Scholium.

Respondendo ad locum ex 2. de Anima positum num. 3. docet viventia habere maximam et minimum, inanimata non, de quo agit 1. Phys. quaest. 13. et 14. Item optime ostendit non dari primum minimum, nec primam mutationem in motu. Declarat etiam quomodo incipit et desinit atteratio, augmentatio, diminutio, juxta mentem Philos. Vide Lychet. qui hic optime examinat ista philosophica per undecim conclusiones, respondendo omnibus in contrarium.

Ad aliud (a) de secundo de Anima, patet quod loquitur de quantitate naturali augmentabilis et diminuibilis, quod concedo, quia illa quantitas cuicumque naturali perfecto est determinata in majus et minus, loquendo de illa quantitate, in qua naturaliter producitur, aut saltem ad minus in animatis loquendo de illa quantitate, ad quam procedit diminutio. Philosophus tamen non loquitur ibi nisi de termino magnitudinis et augmenti, et ideo praecise in illo loco intendit Philosophus, quod quantitas perfecta cujuslibet rei naturalis, est determinata in majus, ex quo habet propositum suum quod intendit probare, scilicet quod ignis non est principium augmentans in aliqua generatione vel in aliqua specie. Oportet enim principale agens in aliqua specie, esse determinatum ad quantitatem perfectam illius speciei, ut illam solam producat, et non ultra illam ; ignis autem non est determinatus ad quantitatem determinatam in aliqua specie, quia quantum est ex se, produceret majus quantum, quia crescit in infinitum, si apponantur combustibilia in infinitum.

(b) Et cum probatur illud antecedens de minimo, per hoc quod convenit accipere primum in motu, posset consequentia negari, quia illi qui dixerunt primum in motu, dixerunt mutationem primam esse partem motus. Tamen nego primum utroque modo, et primum motum et mutationem primam, quia Philosophus 6. Phys. ex intentione ostendit oppositum, scilicet quod omne moveri praecedit mutatum esse in infinitum, et e contrario. Et persuadetur hoc sic, quia si ignis causaret aliquid primum in motu, pari ratione posset causare aequale illi simul cum eo immediatum, et ita aut necesse esset fingere, quod inter primum causatum simul et secundum aequale illi, oporteret quiescere agens, et ita motus componeretur ex motibus et quietibus intermediis ; aut oporteret agens post primum inductum inducere totum habitum successive, quod videtur valde irrationabile, quia cum sit aequalis virtutis et aeque approximatum passo, sicut potest aliquem gradum simul causatum primum simul inducere, ita illo inducto, potest inducere ipsum totum simul, et ita componeretur totus motus immediate ex mutationibus immediatis, vel ex mutationibus sive motibus et quietibus intermediis.

(c) Est ergo iste processus, sit forma (sub esse quieto et sub aliqua immutatione) corrumpenda per motum, puta in alteratione sub calore in esse quieto, hujus, inquam, immutationis est accipere ultimum, scilicet immutationem terminative, quia mobile se habet nunc indivisibiliter, sicut prius divisibiliter, et hoc est immutari, sicut mutari est aliter se habere nunc indivisibiliter quam prius divisibiliter. Ideo (d) autem est sub eadem forma (sub qua quievit) in instanti immutationis, quia tunc agens, quod debet ipsum movere, nihil egit prius, nec nunc agit circa ipsum, ab illo instanti incipit movere illud mobile: et hoc successive vel propter partes mobilis, quia nulla pars mobilis est aeque propinqua agenti. Sed pars propinquior altera parte in infinitum, et solus punctus mobilis est se toto immediatus agenti, et ille non est mobilis, sive propter partes formae, secundum quas debet esse motus, quarum quaelibet ante aliam est inducibilis a movente praesente, quia ratio extrinseca, propter quam minimum non posset esse per se in naturalibus, est praesentia corrumpentis ; haec autem tollitur propter praesentiam corrumpentis, hoc autem tollitur propter praesentiam agentis corrumpentis omne corruptivum sui effectus: ab illo ergo instanti immutationis continue remittitur calor, qui infuit et acquiritur frigus. Non enim verisimile est quod sit solus motus remissionis usque ad aliquod instans, et tunc primo inducatur aliquid frigoris; vel enim calor remittendus haberet ultimum sui esse, quod negat Philosophus 8. Physic. vel si non, saltem frigus immediate sequens ipsum haberet primum sui esse: et tunc esset prima mutatio motus infrigidationis, quod est ita inconveniens, sicut de prima remissione motus caloris: inconveniens etiam videtur quod agens remittat calorem, nisi causando in ipso aliquid incompossibile sibi secundum aliquem gradum, et secundum quod illud causat in majori vel minori gradu, corrumpit gradum et gradum ipsius existentis.

