184 Tractatus Psalmi.

1. Quid praecinat psalmus.—Vers. 1. Opportune superiorem psalmum hic qui subjacet consecutus est, Est autem et ipse in finem: et congregationem gentium, quae Dominum laudaturae sunt, nuntiat. Ipse hujus interpretationis nostrae fidem reddet.

2. Nil sine Dei laude inchoandum. Sion Ecclesia.—In exordio autem ejus, secundum consuetudinem suam, propheta orationem omnem ad Deum dirigit. Omnis enim nobis res atque sermo cum confessione Dei ineundus est. Sed sciens propheta plures pro 0413D diversitate rerum ac studiorum in supervacuis demorari, specialem et proprium Dei a nobis honorem 0414A requirit, dicens, Vers. 2: Tibi ducet hymnus Deus in Sion. Sion mons quidem Jerusalem adjacens est; sed montem hunc ejusque nomen atque etiam urbis ipsius, Ecclesiam quae corpus est Christi nuncupatam semper accepimus, Domino in psalmis dicente: Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum ejus (Ps. II, 6) . Et ne in regno eum collis hujus constitutum arbitraremur, in Prophetis (Zach., IX, 9) , atque etiam in Evangeliis (Matth. XXI) dictum est: Gaude valde, filia Sion, praedica filia Jerusalem: ecce rex tuus venit tibi. Et Apostolus (Gal. IV, 26) : Ea autem quae sursum est Jerusalem libera (Reg. ms. liberata) est, quae est mater nostra. Hymnus ergo hic Deo condecet, qui sit in Sion spiritali et ecclesiastico cantico innocens, et 0414B Dei laudibus dulcis.

3. Vita austera philosophorum et haereticorum. Vota extra Ecclesiam inania, Spiritu non interpellante.—Omnia autem superstitionum genera quae extra religionem Dei sint condemnat. Plures enim sunt in demersissimo erroris profundo locati, qui doctrinae suae perversitatem quadam inanis laboris probitate commendent. Cernimus namque nudis philosophos corporibus algere: ipso etiam conjugiorum usu magistri abstinent: haeretici sicco panis cibo vivunt. Sed qui tandem otiosi hujus propositi profectus est? totum hoc inane atque ridiculum est, et cum ipsis superstitionis causis miserabile. Deo ergo vovenda sunt contemptus corporis, castitatis custodia, jejunii tolerantia. Atque ideo ait: Et tibi 0414C reddetur votum in Jerusalem. Vota enim tantum ecclesiasticae religionis utilia sunt. Quae cum et dignis Deo cantionibus, et propositae in Ecclesia observantiae studio probabuntur, tum digni erimus pro quibus Deum sanctus Spiritus interpellet. Idem namque per Prophetam loquitur, et docet. Ipse autem, secundum Apostolum (Rom. VIII, 26) , pro nobis inenarrabilibus gemitibus interpellat: atque ideo hic ita dictum est, Vers. 3; Exaudi orationem: non enim subsequitur, meam ; 185 ut dicentis persona possit intelligi. Licet enim multi tamquam hoc deesset addiderint, non tamen in authenticis exstat. Propheta enim non suo sensu, sed inspiratus haec loquitur: Exaudi orationem.

4. Caro omnis homo. Errore et delictis est liberandus per Christi sanguinem.—Sequitur ut quorum oratio sit exaudienda demonstret. Nec longe exspectationem 0415A nostram differt: subjecit enim: Omnis caro ad te veniet. Humani generis universitatem Scriptura sub carnis nomine designat: ut in lege: Et dixit Deus, non permanebit spiritus meus in hominibus istis, quoniam caro sunt (Gen. VI, 3) ; et in eadem: Quoniam corrupit omnis caro viam ejus (Ibid., 12) , et in propheta Dominus: Et effundam de spiritu meo super omnem carnem (Joel. II, 28) ; et in Evangelio: Et Verbum caro factum est, et inhabitavit in nobis (Joan. I, 14) . Hujus igitur humani generis orationem exaudiet Deus, quod vanis infelicium superstitionum doctrinis tenebatur: cum praecepta gentilia omnes eos ad studium impietatis imbuerent, Deum in lignis et saxis et metallis praedicando, et mundi opificem, atque animae nostrae parentem intra inanimem materiam collocando . Hunc igitur errorem gentes fatentur, quod eos philosophiae 0415B facundia detinuerit in errore: scientes tandem vetera delicta sua et antiquae impietatis crimina Deo propitianda esse per Christum. Ipse enim secundum Apostolum nostra placatio est: ait namque: Quem proposuit Deus placationem per fidem in suo sanguine (Rom. III, 25) , et iterum: Ipse est placatio pro peccatis nostris (I Joan. II, 2) . Veniet ergo ad eum omnis caro, dicens, Vers. 4: Verba iniquorum invaluerunt super nos, et impietates nostras tu probitiabis.

