De Decretis Eutychiano Adscriptis.
(Ex D. Coustantio desumpt.)

0157D Argumentum.—1. Decreta duo. Unde probet Baronius primum decretum.—2. Unde probari possit secundum.—3. 0158D Dalmaticae antiquus in Ecclesia usus.—4, 5. Initium hujus usus Sylvestro perperam tribuitur.—6-15. 0159A Duae epistolae ab Isidoro suppositae. Decreta decem Eutychiano adscripta.

1. In libro pontificali Eutychianus constituisse dicitur «ut fruges, fabae et uvae super altario benedicerentur,» necnon «ut quicumque fidelium martyrem sepeliret, sine dalmatica aut colobio purpurato nullatenus sepeliret.» Sed quae in hoc libro cum de aliis pontificibus, tum nominatim de Eutychiano falsa praedicantur, his detrahunt auctoritatem. Verum utrumque admittit ac probat Baronius. Et primum quidem opportune ab hoc papa editum censet, ut adversus nascentem Manichaei haeresim, quae fruges aliasque res corporeas ut a principio mali creatas execrabatur, fideles muniret. Praeterea in opinionis suae gratiam apostolicos citat canones 3, 4 et 5, qui 0159B tamen illi, praesertim ex Dyonisii Exigui interpretatione, adversari potius videntur. Nempe can. 4 cavetur ut «offerre non liceat ad altare praeter novas spicas et uvas et oleum ad luminaria et thymiama.» Unde concedendum est saltem his canonibus vetari, ne fabae, quas in altari benedicendas esse vulgatum Eutychiani decretum constituit, in altari offerantur. Tum sancitur can. 5, «ut reliqua poma omnia (seu reliqui omnes fructus) ad domum, primitiae episcopo et presbyteris dirigantur, non offerantur in altari:» ubi id quod Eutychiani decreto in altari offerri praecipitur, his canonibus vetari audimus.

2. Ad decretum alterum quod attinet, idem Annalium parens ejus usum exinde praetextu religionis non tantum erga martyres, sed etiam erga sacros ministros 0159C inductum probat tum ex libro IV. Dialog. S. Gregorii papae, cap. 40, ubi Paschasii diaconi dalmaticam ejus feretro superpositam narrat, tum ex gestis synodi romanae anno 513 habitae, in qua idem papa primo praefatur: «Hujus sedis rectoribus mos ultra meritum erupit, ut cum eorum corpora humanda deferuntur, haec dalmaticis contegant, et easdem dalmaticas pro sanctitatis reverentia partiendas populus scindat.» Tum modestus ille pontifex morem illum prohibet his verbis: «Praesenti decreto constituo, ut feretrum, quo Romani pontificis corpus ad sepeliendum ducitur, nullo tegmine veletur.» Simulque unde fluxerit ille usus, innuit dum inter haec addit, «cum adsint multa a sacris corporibus apostolorum martyrumque velamina,» etc. Quasi diceret, 0159D Hic honor, qui apostolorum martyrumque corporibus jure delatus est, ad eos, quorum non est par sanctitas, immerito fuit translatus. Ut autem hunc honorem Eutychianus martyribus decerneret, ea excogitari potest causa, quod Manichaei sanctorum martyrum cultum non secus atque idololatriam respuebant.

3. Nec negandum colobii aut dalmaticarum voces antiquas esse. In vita S. Cypriani a Pontio scripta legimus: «Et cum se dalmatica exspoliasset (Cyprianus), et diaconibus tradidisset, in linea stetit.» Antiquus auctor, Quaest. Vet. et Nov. Test. apud Augustinum, Append. t. III, c. 49, cum romanae ecclesiae diaconis ita expostulat: «Quasi non hodie diaconi dalmaticis induantur sicut episcopi.» Ubi et 0160A dalmaticarum usum episcoporum proprium esse, et a romanis diaconis per arrogantiam usurpatum esse notat. Scribit et Cyprianus tolonensis episcopus in Vita S. Caesarii arelatensis episcopi, eo ipso tempore, quo Symmachus papa Caesarium «concesso specialiter pallii decoravit privilegio, diaconos quoque ipsius ad Romanae instar ecclesiae dalmaticarum fecisse habitu praeeminere.» Testatur Gregorius, lib. IX, epist. 107, Aregium poposcisse, ut sibi et archidiacono suo utendi dalmaticis licentiam praeberet. Quod ut «novum non inconsulte et subito» permisit, sed postmodum concedens, ipsas etiam dalmaticas ei Cyriaci abbatis opera transmisit. In bibliotheca Floriacensi istud legitur Zachariae papae ad Austrobertum episcopum viennensem scribentis: «Dalmaticam usibus 0160B vestris misimus: ut quia ecclesia vestra ab hac sede doctrinam fidei percepit et morem habitus sacerdotalis, ab illa etiam percipiat decorem honoris.»

