Liber Secundus. De Miraculis Sancti Hilarii.

3. Probianus moribundus sanatur. Igitur Probianus cum dubio jam vitae penderet in fine, et spem convalescendae infantiae mors invida parentibus subripere festinaret, nec parvuli funus acerbum considerans, nec desideria ingemiscentis senectutis spectans, avida quidquid invenit extra sortem cuncta concludens, sola tamen intercessione beati Hilarii restiterat 0195C moribundo salutis occasio. Quem Franco suus genitor, et Periculosa mater, quae magis converso nomine, filii periclitabatur in nece, jam quasi defuncti praemeditantes exequias, cum ingenti luctu et fletu in confessoris tabernaculum detulerunt. Tunc sanctus Hilarius ab auctore suo secretae artis exhibens medicinam, consuetus de dispendio funeris reddere compendia sanitatis, subito membrorum fluentem fabricam verbo operante erexit, et in statum pristinum, tanquam si nihil in ea fuisset solutum, reformavit: moxque parentum lacrymas laetitiae mole superveniente siccavit, gemitus voto succedente praeclusit: ubi jam per dolorem non erat, sed prae gaudio, quod plorarent. Quas poenas, quae tormenta mors ipsa tunc pertulit, quando illud, quod credebat 0195D invadere, sic amisit? Profecto quando alterum victrix ferire non potuit, sese ipsam victa percussit. Qui tamen Probianus postea apicem promeruit obtinere pontificis, et usque in hodiernum diem ad 0196A luminaria sui medici singulis annis vitae debitor tributa persolvit.

4. Leprosi duo mundantur de pulvere sepulcri.—Illud quoque nobis est tam singulare miraculum, pro gloria collatoris, ad memoriam populi revocandum. Nam cum a Cadurcis venissent duo homines leprae maculis immutati, spem suae salutis in sancti Hilarii intercessione fundantes persistebant, et de pulvere, qui ab ejus sepulcro abstergebatur, sua cum aqua lavantes capita, et membra reliqua perungentes, tam diu sibi talem curam fideliter impenderunt, donec infirmitatis ipsius ulcerosa varietas de corpore, quod captivaverat, captiva migraret: ut decepta suis solatiis colorem, quem invaserat, inviolatum relinqueret, et quam secum attulerat, turpitudinis speciem non 0196B teneret. Post innumerabilia itaque vulnera, membris omnibus instaurata est cutis una: vultus ille diuturna deletus sorde ( Ms. sordine), sua coepit in ambobus repingi imagine nec agnosci qualis fuerat per infirmitatem. Per fidelissimum namque lavacrum pulveris, Pictavis purificus illis inventus est Jordanis: et non ipsi ad fluvium, sed ipsis fluvius hic occurrit. Ex quo tam praedicabilis patuit miseratio confessoris, quod et laborem eis longinqui itineris abstulit, et salutis vota porrexit. O quam inaestimabilium claruerunt documenta virtutum, ubi sepulcri immunditiae mundaverunt maculas leprae! Cujus hoc facere cura potuisset artificis, qui de tali pulvere ferret beneficia medicinae? Ex quibus Castorius diaconus et Crispus ( Ms. Crispio) subdiaconus institutus, 0196C ad ejus obsequium usque in finem suum, per quem sanati sunt, adhaeserunt: et merito illius elegerunt sustinere juga Domini a quo a poena liberi sunt effecti.

5. Manus contracta sanatur. Quaedam puella in hanc vitam veniens, dexteram mortuam traxerat natura formante et debilem manum in speciem glomi collegerant nervorum fila contracta: fluxa suo stamine digitorum tela marcebat . Tunc occurrens ad beatissimi Hilarii sepulturam, intercessione ejus vivacibus est officiis ordinata: paulatim mobilis vigor articulos stupentes et ungues irrepsit. Post longa tempora manus illi tunc nata est, cum sensit munera confessoris. Extincta manus venit ab utero: viva rediit de sancti sepulcro. Ecce quam larga remuneratoris 0196D est pietas, ut quae natura non genuit, hic membra suppleret.

