III. Hilarius Christum nunquam dividendum esse acerrime propugnat.

0084A

176. Mittimus 1º illud lib. VIII de Trin. n. 8: Quomodo non naturaliter manere in nobis existimandus est, qui et naturam nostram jam inseparabilem sibi homo natus assumpsit? quia forte erunt, qui illud jam inseparabilem ad id tempus referri velint quod resurrectionem excepit. Germanior tamen horum verborum sensus est, unigenitum Deum ex eo tempore quo homo natus est, naturam nostram sibi inseparabilem assumpsisse. Ea porro sic intelligenda esse confirmant, quae lib. IX, n. 7, tradit, Deum scilicet natum esse hominem, ut homo in aeternum in Deo maneret: maxime cum mox subjiciat: Nascitur itaque Deus assumptioni nostrae, dum homo noster in Deo permanet; 0084B hoc est, dum homo ab ipso susceptionis momento in Deo in aeternum manet, nunquam ab eo separandus. Hanc enim ipse notat esse vim verbi permaneo, ut quod in perpetuum mansurum est significet. Praeterea in Psal. CXXXI, num. 9, ea ratione enuntiat Christi mortem, ut verba illius Deum tum in corpore manentem sonent; sic enim habet: Quievit autem ille, cui mors somnus est: et id quod nobis poenalis demutatio est, Unigenito et in corpore manenti Deo requies fuit. Sed non uni voci pertinacius insistendum, cum res eadem totis paginis adstruatur.

177. Verum hoc lib. III, de Trin. n. 15: Dei Filius crucifigitur, sed in cruce hominis mortem Deus vincit; Christus Dei Filius moritur, sed omnis caro vivificatur in Christo; Dei Filius in inferis est, sed homo refertur 0084C ad coelum: hoc, inquam, non tam leviter transire juverit. Hinc quippe habetur, Verbum a carne non prius, quam moreretur Christus, recessisse (si quidem filius Dei moritur); adeoque infinitum fuisse redemptionis nostrae pretium. In hac porro de Dei morte doctrina Hilarius constans adeo fuit, ut in uno numero 7, libro IX, primum dicat, ut Deus mori vellet; et mox, cum se immortalis Deus intra legem mortis habuisset; et in exitu, Deo per carnem moriente. Id ipsum in Psal. LXVII, n. 23, non una ratione declarat, atque in primis ait: Per securitatem aeternitatis mors ipsa in Deo moriente fiducia est. Ipsum etiam Deum mortuum Christum vocat lib. IX de Trin. num. 54. Deinde, ut ad locum allatum redeamus, si Dei Filius in inferis est, sequitur ut saltem animam Christi morte intercedente 0084D a Deo unigenito desertam ac separatam non crediderit. Sed et hinc confici potest, eum ne carnem quidem desertam sensisse, cum in Matth. dixit: Vox est carnis, etc. Sicut enim cum in verba Christi: Clarifica me, lib. III de Trin. n. 16, ait: Haec carnis deprecatio est; nomine carnis totum hominem ac praesertim animam intelligere non dubitatur: ita et cum ejusdem Domini nostri verba: Deus meus, quare me dereliquisti, enarraturus subjicit: Vox est carnis recedentis a se divinitatis contestata dissidium; eodem carnis vocabulo hominem totum, carnem scilicet et animam, non negandus est intelligere. Atqui animam Christi etiam post mortem Verbo conjunctam docuit. Idem igitur sensit et de carne. Sed hoc planius approbemus.