(e) Hoc etiam vult Philosophus manifeste 6. Physic. quod omne quod movetur, habet aliquid utriusque extremi, et videtur manifestum ad sensum, quod aquae successive calefaciendae aliquid caloris inest, manente adhuc frigiditate hac, et non adhuc totaliter corrupta: concurrunt ergo simul ab instanti immutationis motus remissionis caloris, et motus intensionis frigoris, quorum neutrius est aliquid primum: et in aliquo instanti in quo per mutationem subitam inducitur aliquis gradus frigoris omnino incompossibilis calori, in illo primo, calor non est, et usque ad illum, calor fuit, ita quod calor nullum ultimum habuit sui me, sed habet ultimum in esse quieto, et frigus nullum habet sui esse simpliciter, licet habeat primum in esse quieto, quod scilicet accipit per immutationem, licet illud non sit quies.

Cum ergo (f) probatur primum per Philosophum 8. Physic. dico quod intentio Philosophi est ista, scilicet probare quod non omnia semper moventur. Et contra eos, qui dicunt omnia semper moveri, dicit quod manifeste convincitur, si consideramus illos motus, ex quibus movebantur. Moti enim erant ad hoc ponendum ex augmentatione et diminutione animatorum, quam videbant fieri perceptibiliter in aliquo magno tempore, puta in anno, et tamen in nulla parte ejus: ex hoc concludebant, quod illa fiebant in toto tempore et in nulla parte temporis perceptibiliter, licet in qualibet parte temporis imperceptibiliter, quibus Aristoteles obviat, quod bene potest tale mobile quiescere per aliquod tempus, et in parvo aliquo tempore moveri illo motu, illa quod non oportet moveri semper ipsum illo motu. Et probat hoc per exemplum de guttis cadentibus cavantibus lapidem, quae in aliquo certo tempore et numero cadunt, et nihil auferunt de lapide, tandem tamen una cadens, puta centesima, aufert in virtute omnium aliarum, aliquam partem lapidis, quae tota simul aufertur, et non pars ante partem. Non intendit ergo Philosophus ibi, quod ablatio partis lapidis sit in instanti vel tota simul,. nam ista ablatio est motus localis, qui nullo modo posset fieri, nisi pars mobilis prius transeat spatium quam totum mobile; sed ista una pars lapidis, quae aufertur per ultimam guttam in virtute omnium praecedentium, licet successive auferatur, tamen ablatio ejus non est successiva correspondens toti successioni casus guttarum. Non enim quot erant guttae cadentes, tot erant partes ablationis hujus partis a lapide, sed tota ista parva pars per ultimam guttam aufertur, licet successive. Negat ergo Philosophus successionem huic correspondentem, scilicet toti successioni casus guttarum, ac per hoc, ille lapis motus non movebatur semper, licet quando movebatur per ultimam guttam, tunc successive movebatur. Et secundum (g) istam intentionem subdit postea de alteratione, quod non est necesse, quod propter hoc sit tota alteratio infinita; frequenter enim, ubi habet littera nostra velox, illa Commentatoris habet subito, et exponit Commentator subito, id est, in instanti, et non in tempore inferendo.

Quae expositio est litterae contraria, quod patet ex translatione sua in multis locis, quia in 4. Physic. ubi translatio nostra habet repente, sua translatio habet subito, et notificatur ibi, quod illud dicitur fieri subito, quod fit in tempore imperceptibili, et ita exponit ipse ibi: igitur exponere velox vel subito per instans, est exponere tempus per instans. Sed intentio Philosophi (h) est ista, quod non oportet, sicut alterabile est divisibile in infinitum, quod ita tempus infinitum correspondeat alterationi alterabilis, sive semper dum alterabile est quod pars ejus post partem continue alteretur, sicut posset esse successio ex ratione partium alterabilis. Sed frequenter alteratio est velox sive subito, id est, quiescente prius usque tunc illo alterabili, et tunc non sunt simul, nec secundum primam mutationem, nec secundum primam partem motus, sed successive, et hoc est quod subdit statim ratio apposita a Philosopho ad eamdem conclusionem, quod quando quis sanatur, sanatio ejus est in tempore, et non in termino temporis, et tamen mobile non semper movetur illo motu, quia iste motus finitus est inter duo contraria. Quomodo ergo acciperet ipse in ratione praecedenti, alterationem fieri in instanti, ad hoc ut probaret non omnia esse in motu ; et in secunda ratione accipit oppositum, scilicet quod sanatio non est in termino temporis, sed in tempore, et tamen non semper est motus, quia est inter contraria, et ideo acquisito illo contrario cessabit motus.