6. Caeco visus redditur.—Nec illud quidem praeterire convenit quod caeco felici post vota successit. Nam cum ad beati Martini limina pro recipiendo lumine intentus properaret, in sancti Hilarii praeteriens templum ingressus est. Quo dum vigilias officio solito celebrarent Clerici, mane facto, apertis oculis, ipse diem coepit aliis nuntiare, qui hoc semper egebat audire. Apud quem una semper nox erat, 0197A tenebras illi S. Hilarius ea nocte purgavit. Qui nunquam viderat ornamenta diei, coepit illi novus sol mirae claritatis nasci. Tunc illi fabricata sunt omnia, quando eorum videre meruit facturam, et ut ita dicam, quodam modo post se illi mundus est natus, cum factus est agnitus. Caecus ad beati Martini ecclesiam festinabat accedere, iste cum in suo templo dignatus est illuminare. Quanta micat gratia donatoris qui praevenit desideria supplicantis!

7. Chlodoveo promissa lumine ac voce victoria praestatur. —Quid etiam dignum referam de tam regali mysterio, quod ab ipso est in regem collatum? Denique Chlodoveus rex dum contra haereticam gentem pugnaturus, armatas acies commovisset, media nocte meruit de basilica beati Hilarii lumen super se veniens, 0197B adspicere, admonitus insuper ut festinanter, sed non sine venerabilis loci oratione, adversus hostes conflictaturus descenderet. Quod ille diligenter observans, et orationi occurrens, tanta prosperitate, altero pro se pugnaturo, processit ad bellum, ut intra horam diei tertiam ultra humana vota sortiretur a Domino victoriam. Ubi multitudo occisorum cadaverum colles ex se visa est erexisse . Ecce terribiliter formidanda prodigia, et delectabiliter amplectenda miracula. Parum illi fuit pro solatio regis, signum luminis ostendere, nisi aperte monita addidisset et vocis. Similis quaedam contigit, Israelitici populi tempore, hujus causa virtutis. Nam ibi columna ignis populum praecesserat, hic figura lampadis admonebat.

0197C 8. Arianos debellat etiam mortuus.—Vellem nosse, quod fuerit tanti ardoris secretum mysterium, tam manifeste prolatum. Sed quantum ipso inspirante videor agnoscere, non tacebo. Nam contra haereticas acies, sicut olim in corpore, non cessavit spiritu dimicare. Quanta fuit illi semper pro cultu catholicae religionis aviditas; cum in requie posito, adhuc sollicitudinis non desit ubertas? Nam qui tunc in synodo ad confundendum hostem verba fidelia protulit, hic in campo arma tractavit victoriae.

9. Mulieri manus arida redditur sana.—Mulier in vico Tonaciaco, dum aquam ad opus suum deportaret die Dominico (non est meum nosse quo praeventa peccato), manus ejus adtracta est, venarum arefacto discursu. Tunc revelatione commonita est, ut ad 0198A sancti limina, si vellet salva fieri, properaret. Quo illa fidens nuntio, tanquam cum ipso sanitatis suae praeviatore, laeta percurrit. Et dum in ecclesia psalleretur, similiter in absolutione, die Dominico, quo praecesserat poena, secuta sunt gaudia. Ecce consuetudinem patroni singularis amabilem, qui ut inveniat quod praestet, et causas exquirit. O beatum Hilarium omnium corde, ore, voce cantandum: cujus tam larga benignitas est, ut non solum se alicui non abscondat, sed ultro ingerat! Veniamus ad alios venerandi fructus miraculi.

10. In una puella plura eduntur miracula.—Quaedam paralytica, annis adulta puella non merito, sine vitae vivebat officiis. Cui intra funus extincti corporis tantum superstes anima palpitabat, et in toto cadavere 0198B lumina quasi sola vigebant, ac velut mortua in se membra vigilantes oculi custodiebant. Non lingua torpens intra palati cameram, volubilis ( Ottob. ms. vocabulis) excurrebat, nec imo ducta de pectore vox collata poterat verba disponere: non manus, cum soluta languesceret natura, debita servitia dissolvebat, neque pes instabilis membrorum structuram sustentabat : adhuc insuper totius corporis infabricata massa torpebat. Quae in festivitate B. Hilarii intra basilicam posita, cum ingenti favore spectantibus omnibus est erecta: In unius ergo debilis corpore miracula plura Sanctus complevit. Attenuata genuum vestigia roboravit, linguam rigentem flexibilitati et facilitati vocis aptavit, ad usum lanificii debiles quondam palmas armavit, lineamenta viscerum gratia pii 0198C muneris animavit. Aliquando vetus infans in verba prorupit; et quod est conspicuum, voce prima, lactis alimenta quaesivit. Ergo ut tales cibos ante omnia posceret, quid aliud datur intelligi, nisi quando sanata est, tunc prius credidisse se nasci?