0085A 178. Nullo ex loco fidem illius explorare certius valemus, quam ex quo explicat verba Christi: Deus, Deus meus, quare me dereliquisti? In eo autem explicando totus fere versatur a n. 51 lib. X, ad 65. Inde igitur genuinae illius sententiae exponendae latissimum nanciscimur campum. Ac primo quidem notatu dignum est, quod haereticos praedicta Christi verba sibi objectantes invidioso nomine appellet Christum tripertientes in Verbum et animam et corpus; ipse hujus nominis invidiam non declinaturus, si Christum unquam divisisset. Contra n. 52, fidei Ecclesiae sese adhaerere profitetur, quae apostolicis imbuta doctrinis novit in Christo nativitatem, sed ignorat exordium; scit dispensationem, sed nescit divisionem . . . nec tripertita Christum fide scindit, cujus de super texta vestis inscissa est, ut 0085B Jesum Christum et in Verbum et in animam et in corpus incidat. Quid porro est quod dicturus: Scit dispensationem, sed nescit divisionem, proxime praemittit: Ecclesiae fides novit in Christo nativitatem, sed ignorat exordium; nisi ut significet Ecclesiam non magis nosse in temporaria Christi dispensatione ullum divisionis momentum, quam in aeterna illius generatione ullum existendi initium? Tum eosdem Christi divisores acrius persequens: Si, inquit, n. 62, ejusdem vox atque sermo est, se derelictum conquerentis, et se regnare profitentis; qua fidem nostram infidelitatis ratione dividimus, ut non idem in tempore eodem sit mortuus, qui et regnet? quasi diceret, cur cum auditis a Christo, Deus, Deus meus, quare me dereliquisti, eum dividitis, ac divinitate asseritis destitutum? Nonne ille ipse 0085C eodem tempore latroni dixit: Hodie mecum eris in paradiso? At dum mortuus jacebat in terris, in paradiso regnare qui potuit si divisus atque a divinitate desertus tum fuerit?

179. Eum etiam tum divisum non fuisse non semel repetit. Nam postquam num. 60, monuit distinguendas esse naturas, aliamque sepultam, aliam esse resuscitantem, ac perinde sepultum non putare, quem resuscitasse intelligas; resuscitasse non ambigere, quem negare non audeas non sepultum: utramque in uno eodemque Verbo conjunctam mox inculcat. Non enim, inquit num. 63, alius est moriens et regnans, neque alius est commendans spiritum et expirans, neque non unus est descendens ad inferos, et adscendens ad coelos. Et num. 64: Numquid divisus est Christus, ut alius 0085D sit Jesus crucifixus, alius Christus virtus et sapientia Dei? Tum initio num. 65: Aliud apostolus nescit, neque aliud se scire judicat: nos autem et infirmis ingenii, et infirmioris fidei Christum Jesum scindimus, dividimus, duplicamus . . . Alius enim nobis Christus crucifixus, alius Dei sapientia, alius sepultus. Et post pauca ex verbis apostoli: Qui descendit, ipse est et qui ascendit, sic eosdem urget Christi divisores: Numquid descendisse ad inferos corpus quod in sepulcro jacuit dicetur? Si itaque qui descendit, ipse est et qui adscendit, et neque corpus descendisse ad inferos creditur, et resurgens ex mortuis corpus adscendisse in coelos non ambigitur: quae hic praeter occulti sacramenti et incogniti mundo ac principibus saeculi fides relicta 0086A est? ut cum unus atque idem sit descendens et adscendens, unus quoque nobis Jesus Christus sit, et Dei Filius, et hominis Filius, et Verbum Deus, et homo caro, et passus, et mortuus, et sepultus, et resurgens, et in coelos receptus, et sedens ad dexteram Dei; habens in se uno eodemque, per dispensationem atque naturam, in Dei forma et in forma servi, sine aliqua sui et partitione quod homo est, et divisione quod Deus est. Si in his omnibus Christus sine divisione: ergo in nullis eorum divisus, nec in passione, nec in morte, nec in sepulcro. Mansit ergo Verbum etiam in sepulcro cum carne conjunctum. Plura hujusmodi eodem libro continentur: sed locum indicasse sufficiat, ex eoque pauca haec specimina in medium protulisse. Unum his adjicimus locum ex 0086B lib. IX, quem in hac disputatione praeterire non licet. Nullus enim Patrum est, qui argumentum praecipuum, quo Verbum a sepulta Christi carne non divisum propugnant, disertius prosequatur, quam eo loco Hilarius. Ideo quippe, Paulino Aquileiensi auctore (lib. I contra Felicem, apud Alcuin., pag. 1785) , Christus Jesus et passus et mortuus et sepultus et resurrexisse secundum Scripturas Dei Filius declaratur; quia a carne nunquam post assumptionis sacramentum impassibilis et indemutabilis separata divinitas praedicatur. Gregorius quoque Nyss. epist. ad Eustathiam et Ambrosiam, ubi Christi divinitatem simul in paradiso cum anima et cum corpore in sepulcro exstitisse asseruit, hoc dictum suum sic confirmat: Propterea corpus ipsum Dominus appellatur 0086C ob inhaerentem (seu insidentem) ipsi divinitatem. Non alia ratione Ferrandus diac., epist. ad Severum, n. 8, primo ponit: Totus Christus apud inferos fuit secundum animam rationalem, sed non totum; quia caro ibi non fuit, cum qua est totum; totus Christus in sepulcro fuit secundum carnem, sed non totum; quia anima ibi non fuit, cum qua est totum Verbum tamen Dei et cum anima sua apud inferos, et cum carne sua in sepulcro fuit. Et quia Verbum cum anima apud inferos, et cum carne in sepulcro fuit, subinde declarat consequens esse, ut totus Christus apud inferos et totus in sepulcro recte dicatur, ob unitatem scilicet personae Verbi, animae rationalis, et carnis. Similis est Augustini sententia Tract. 69, in Joan., n. 3. Uno verbo illi maxime ex Symbolo fidei, qua carnem mortuam, sepultam, 0086D et excitatam, Christum mortuum, sepultum, et a morte ad vitam venisse confitemur, Verbum in morte Christi a carne non divisum esse propugnant. Verum qui Hilarius hoc ipsum constanter adstruat, audiamus.