5. Qui omnis homo liberandus.—Sed qui tandem propitiationis effectus est? Vel quid proderit errorem gentilem reliquisse, et doctrinam impiam sprevisse? Et idipsum non dissimulavit, dicens, Vers. 5: Beatus quem elegisti et assumpsisti, ut inhabitet in tabernaculis tuis. Omnis quidem caro veniet, id est, ex omni 0415C hominum genere congregamur : sed beatus est quisquis fuerit electus. Multi enim secundum Evangelium vocati sunt, sed pauci electi (Matth. XXII, 14) . Electi autem sunt nuptiali veste conspicui, puro atque integro novae nativitatis corpore splendidi. Itaque non res indiscreti judicii electio est: sed ex meriti delectu facta discretio est. Beatus ergo quem elegit Deus: beatus ob id, quia electione sit dignus. Scire autem nos convenit, hic beatus in quam rem fuerit electus, 186 scilicet ad id quod sequitur: Inhabitabit in tabernaculis tuis. Omnis perfectio bonorum, in habitationis coelestis est requies . Multas mansiones Dominus in coelis esse testatur (Joan. XIV, 2) : sed Patrem orat, ut apostoli ubi et ipse sit maneant, dicens: 0415D Pater quos mihi dedisti, volo ut ubi ego sum, ibi et illi sint mecum (Joan. XVII, 22) . Ex plurimis ergo mansionibus, apostolis suis eam quae sibi est propria 0416A communicat. Scit Propheta quanta beatitudo sit in tabernaculis Dei esse, alio loco dicens: Concupiscit et deficit anima mea in atria Domini (Ps. LXXXIII, 3) . Sed non ob id bonorum coelestium spes adimitur, si non omnes ad cohabitationem Dei eligentur. Plures enim mansiones diversae dignitati habitantium praeparantur. Sed licet diversa sit dignitas; differt enim stella stellae in gloria (I Cor. XV, 41) , tamen quotquot habitationibus, variis licet, digni habebuntur, fidei fructum et honorem coelestis gloriae sortientur.

6. Quae Dei domus, quae illius bona, quo merito comparantur.—Post enim beatitudinem ejus, qui ad habitandum in tabernaculis Dei fuerit electus, hoc sequitur: Replebimur in bonis domus tuae: sanctum est templum tuum, Vers. 6, mirabile in aequitate. His ergo bonis Domus Dei replebimur; quia in tabernaculis 0416B Dei beatus habitabit. Et quidem interim bona domus quae sint possumus existimare, Ecclesiae scilicet munera, quae ei secundum multiplicem fructum Christus indulsit; quia et ipsa secundum Apostolum domus Dei est: Ut scias, inquit, quemadmodum oporteat te in domo Dei diversari, quae est Ecclesia Dei vivi, columna et firmamentum veritatis (I Tim. III, 15) . Haec ergo habet tricesimum, sexagesimum, centesimumque fructum. His ergo bonis domus Dei fides credentium explebitur, quae interim donorum divisionibus adornatur, sicut scriptum est: Huic enim datur sermo sapientiae, alii sermo scientiae , alii fides in eodem Spiritu, alii dona sanationum, alii genera linguarum, alii interpretatio linguarum (I Cor. XII, 8 et seqq.) Verum sunt et alia plena et perfecta domus 0416C Dei munera nequaquam naturis carnalium sensuum aestimanda. Novit haec usque ad tertium coelum Apostolus raptus: et praedicat dicens: Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus his qui diligunt eum (I Cor. II, 9) . His igitur domus Dei bonis replebimur. Et meritum percipiendorum horum fructuum docet, dicens, Sanctum est templum 187 tuum, mirabile in aequitate. Omnia namque credentium corpora templum Dei esse Apostolus docet, dicens, An nescitis quod templum Dei estis, et spiritus Dei habitat in vobis? Si quis templum Dei corruperit, corrumpet eum Deus. Templum enim Dei sanctum est (I Cor. III, 16, 17) . Ornandum ergo hoc Dei templum est sanctitate atque justitia, ut 0416D bonis domus Dei repleatur, ut aequitatis ac fidei operibus mirabile sit. Domum autem Dei etiam ipsum assumptum a Dei filio hominem intelligere erit promptum: 0417A quia in eo inhabitet omnis plenitudo divinitatis, et per naturae proprietatem in eo Pater habitet, bonis itaque ejus, id est, virtutis, gloriae, aeternitatis, unoquoque eo replendo, qui se templum Deo sanctum et mirabile in aequitate servaverit. Omnium itaque nostrum spes ista est, ut bonis domus Dei repleamur, ut sanctum et mirabile templum illius simus. Beati quidem sunt, qui jam a Deo ad habitandum in tabernaculis ejus electi sunt: sed festinare nos in consortium hujus beatitudinis congruum est, operationibus id atque orationibus expetentes .