11. Cera ad Hilarii sepulcrum oblata.—Nec illud tam fidele mysterium oblivione noxia subtrahatur. Itaque cum duo negotiatores ad beati basilicam occurrissent, habentes formam cerae quasi socialiter in commune; quidam ex his alloquitur alterum, ut eam etsi tam parvam rem, tamen tanto confessori vel libenter offerrent. Sed in cassum sua verba in animo socii nolentis expendit. Ipse tamen cum eodem collega suo in oratione prosternitur, ceramque illam occulte ante tremendi sepulcri cancellos exponit. 0198D Moxque ad omnem aequalitatem cerae ipsius species se divisit, et pars illius fidelis oblatoris accepta, pars altera, videntibus plurimis, volvendo usque ad alios cancellos, nutu divino cum omni contumelia est repulsa: quasi nollet Sanctus invadere, quod alter illi devotus non obtulit: et quoniam semper abhorruit quod ex fide non venit, tam certus in judicio, quam misericors est in voto. O quam incorruptibilis arbiter claret! Castior ( al. cautior) est iste in examinatione judicii, quam in electione florum illa, quae ceram casta producit. Tunc itaque ille qui offerre noluit, admissi criminis se teste confusus, et immensi pudoris 0199A reatu perculsus est: vidensque sibi a radice suae conscientiae tantae turpitudinis opprobria pullulasse, et in faciem suam occultae cognitionis facinora revelata adspexit, consideravit, ingemuit et flevit: ut saltem lacrymarum fonte rigante dilueret, quod corde delinquente foedavit. Qui postea majora obtulit exactus, cerae judicio castigante.

12. Cereus nocte accendi solitus.—Item cum juxta consuetudinem quadam nocte cereus ibi illuminatus fuisset, casu super sepulcrum ejus, qui intercessione sua mortuos vivificat, ardens corruit: ita ut super mafortem, quo cecidit, sine laesione aliqua perarderet. Nam in quantum fuit cerei longitudo, cera jacens inventa est papyro consumpto: tanquam si confinium cera ipsa fecisset inter ignem et pallium, 0199B ut ab ipsa inveniretur defendi, per quam potuisset exuri. Attendite beneficium. Ut obediretur confessoris praecepto, quam semper scit subdere , hic ceram ignis expavit, et quam in ardendi auxilium sumpserat, 0200A ipsa ei visa est repugnare. Sed inter haec illud admonet potius ut dicatur, in virtute confessoris, quas deducit cera flammas extinxisse, et converso ordine illud a quo vorari potuit, praefocasse. Diversae species suam visae sunt naturam mutasse: et ne quid incendia laederent, pallium pro marmore, cera fuit pro flumine. Sed quantum est apud illum cerei lumen extinguere, qui caecorum lumen accendit? Aut cum ad alterius cadaveris sepulturam oculorum ignem redintegrat, quam facile credimus de sepulcro proprio ut flammas expellat?

13. Vellem adhuc insatiatus sacratissimi viri miracula quasi peculiariter decantare; sed vereor ne unde meam cupio devotionem ostendere, auditoris animum fastidio nascente videar obturare. Da mihi, pie, veniam 0200B de textus hujus parvitate, da casui culpam; ne dum hominis cupio vitare fastidia, videar incurrere confessoris offensam, de quo exigua dicerem, si libros implerem. Sed praesumo plurima de te minus dicere, ut de te legere populum brevitas plus invitet: auxiliante Domino Deo nostro nunc et semper, Amen.