Subdit ergo Philosophus, quod dicere omnia continue moveri, multum in manifestis ambigere est, ubi conti nue accipitur pro semper, quia illud membrum quintum divisionis quinti membri improbat per omnia ista, et adhuc ponitur ibi ulterior expositio, quia lapis manet durus, ergo non alteratur. Non ergo ex aliquo verbo quod hic dicitur, negat totam sententiam suam in 6. Physic. et dato quod hic esset aliquod verbum, quod expresse hoc videretur sonare (licet nullum sit, nisi ex falso intellectu sumptum) magis tamen esset exponendum secundum illud quod hic dicitur quam totum istud, quod est hic principale, alibi retractare, propter aliqua quae dicuntur alibi, non ita principaliter, nec ex intentione sicut hic.

Ad aliud de Sensu (i) et Sensato dicetur in argumento ultimae q. hujus distinctionis.

Ad rationem (k) de contradictoriis dicitur, quod illa sunt contradictoria, quae sunt accepta pro eodem tempore, et secundum alias conditiones requisitas; et illa non sunt contradictoria, quae non sunt accepta pro eodem tempore, quod probatur per definitionem contradictionis positam primo Elenchorum, et ideo non esse caloris, ut praecessit in ultimo instanti immutationis, et esse caloris susceptum in tempore habito, non sunt contradictoria respectu caloris.

(l) Contra, esse caloris et non esse absolute sumpta (non prout intelliguntur in eodem instanti) sunt incompossibilia simpliciter, ita quod quia sunt incompossibilia simpliciter, ideo non possunt esse in eodem instanti, et non e converso ; et ratio incompossibilitatis pro eodem instanti, non est alia, nisi quia ipsa formaliter sunt opposita, nulla alia oppositione formaliter quam contradictoria, igitur, etc.

Confirmatur hoc per simile in aliis, quia contrarium contrario succedens, vere est ei contrarium, licet non simul in eodem instanti. Similiterforma(m)ut est terminus ad quem privationis, vere opponitur sibi privative ut est terminus a quo, et est motus inter opposita formaliter. Unde Philosophus Primo Phys. cap. 25. vult quod omnis motus sit inter contraria opposita, vel privativa vel media inter haec, et tamen ista, ut sunt termini transmutationis, nunquam simul sunt.

Posset etiam (n) argui quod creationis termini non essent contradictorii, quia non esse, quod praecedit esse creati, non potest ei esse contradictorium, nec privativum nec medium inter haec, quia in nullo succeptivo est; et si non esset contradictorium ei, creatio ergo non esset inter contradictoria vel contraria, quod videtur absurdum. Quod autem (o) adducitur de definitione contradictionis, est aequivocatio, quia alio modo contradictio est in complexis, et alio modo est in incomplexis. Complexa non sunt contradictoria, nisi accipiantur pro eodem instanti, pro quo oportet illa ambo enuntiare praedicatum de subjecto. Incomplexa autem absolute sumpta non determinando ad aliquod instans, sunt contradictoria. De contradictione prima loquitur Philosophus in Perihermenias, de secunda vero in Praedicamentis.

Aliter respondeo (p) ad argumentum, quod immediatum potest accipi dupliciter. Uno modo, inter quod secundum se totum, et aliud non est medium ; alio modo, quod secundum se totum est cum altero statim vel post alterum. Primo modo, continuum est immediatum suo termino, quia inter indivisibile terminans et divisibile terminatum nihil cadit medium. Secundo modo indivisibili terminanti continuum nihil est immediatum ; nihil enim secundum se totum statim sequitur illud indivisibile, sed pars illius totius, quod est immediatum totum primo modo, sequitur indivisibile secundum partem ante partem in infinitum.

Ad propositum ergo (q) dico, quod sicut mensurae istae se habent, ita et mensurata, scilicet quod quando unum contradictorium mensuratur indivisibili, et aliud mensuratur divisibili, et tunc minor est falsa. Nullum enim est medium inter contradictorium, secundum quod est in tota mensura sua, et contradictorium aliud, sicut nec inter totam mensuram ejus et mensuram alterius; contradictorium tamen quod mensuratur divisibili, non est alicui immediatum, ita quod secundum aliquod esse sui, videlicet prout est mensura sua, statim reliquum contradictorium sequatur. Ita dico in proposito, quod non esse fuit in indivisibili: esse autem formae inductae per motum, est in toto tempore habito, et ideo nullum est medium inter illa, et tamen quod sequitur, in tempore non est immediatum secundo modo praeexistenti in instanti.