7. A beatitudinis spe nulla gens exclusa.—Ob quod ita sequitur: Exaudi nos, Deus salutaris noster, spes omnium finium terrae, et in mari longe. Non competit haec oratio Judaeo. Et quamquam hic liber legis sit, 0417B prophetia tamen non est gentis unius. Spes enim haec omnium finium terrae est: et quacumque se habitabilis mundi hujus temperies extendit, omnibus Christus in spe est. Quin etiam interni atque externi maris insulae in hujus nominis virtute requiescunt. Spes enim omnium finium terrae, et in mari longe est. Sed spem oportet non ex inani esse praesumptam: ne magis sit incertorum praesumptio, quam expectatio cognitorum.

8. Montes non terreni hic significantur.—Itaque cur in eo spes omnium sit, in consequentibus docet, dicens, Vers. 7 et 8: Praeparans montes in virtute tua accinctus potentia, qui conturbas fundum maris, sonum fluctuum ejus. Ad terrenorum montium naturam sermo iste non pertinet: firmati enim sunt, non 0417C praeparati; praeparatio autem, futurae operationis est coeptum. Dehinc memoratorum montium praeparatio in accinctu potentiae atque virtute est: terra autem omnis ex nihilo est jussa subsistere; resque ea potentiae non eguit accinctu, quae ex jubendi facilitate pendebat. Utile est autem cognoscere sicubi in Scripturis montium facta sit mentio. Ait namque propheta: Audite, populi omnes, 188 et attendat terra, et omnes habitantes in ea. Et erit vobis Dominus Deus in testimonium, Dominus de domo sancta sua. Propter quod ecce Dominus descendet de loco suo, descendet super excelsa terrae, et conteret montes subtus se, et valles liquescent tamquam cera a facie ignis propter impietatem Jacob. Haec omnia propter peccata domus Israel (Mich. I, 2 et seqq.) . Et rursum: Et commota est et intremuit terra, et 0417D fundamenta montium conturbata sunt et commota sunt, quoniam iratus est his. Adscendit fumus ab ira ejus, et ignis 0418A a facie ejus exardescet, carbones accensi sunt ab eo. Inclinavit laecum, et descendit, et caligo sub pedibus ejus. Et in consequentibus est: Misit sagittas suas, et dispersit eos; et fulgura multiplicavit, et conturbavit eos (Psal. XVII, 8 et seqq.) . Et in his, quantum lectio docet descensionem Domini de coelo per Prophetam Spiritus sanctus ostendit, metum terrae, montium trepidationem, ob id quia his Dominus iratus sit, fumo de ira ejus exorto, igne deinceps de conspectu ejus accendendo. In fumo qui adscendit, praeteriti temporis res est: in igne autem accendendo, futuri significatio continetur. Dehinc ne quidquam de natura hebeti et immobili dictum existimaretur: hos montes sagittae missae dispergunt, et fulgura multiplicata conturbant.

9. Montes diabolus cum suis. Hi a Christo obtriti.— 0418B Hoc igitur montium nomine omnem supereminentem virtutem intelligi oportet: quae se contra Deum exaltans atque efferens, irae Dei subdidit. Descendens igitur Deus Verbum, assumptum sibi hominem potentia accingens, primum haec cacumina montium depressit, diaboli, scilicet et suorum contumacem excellentiam protrivit, quos per hanc primae obtritionis potestatem, poenae aeterni judicii praeparavit. Servavit autem hanc eamdem propheta rationem, dicens: Ascendit fumus ab ira ejus, et ignis a conspectu ejus ardescet. Fumus enim eos interim arsuri ignis involvit: atque ob id in praesenti psalmo ita scriptum est: Praeparans montes in virtute tua accinctus potentia. Accinctio potentiae ei quod indigebat corpori coaptatur. Non enim Virtus accingitur; sed in virtute 0418C Dei potentia homo quem Dominus assumpsit accingitur.

