II. Hilarius a Millenariorum aliorumque eis affinium errore vindicatur.

203. Cavendum in primis, ne cum Hilarius docet 0098C per regnum Filii ad regnum Patris perveniri, id eo intellectu dixisse existimetur, quo asserit Irenaeus, lib. V. cap. 32, Christi regnum esse principium incorruptelae, per quod regnum, qui digni fuerint, paulatim assuescunt capere Deum. Hoc quippe dixit Irenaeus Papiae ejusque sequacium chiliastarum errore imbutus: a quo sane procul est Hilarii sententia. Ille enim Domini regnum in spiritalibus deliciis constituit, puta in pace et unanimitate sanctorum, in Christi consortio et benedictione Dei; isti in terris ac voluptatibus terrenis: ut merito Augustinus, lib. XX de Civ. Dei, c. 21, n. 2, carnales illos mille annos vocet, qui in carnalium rerum affluentia ponuntur. Deinde apud istos regnum Christi non adeunt sancti nisi post resurrectionem universam; apud illum autem eo gaudet 0098D justus quisque statim post mortem. Praeterea ejus opinionis, qua sanctos in regno Christi detineri dicunt, donec paulatim assuescant capere Deum, nulla est apud Hilarium vel tenuis umbra. Postremo Chiliastae sic cognominati sunt, quod mille annorum curriculo regnum Domini in terris disterminarent: quod Hilarius nullo certo locorum aut temporum spatio definit, sed indefinite ad judicium usque protendit.

204. Neque vero in his tract. Psal. CXX, n. 16: Exeuntes autem de corpore ad introitum regni coelestis per custodiam Domini reservabuntur, id existimandus est sentire, quod Lactantius, lib. VII, c. 21, ubi habet: Nec tamen quisquam putet animas post mortem protinus judicari. Omnes in una custodia detinentur 0099A donec tempus adveniat, quo maximus Judex meritorum faciat examen. Etsi enim in una custodiae voce cum illo consentiat, in ea tamen intelligenda longe dissidet: cum custodia apud Lactantium locum quemdam clauso carceri similem sonet, apud Hilarium autem protectionem Domini, ex cujus societate sancti ab omni malo protegantur. Unde in Psal. CXIX, n. 1, docet, nihil nobis a saeculi violentia timendum, cum Christi consortium mors acquirat. Sed et uterque hoc maxime discrepat, quod cum Lactantio in una custodia detineantur animae omnes, justae et injustae, et quidem nullo praevio judicio; Hilario in custodia Domini reserventur unae animae fideles atque justae, et, ut in Psal. LVII, n. 7, innuit, praemisso antea judicio.

205. Lactantii opinioni affinis est Tertulliani sententia 0099B (Tertull. lib. de Anima, n. 55) , qua licet martyribus paradisum concedat, reliquas tamen animas in recessu intimo et in ipsa terra operto et intra ipsam clauso in diem Domini detinet. Sed hanc distinctionem ignorat Hilarius, qui non martyres solos, sed justos omnes, non in subterranea inferorum obscuritate, sed in beatae quietis honore, Christi consortes facit.

206. Sed ne Vigilantio quidem suffragatur, quem Hieronymus (Hieron. cont. Vigilant.) , ubi memoravit sentire, vel in sinu Abrahae, vel in loco refrigerii, vel subter aram Dei animas Apostolorum vel Martyrum consedisse, nec posse suis tumulis et ubi voluerint esse praesentes, eum subinde sugillat his verbis: Senatoriae videlicet dignitatis sunt, ut non inter homicidas teterrimo carcere, sed in libera custodia, in fortunatorum insulis 0099C et campis Elysiis recludantur. Tu Deo leges pones? Tu Apostolis vincula injicies, ut usque ad diem judicii teneantur custodia, nec sint cum Domino suo, de quibus scriptum est, Sequuntur Agnum quocumque ierit. Si Agnus ubique; ergo et hi, qui cum Agno sunt, ubique esse credendi sunt. Et cum diabolus et daemones toto vagentur orbe, et celeritate nimia ubique praesentes sint: Martyres post effusionem sanguinis sui arca operientur inclusi, et inde exire non poterunt? Et vero Hilarium cum Hieronymo potius facere quis neget? Cum eo quippe Sanctos non solum Christi comites esse asserit, sed et in Psal. CXXIV, n. 5, praedicat eosdem nostri esse tutores atque custodes. Imo lib. XI de Trin., n. 3, inter testimonia divinitatis Christi illud non silet, quod hunc apostolorum et martyrum per 0099D virtutum operationes resonant sepulcra. Quaenam autem sanctorum tumulis ederentur virtutum operationes, lib. in Constantium n. 8, sic explicat: Sanctus ubique beatorum martyrum sanguis exceptus est, et veneranda ossa quotidie testimonio sunt; dum in his daemones mugiunt, dum aegritudines depelluntur, dum admirationum opera cernuntur, etc., ut non dubium sit, quin preces nostras coram sanctorum tumulis fusas approbarit, senseritque eos illas posse percipere, iisque perceptis ea, quibus indigemus, pro sua pietate apud Dominum nobis impetrare.

207. In quo igitur regnum Filii a regno Patris discernit? Aut quomodo ei saltem errori non favet, ob quem Marcellus olim damnatus ac depositus fuit; cum 0100A Christo, non secus ac ille, regnandi finem praescribere videatur? Qui etiam sibi ipse constat, cum in Psal. LXV, n. 13, docet, Christum saeculo dominaturum, cum evacuaverit omnem principatum et potestatem, quod non fiet nisi extremo judicio; postquam in Psal. LX, n. 5, tradidit, eum regnaturum esse donec ponat inimicos suos sub pedibus suis, ut tempus illud, quo eum regnare donec ponat inimicos suos sub pedibus suis oportet, a generatione usque in generationem sit comprehensum, hoc est, ut ibidem exponit, a tempore mortalitatis nostrae ad illud, quo immortalia corpora recepturi, in aeternam vitam regenerandi sumus? Qui in uno loco judicium novissimum regni Christi initium, in altero finis sine pugna intelligitur?

208. Nec pugnat ille secum, nec Marcelli errori favet. 0100B Nam ut alibi passim, ita et in ipsummet Psalmum LXV, num. 13, Christum etiam modo regnare conceptis verbis profitetur. Neque docet eum a judicio regnaturum simpliciter, sed regnaturum solum; ut regnum ipsius, quod modo princeps mundi hujus nonnihil perturbat, tunc integrum et absolutum futurum sit, et a nulla adversa potestate distrahendum. Tunc, inquit, Solus in virtute sua saeculo dominabitur. Nunc enim quamvis regnet, tamen princeps hujus saeculi petiit ut modo tritici Apostolos cerneret; et sunt spiritales nequitiae, adversum quas spiritalibus nos armis beatus Paulus instruxit. Hinc satis significat, se non intra tempus, quod ad judicium excurrit, regnum Christi coarctare. Sed et in Psal. LX, ubi dixit: In aeterno regno consedentem oportet regnare donec ponat inimicos suos sub pedibus 0100C suis, prudenter cavens ne cum Marcello regni finem asserere existimetur; adjecit, non ut rex ipse tum non sit: sed cum tradiderit regnum Deo Patri, conregnabit his ipse qui reges sunt. Ita dum expendimus quid sit regnum Deo tradi, et quo modo Christus regno non cedat quod Patri tradiderit, sensim sine sensu discimus quid sit regnum Dei: qua parte distincte percepta, minus erit abstrusum quid Hilarius de Christi regno sentiat.