4. Hinc colligere est quae fides habenda sit vulgato Anastasio de Silvestro scribenti: «Et hoc constituit, ut diaconi dalmaticis in Ecclesia uterentur,» si praesertim hoc decretum non tantum de Romanis, sed de quibuslibet diaconis dictum intelligatur. Inde etiam refellitur quod alii dicunt, dalmaticarum usum in Ecclesiam primum a Silvestro invectum esse, cum antea colobiis uterentur sacerdotes; aut quod in Silvestri Vita a Combefisio edita narratur, Euphrosynum scilicet Pamphyliae episcopum Romam venientem colobium S. Jacobi fratris Domini secum attulisse, 0160C et cum eo indutus sacra peregisset, inde quidem factum esse ut Romani sacerdotes colobiis uterentur, sed postea nuditatis brachiorum tegendae gratia colobia in dalmaticas fuisse commutata; seu quod Anselmus Lucensis a Ducangio laudatus tradit: «A sancto Silvestro et presbyteris ejus colobiorum usus sumpsit initium, et Marcus ac Julius et Liberius ex ordine usi sunt. Post hos autem colobia in dalmaticas sunt commutata.» Unde sequeretur, ut dalmaticarum usum non Silvester, sed Damasus primus in Ecclesiam invexisse dicendus esset. Sed et quod de Cypriani dalmatica ex ejus Vita a Pontio scripta diximus, ejus usum in Ecclesia et Damaso et Silvestro antiquiorem esse persuadet: sicut ex testimoniis mox allatis conficitur, eumdem colobiorum usu vulgo creditum 0160D esse recentiorem.

5. Colobia autem, sicut et dalmaticae, erant tunicae talares. Hoc distabant dalmaticae a tunicis et colobiis, quod dalmaticis amplae erant manicae, tunicis strictae, colobiis vel nullae vel breves. De colobiis cum brevibus manicis habemus illud Cassiani, de Habitu monach., c. 5: «Colobiis quoque lineis induti, quae vix ad cubitorum initia pertingunt, nudas de reliquo circumferunt manus.» Dorotheus vero doct. 1. quaerit, cur monachorum colobium manicis careat, cum caeterorum omnium manicatum sit. Idem et ubi addidit: «Colobium nostrum habet signum purpureum,» rursum quaerit: Quid sibi vult signum purpureum?» ac respondet: «Unusquisque militans regi purpuram 0161A habet in chlamyde.» Et haec quidem ratio ad decretum accommodari potest quod expendimus, quo nimirum cavetur, ne quis martyrem sine colobio purpurato sepeliat. Quapropter haec paulo fusius edisseruisse non piguit, siquidem ad decretorum nonnullorum seu veritatem, seu falsitatem probandam inde lux affulget.

6. In editionibus conciliorum duabus adulterinis Eutychiani epistolis, quae ex Isidori Mercatoris officina prodierunt, quaeque cum caeteris ejusdem officinae opificiis a nobis edentur, alia decem subjiciuntur decreta e variis canonum compilationibus collecta. Et primum quidem e Gratiano II, quaest. 3, c. 91, sic refertur: «Si quis episcopus aut abbas presbytero aut monacho suo jusserit missas pro haereticis (addunt alii collectores mortuis) cantare, non licet et non 0161B expedit eis obedire:» Sed hoc tenuis quaedam portio est amplioris decreti, quod Anselmus lib. II, sec. ms. German., cap. 117; Burchardus, lib. XIX, c. 105, et Ivo, p. 13, c. 117, pariter Eutychiano adscriptum exhibent in hunc modum: «Si quis dederit aut acceperit communionem de manu haeretici, et nescit quod Ecclesia catholica contradicit, postea intelligens, annum unum poeniteat. Si autem scit, et neglexerit, et postea poenitentiam egerit, decem annos poeniteat: alii judicant septem: et humanius alii, quinque poeniteat. Si quis permiserit haereticum missam suam celebrare in Ecclesia catholica, et nescit, quadraginta dies poeniteat. Si pro reverentia ejus, annum unum poeniteat. Si pro damnatione Ecclesiae catholicae et consuetudinis Romanorum, projiciatur 0161C ab Ecclesia sicut haereticus, nisi habeat poenitentiam: si habuerit, decem annos poeniteat. Si recesserit ab Ecclesia catholica in congregationem haereticorum, et aliis persuaserit, et postea poenitentiam egerit, duodecim annos poeniteat, quatuor (apud Anselmum tres) annos extra ecclesiam, et sex (apud eumdem septem) inter auditores, et duos adhuc extra communionem. De his in canone dicitur, ut decimo anno communionem sine oblatione accipiant. Si episcopus aut abbas jubet monacho suo pro haereticis mortuis missas cantare (en verba a Gratiano laudata) non licet et non expedit obedire eis. Si presbytero contigerit, ubi missam cantaverit, et alius recitaverit nomina mortuorum, et simul nominaverit haereticos 0161D cum catholicis, si post missam intellexerit, hebdomada poeniteat: si frequenter fecerit, annum integrum poeniteat. Si quis autem pro morte haeretici missam ordinaverit, ut pro religione sua ejus reliquias ibi tenuerit, et nescit differentiam catholicae fidei; et postea intellexerit, poenitentiamque egerit, reliquias ibi debet igne concremare, et annum unum poeniteat. Si autem scit, et neglexerit, poenitentia commotus decem annos poeniteat. Si quis a fide 0162A catholica discesserit sine ulla necessitate, et postea ex toto animo poenitentiam acceperit, tres annos extra ecclesiam, id est inter audientes, juxta nicaenum concilium (Can. 11) septem annos in ecclesiis inter poenitentes, et duos annos adhuc extra communionem poeniteat.» In ms. German. Anselmi collectionem complectente proxime legimus: «Tres annos poeniteat extra ecclesiam, unum inter audientes, juxta nicaenum concilium;» quod primo placuerat, quia audientes in ecclesiam intrabant, et ibi lectiones et conciones cum fidelibus aliis audiebant. Sed hanc lectionem non permittit laudatum nicaenum concilium, cujus verbis decreti hujus concinnator verba extra ecclesiam temere adjecit. Ut autem sileam in hoc decreto repetitum missae nomen aliaque saeculum Eutychiano recentius redolere, inscriptionis ejus falsitatem 0162B citatum nicaenum concilium, quod quadraginta duobus annis post Eutychiani mortem celebratum est, plane prodit. Neque vero sibi constat Gratianus: nam majorem ejusdem partem XXIV, quaest. I, c. 41, Julio adscribit. At ex capite 2 Poenitentialis Hieronymo attributi, iis varietatibus quas ad marginem annotavimus exceptis, totum descriptum est.