10. Mare, saeculum.—Contemplandum autem est, quid praeparationem montium consequatur: Qui conturbat fundum maris, sonum fluctuum ejus. Conturbat non mare, sed maris fundum: neque 189 fluctus ejus, sed sonum fluctuum. Mare autem, ut prophetiae sermo edocet, pro saeculo nuncupatur: ut ait: Superinducet Dominus machaerum terribilem et magnam, super draconem serpentem pravum, et perimet draconem qui in mari est (Esa. XXVII, 1) . Et iterum: Mare hoc magnum et latum; ibi requiescet draco, quem figurasti ad illudendum ipsum (Ps. CIII, 25) . Vel certe illud absolutius: Veni in altitudinem maris, et tempestas demersit me (Psal. LXVIII, 3) . Montes igitur, id est, adversariae 0418D omnes supereminentesque virtutes poenae judicii praeparantur, et maris fundamenta turbantur. 0419A In harum enim inimicarum virtutum fiducia saeculum consistebat, et haec in invisibilibus saeculi hujus profundis latebant. Sonus autem fluctuum cum fundo maris perturbatur. Turbato enim diabolo, omnia terroris sui ministeria turbantur: et ipse, quo gentes pavebant, adversantium potestatum sonus trepidat. Recordemur vatum murmura, et inconditos bacchantium fremitus, et nonnumquam confuso audientium sensu incertum nescio quid simulacrorum aera sonuisse, omnem denique profano cerimoniarum cantu mundum resultantem. Nunc vero Domino Christo praedicato, silere omnia confutata et trepida, cum hi templorum et gentium dii virtute fidelium subjiciuntur ad poenam: cum credentium verbis torquentur, laniantur, uruntur, et invisibiles nobis atque incomprehensibiles 0419B naturae verbo continentur, puniuntur, abiguntur, cum vates silent, cum muta sunt templa. Per haec itaque jam judicio praeparantur. Et praeparatio ista quid proficit? profecit , namque: Turbabuntur gentes, Vers. 9, et timebunt: cernentes scilicet deos suos mutos, et tantum ad impositionem manuum nostrarum poenae suae vocibus ingemiscentes. Sed post turbationem gentium alii timebunt; timorem enim erit illatura turbatio. Numquid omnes qui et turbabuntur, et timebunt? Non utique omnes qui et turbabuntur, et timebunt.

11. Timebunt neque prorsus sectantes, neque dimittentes quae carnis sunt.—Qui ergo timebunt? Qui inhabitant fines. Non subjecit Scriptura, ut assolet, fines terrae; non enim hic de terrae finibus loquebatur. 0419C Dehinc ergo sermonis ratio non 190 patitur, ut id adjectum existimemus. Ait enim, Qui inhabitant fines. Numquid et gentes, quae intra fines sunt, non timebunt; et terrarum tantum extima Deum metuent, ab ejus metu caeteris quae in medio habentur alienis? Finis autem est, non res ipsa, sed rei extimum. Extimum vero est, in quo res ipsa deficiet. Qui ergo fines inhabitant? Scilicet qui in carne positi, neque in totum adhuc secundum carnem agunt, neque jam omnino finem peccati per desinendi a peccatis consuetudinem tenent; sed volentes desinere, 0420A nec penitus desinentes, et finem etiamnum, id est, quamdam proximam defectionem peccati, carnis habitantes, nec a carne absunt, nec in totum interna carnis exercent. Apostolus autem cum in corpore sit, peregrinatur a corpore (II Cor. V, 8) . Apostolus cum in vita sit, quotidie tamen moritur (I Cor. XV, 31) : vivit autem jam non ipse, vivit vero in eo Christus (Gal. II, 20) . Omnes ille fines ambiguae voluntatis excessit, etiam extra fines corporis peccatique habitat, peregrinando a corpore dum in corpore est, et quotidie moriendo dum vivit , et jam non ipse in se vivendo, sed Christus. Caeterum timentium trepidatio ex ambiguae habitationis incerto est: dum adhuc habitando fines timent, nondum penitus quod jam habitant transeundo; et tamen desinendi 0420B voluntate finem jam habitent desinendi.