180. Primum ad haereticum conversus: Quaero a te, inquit num. 11, quis sit carne se spolians, et quae sit caro spoliata? Mox instat: Si enim non idem est Christus mortuus, qui est caro spoliata: carnis spoliatae nomen ostende: et rursus naturam ejus, qui se carne spoliavit, expone. Eumdem enim esse invenio Deum Christum a mortuis excitatum. Qui carne se spoliavit, et rursum spoliatam carnem Christum esse a mortuis excitatum. Ac tandem quaesitis ipse satisfacit 0087A in hunc modum: Spoliata enim caro Christus est mortuus: et rursus Christum a mortuis excitans, idem Christus est carne se spolians. Naturam Dei in virtute resurrectionis intellige: dispensationem hominis in morte cognosce. Et cum sint utraque suis gesta naturis, unum tamen Christum Jesum eum memento esse, qui utrumque est. Si unus utrumque: etiam in morte indivisus est: neque in morte est indivisus, nisi ob insidentem carni spoliatae divinitatem. Rursum caro spoliata et carnem excitans non unus et idem est, nisi caro spoliata sic totus Christus sit, ut carnem excitans totus est Christus. Totus autem non est, si a carne spoliata Verbum abest. Sed quid Hilarii verbis admiscemus peregrina? Ipsa per se plana sunt atque perspicua: 0087B Christum quippe in diversis naturis diversa gessisse agnoscens, eum tamen in diversis illis gestis nusquam non unum et eumdem fuisse constantissima fide profitetur, ejusque ut ante mortem, ita et in morte, et post mortem nescit omnino divisionem. Neque enim quemquam putamus fore, qui, cum superius moriens Christus carne se spolians ab Hilario dicatur, hoc ideo ab illo dici existimet, quod Verbum carnem exuisse et ab ea secessisse crediderit. Nam propter unitatem personae recte dicitur Christus sese carne spoliare, qua solam animam spoliat; sicut animam dicitur ponere, cum corpus duntaxat ab illa separat.

181. Quae cum ita sint, Hilarius non infimum inter eos locum meretur, qui Verbum a carne, quam assumpsit nunquam separatum fuisse docuerunt. 0087C Quod subinde magno consensu nobis tradiderunt sancti Patres, ac nominatim Athanasius, sub finem libri de salutari Adventu J. C.; Gregorius Nyss., epist. ad Eustath.; et Ambros., necnon Or. I, contra Eunom.; Leo Papa Serm. 65, c. 7 et 66, cap. 1; Theodoretus, lib. V Haeret. fab., cap. 15; Fulgentius, lib. III, ad Trasim. cap. 16; Ferrandus diac. et Paulinus Aquileiensis locis memoratis, Joannes Damascenus, lib. III, c. 27; Oecumenius in Coloss. II; Alcuinus, lib. III de Trin. cap. 16; Bernadus, lib. V de Consideratione, cap. 9.