7. Alterum: «Nihilominus etiam,» etc., quo abbatissa puellam virginem vel viduam velare prohibetur, ex Gratiano, XX, quaest. II, cap. 3, descriptum, apud Burchardum quoque lib. VIII, c. 17, et Ivonem p. 7, c. 38, ut ex decretis Eutychiani, c. 13, profertur. Est autem Parisiensis VI concilii, anno 829 habiti, lib. I, cap. 43.

0162C 8. Tertium: «Praedicandum est etiam ut perjurium fideles caveant,» etc., depromptum est ex Gratiano, XXII, quaest. I, c. 17, qui quidem priores secutus est canonum collectores, Anselmum, lib. II, secundum ms. German., c. 58, Burchardum, lib. XII, c. 14, Ivonem, p. 12, c. 71, apud quos velut ex decretis Eutychiani, c. 26, pariter citatur. Pertinet tamen ad Theodulfum Aurelianensem episcopum, cap. 26, apud Sirmondum, tom. II conc. Gall., pag. 217.

9. His subjicitur quartum: «Si quis membrorum truncationes, et domorum incendia fecerit, sive fieri jusserit, aut facienti consenserit, quo usque de his unicuique legaliter et amicabiliter coram episcopo civitatis aliisque civibus non emendaverit, ab Ecclesia se privatum cognoscat. Si vero post secundam et 0162D tertiam conventionem cuncta, in quibus arguitur, non emendaverit, tamquam ethnicus et publicanus ab omni christianorum collegio separetur» quod licet Gratianus, XXIII, quaest. 8, c. 31, post Ivonem, p. 13, c. 40, et Burchardum, lib. XI, c. 30, Eutychiano attribuat, eo tamen recentius jure videatur.

10. Quintum: «Si quis gentilis gentilem uxorem dimiserit ante baptismum;» et sextum, Simili modo si unus ex conjugatis baptizatus est et alter gentilis,» 0163A Gratianus XXVIII, quaest. 1, c. 2 et 3 suppeditat. Huic praeluserant Burchardus, lib. XI, c. 59 et 60, necnon Ivo, p. 8, c. 195 et 196. Utrumque descriptum est ex Poenitentiali Theodori Cantuar. cap. 13 et 45, ut videre est apud Petitum, tom. I, pag. 11, et Dacherium Spicileg., tom. IX.