12. Signa Dei misericordiae. Matutinae et vespertinae Dei laudes.—Sed videamus, hi qui fines habitant cur timebunt, et unde illis metus ingruat. Neque id occultum est: sequitur namque: Et timebunt qui inhabitant fines a signis tuis. Metus ergo omnis a signis est. Sed quae haec erunt signa? Exitus matutini, et vespere delectationes. Vers. 10. Visitasti terram, et inebriasti eam, multiplicasti locupletare eam. Flumen Dei repletum est aqua, parasti cibum illorum, quoniam ita est praeparatio tua. Ab his igitur signis metus ortus est. Est enim magnum in singulis quibusque eorum signum. Nam post praeparationes montium in accinctu potentiae, et conturbationem maris fundi et sonitus fluctuum ejus, progressus Ecclesiae in 0420C matutinorum et vespertinorum hymnorum delectationes maximum misericordiae Dei signum est. Dies in orationibus Dei inchoatur, dies 191 in hymnis Dei clauditur, secundum quod dictum est: Suavis ei sit laudatio mea (Psal. CIII, 34) , et rursum: Elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum (Ps. CXL, 2) .

13. Ebriens et opulentia spiritalis.—Succedit igitur et hoc sequens signum, Vers. 10: Visitasti terram, et inebriasti eam, multiplicasti locupletare eam. Terra haec qua utimur non locupletatur, sed ex fructuum suorum ubertate locupletat. Non ergo in eam sermo conveniet, 0421A quae et locupletandi se caret sensu, et cujus id est ut locupletet officium. Visitavit autem Deus terram, id est, humani generis nativitatem: eaque visitata a Deo multiplicatis gratiarum muneribus ditescit. Apostolo dicente: In omnibus ditati estis in ipso, in omni verbo et scientia (I Cor. I, 5) . His enim bonis replemur, et sine cessatione potandi quotidie coelestium bonorum munus haurimus, pleni divinis copiis atque ebrii. Locupletatio enim ostensa est esse ea quae superius nuncupabatur ebrietas.

14. Spiritus sancti munus.—Et locupletationis atque ebrietatis hujus fructus est contuendus. Et qui hic tandem sit, non tacetur: Flumen Dei repletum est aqua, parasti cibum illorum, quoniam ita est praeparatio tua . Et de flumine ambigendi locus nullus est. 0421B Ait enim Propheta: Fluminis impetus laetificat civitatem Dei (Ps. XLV, 5) . Et ipse Dominus in Evangeliis ait: Qui biberit ex aqua quam ego dedero, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae salientis in vitam aeternam (Joan. IV, 13, 14) . Et iterum: Qui crediderit in me, sicut scriptum est, flumina de ventre ejus exient (Joan. VII, 38, 39) . Hoc autem dicebat de Spiritu sancto, quem accepturi erant credentes in eum (Joan. VII, 38, 39) . Hoc ergo flumen Dei aqua repletur. Spiritus enim sancti muneribus inundamur, et in nos ex illo vitae fonte fluvius Dei aqua repletus infunditur. Habemus etiam et cibum paratum. Et quis hic cibus est? Ille scilicet in quo ad Dei consortium praeparamur, per communionem sancti corporis in communione deinceps sancti corporis collocandi. Id 0421C enim praesens psalmus significat, dicens: Parasti cibum illorum, quoniam ita est praeparatio tua: quia cibo illo quamvis in praesens salvamur, tamen in posterum praeparamur.

15. Praedicta spectant futurum.—Servat autem consuetudinem suam Propheta, ut tempora de quibus loquitur distinguat. Superior namque sermo tamquam de praeterito fuit: quae autem adhuc gerenda erant, gerendorum fide et scientia tamquam jam gesta memoravit. Ut autem ea omnia futuri temporis doceret esse, ait, Vers. 11: Rivos ejus inebria, multiplica generationes ejus: in stillicidiis ejus laetabitur cum exorietur. Omnis hic orantis est sermo, et ut ea quae commemorata sunt Deus expleat deprecantis. Terra 192 autem visitata, inebriata est: et 0421D quomodo nunc rivi ejus inebriantur? Sed meminisse debemus, quod si quis ex aqua Domini potaverit, flumina de ventre ejus effluent: ergo potatione aquae opus est, ut flumina fluant. Inebriamur autem ipsi, cum Spiritum sanctum qui fluvius est nuncupatus accipimus. Dehinc, quia ex nobis diversi gratiarum rivi 0422A emanant, orat propheta ut hos eosdem Dominus inebriet: ut his inebriatis, et dono divini muneris perfusis, generationes nostrae multiplicentur; terra scilicet bona, secundum evangelicam comparationem, verbi semen excipiens, fructu tricesimo et sexagesimo et centesimo ditescat (Matth. XIII, 8) . Est autem nobis per sacramentum baptismi renatis maximum gaudium, cum quaedam in nobis Spiritus sancti initia sentimus, cum subeat nos sacramentorum intelligentia, prophetiae scientia, sermo sapientiae, spei firmitas, sanationum charismata, et in daemonia subjecta dominatus. Haec enim tamquam stillicidia nos penetrant, quae paulatim coepta fructu multiplici exuberant. In his ergo stillicidiis cum exorietur terra laetabitur. Sed stillicidia multiplicantur ut rivi sint; 0422B rivi autem inebriantur ut flumina sint.

