apostolis ipsis observatum est, ut gravissimis de causis legatos non alios adhiberent quam qui reliquis praecellerent. Ita factum in Concilio hierosolymitano, cum de circumcisionis necessitate ad Ecclesiam antiochenam mittendum esset Apostolorum decretum, non obvios quoslibet qui se ultro offerebant, sed electos e suo numero viros constituerunt qui hoc munere fungerentur. 0046A Ἐδὸξε, etc. ἐκλεξαμένους ἄνδρας ἐξ αὐτῶν πέμψαι, etc. (Act., XV, 22) , quod et re ipsa praestiterunt. v. 25. Nec aliter Judaei, a quibus ad christianos emanasse videtur exemplum. Illi etiam ἄνδρας ἐκλεκτοὺς delegarunt in omnem terram, λέγοντες αἳρεσιν ἄθεον χριστιανῶν πεφηνέναι, teste, non uno in loco, S. Justino Martyre (Dialog. cum Tryphon., p. 234, E, 335, C) .

§ 18. Neque vero mirandum apostolis haec praestitisse ecclesias, cum etiam plebeiis christianis eadem praestiterint, si quando in rebus rem christianam publicam attinentibus occuparentur. Erat nimirum non minima communionis pars in hospitii jure posita, quo spectant etiam veterum quamplurimae litterae commendatitiae, quarum ad imitationem litterae etiam ecclesiasticae formatae susceptae conceptaeque sunt. 0046B Hospitibus autem commorantibus sumptus gratis suppeditati sunt discedentibus xenia donata, et si necesse esset, comites itineris additi, si ultra essent profecturi. Haec ex antiquissimis Homeri hospitiis manifesta sunt, quae in mores Graecorum recentiorum deinde transierunt. Hanc φιλοξένιαν commendant aliquoties apostoli, et quidem eo in loco illam habuerunt primaevi christiani ut privati aliquoties divites se suaque omnia sanctis undequaque peregrinantibus excipiendis dicarent. Talis fuisse videtur Gaius non S. Pauli modo privatus hospes, sed totius etiam Ecclesiae (Rom. XVI, 23) . Eodemque nomine commendatur a S. Joanne, tertia ejus Epist., V\. 5, 6, 7, 8. Talis etiam fuit Philemon, Ep. ad Philem., V\. 5, 6, 7, et Mnason Cyprius, Act. XXI, 16. Ecclesiarum tamen 0046C publicum id vulgo fuisse videtur officium. Illo nempe hospitii jure usas legimus in se invicem illorum temporum integras etiam civitates. Exempla habet nonnulla, ni fallor, in Verrinis Cicero. Ut proinde ad ecclesias, quae civitates integras, pro illius quoque saeculi more, complecterentur, quaeque civitatibus proinde conferuntur ab Origene (lib. III, cont. Cels.) , dimanare facillime potuerit. Praesertim cum Judaei etiam hierosolymitani cum provincialibus διασπορᾶς eadem officia, ante Christianismi etiam natales exercuissent. Ne longius abeam, id colligo ex Act. XXVIII, 21, propterea qui in publicis essent Ecclesiae officiis constituti, ad illos praecipue spectabant haec hospitalitatis munia. De viduis Ecclesiae ita scribit Apostolus (I Tim., V, 10) : Si hospitio recepit, si sanctorum 0046D pedes lavit, si tribulationem patientibus subministravit. De episcopo: Oportet enim episcopum irreprehensibilem esse, unius uxoris virum, sobrium, prudentem, ornatum, pudicum, hospitalem (I Tim., III, 2) . Rursus de eodem: Sed hospitalem, benignum sobrium (Tit., I, 8) , etc. Is enim πᾶσι τοῖς ἐν χρείᾳ οὖσι κηδέμων erat, teste S. Justino martyre (Apolog., II) .