11. Quod septimo loco e Gratiano, XXXV, quaest. 6, c. 7, descriptum est de juramento synodali, cujus initium: «Episcopus in synodo residens, post congruam exhortationem, septem ex plebe ejus parochiae, vel eo amplius, prout viderit expedire, maturiores, honestiores atque veraciores viros debet in medium advocare, etc.» eadem ratione refertur et apud Anselmum lib. VI, secundum ms. German., c. 146. Extat et apud Burchardum, lib. I, cap. 91 et 92, velut ex 0163B decretis Eutychiani papae, cap. 9. Sed apud hunc cap. 92 et 93 subjiciuntur 88 capitula, de quibus velut ex ejusdem Eutychiani praecepto interrogandi sint qui prius sacramento synodali se constrinxerint. Porro omnes illi collectores in hac sacramenti formula consentiunt, qua «allatis Sanctorum pignoribus,» a jurante exigitur «quod tu nec propter amorem, nec propter timorem, nec propter praemium, nec propter parentelam ullatenus celes episcopum, aut ejus missum cui hoc inquirere jusserit, quandocumque ex hoc te interrogaverit. Sic te Deus adjuvet, et istae Sanctorum reliquiae.» Cui similis est ista interrogandi formula apud Gratianum, ibid., c. 5, relata in hunc modum: «De ista parentela, quam dicunt esse inter illum N. et inter illam ejus conjugem 0163C N. quidquid inde scis aut audisti a tuis vicinis, aut a tuis antiquioribus propinquis, quod tu per nullum ingenium, nec propter amorem, nec propter timorem, aut per praemium, aut per consanguinitatem celabis episcopum tuum, aut ejus missum cui hoc inquirere jusserit, quandocumque te ex hoc interrogaverit. Sic te Deus adjuvet, et istae Sanctorum reliquiae.» Atqui haec novissima formula (quae et apud Burchardum lib. VII, c. 25, et apud Ivonem, p. 9, c. 61, anepigrapha est; neque enim, ut putarunt Pithaeani fratres, ad hanc pertinet superioribus decretis praefixa Gregorii ex concilio Rom. citatio) a Gratiano ut ex Ordine Romano citatur. Probabile est igitur et ex eodem Ordine repetitum esse superius decretum.

0163D 12. Fatendum tamen est in romanam Ecclesiam hujusmodi morem nonnisi sequioribus saeculis invectum 0164A esse, et in ea, sicut et in Oriente, saltem ad sextum usque saeculum, hunc obtinuisse usum, ut testimonium dicturi Evangelia sibi proposita, nulla sacrarum reliquiarum mentione facta, tangerent: cujus rei fidem facient epistola 15 Vigilii papae, n. 2, Pelagii I fragmentum 44, ad Decoratum, Mopsuestenae synodi gesta concilii quinti generalis actioni 5 inserta, sextum concilium generale, act. 14, pag. 977. Superioris autem formulae adhibendae, seu supra Reliquias jurandi praeceptum apud Baluzium, tom. I, Capitul. in Capitulari IV, anni 803, sive de lege Ripuariense, cap. 57, pag. 398, et apud Sirmondum tom. II, conc. Gall., pag. 246, legitur his verbis: «Omne sacramentum in Ecclesia aut supra reliquias juretur: et quod in Ecclesia jurandum est, vel cum 0164B sex electis, vel, si duodecim esse debent, quales potuerit invenire; et sic juret: Sic illum Deus adjuvet, et illi Sancti quorum istae reliquiae sunt, ut dicat veritatem.» Ejusdem rei praeceptum atque usum apud praedictum Baluzium, pag. 60, videre est in Dagoberti regis Capitulari II, anni 630, sive lege Alamannorum, cap. 7, ubi sancitur: «Ista sacramenta debent esse jurata, ut illi conjuratores manus suas super capsam ponant, et ille solus, cui causa requiretur, verba tantum dicat, et super omnium manus manum suam imponat, ut sic illi Deus adjuvet vel illae reliquiae, etc.» Vide concilium Francofordiense anno 794 celebratum, can. 9, ubi aut tactis Evangeliis, aut coram propositis reliquiis jurandi mos indicatur.

13. Decretum illud: Malum magnum ebrietatis, 0164C quod ex librorum XVI, libro XIV, cap. 2, vulgatum est, quodque apud Burchardum, lib. XVI, cap. 2, et Ivonem, p. 13, c. 71, offendimus, est Moguntiaci concilii anno 813 celebrati, canon 46.

14. Quod huic subjicitur: «Episcopi ac Dei ministri non debent comessationibus et vinolentiis nimiis incumbere,» velut ex iisdem libris, ibid., c. 3, descriptum, similiter et Burchardus, lib. XVI, c. 3, et Ivo, part. XIII, c. 70, exhibent, ac nihilo magis ad Eutychianum pertinet, sed ad Remense secundum concilium, anno 813 habitum, cujus est canon 18.

15. Postremum: Observandum est nobis, quo ministris Dei praescribitur quibuscum convivari ipsis liceat, ex librorum XVI, lib. XIV, cap. 10, desumptum, et eadem ratione a Burchardo, lib. XVI, c. 10, et 0164D Ivone, p. 11, c. 78, laudatum, est Capitularis Theodulfi episcopi Aurelianensis caput 13.