16. Consequens autem est, ut omnem exspectationem nostram propheta confirmet: et doceat quid montium praeparatio, fundi maris turbatio, terrae visitatio et ejus inebriatio, et fluminis plenitudo consummationis habitura sint. Docet itaque in his quae consequuntur, dicens, Vers. 12, 13 et 14: Benedices coronam anni benignitatis tuae, et campi tui replebuntur ubertate. Pinguescent fines deserti, et exultatione colles accingentur . Induti sunt arietes ovium, et convalles abundabunt frumento; etenim clamabunt, et hymnum dicent. Annum benignitatis Dei ex propheticis atque apostolicis doctrinis cognovimus. Dictum enim est ex persona Domini: Spiritus Domini super me, propterea unxit me, evangelizare pauperibus misit 0422C me, praedicare captivis remissionem, et caecis visionem, vocare annum Domini acceptum, et diem retributionis (Esa. LXI, 1, 2) : annum aeterni et beati illius saeculi sine dubio declarat. Namque bonitatis Domini hic annus est, quo erunt indelessa illa benignae retributionis tempora auspicanda. Hujus igitur anni Dei benedicet coronam jucundissimus et suavissimus visitatae terrae inebriataeque fructus. Haec enim Christi est, depulsa corporum nostrorum corruptione et perempta mortis potestate, victoria. Haec corona sanctificatae terrae nostrae flore benedicta est Dominus sanctorum suorum choro atque ambitu gloriosus. Tunc ubertate campi replebuntur, tunc deserti 193 fines pinguescent, tunc colles exsultatione accingentur, tunc arietes ovium induentur. Illud enim retributionis 0422D est tempus.

17. Gloriae discrimen in sanctis, in martyribus, in Ecclesiae ducibus.—Sed discrimen ipsius retributionis est contuendum. In campis enim, quorum in cultura usus est, ea quae sub lege et cultura Dei fuerint opera ubertatem consequentur. Ubi autem 0423A fines deserti pinguescent, Ecclesiae quae deserta diu fuit populus, repromissionis bonis opimatur. In collibus vero exsultatione accinctis, gloriosa martyrum gaudia nuntiantur; hi enim sunt terris caeteris celsiores. Cum autem arietes ovium induentur, aeterna illa et beata patriarcharum et prophetarum et apostolorum, qui duces gregis sancti sunt, vestis ostenditur; de qua ait beatus apostolus Paulus: Oportet enim corruptibile hoc induere incorruptionem (I Cor., XV, 53) ; et iterum: In quo nolumus dispoliari, sed superindui, ut absorbeatur hoc mortale a vita (II Cor., V, 4) . Hoc ergo indumento arietes ovium induuntur, et hoc gloriosae immortalitatis habitu vestiuntur.

18. Sed quamquam diversa retributionum dona monstrata sint, spem tamen praeter haec non exiguam 0423B misericordiae suae Deus tribuit, dicens per prophetam, Et convalles abundabunt frumento: humiliores scilicet, sed tamen non impiae fidei atque operis homines, fructum vitae sortientur. Non enim ubertate replebuntur ut campi, neque ex deserto pinguescent, neque exultatione accingentur ut montes, neque tamquam arietes ovium induentur, in quibus omnibus definitae gloriae munus ostenditur; sed frumento abundabunt, vivendi scilicet substantia non carebunt, quia per infirmitatem fidei humiles sunt, et editis circum se collibus vallium more depressi.

19. Praedicta spiritaliter sunt intelligenda.—Ac ne propheticus sermo hos campos, haec deserta, hos colles, hos arietes, haec convallia, quae adspectui nostro subjacent, voce et sensu carentia significare 0423C existimaretur; adjecit: Etenim clamabunt, et hymnum dicent, Dei scilicet laudes ob haec diversa retributionum praemia indefessis et maximis vocibus concinentes.