§ 19. Haec igitur erga omnes erant peregrinantes communia ecclesiarum officia, quae quin ipsis etiam apostolis officiosius praestarentur, nihil sane est quod dubitemus. Nescio quicquamne fuerit quo viri illustres, pro illius saeculi more, excipi solerent, quin idem illud in apostolis primariisque Ecclesiae viris excipiendis 0047A observarint etiam Ecclesiae; et quidem eo promptiori animo, quod non illorum modo gratiam, quibus ea praestiterant, sed Dei adeo ipsius, cujus in opere occuparentur, se demereri crederent, participesque se illorum quoque operum futuros. Apostolo Romam venienti obviam effusi sunt fratres, usque ad Appii forum et Tres Tabernas (Act., XXVIII, 15) . Ignatio tamen ad martyrium properanti usque ad portum. Melitenses discedentem multis honoribus honoraverunt, et navigantibus imposuerunt quae necessaria erant (Ibid. IV, 10) . Erant haec eorum proculdubio xenia. Discedentem ad navem usque comitati sunt Ephesii (Act. XX, 38) . Haec erat προπομπὴ, cujus etiam ipse quamplurimis in locis meminit Apostolus. Id autem ad honorem venientis, pro illius quoque aetatis consuetudine, 0047B spectabat, ut quo quisque dignitate esset illustrior, eo forent etiam illustriores ii qui in ejus occursum mitterentur. Idque etiam observatum in excipiendis provinciarum praesidibus, ut quem ad locum provinciae primum appulissent, eo legationes a civitatibus, virorum in sua quisque civitate primariorum, mitterentur. Idem etiam a civitatibus vicinis observatum in peregrinationibus. Id cum christiani in apostolorum virorumque Ecclesiae primariorum peregrinationibus imitarentur, id quoque imitatos verisimile est, ne venientium dignitati deessent legati. Quamquam enim fastum mundanum procul amandarint apostoli, erant tamen decori iidem observantissimi retinentissimique. Id certe S. Pauli fuisse videtur ingenium, ea indoles. Nec id quidem immerito. Cum 0047C enim in ita exceptis nullum esset, illis praesertim persecutionum saeculis, fastus periculum; multa tamen erant in his adiaphoris quae ad subditorum cultum reverentiamque conciliandam facerent, quae non erant sane negligenda, cum praesertim non imperarentur haec officia, sed vero liberrimo ardentissimoque subditorum praestarentur obsequio.

§ 20. Atque hinc concludimus, quamquam aliunde non intelligeremus quem locum in Ecclesia obtinuerint qui his legationibus obeundis destinarentur, non esse tamen quod dubitemus quin is fuerit admodum honorificus. Ordinariorum horum Ecclesiae ministeriorum in prima illi aevi apostolici historia, rarior occurrit 0048A mentio, episcoporum videlicet presbyterorum atque diaconorum. Frequentiores erant extraordinarii, apostoli, evangelistae, pastores atque doctores et prophetae notioresque omnino atque celebriores. Et probabile quidem est horum fuisse propriam primariam illam simplicissimamque Ecclesiae administrationem; tum deinde, cum perturbatiorem illam inordinatioremque experti essent, paulatim in eorum locum successisse ministros illos, quos hodie retinemus, ordinarios, paulatimque, pro synaxeon disciplina, extraordinarios illos ordinariis factos esse subditos. Quando igitur synaxeon munia obierunt hi extraordinarii ministri, frustra expectabimus ordinariorum ministrorum mentionem. Id unum sufficit, fuisse illos, non summa modo dignitate, sed summo 0048B etiam, in Ecclesiae administratione, loco, ut proinde, si quas illi legationes obierint, admodum illas fuisse honorificas necesse esset. Cum vero tandem, propter synaxeon disciplinam, ordinariis subjicerentur synaxeon ministris, adhuc tamen honorem proculdubio summum retinuerunt. Nec enim erant illi certis quibusdam ecclesiis affixi, sed potius totius Ecclesiae catholicae communes, quod (ea proculdubio aetate, cum in eo positae essent supremorum ministrorum operae, potius ut late christianitatem disseminarent quam ut ecclesias regerent jam fundatas constitutasque) fieri vix potest quin eorum officio anteferretur qui singularum essent dumtaxat ecclesiarum. Ex hoc autem extraordinariorum ministrorum numero fuisse videntur qui legati constituti essent. Ipsa illa eorum 0048C dona infidelium causa, potius quam fidelium, data esse agnoscit apostolus utiliora proinde futura, si in convertendis infidelibus potius quam fidelibus confirmandis, collocarentur. Cum praesertim eo ipso consilio missi essent, non qui venientes exciperent modo, sed qui comites essent et συνεργοὶ itinerantium atque peregrinantium. Sed vero aliam omnino administrandi rationem exigebat illius aetatis Ecclesia quam sequentium, ut frustra sint omnino qui nihil hodie in Ecclesia permittunt nisi quod ad illius apostolicae Ecclesiae accedit exemplum. Considerandae sunt omnino circumstantiae et prudentia adhibenda, qua certum est multis in rebus usos esse apostolos.